Author: ОЮУНХҮҮГИЙН ДАШНЯМ

Д.Ундраа: Охин хүүхдийнхээ дэргэд бусадтай архидан согтуурах нь амь нас, эрүүл мэндэд нь заналхийлсэн үйлдэл DNN.mn

Хүүхдийн төлөө үндэсний зөвлөлийн гишүүн, ХЭҮК-ын ИНЗ-ын гишүүн, Хүүхэд хүчирхийлэхийн эсрэг үндэсний хөдөлгөөний ерөнхий зохицуулагч, Бэлгийн хүчирхийллийн хохирогч хүүхдийг нөхөн сэргээх “Үжин” төвийг үүсгэн байгуулагч Д.Ундраатай ярилцлаа.

-Олон улсын хүүхдийн эрхийг хамгаалах өдөр тохиож байна. Манайд хүүхдийн эрх ямар хэмжээнд байна вэ. Хүүхдийн эрхийг хамгаалах чиглэлээр дагнаж ажилладаг хүний зүгээс та ямар дүгнэлт хэлэх вэ?

-Хүүхдийн эрхийг хамгаалах чиглэлээр сүүлийн 20 гаруй жилийн турш ажиллаж байгаа хүний зүгээс хэлэхэд хүүхдийн эрх хүнд нөхцөлд байна. Хүүхдийн эсрэг гэмт хэрэг, хүүхдийн хавдар өвчлөл гээд олон үзүүлэлтээр Монгол Улс хүүхдэд ээлгүй орон гэдэг нь харагддаг. Монгол Улс 1.3 сая хүүхэдтэй. Дөрвөн хүүхэд тутмын нэг нь орчны эрсдэлд, зургаан хүүхэд тутмын нэг нь эцэг эх, гэр бүл, хэвлэл мэдээлэл, цахим орчны эрдэлтэй нөхцөлд амьдарч байна. Сүүлийн таван жилийн хугацаанд аваад үзэхэд 18600 хүүхэд ямар нэг байдлаар гэмт хэрэгт өртсөн байна. Эдэн дунд гэмт хэргийн хохирогч болсон нь ч бий, гэмт хэрэг үйлдсэн хүүхэд ч бий. Энэ бол төрийн байгууллагаас гаргасан судалгааны үр дүн. Хүүхдийн өмнө бүх салбар нэгж, насанд хүрэгчид үүрэг хүлээдэг. Гэтэл зөвхөн Гэр бүл хүүхэд залуучуудын хөгжлийн газар, хэдхэн нийгмийн ажилтан л үүрэг хүлээдэг гэх түгээмэл ойлголттой явж ирсэн.

Төрийн анхан шатнаас авахуулаад дээд шат дарга нар нь хүртэл ийм сэтгэхүйтэй байгаад нь харамсдаг юм. Байгаль орчин, газар зохион байгуулалтын шат шатны мэргэжилтнүүд л гэхэд хүүхдэд эрүүл орчин бүрдүүлэх тал дээр шат шатандаа анхаарах үүрэгтэй. Эндээсээ авахуулаад л анхаарах цаг болсон.

Сая дөрвөн аймгийн 37 суманд ажиллахад эрүүл шүдтэй хүүхэд алга. Эрүүл мэндийн яаманд “Эрүүл шүд, эрүүл хүүхэд” үндэсний хөтөлбөр хэрэгжиж байгаа ч үр дүн нь огт харагдахгүй байна. Хүүхдэд ээлтэй орчин алга. Хүүхдийн чөлөөт цаг өнгөрүүлэх тоглоомын талбайд стандарт бус байна. Саяхны жишээ дурдахад л 12 хүүхэд тоглоомоос унаж нэг нь нас барлаа. Эцэг, эхчүүдэд ч хүүхдээ урлаг, спортоор нийгэмшүүлж зөв иргэн болгож төлөвшүүлэх ойлголт алга. Хүүхдийн эрхийг хамгаалах өдрөөр эцэг эхчүүдэд “Та хүүхдийнхээ хөгжил төлөвшилд юу хийж байна вэ” гэх асуулт тавимаар байна.

-Ахуйн хүрээнд хүүхдийн дэргэд архидан согтуурдаг үзэгдэл манайд түгээмэл байх шиг. Энэ нь хэрцгий хэргүүдийн суурь болж байна уу гэж харагдах юм. Энэ тухайд та ямар байр суурь илэрхийлэх вэ?

-Хүүхдийн дэргэд архидан согтуурахыг Зөрчлийн тухай хууль, Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай хууль, Архидан согтуурахтай тэмцэх тухай хуулиар хориглодог. Хүүхдийн дэргэд архидан согтуурвал архидсан хүн бүрийг 300 мянган төгрөгөөр торгох эрх зүйн зохицуулалттай. Өөрөөр хэлбэл, хүүхдийн дэргэд тавуулаа архидаж байхад хажуу хөрш нь дуудлага өгвөл архидсан хүн бүр 300 мянгаар торгуулна гэсэн үг. Харамсалтай нь, энэ хууль огт хэрэгждэггүй. Таны хөрш хүүхдийнхээ дэргэд архидаад чимээ шуугиан гаргаад байвал тэр дор нь цагдаад дуудлага өгөх хэрэгтэй. Ахуйн хүрээний архидалтын ард цоожтой хаалганы цаана хүүхдэд ямар ч эрсдэл учирч байх боломжтой. Цагдаад дуудлага өгснөөрөө тухайн хүүхдэд учирч болох ямар нэгэн эрсдэлээс сэргийлнэ. Төрийн зүгээс ч шалгалт явуулж энэ төрлийн гэмт хэргээс сэргийлэх хэрэгтэй. Сонгуулийн үеэр ухуулагч гэх янз бүрийн хүмүүс айл бүрийн хаалга нүдээд брошур тараагаад явдаг.

Тэд хүүхдийнхээ дэргэд архидвал ийм хууль зөрчдөг, хүүхдэд чинь ийм эрсдэлтэй гэх ухуулга хийвэл нийгэмд илүү хэрэгтэй санагддаг. Ер нь ажлын хамт олон, хамаатан, ах дүүгээрээ нийлж хүүхдийн дэргэд архидах нь ямар эрсдэл дагуулдгийг хүмүүс тэр бүр мэддэггүй. Бяцхан үрийнхээ дэргэд бусадтай нийлж архидах нь нэг талаараа амь нас, эрүүл мэндэд нь заналхийлж байгаа үйлдэл мөн. Ухаанаа алдтал архи уусан хүнээс ямар ч авир гарч болно. Үүнийг тооцоолох боломжгүй. Иймд ахуйн хүрээнд бусадтай нийлж архидаж мансуурдаг зуршлаа яг одоо хаях нь зөв. Иргэд ч үүнд гярхай хандаж цагдаагийн байгууллагад мэдээлж байх нь таны үүрэг юм шүү.

-Хүүхдийн эрхийг хамгаалах өдрийн өмнөхөн найман настай охиныг хүчирхийлж, хөнөөсөн хэрэг нийгмийг айдаст автууллаа. Энэ мөн л архидалттай холбоотой байх шиг.

-Эцэг, эх хүүхдээ үл хайхарсан байдлыг л гэмт хэрэгтэн олзолж охиныг зэрлэгээр хөнөөсөн байна. Энэ нь мөн л архидалттай холбоотой харагддаг.

-Хүчирхийлэлд өртсөн хүүхдийг хамгаалах механизм манайд дутагдалтай байгаа харагддаг. Энэ тухайд?

-Бэлгийн хүчирхийлэлд өртсөн хүүхдүүдийг нөхөн сэргээх төв Монголд одоогоор алга. 2018 оноос хойш судалгаа хийхэд өнөөдрийг хүртэл бэлгийн эрх чөлөө, халдашгүй байдлын эсрэг 2954 гэмт хэрэг гарсан байна. Задлаад хэлэхэд хүчиндэх гэмт хэрэг 2394 бүртгэгдсэн байгаа юм. Үүний 60-70 хувьд нь хүүхэд хохирсон. Эдгээр хүүхдүүдэд төрийн зүгээс эрүүл мэнд, хууль эрх зүйн, өмгөөллийн үйлчилгээ хангалтгүй байна. Миний зүгээс бэлгийн хүчирхийлэлд өртсөн хүүхдийг хамгаалах байр ажиллуулдаг. Төрийн зүгээс үүнд ямар ч дэмжлэг үзүүлдэггүй. Сүүлдээ ажилтан албан хаагчдын нийгмийн даатгалын татварын өрөнд ороод дуусч байна. Хүүхэд хамгаалах төрийн байрууд үзүүлэнгийн чанартай л ажилладаг. Хариу тусламж үр дүнтэй ажиллаж байгаа нь тун цөөн.

-Хүүхэд хамгаалах байрууд төсөв хангалтгүй гэх байр суурь илэрхийлдэг.

-Энэ бол Монгол Улсын гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх ажлыг зохицуулах зөвлөл, салбар зөвлөлүүдийн хийх ёстой ажил. Тэд мөнгө байхгүй гэдэг ганцхан үгтэй. Миний харж байгаагаар эд нар ажлаа бүрэн хийж чадахгүй байна. Урьдчилан сэргийлэх, эрт шатанд нь илрүүлэх ажлыг хийвэл урьдчилан сэргийлж болно. Баг, хорооны Засаг дарга, нийгмийн ажилтан, ангийн багш, эцэг эхчүүд нь анхаараад хариуцлагатай ажиллахад Монгол Улс хүчирхийллээс ангид байж болно. Миний хийсэн судалгаагаар манайд 250-300 мянган хүүхэд эрсдэлтэй нөхцөлд амьдарч байна.

-Манайхан хүүхдэдээ тавих анхаарал сул байх шиг. Энэ нь хүчирхийлэл гарах нэг үндэслэл болж байна уу?

-Өөрийн үр хүүхдийг хайрлаж халамжлахаас гадна бусдын хүүхдийг хайрлах сэтгэл ор мөргүй алга болжээ. Бусдын бяцхан үрийг хайрлах нинжин сэтгэлгүй, хэрцгий болсон байна. Хүний хүүхдийг цохиод авдаг болж. Монголчууд ийм л аминч үзэлтэй, энэрэх сэтгэлгүй болсон учраас гэмт хэрэг хүчирхийллийн орон болчихлоо. Ийм хэрцгий цаг үед бие биедээ гэрэл түгээж, нэг нэгнийгээ хайрлах цаг иржээ. Бид үүнд сэтгэл гаргаж ажиллах хэрэгтэй байна. Сүүлд нь онцлоход бэлгийн хүчирхийлэлд өртсөн охидыг төр хамгаалах цаг болсон. Бэлгийн хүчирхийлэлд өртсөн хүүхдэд урт хугацааны нөхөн сэргээх эмчилгээ шаарддаг. Нийгэмд сэтгэл зүйн, эрүүл мэндийн үйлчилгээ зайлшгүй хэрэгтэй. Хүнд цохилтод орсон ар гэрийнхэнд нь ч энэ төрлийн цогц үйлчилгээ үзүүлдэг төв байгуулах цаг ирсэн. Хүүхдийн эрхийг хамгаалах өдрөөр Ерөнхий сайд маань хүүхдийн өмнө үүрэг хүлээж нөхөн сэргээх төв байгуулах тушаал шийдвэр гаргах болов уу гэж хүлээж байна даа. Хүүхдийн төлөө үндэсний зөвлөлийн гишүүний зүгээс үүнийг л хүсэх байна.

мэдээ үндэсний-бөx цаг-үе

Улсын арслан Э.Оюунболдын эгч Э.Саруулзаяа: Допинг гэхэд л миний дүү рүү массаараа хоморголон дайрч, ялладаг болж DNN.mn

МҮБХ-ны зүгээс Э.Оюунболд допинг хэрэглэсэн талаарх мэдээллийг хийв. Допингийн асуудлаар улсын аварга цолоо хураалгасан тэрбээр дахин допинг хэрэглэсэн гэх мэдээлэл шуугиан болж байна. Улсын арслан Э.Оюунболдын эгч Э.Саруулзаяагаас зарим зүйлийг тодрууллаа.

-Таны дүүтэй холбоотой допингийн асуудал дахиад л сөхөгдлөө. Арслантай өөртэй нь холбогдох гээд чадахгүй юм. Э.Оюунболд арслан хөдөө байна уу?

-Одоогоор хөдөө байгаа. Удахгүй орж ирэх байх. Сүлжээ орж гараад би ч тухтай холбогдоод ярилцаж амжихгүй л байна.

-Үүсээд байгаа нөхцөл байдлын тухайд та ямар тайлбар хэлэх вэ?

-Допингийн асуудал хөндөгдөхөд л миний дүүг урдаа барьж байгаад нь гомдолтой байна. Сая үүссэн асуудлын тухайд МҮБХ-ны тэргүүн Ц.Магалжав гурван бөх допингийн шинжилгээнд бүдэрсэн талаар хэлсэн. Зөвхөн Э.Оюунболдыг нэрлээд өнгөрлөө. Сэтгүүлч лавлаад асуухад нь хүний нэр төртэй холбоотой асуудал гээд чимээгүй өнгөрч байна лээ. Улсын наадамд хоёр удаа түрүүлсэн миний дүү нэр нүүргүй болж байна уу. Допинг гэхэд л шууд миний дүү рүү сүргээрээ дайрдаг муухай тогтолцоо бий болсон.

-Арслангийн шинжилгээний хариутай та танилцсан уу?

-Үгүй. Гэхдээ энэ шинжилгээ хууль бус гэдгийг онцлох нь зөв. Аль эрт хоёр сарын өмнө авсан допингийн шинжилгээний хариугаар эрх чөлөөнд халдана гэдэг хаана ч байхгүй завхрал.

-Хууль бус гэж үзэж байгаа үндэслэлээ та танилцуулахгүй юу?

-Эхний үндэслэлийг дээр хэллээ. Өөр нэг шалтгаан нь Э.Оюунболдын допингийн шинжилгээ ирэх замдаа задарсан. Журмаараа МҮБХ-ноос шинжилгээний хариуг зарлах учиртай. Гэтэл өнгөрсөн сард “NTV” телевизийн хуудсаар миний дүүгийн шинжилгээний хариу ил болсон. Ямар нэгэн байдлаар дундаа задарсан учраас л тухайн үед цацагдсан гэсэн үг шүү дээ. Олон улсын допингийн эсрэг журамд зааснаар шинжилгээний явцад нэг алдаа гарахад л тухайн шинжилгээ хүчингүй болдог. Энэ журмаараа шинжилгээ хууль бус болж байгаа юм.

-Магалжав тэргүүн удаа дараа дуудахад очоогүй гэж хэлж байна лээ. Энэ тухайд ямар тайлбар хэлэх вэ?

-Энэ талаар тодорхой мэдээлэл надад алга. Тухайн хүмүүсийн хоорондын харилцааг мэдэх боломжгүй шүү дээ.

-Таны дүү үнэхээр удаа дараа допинг хэрэглээд байдаг юм уу?

-Дархан аварга Б.Бат-Эрдэнэ багш миний дүүг байгалиасаа өгөгдөлтэй, авьяаслаг бөх гэж хэлсэн байдаг. Би ч дүүгээ ингэж л боддог. Энд нэг зүйлийг онцлоход Э.Оюунболдын гарт допинг хэрэглэсэн тухай баримт өгч байгаагүй. Чи допинг хэрэглэсэн гээд л эрхийг нь хасч, цолыг нь хураасан. Энэ допингийн шинжилгээ гэх ажил хөшигний ард хаалттай явагддаг нь анхаарал татсан юм. Шинжилгээ аваад хэдэн сарын дараа хэдэн хүний нэр хэлээд л туг тахиад өнгөрдөг. Монголын Үндэсний допингийн эсрэг төв гэх байгууллагын үйл ажиллагаа шилэн байх ёстой. Ямар луйвар явдаг болоод үйл ажиллагаа нь хаалттай байгаад байгааг ойлгодоггүй. Ноцтой асуудлууд дуулдаж л байдаг.

-Тухайлбал?

-Допингийн шинжилгээг авлигал өгч нуун дарагдуулдаг тухай. Энэ хэрэгт хоёр ч эмчийг холбогдуулан АТГ-аас шалгаж байгаад нийслэлийн прокурорт шилжүүлсэн. Прокурор дээр хаагдсан байдаг. Энд ямар нэгэн нөлөөлөл орсон гэж би харддаг. Шалгагдаж байсан эмч нь одоо боксын шигшээ багт ажиллаж байна лээ. Ил яригддаг асуудал нь 2009 оноос хойш шинжилгээг АТГ нягтлахад 38 бөхийн сорьц зөрчилтэй нь тогтоогдсон байдаг. МҮБХ энэ мэт бузар булайг цэвэрлэх талаар ажил огт хийхгүй байж Э.Оюунболд руу л дайраад байгаа нь цаанаа ямар нэгэн зорилготой гэж харагдаж байна. Магадгүй бөхийн дэвжээнээс бүр мөсөн явуулахыг ч төлөвлөж байж болно. Миний дүүг 2019 оноос хойш л янз бүрээр хэлж, нийгмээрээ яллалаа. Одоо болсон юм биш үү. Оюунболд чинь ч гэсэн хүн шүү дээ.

-Одоо яах вэ?

-Хүний эрхийг хамгаалах байгууллагуудад л хандах байх даа.

мэдээ нийгэм цаг-үе

МАЛЧИД: Мал, махаа залхуугийн туйл болсон нийслэлчүүдэд зармааргүй байна. Гадагш нь зармаар байна DNN.mn

Нийслэлийн махны гол хэрэгцээг хангадаг “Хүчит шонхор” захад хонины ястай махны үнэ 16000 мянган төгрөг, хонины цул мах 17-18 мянган төгрөгөөр зарагдаж байна. Харин үхрийн ястай мах 21000 төгрөг, цул нь 22.500 мянган төгрөгийн ханштай. Түүнчлэн адууны мах кг нь 12000 мянган төгрөгөөр зарагдаж байна. Харин “Сансар”, “Миний Сүлжээ” зэрэг сүлжээ дэлгүүрүүдэд үхрийн цул мах 20000-25000 төгрөгөөр зарагдаж байлаа. Харин хонины цул мах үндсэндээ 16 мянган төгрөгийн ханштай байна. Түүнчлэн Эмээлт захад нас гүйцсэн эр хонины үнэ 370 мянган төгрөгөөс 500 мянган төгрөгийн хооронд ханштай байгаа юм. Хагас сая төгрөг халааслаад Эмээлт ороход дүүрэн хонь худалдаж авах боломжтой байна. Нийслэл хот дахь махны үнийг тоймлоход ийм байна.

Харин малчны хотноос ямар үнээр гарч байгаа талаар хангай болон говийн бүс нутгийн малчидтай холбогдож тодрууллаа. Хэнтий аймгийн Дадал сумын нэгдүгээр багийн малчин Д.Хувьтайтай ярилцлаа.

-Дадал суманд махны ханш ямар байна вэ?

-Дадал сумын малчид гол төлөв үхэртэй. Энэ жилийн тухайд цаг хатуу байлаа. Одоо л дөнгөж ногоо зууж байна. Зарахаар мал бараг алга. Үхрийн мах малчдын гар дээрээс кг –ыг нь 15000 төгрөгөөр зарагдаж байна. Сумын төвийн дэлгүүрт ч ийм л ханштай байна. Харин бог мал хонины мах кг нь 11000 мянган төгрөгөөр зарагддаг. Энэ жилийн тухайд ч мөн ялгаагүй, энэ үнээрээ л зарагдаж байна. Харьцангуй хямдхан гэж зарагддаг гэж ойлгож байгаа. Зургадугаар сар цухуйхад хонины махны үнэ бага зэрэг нэмэгдэх байх.

-Та бүхэн малаа махлахдаа сумандаа зарж байна уу, хот руу тээвэрлэж байна уу?

-Ийм үнээр малаа зарах хүн ч энд ховор байна даа. Хот руу зөөх нь түгээмэл. 500 орчим км явж очоод л хэдхэн мянган төгрөгөөр махаа борлуулах урамгүй шүү.

Бид хадлан бордоо бэлтгэхээс эхлээд асар их хөдөлмөрлөж малаа өсгөж, үржүүлдэг. Малын тэжээлийн үнэ тэнгэрт хадсан. Зарим малчид банкнаас зээл аваад тэжээл авах юм. Мал нь хоргодоод өрнөөс өрний хооронд л амьдарч байна.

-Хот суурингийн иргэдийн зүгээс мах үнэтэй байна гэх байр суурь илэрхийлдэг шүү дээ.

-Бусад улс орнуудад мах ямар ханштай байгааг эхлээд харах хэрэгтэй. Ердөө хилийн цаахна Өмнөд Монголд кг мах 35000-40000 төгрөгөөр зарагддаг. Манайхтай ижил бэлчээрийн хонь. Энд 10-аад мянган төгрөгөөр махаа зарж байгаадаа зэвүү хүрдэг юм. Манайхан 20 мянган төгрөгийн махыг үнэтэй байна гэх юм. Бид мал өсгөхийн тулд хүйтэнд хөрнө, халуунд хална. Өвс тэжээлийн үнэ тэнгэрт хадсан байна. Бид хотын зарим улс шиг халамж нэхээд, жагсаад байдаг хүмүүс биш. Бидэнд тийм зав байхгүй. Цаг тутам малынхаа араас л явдаг. Хот суурингийн та нар ер нь төвийн хүмүүс махны үнэ шүүмжилж байхын оронд ажил хийх хэрэгтэй. Малчид бид хэдэн малаа онд оруулахаар амсхийх завгүй хөдөлж байна шүү.

-Малчны амьжиргааг дэмжих, махны үнэ өсгөх боломжийг та яаж харж байна вэ?

-Махны үнийг л өсгөмөөр байна. Махаа залхуугийн туйл болсо нийслэлчүүдэд биш гадагш нь гаргаж зармаар байна. Тийм боломжийг л нээж өгмөөр байна. Мөн ченж, хэдхэн шуналтай хүмүүсийн гараар мах орохдоо үнэ нь хэтэрхий өсдөг. Малчдын гараас шууд хэрэглэгчийн хөргөгч рүү л оруулдаг тогтолцоо хэрэгтэй санагддаг.

Хэнтийн Дадалын малчин залуу ингэж ярьж байна. Бид Өмнөговийн Цогтцэций сумын малчин М.Амартүвшинтэй ярилцлаа.

-Цогтцэцийд малчдын гар дээр мах ямар үнэтэй байна вэ?

-Энд цаг тааруу, мал туранхай байна. Малаа зарж байгаа айл бараг алга. Сая сум орж цөөхөн хонь зараад ирсэн. Хонины кг мах 15 мянган төгрөгийн ханштай байна. 20 кг-тай хонь зарахад 300 мянган төгрөг болж байна. Ямааны мах малчны гараас 12000 мянгаар гарч байгаа. Яг одоогоор бол мах гэхээс илүү ноолуураа л зарж байна даа. Гэхдээ Цогтцэций олны хөлийн газар. Махны эрэлт их.

-Малчдын амьжиргаа ямар байна вэ?

-Байгаа бүх юмаа малдаа зарцуулж байна. Боодол өвс 20 мянган төгрөгийн ханштай байлаа. Малчид хэдэн малаа онд оруулахаар банкнаас зээл аваад боодол өвс авч байна. Зарим нь ч цаг хатууд үрэгдээд цөөрлөө. Үрэгдэхээс нь өмнө хэдэн төгрөгөөр ч хамаагүй заръя гэсэн хүмүүс ч байна. Ер нь малчдын амьжиргаа тааруу байна шүү.

-Мах үнэтэй байна гэх шүүмжлэл их гарах юм. Энэ тухайд та ямар байр суурь хэлэх вэ?

-Мах хямдхан байгаа. Бэлчээрийн даацаас авахуулаад олон асуудал малчдад тулгардаг болсон. Мал маллахад асар өндөр зардал ч гардаг. Үүнийг ойлгох хэрэгтэй. Суурин газрын улсыг анзаарахад утасны цаанаас л юм шүүмжилж байгаа харагддаг. Сав л хийвэл цалин нэм гэж жагсчихна. Бүх юмыг шүүмжлээд харлуулаад л сууж байдаг. Ажил хөдөлмөр эрхлэх хэрэгтэй.

-Малчдад ямар дэмжлэг хэрэгтэй байна вэ?

-Жилийн дөрвөн улиралд малынхаа араас явдаг хөдөлмөрөө үнэлүүлмээр байна. Таван төгрөгийн ашиг харсан ченж гэх шуналтай улсын аманд орж хэлсэн үнээр нь махаа тушаадгаа болимоор байна. Махаа урагш нь гаргая. Ажил хийдэггүй залхуу монголчууддаа мах зараад бид хөгжихгүй юм байна. Нэг хонь муулаад хоёр долоо хоногийн хүнсээ ч базааж хүрэхээ больсон.

Цогтцэций сумын малчин ийм байр суурь хэлж байна. Цаг хатууд муудсан малаа зарим малчид нүд аниагүй дээр нь зарахаар яарч байна гэнэ. Түүнчлэн орон нутгийн уурхайнуудад малчдын хотноос мах нийлүүлдэг тогтолцоо хэрэгтэй байгааг хэлж байна.

мэдээ нийгэм цаг-үе

Ц.Алдар: Хотоо харлуулсан малчид шар махтайгаа хатаж байна DNN.mn

Хэнтий аймгийн Баянхутаг сум өнгөрсөн онд 450 орчим мянган мал тоолуулжээ. Өнгөрсөн өдрүүдэд тохиосон цасан шуурганаас 30 орчим мянга нь хорогдсон байна. 700 орчим өрхтэй Баянхутаг сумын нэг өрх багадаа 40-50 бог малаа цасанд даруулжээ. Дөрвөөс таван өрхийн 200-300 адуу ганц шөнийн шуурганаар үрэгдсэн гэх мэдээллийг Баянхутаг сумын Засаг дарга Б.Амгаланбат хэлж байна. Малчин Ц.Алдартай холбогдож газар дээрх нөхцөл байдлыг тодрууллаа.

-Баянхутаг сум дахь нөхцөл байдал одоо ямар байна вэ?

-Ойрын хэдэн жилд үзэгдээгүй гамшиг тохиолоо. Шуурганд бог, бодоо алдаагүй айл өрх гэж алга. Сум даяараа л хор хохирол амслаа. Олон жилийн хөлс хөдөлмөр маань ганцхан шөнийн дотор л үрэгдчихлээ.Дотор харанхуйлаад дуу ч гарахад хэцүү юм. Дээшээ тэнгэр хол, доошоо газар хатуу туйлын хүнд өдрүүд л үргэлжилж байна даа, энд. Одоо бол гамшиг арилсан.

-Ер нь танай суманд хаваржилт ямар болов. Мал хэрхэн онд оров?

-Онцгой хүйтэн өвөл боллоо. Арваннэгдүгээр сараас л хүйтний эрч эрс чангарсан. Идэх өвс ховор ядруухан онд орсон хэдэн малыг маань цасан шуурга ганцхан шөнийн дотор л аваад явчихлаа. Хэдэн жилийн өмнө бол манай суманд халиурсан өвс ургадаг, хадлан хаддаг байсан юм. Сүүлийн 10-аад жил хадлан хадахаар өвс гарсангүй. Энэ нь малчид малаа зах замбараагүй өсгөх болсонтой холбоотой гэж харж байна. Мянгат болно гэж л хөөрцөглөөд малаа тал дүүрэн өсгөчихнө. Бэлчээрийн даац хэтрээд тэр олон мал нь эхнээсээ үрэгдээд эхэллээ. Үүнд төрөөс тодорхой хэмжээний зохицуулалт хэрэгтэй гэж хардаг юм. Мянгат малчин, аварга малчин гэх мэтийн шагналуудаа үүлдэрлэг байдал, чанар харж өгөх хэрэгтэй. Олон малтай л бол мундаг малчин гэх хоцрогдсон ойлголт л ийм зүйлд хүргэж байна. Ерөнхийдөө хөдөөд мал нь, хотод хүн нь багталцахаа больжээ.

-Сая Баянхутагт гамшигт үзэгдэл болжээ. Тухайн өдөр нөхцөл байдал ямар байв. Цасан шуурга хэдий хугацаанд үргэлжлэв?

-Өглөө 09:00 цагийн үед л хүчтэй салхи боссон юм. Төд удалгүй цасаар шуурч эхэлсэн. Юу юугүй харанхуйлаад л малын хашаагаа ч эргэх боломжгүй болсон доо. Таван алхмын газар л харагдахгүй. Хүчтэй салхинд уруудчих гээд баримжаа алдагдаад тун хэцүү байсан. Бид тэр хүчтэй шуурганы үеэр бог малаа л амжиж хашаалсан. Адуугаа хурааж амжаагүй. Ингээд л хэдэн богтойгоо л зууралдсан. Өдий олон жил малын араас явахдаа ийм хүчтэй цасан шуурга анх удаа л үзлээ. Мал ядруу хаврын цагт тэр шүү. Ийм шуурганд мал үнэхээр тэсдэггүй юм байна. Өглөө болоход хашсан бог малаас маань 300 гаруй нь хорогдсоныг хараад нүдэндээ ч итгэсэнгүй. Олон жилийн тууштай хөдөлмөр шүү дээ. Яг одоогоор бол манай голоор л нэг сэг, зэм байна даа. Хашаатай адуу нь хотоороо хорогдсон жишээ ч энд байна. Үүнд нь хурдан удмын адуу ч олон байлаа. Малчин ард шар махтайгаа хатаж байна. Манай Баянхутаг чинь хурдан адууны арвин баялаг түүхтэй газар шүү дээ.

-Та уруудсан адуугаа олж чадав уу?

-Сүүлийн хэд хоног эрэлд хатлаа. Энд тэнд жалга, шуудуунд азарга, азаргаараа үхчихсэн байна л гэх юм. Манай хэд хэдэн адууны сэг олдсон. Үлдсэн хэдийг нь хайж л байна. Олдох болов уу л гэж найдаж эрэлд хатаж байна даа.

-Аймаг, сумын удирдлагууд газар дээрх нөхцөл байдалтай танилцав уу?

-Яг одоогоор ирээгүй байна. Бараг айл бүр бог, бодын хорогдол амссан. Эхнээсээ танилцаад явж байгаа болов уу. Манай багийн дарга л ирж мэдээлэл аваад цааш нь дамжуулсан. Эхнээсээ нөхцөл байдалтай танилцаад явж байгаа гэх мэдээлэл бий. Манай хавийн малчид одоогоор бог малын сэг зэмээ зайлуулж, суваг шуудуу руу хаях ажил хийж байна.

-Та цаашид яах төлөвлөгөөтэй байна вэ?

-Яахаа мэдэхгүй юм. Бид ч өөрсдийхөө төлөө л мал малладаг улс хэндээ ялархах билээ. Гэхдээ мал сүрэг улсын баялаг. Байгалийн давагдашгүй хүчин зүйлд нэрвэгдсэн малчдаа харж үзэх болов уу л гэж битүүхэн горьдож байна. Хот нь харлаж, сэг зэмдээ дарагдсан малчид галзуурах дээрээ л тулж байна. Амьдралын баталгаа нь буянт мал сүрэг шүү дээ. Төрийн зүгээс ганц л зүйл хүсэхэд өнөө жил тэжээл үнэтэй байлаа. Малчид бүгд зээл аваад малын тэжээл авчихсан. Бүгд л зээлтэй. Ийм эгзэгтэй үед мал нь үй олноороо үрэгдчихлээ. Ийм гамшгийн нөхцөл байдлыг харгалзаж зээлийн нөхцөлийг уян хатан болгох хэрэгтэй байна. Зээлээ төлөх чадваргүй малчид аавынд морилох дээрээ л тулж байх шиг. Салбар яам, аймаг орон нутгийн удирдлагууд маань харгалзаж үзэх байх аа. Бидний амьжиргааны эх үүсвэр бол эрдэнэт мал сүрэг. Ноолуураа самнаад л таван төгрөгтэй болж амьжиргаагаа залгуулдаг улс бол малчид шүү дээ. Цаашид бид тооноос илүү чанарт анхаарах хэрэгтэй нь энэ үйл явдлаас харагдлаа. Зах замбараагүй мал өсөхөөр малын мах, дайвар бүтээгдэхүүн ч үнэгүйдэж гүйцлээ. Үүлдэрлэг байдалд анхаарч, чанарын төлөө ажиллах цаг болжээ. Ганц Баянхутагт ч биш, хаа сайгүй л нөхцөл байдал амар биш байгаа нь мэдээнээс харагддаг. Бид л гэхэд энэ хавар төл хүлээж авч бараг чадсангүй. Хүйтэнд гараад л хорогдож байна.

мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Ө.Насан-Очир: СӨХ гэх нэрийн ард том сүлжээ луйвар явдаг болжээ DNN.mn

-Үйлчилгээ үзүүлдэггүй СӨХ-ны төлбөрийг төлөхөөс татгалзаад шүүхэд дуудагджээ-

Барилгын компаниуд байр ашиглалтад оруулахдаа СӨХ-нд нь төлөөллийн хүнээ оруулж оршин суугчдаас сар бүр мөнгө татах явдал түгээмэл болжээ. Үйлчилгээ үзүүлдэггүй СӨХ-ны төлбөрийг өгөхгүй тохиолдолд шууд шүүхийн байгууллагад хандаж албадан гаргуулдаг юм байна.

Өөрөөр хэлбэл орцоо цэвэрлэхээс өгсүүлээд наад захын үйлчилгээ үзүүлдэггүй СӨХ-ны төлбөр төлөхөөс татгалзвал шүүхийн хаалга татах тохиолдол түгээмэл болж. Энэ талаар ХУД-ийн иргэн Ө.Насан-Очиртой ярилцлаа. Тэрбээр СӨХ-ны төлбөр төлөхөөс татгалзсанаар шүүхэд дуудагджээ.

-СӨХ гэдэг иргэдийн мөнгийг шулдаг газар болсон гэх байр суурийг илэрхийлж байна. Ингэхдээ хуулийн байгууллагаар сүрдүүлдэг гэх юм. Таны тухайд СӨХ-той шүүхийн маргаан үүсгэсэн. Маргаан гарах үндэслэл нь юу байв?

-СӨХ гэх нэрийн ард том сүлжээ луйвар явдаг болсон. СӨХ гэх нэрээр орон сууцанд амьдардаг айл бүрээс мөнгө татаж хагартлаа баяждаг болсон байна. Энд би “Баяжих” гэх СӨХ-ны жишээг л онцлоод хэлье.

Манай хотхон 2015 онд ашиглалтад орсон. Анх байранд орохдоо ч СӨХ гэх мэт асуудалд нь нэг их ач холбогдол өгөөгүй. Чанарыг нь шалгаад л шил толь болсон хачин гоё хоёр өрөө шинэ байранд орлоо. Гэтэл СӨХ гэх нэрээр сар бүр 60-70 мянган төгрөг өрх бүрээс татах болсон. Мкв-таасаа шалтгаалаад өөр өөр. Энэ төлбөрийг хэн яаж тогтоосон талаар СӨХ-оос асуухад “Оршин суугчдаас санал авсан” гэх бүдэг мэдээллээс өөр юм хэлдэггүй. Лавлаад асуухад төвөгшөөгөөд тоймтой юм хэлдэггүй байлаа. Ингэж яваад байсхийгээд л “гадна хашааны хаалга солино”, “зөвхөн оршин суугчид үйлчлүүлэх лифтний чип авна”, “орцны хаалганд чип худалдаж ав” гэх мэтээр айл бүрээс мөнгө татна. Энэ бүрийн зардлаа оршин суугчдадаа огт тайлагнахгүй. Наад захын ариун цэвэр орцоо огт угаахгүй. Ингээд хувийн зүгээс шаардлага тавихад Удирдах зөвлөл гэх нөхөд зохион байгуулалттайгаар над руу дайрч байгаа юм. Ингээд би СӨХ-ны төлбөр төлөхөөс татгалзсан.

Жил хүрэхгүй хугацаанд л надад сая гаруй төгрөгийн өр бодогдсон байлаа. Тусдаа алданги ч бодогдсон байсан. Хууль эрх зүйн ямар үндэслэлд тулгуурлаж алданги бодсоныг нь би ойлгоогүй. Ингээд л шүүхэд дуудагдсан. Очоод танилцахад оршин суугчдыг төлөөлж нэг нөхөр гарын үсэг зураад гэрээ байгуулчихсан байсан. Үүнд үндэслээд л буруутгасан байсан. СӨХ талаас хүлээх үүргийг нь харахад огт тийм юм дурдаагүй байгааг нь хараад их гайхсан.

-Энд онцлоод байгаа “Баяжих” гэх СӨХ хэзээ ямар замаар байгуулагдсан юм бэ?

-Яг хэзээ байгуулагдсаныг нь тодорхой хэлж мэдэхгүй байна. Манай хотхоныг ашиглалтад оруулсан компани нь н.Ууганбат гэх нөхрийг “Баяжих” СӨХ-ны удирдах зөвлөлд оруулсан юм билээ. Тэр нөхөр л айл бүрээс мөнгө аваад янз бүр болгоод тайлангаа тавихгүй яваад байдаг. Ашиглалтад оруулсан компани нь ч засвар үйлчилгээгээ огт хайхрахгүй. Төлөөний хүнээ СӨХ-ны удирдах зөвлөлд суулгачихсан болохоор тэр шүү дээ. Дээврийн засвар үйлчилгээ хийх болоход өнөөх н.Ууганбат сураггүй алга болсон. Тухайн үед шаардлага тавихад над руу сүргээрээ дайрсан нөхөд ч бүгд байхгүй болсон. Одоо оршин суугчид бүгд мөнгө нийлүүлж засвараа хийх болж байна. Үүнд засвар үйлчилгээ үзүүлэх СӨХ нь эзэнгүйдсэн.

-Ер нь СӨХ-г хэрхэн байгуулдаг юм бэ. Удирдах зөвлөлийг яаж сонгох вэ?

-Нийт оршин суугчдын гуравны хоёр нь хуралдаж дарга, удирдах зөвлөлөө сонгодог. Хуулийн зохицуулалт нь ийм. Энэ нь хөрсөн дээр огт хэрэгждэггүй хууль. Дурын нөхөр нь очоод л удирдах зөвлөлд ороод айл бүрээс СӨХ-ны төлбөр нэхээд сууж байдаг. Юунд зарцуулснаа тайлагнахгүй. Цэвэрлэгээгээ ч хийдэггүй. Шаардлага тавихад өөдөөс есөн бусаар харааж дайрна. Зохион байгуулалттайгаар. Ингэж төлбөр авч явж байгаад л их засвар орох болоход тал тал тийшээ бутраад алга болчихно. Манайд 700 гаруй СӨХ үйл ажиллагаа явуулдаг. Үүний 90 орчим хувь нь хууль бусаар байгуулагдсан. Мөнгө харсан нөхөд хууль бусаар айл өрх бүрээс мөнгө татаад сууж байдаг. Айл бүрээс татаж байгаа мөнгөний дүнг яаж тогтоов, юунд зарцуулж байна тэр бүхэн маш бүрхэг.

Энэ бүхнийг шаардахад зохион байгуулалттай дайрч давшилна. Үйл ажиллагаанд нь сэтгэл хангалуун бус СӨХ-ны төлбөрөө тушаахгүй бол шүүхэд өгөөд л нэхэмжилдэг. Энэ нь даамжраад Монгол банкны хар данс руу ордог болно гэж байгаа юм. Таны тушааж байгаа мөнгө хаана юунд зарцуулагдаж байгааг СӨХ-ноосоо нэг асуугаарай.

-СӨХ-ны үйл ажиллагаанд ямар байгууллага хяналт тавьдаг юм бол?

-СӨХ-ны дээд зөвлөл гэж байгууллага бий. Гишүүн СӨХ-оосоо хоёр хувийн татвар аваад сууж байдаг. Эндээс хяналт тавьдаг гэдэг. Сүлжээ болчихсон юм чинь шударга ажиллана гэдэг эргэлзээтэй. Том зургаар нь харахад СӨХ гэдэг улс төрд нөлөө бүхий эрхмүүдийн бизнес болчихсон. Та бодоод үз дээ. Нэг айлаас хамгийн багадаа сар бүр 50-60 мянган төгрөгийн төлбөр авдаг. Ганцхан байрнаас л сард хэдэн сая төгрөг босоод ирнэ. Үүнд шунасан нөхөд орон сууцны засвар үйлчилгээ, цэвэрлэгээ зэргийг эзэнгүйдүүлж байна. СӨХ гэх нэрийн ард хэдэн тэрбум төгрөг хяналтгүй эргэлдэж байна шүү. СӨХ-ны төлбөрөө төлөхгүй бол шүүхдээд авдаг.

-Бусад улс орнуудад үүнийг яаж зохицуулдаг юм бэ?

-СӨХ гэх аманд орсон мөнгөө айлуудаас нэхдэг, өгөхгүй бол шүүхээр дарамталдаг газрыг татан буулгах цаг нь болсон. Гадны улс орнуудад байрны засвар үйлчилгээг салбарын яам нь хариуцдаг. Харуул хамгаалалтыг цагдаа нар нь хариуцна. Манайх шиг байр болгоны гадна хамгаалагчийн хувцас өмссөн нөхөр тамхи татаад зогсож байдаггүй. Хорооны цагдаа нь хариуцдаг. Манайх энэ тогтолцоо руу шилжих цаг нь болсон. Байрны орцоо цэвэрлэдэггүй нөхөд СӨХ-ны төлбөр гээд аманд орсон мөнгөө нэхээд зогсож болохгүй биз дээ.

мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Б.Сарантуяа: БНСУ гарах иргэдийн сонирхолд дөрөөлж мөнгийг нь “сааж” байна DNN.mn

БНСУ-ын виз нь гарсан монгол иргэдийг Инчоны нисэх буудлаас буцаах явдал түгээмэл гарч байна. Зөвхөн тавдугаар сарын 15-ны өдөр л гэхэд 10 орчим монгол иргэн Инчоны нисэх буудал руу очсон ч татгалзсан хариу сонсчээ. Инчоны нисэх буудалд гацсан иргэн Б.Сарантуяатай холбогдож ярилцлаа.

-Инчоны нисэх буудал руу та хэзээ очив?

-Тавдугаар сарын 15-ны өдрийн 13:20 цагийн нислэгээр ирсэн. Ингээд оройн 17:00 цагт татгалзсан хариу авлаа. Яг одоогоор энд 15 хүн татгалзсан хариу сонсоод байна. Эдний зарим нь мулти визтэй. Дамжин өнгөрөх визтэй ч хүмүүс байна. Зарим нь энд гурав хоносон гэж байна. Халуун хоол цай байхгүй сэрүүн шаланд суугаад эрүүл мэнд нь эхнээсээ муудлаа. Гэлээ гээд тоож байгаа нь алга. Өрөөнд хоригдчихоод шоронд байгаа юм шиг л байна.

-Татгалзсан үндэслэлээ яаж тайлбарлаж байна вэ?

-Буудлын хаяг нь тодорхой биш, аяллын зорилго нь тодорхой биш гэх зэрэг шалтгаанууд хэлж байна. Дамжин өнгөрөх визтэй хүмүүсийн тухайд очоод л буудлын цагаа захиалаад л явж байна. Гэсэн ч эндээс шууд буцааж байна. Бидний зүгээс эндээс захиалах санал тавьсан ч шийдвэртэй хариу хэлэхгүй юм. Хамгийн хорлонтой нь хүлээлгийн өрөөний сүлжээ унагаад бусадтай харилцах боломжоор хангахгүй байна.

БНСУ-ын Элчин сайдын яам хүлээн зөвшөөрөөд л бидэнд виз олгосон шүү дээ. Хөрөнгө, цаг заваа зараад энд ирсэн хойно ийм нөхцөл байдал үүсч байгааг огт ойлгохгүй байна. Энд татгалзах байсан юм бол Элчин сайдын яамнаас виз олгож даапаалах ямар хэрэг байв. Хил гарлаа л бол монгол хүний эрх юу ч биш болж байна. Хамгаалах байгууллага алга. Өмхий үнэртэж, чийг даасан хүлээлгийн өрөөнд хэдэн монголчууд шар махтайгаа хатаж байна. Өдөрт л хамгийн багадаа арван хэдэн монгол иргэн эндээс буцаж байна.

-Ямар шаардлага тавьж байна вэ. Энэ талаар тодруулахгүй юу?

-Төрөл бүрийн шаардлага бий. Гэхдээ гол шаардлага нь очоод байрлах буудлын тооцоогоо урьдчилж хийсэн байх шаардлага тавьж байна. Очоод хийхэд юу нь болохгүй байгаа юм бол доо, гайхаад л байх юм.

-Та бүхэн Элчин сайдын яам руугаа холбогдов уу?

-Хүлээлгийн өрөөнөөс гадагшаа холбоо барих ямар ч боломжгүй. Элчингээс биднийг тоож байгаа юм алга. Уул нь сая л Ерөнхий сайд айлчлаад визгүй зорчих талаар яриад байсан. Өнөөдөр визгүй зорчих нь бүү хэл визтэй иргэдийг ч оруулахгүй байна. Уул нь виз мэдүүлсэн нь шууд гараад байх талаар Элчин сайдын яамнаас хэлж байсан нь саяхан. Газар дээрх нөхцөл байдал өнөөдөр ийм л байна. Ерөнхий сайдын сүр дуулиантай айлчлал үр дүнд хүрээгүй юм байна л гэж саналаа.

-Бичиг баримт бүрэн байхад л татгалзаж байгаа хэрэг үү?

-Шаардлагатай бүх бичиг баримт байхад л оруулахгүй байна. БНСУ-ын Элчингээс олгосон виз энд ирээд үнэгүйдэж байна гэхлээр тухайн байгууллага ямар ч эрх мэдэлгүй юм байна гэж ойлголоо. Нэг бол БНСУ гарах гэсэн иргэдийн хүсэл дээр тоглолт хийж хүмүүсийг шулж байна. Нислэгийн зардал, визний хураамж гэх мэт орчим төгрөг төлдөг. Энэ бүхэнд шунаж байна уу гэж бодох юм. Ер нь бол хүнд өвчтэй онош нь тодорхой биш хүнийг ч авчраад үр дүнгүй байлгаж хугацааг нь авах нь бий. Энэ бүхний ард таван төгрөгийг нь л авах сонирхол нуугдаж байдаг.

Уул нь хоёр улсын дипломат харилцааны хүрээнд байгуулсан гэрээ байдаг л байх. Тэр бүгд бодит байдал дээр хэрэгжихгүй байна. Монгол хүмүүсийг нэг онгоцны буудал дээр гацааж, доёолоод бах таваа хангаж байна шүү дээ. Энд хүлээлгийн өрөөнд зөвхөн монголчууд л байна. Өөр улсын иргэд ногоон гэрлээр ороод явчих юм. Бид харин очих буудал тодорхой биш гэх өчүүхэн шалтгаанаар энд гацаж шар махтайгаа хатаж байна.

-Одоо яах вэ?

-Яг яахаа мэдэхгүй юм. Дээшээ тэнгэр хол, доошоо газар хатуу байна. Элчин сайдын яамнаас л тусламж хүлээж байна даа.

мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Сэтгэлзүйч Г.Жавзансүрэн: Хүүхдээ улалзтал өмөөрөх нь хариуцлага үүрэх чадваргүй, сул дорой нэгнийг л бэлтгэж байгаа хэрэг DNN.mn

Нийгэм, сэтгэл судлалын дээд сургуулийн багш, сэтгэлзүйч Г.Жавзансүрэнтэй ярилцлаа.

-Хүүхдийг өмөөрөх үзэгдэл нийгэмд түгээмэл болжээ. Өөрийн хүүхдийг өмөөрч араатан шиг авирлаж бусдын үрийг зодох юм. Хүүхдээ өмөөрч бусдад бурууг тохох нь хэвийн үзэгдэл үү?

-Сэтгэл зүйн талаас нь тайлбарлавал эрүүл үзэгдэл биш л дээ. Хүүхдээ өмөөрч, улайрч байгаа нь хэт хамгаалалт хийж бөөцийлж байна л гэсэн үг. Бусдын хүүхэд ч адилхан хүүхэд гэх хэмжүүр тавьж чадахгүй, харгис авирлаж байна. Мэдээж ямар ч эцэг, эх хүүхдээ аюулгүй орчинд өсгөхийг боддог. Энэ үзэл нь дэвэрч асуудалд нь шүүлтүүртэй хандаж чадахгүй байна л даа. Өөрөөр хэлбэл хүүхдээ хамгаалах аргаа олохгүй, улалзтал өмөөрөөд байна л гэсэн үг. Энэ нь сайн үр дагаварт хүрэхгүй. Сая болсон асуудалтай холбоод ярихад өөрийн хүүхдээ өмөөрч бусдын хүүхдийг зэрлэгээр цохисон асуудал гарсан. Тухайн тохиолдолд хуулийн өмнө хэн хэн нь хүүхэд. Хэн хэн нь л хамгаалагдах ёстой. Болсон үйл явдлын талаар ярилцаад л шийдвэрлэх асуудал л даа.

-Хүүхдээ өмөөрч бусдын хүүхдийг зэрлэгээр зодсон үзэгдлийг та яаж харж байна вэ. Жаахан дэлгэрүүлэхгүй юу. Яагаад хүний хүүхдийг цохив?

-Тухайн хүүхэд их хүлээлгэж ирсэн байж болно. Удаан хугацаанд хүүхэдгүй явж байгаад олдсон байж болно. Нэг бол дахиад хүүхэдтэй болох боломжгүй ч юм уу, ийм нөхцөл байдалд хүүхдээ бүхнээс хамгаалдаг. Энэ үед бусдын хүүхдийг буруутгах хариу үзэгдлүүд гардаг. Сэтгэл зүйн хамгаалалтын механизм ажиллаж байна л даа. Энэ нь манайд эцэг, эх байх талаар сургалт байдаггүйтэй холбоотой гэж хувьдаа үздэг юм.

-Асуудал гаргах үед хүүхдээ өмөөрдөг үзэгдэл юунд хүргэж болох вэ. Гарах үр дагавар нь юу вэ?

-Наад зах нь нийгмийн хэм хэмжээг зөрчихөд хүргэнэ. Буруу юм хийхэд аав, ээж өмөөрнө гэх ойлголт хүүхдэд шууд бууна. Буруу үйлдэл хийхэд би хариуцлага хүлээхгүй гэх ойлголттой болно. Нийгмийн хэм хэмжээг зөрчих гэж гаргадаг гэх сэтгэлгээг хүүхдэд суулгана. Эхлээд хүүхэд багшийн үгэнд орохгүй, гэрийн даалгавар хийхгүй байна. Багш нь шаардлага тавихад эцэг, эх хүүхдээ өмөөрнө.Хүүхдийн нүдэн дээр гурвалжин, дөрвөлжин хэрүүл болох нь бий. Үүнээс хүүхэд маш буруу л хүмүүжил авна. Хүүхдэд боловсрол олгох нь багш, эцэг эхийн хамтарч хийх ажил. Таны хүүхэд даалгавар хийж байгаа эсэхэд хяналт тавина, мэдэх юм байвал зааж зөвлөнө, мэдэхгүй байвал багшаас тусламж авна. Энэ бол эцэх эхийн үүрэг. Үүнийгээ ухамсарлахгүй хүүхдээ өмөөрч багштай хэрэлдээд байх нь хожим ямар ч үр дагаварт хүргэж мэднэ.

-Хэтэрхий өмөөрүүлсэн хүүхэд буруугаа хүлээх чадваргүй болно гэж та хэлж байна уу?

-Тийм гэж хэлж болно. Өөртөө шаардлага тавьж чадахгүй болж л төлөвшинө. Таны хүүхэд насанд хүрээд ажил хийнэ. Ажил хийхдээ янз бүрийн шалтаг тоочно. Тухайн ажлын байранд тавигдах суурь шаардлагыг хангаж чадахгүй. Ийм үзэгдэл өнөөдөр түгээмэл болсон байна. Өөр нэг сөрөг үзэгдэл нь аав ээж нь өмөөрөөд байсан учраас хүний урдаас юу ч хэлж чадахгүй болно. Эрх нь зөрчигдөөд байхад л хамгаалах чадваргүй болно гэж хэлж болно. Юу юуны туханд хүрэлгүй хүүхдээ өмөөрснөөр хариуцлага хүлээх чадваргүй нэгнийг бэлтгэж байна л гэсэн үг.

-Хүүхэд асуудал тарьдаг. Энэ үед нь хүүхэдтэй яаж харилцах вэ?

-Хүүхэд ямар нэгэн асуудал тарих нь өдөр тутам л тохиолддог үзэгдэл. Энэ үед нь эцэг эх нэг бол өмөөрөөд, нэг бол хүүхдээ буруутгадаг. Шүүгч шиг яллах гээд байх нь бий. Болсон асуудлыг хүүхдээсээ асуугаад, тайвнаар тайлбарлаж өгөх нь үр дүнтэй. Хэтэрхий өмөөрөх юм уу, эрс буруутгах нь буруу үр дагавартай. Ярилцаад тайлбарлаж ойлгуулах нь зөв. Таны хүүхэд хэн нэгэнтэй зодолдсон бол шалтгааныг нь асуугаад тайлбарлаж өгөх нь хожим гарах үр дагавраас сэргийлж чадна.

мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Монголчууд ханиаданд сөхөрч байгаа нь дархлаажуулалтад хамрагдаагүй, фэйсбүүкийн мэдэмхийрсэн зөвлөгөөг хэрэглэснийх гэв DNN.mn

Нялхсын уйлах дуун час хийтэл цангинах Баянзүрх дүүргийн нэгдсэн эмнэлгээс сурвалжилга бэлтгэлээ. Гурван давхар шар алаг барилгын түргэн тусламжийн үүдээр ороход хөл гишгэх ч зайгүй битүү бужигнаж байна. Насаараа утаа уушгиласан ахмад шиг бөгшүүлэх чимээнээр эргэж харвал 30 эргэм насны эмэгтэй ойдоо ч гүйцэд хүрээгүй гэмээр нялх амьтныг энгэртээ тэвэрчээ. Том ягаан куртикээр битүү багласан нялх амьтан бөгшүүлж ханиасан нь тэр байж. Нус нулимсандаа хутгалдсан нялх амьтан найман сартай гэнэ. Өрхийн эмчээс зөвлөснөөр түм түжигнэж бум бужигнасан дүүргийн эмнэлгийн үүдэнд зогсоо нь энэ ажээ. Ээжийнх нь хэлж байгаагаар энэ нялх амьтан ханиад зоогложээ. Гэрийн нөхцөлд эмчлэх гээд дийлэлгүй энд ирсэн гэнэ. Нялхын биеийн байдлыг анзаарвал сайн биш байгаа бололтой. Сүүгээ ч уух тэнхэлгүй байгаа гэнэ.

Ханиалгах завсартаа часхийтэл чарлах үрээ тэвэрсэн эхийн нүдийг нулимс бүрхсээр урт дарааллын дунд хавьд зогсож байна. Энд дугаарласан хүүхдийн дийлэнх нь ийм зовлонтой эмчид үзүүлэх дугаараа авахаар зогсож байна. Төрөөд хэдхэн хоносон нярай ч эдэн дунд байх аж. Тэдэнд харин ногоон гэрлээр үйлчилгээ үзүүлж байх юм. Энд цугласан хүүхдүүдэд дөрвөн эмч л үзлэг хийж үйлчилгээ үзүүлж байна. Тэдний нэг нь үзлэгийн дугаар олгоно. Гурав нь үзлэг хийгээд эмчилгээ бичиж өгөөд ноцтойг нь шууд хэвтэн эмчлүүлэх чиглэл өгч байна. Эрүүл мэндийн манаанд зогсох тангараг өргөсөн энэ хэдхэн эмч ханиаданд даруулж, уйлагнасан нялхастай ус ч балгах чөлөөгүй ажиллах юм.

Энэ зуурт утас нь хангинахад шүүрч аваад гараад гүйчих нь тэр. Нөгөө талд эрчимтэд хэвтээ хүүхдийн биеийн байдал хүндэрч яаралтай дуудлага иржээ. Үйлчилгээ үзүүлээд буцаж ирэхэд үүдэнд дугаарласан эцэг эхчүүд өнөөх эмч рүү тачигнаж хамаг хараалаа урсгах нь тэр. Өрөөнд хүлээх эмэгтэй ч чимээгүй суусангүй, ялархаж харагдав. Өнөөхөд нь ач холбогдол өгч эмзэглэж байгаа шинж алга, хүүхдийг нь чагнаж, үзээд эрчимт эмчилгээний тасаг руу хуваарилав. Ингэхдээ эхлээд ковидын шинжилгээ өгөхийг анхааруулаад дараагийн үйлчлүүлэгчээ хүлээж авлаа.

Хүүхдээ эрчимт эмчилгээ рүү хуваарилуулсан бүсгүй хоромхон зуурт мэл гайхаад яаруухан гарч гүйв. Ханиалгасан хүүхдээ хайхралгүй хугацаа алдаж хатгаа болгосон нь хүндэрснийг эмч онцлов. Хатгаа туссан нялхыг нэн яаралтай эрчимт эмчилгээнд оруулахгүй бол онц аюултай гэнэ. Яг ийм шалтгаантай хүүхдүүд ар араасаа орж ирдэг талаар ээлжийн эмч Сарантуяа хэлээд санаа алдаж байна. Тэр бүрийг эрчимт эмчилгээний тасагт шилжүүлэх боломж хомс, энгийн тасагт хуваарилдаг гэнэ. Эцэг эхчүүд ханиад хүндэрсэн хойно эмнэлэгт ханддаг үзэгдэл хүүхдийнхээ эрүүл мэндийг эрсдэлд оруулж байгаа хэрэг юм байна.

Энд ирж буй багачуулын дийлэнх нь даарснаас бус том хүнээс ханиадны вирус авсан нөхцөл байдал тогтоогдож байгааг эмч нар онцлов. Төрөөд хэдхэн хоносон нярай л гэхэд хамт амьдардаг хэн нэгнээс ханиадны вирус авч, даамжирснаар хатгаа болж эрчимт эмчилгээнд орох явдал түгээмэл байгаа гэнэ. Насанд хүрсэн дархлаатай хүн ханиад хүрсэн ч яваад байдаг. Ингэж явахдаа бага насны хүүхдэд вирус тараагаад байгаа гэнэ. Вирусийн гаралтай ханиад түгээмэл байгаа ийм үед ханиад туссан л бол өрхийн эмчдээ яаралтай хандаж эмчилгээ бичүүлж авахыг эндээс зөвлөж байв. Даамжруулснаар бага насны хүүхдэд халдааж, асуудал хүндрэх үзэгдэл байгааг анхааруулсан юм.

Хүүхдүүд хэдэн зуугаараа ханиаданд дарлуулж байгаа өөр шалтгааныг эмч н.Сарнай дархлаажуулалтын тунд бүрэн хамрагдаагүйтэй холбож тайлбарласан. Тэрбээр “Өнгөрсөн хугацаанд нярай хүүхдүүд дархлаажуулалтын тунд бүрэн хамрагдаж чадаагүй. Энэ нь улс даяараа хөл хорионд байсантай холбоотой. Хөл хорионы хугацаанд дархлаажуулалтын тунд хамрагдаагүй хүүхдүүдийн дархлаа сул байна. Халдварт бүх төрлийн л өвчин тусч байна. Дархлаа сул учраас аливаа өвчин хүнд тусдаг. Эдгэхдээ удаан. Иймд нялх хүүхдээ хугацаат тарилгад заавал хамруулж байх ёстой. Олон төрлийн халдварт өвчнөөс сэргийлэх ач холбогдолтой. Хамрагдаж амжаагүй бол харьяа хорооны өрхийн эмнэлэгтээ хандаж нөхөж хийлгэх ёстой” гэв.

Хэдэн зуун хүүхэд ханиаданд дарлуулж дугаарлаж зогсоо шалтгааныг мэргэжлийн эмч ингэж тайлбарлаж байна. Хугацаат тундаа хамрагдаагүй хүүхдийн дархлаа хэврэг, төрөл бүрийн халдварт өвчин, ханиадыг хүнд тусч байгаа гэнэ. Хүүхдэдээ хугацаат тарилгыг нь хийлгээгүй бол одоо өрхийн эмнэлэгтээ хандаж хамруулахыг эмч нарын зүгээс уриалж байна.

Түүнчлэн бага насны хүүхдийн ханиад хүндэрч хатгаа тусч эрчимт эмчилгээний тасагт шилжиж байгаа шалтгааныг эмч нар тайлбарлахдаа гэрийн нөхцөлд бор аргаар эмчлэх гэж оролддогтой холбож байна. Нялх хүүхэд ханиалгаад эхлэхэд эмчид хандахаас өмнө саримстай шөлийг цагаан гаатай хольж өгөх зэргээр дураараа оролдсоор бүр хүндрүүлчихдэг гэнэ. Хүүхдээ загнаж байгаад ээжийнх нь шээсийг ам руу нь цутгадаг эртний баларсан аргаас татгалзаж, шинжлэх ухаанчаар хандахыг эмч нар хэлсэн юм. Эцэг эхчүүдийн гаргадаг хамгийн түгээмэл алдаа нь хүүхэд халуурч, ханиалгахад фейсбүүкт мэдэмхийрсэн нэгний арга технологийг хүүхэд дээрээ хэрэгжүүлдэг явдал гэнэ. Хаанахынх нь мэдэгдэхгүй сүлжээний эмийг ханиаданд сайн гэхэд нь л худалдаж аваад хүүхдэдээ уулгачихдаг. Энэ нь эм биш хор болох нь түгээмэл байдгийг эмч нар онцолж байв. Ингэж явсаар хүүхдийнхээ ханиадыг хүндрүүлээд байгаа юм байна. Ханиалгасан хүүхдэдээ дур мэдэн эмчилгээ хийхээс татгалзаж, харьяа хорооны өрхийн эмчдээ хандах хэрэгтэй юм байна. Дур мэдэн эмчилгээ хийж ээжийнх нь шээсийг цутгаж, сүлжээний эм уулгах нь хүүхдийнхээ эрүүл мэндээр тоглож байгаа явдал гэдгийг анхааруулж байв.

Яаралтай хүлээн авахаас гарч цааш Эрчимт эмчилгээний хэсгээр шагайвал 00-ын өрөө шиг умгар мухарт 10 хэдэн хүн шпрот шиг чихцэлджээ. Тэд бол эрчимт эмчилгээний тасагт орсон хүний ар гэрийнхэн. Амь нь дээсэн дөрөөн дээр байгаа нэгнийхээ араас сэтгэл зовж суугаа тэднийг агааржуулалт байхгүй, чийг даасан умгар өрөө илүү бухимдуулдаг бололтой. Хоорондоо чихцэлдсэн тэд түр тар хийх нь түгээмэл. Тэдний зарим нь хөдөөнөөс ирж, хамаатнаас сахиж байгаа. Түүний хэлж байгаагаар Монголын хөдөөг зуд, хотыг ханиад сөхрүүлж байгаа гэнэ.

Эрчимт эмчилгээний нярайн тасагт хүүхэд 3-5 хоног эмчлүүлдэг. Ирж байгаа хүүхдийн гол шалтгаан нь хатгаа болоод тархины даралттай холбоотой байдаг гэнэ. Мөн шарлалт нь буугаагүй гэх шалтгаанаар нярай хүүхэд ирэх нь түгээмэл. Тэдэнд элэгний эмчилгээ хийдэг. Хатгаа тусч цээж нь хүржигнэсэн нялх хүүхдүүдийг манаж эмч сувилагчийн хамт жижүүрлэж хонодог. Тархины даралттай хүүхэд уйлаад амарч чадахгүй байх нь түгээмэл. Хатгаа нь хүндэрсэн хүүхэд хөхөө хөхөхгүй байх нь эмч, сувилагч нарт асуудал дагуулдаг гэнэ. Эмчилгээний тасаг нь мөн л ачаалалтай. Нэг тасагт наймуулаа хэвтэнэ. Энд хүүхдүүд нэгнээсээ ханиад тусах магадлалтай нь эцэг эхчүүдийн санааг чилээдэг юм байна. Харин төлбөртэй өрөө нь хоногийн 20.000. Өрөөндөө хоёулаа хэвтэнэ. Эрчимт эмчилгээнээс гарсан эцэг эхчүүд энэ өрөөг сонирхдог ч очер дараалал нь дийлддэггүй гэнэ лээ.

Ханиалгах чимээ хаа сайгүй цангинах Баянзүрх дүүргийн нэгдсэн эмнэлгийн нэг өдрийг сурвалжлахад ийм байна. Хөдөөд зуд, нийслэлд ханиад Монголыг сөхрүүлж байна. Хуруу хумсаа хуйхалж олсон таван төгрөгөө ханиадны эсрэг эм тарианд зарцуулж байгаа талаар эмнэлгийн үүд сахиж суугаа эцэг эхчүүд хэлж байна. Харин хөдөөд голын мөсийг долоон байж өсгөсөн таван малаа зуданд алдаад дуусах аюул нүүрлэжээ.

мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Н.Шинэбаатар: Утасны цаанаас харилцсан хэн нь мэдэгдэхгүй хүний данс руу таван төгрөг ч шилжүүлж болохгүй DNN.mn

Цагдаагийн ерөнхий газрын Урьдчилан сэргийлэх хэлтсийн ахлах мэргэжилтэн, цагдаагийн хошууч Н.Шинэбаатартай ярилцлаа.

-Бусдад залилууллаа гэх хүмүүс олон байх юм. Миний эргэн тойронд л гэхэд 4-5 ч хүн байна. Хаана, юун дээр алдаад байна вэ?

-Улсын хэмжээнд бүртгэгдсэн Залилах гэмт хэргийн 80 орчим хувь нь цахим орчинд үйлдэгдэж байна. Манайхан онлайн дэлгүүрээс бараа бүтээгдэхүүн худалдан авахдаа тухайн хаяг, дансыг нь нягтлахгүйгээр урьдчилгаа төлбөр шилжүүлж залилуулж байна. Мөн facebook чатаар хэн нэгэн найз нөхөд, ажлын газрын хүн мөнгө зээлэх хүсэлт тавихад утсаар ярьж тодруулдаггүй шууд гүйлгээ хийгээд л залилуулчих юм.

Тухайн хаяг нь алдагдчихсан, өөр этгээд байгааг анзааралгүй шууд мөнгө шилжүүлж байна. Онлайнаар бараа бүтээгдэхүүн худалдан авахдаа өмнө нь үйлчлүүлж байсан газрын цахим хаяг, данс, данс эзэмшигч нь мөн эсэхийг сайтар шалгах хэрэгтэй. Үүнийг өөртөө дадал болговол учирч болох эрсдэлээс өөрийгөө хамгаалж болно. Түүнчлэн найз нөхөд, хэн нэгэн танил нь чатаар мөнгө зээлэх хүсэлт тавивал өөр рүү нь утсаар залгаж нягтлах ёстой. Үүнд анзааргагүй хандаж, мөнгө шилжүүлэх тохиолдол одоо ч тасрахгүй байна.

Утасны цаадах хэн нь мэдэгдэхгүй хүний данс руу таван төгрөг ч шилжүүлж болохгүй.Үүнийг маш сайн ойлгох хэрэгтэй. Чатаар холбогдоод л шууд мөнгө шилжүүлчихдэг, ийм гэнэн сэтгэхүйгээсээ манайхан салах болсон. Одоо цагт халаасандаа бэлэн мөнгө авч явдаг хүн бараг байхгүй болсон. Хүний дансан дахь мөнгийг яаж авах вэ гэдэг дээр л залилагч этгээдүүд тархиа гашилгаж байна. Ийм үед та туйлын сонор сэрэмжтэй байж өөрийгөө эрсдэлээс хамгаалах хэрэгтэй. Хажуугаар нь манайхан цахим орчны талаар тодорхой хэмжээний мэдлэгтэй байх хэрэгтэй. Мэдлэг тааруугаас болж хохирох тохиолдол их байна.

-Орон сууц захиалахдаа залилуулсан хүмүүс их байх юм. Орон сууц худалдаж авах болон түрээсний гэрээ байгуулахдаа юуг анхаарах вэ?

-Орон сууцны ордер болон бусад баримтыг хуурамчаар үйлдэж бусдыг залилах тохиолдол байна. Залилагч этгээд бусдын байрны ордерыг хуурамчаар үйлдэж хэд хэдэн хүнд давхар түрээслээд урьдчилгаа төлбөр авч байна. Ингэхдээ зах зээлийн ханшнаас бага зэрэг доогуур үнэ амлана. Түрээслэгчдэд санал болгохдоо “Яг одоо урьдчилгаа төлбөрөө шилжүүлж, захиалгаа баталгаажуулахгүй бол өөр хүн орлоо” гэж шахалтад оруулдаг. Түрээсийн байр яаралтай хайж байгаа хүмүүс ч тэр дор нь урьдчилгаа төлбөрөө шилжүүлчихдэг. Ийм байдлаар хэд хэдэн хүнийг давхар залилах нь бий. Урьдчилгаа төлбөрөө шилжүүлсэн түрээслэгч байрандаа орохоор ирэхэд шал өөр хүн хаалга тайлна. Ингээд урьдчилгаа төлбөр шилжүүлсэн хүн рүүгээ холбогдоход дугаарыг нь блоклоод алга болчихсон байдаг. Ийм төрлийн залилан түрээсийн байрны зарын группүүдээр л явж байдаг. Дахиад хэлэхэд хэн нь мэдэгдэхгүй хүний данс руу мөнгө шилжүүлж огт болохгүй. Орох байртайгаа очиж танилцаад, нягтлаад тооцоогоо хийж болно шүү дээ. Ер нь хэн нэгэн рүү мөнгө шилжүүлэхээсээ өмнө бодож нягталж байх нь зөв.

Мөн шинээр баригдаж байгаа орон сууцны зураг харуулж итгэл үнэмшил төрүүлээд гэрээ байгуулж урьдчилгаа төлбөр авч байна. Түүнчлэн хямд үнээр түрээсийн байранд хамруулна, орон сууцны төсөлд хамруулна гэх байдлаар иргэдийг залилж байна.

-Орон байртай холбоотой өөр нэг асуудал байгаа нь мөнгө зээлж хүүнд нь байранд сууна гэх зар түгээмэл байх юм. Үүний ард залилан байна уу?

-Тийм тохиолдол бий.

Мөнгө зээлж үнэгүй байранд суулгана гэх зар байршуулж урьдчилгаа төлбөр аваад л иргэдийг залилж байна. Иргэд орон сууц түрээслэх, худалдан авахдаа тухайн байрны гэрчилгээ эзэмшигч нь ямар хүн дээр байгааг шалгах, мөн орон сууцны СӨХ, хороонд хандаж тухайн байранд ямар хүн амьдардаг болохыг тодруулж, төлбөр тооцоогоо хийхэд л залилуулахгүй байх бүрэн боломжтой юм шүү дээ. Нэг талдаа хайнга, хэнэггүй зан нь залилагч этгээдүүдэд боломж олгоод байна.

-Энэ төрлийн гэмт хэргийн дийлэнх нь цахимд үйлдэгддэг. Өнөөдөр аль ч хязгаараас интернэт ашиглах боломж бий болсон. Энэ нь нэг талаараа малчдыг эрсдэлд оруулж байх шиг. Үүнд цагдаагийн байгууллагаас хэрхэн анхаарч байна вэ?

-Цахим хөгжиж байгаа нь сайн боловч нөгөө талд малчдад эрсдэл учруулж байна л даа. Өнөөдөр малчид малынхаа бэлчээрээс л фэйсбүүк ухаад сууж байдаг болсон. Тэд залилагч этгээдүүдийн овоо хараанд орсон гэж хэлж болно. Цаг хатуу, өвс тэжээл ховор байгаатай холбоотойгоор өвс, тэжээл зарна гэх мэдээллийг орон нутгийн группүүдэд байршуулж, малчдаас урьдчилгаа төлбөр авах байдлаар залилж байна. “Аймгийн төвөөс өвсийг чинь ачууллаа. Урьдчилгаагаа шилжүүл” гэж хэлээд л мөнгийг нь авчихаж байна. Малчид ноолуураа самнаж байгаа ийм цаг үед энэ төрлийн залилагч этгээдүүд идэвхтэй ажиллаж байгааг энд онцолъё. Цагдаагийн байгууллагаас иргэдийг энэ төрлийн гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр мэдээлэл, сэрэмжлүүлэг бүхий сурталчилгааны ажил, арга хэмжээ, сургалт, соён гэгээрүүлэх ажлыг үе шаттайгаар улсын хэмжээнд зохион байгуулж байна. Өнөөдөр та бид хоёр ярилцаад сууж байгаа нь ч энэ төрлийн гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлж байгаа л ажил.

Төгсгөлд нь онцлоход иргэд рүү хандаж “Та азтан болж ийм бараа хожлоо. Барааныхаа шимтгэлд тэдэн төгрөг шилжүүлээд бараагаа авна уу” гэх байдлаар иргэдийг залилж байна. Үүнд анхаарах шаардлага байна аа.

мэдээ нийгэм

Б.Пүрэвцэрэн: Манай сумын малчны хот руу бамбарууштай баавгай дайрч 10 үхрийг нь барилаа DNN.mn

Айлын хоттой мал руу бамбарууштай баавгай дайрч 10 тооны малд халдсан явдал Булган аймгийн Бугат сумын Баянтөгөл баг, Бодонт гэх газарт болжээ.

Одоогоор тухайн газарт сумын Засаг даргаар ахлуулсан баг ажиллаж байгаа юм байна. Дээрх явдлын талаар Баяннуур багийн байгаль хамгаалагч Б.Пүрэвцэрэнтэй ярилцлаа.

зураг

-Бугат суманд хаваржилтын нөхцөл байдал ямар байна вэ?

-Энэ жил урт хавар болж байна.

Шөнөдөө хүйтэн хонож байгаа учраас ногоо гарахгүй, мал тамир муутай байна. Сэрүүн байгаатай холбоотойгоор айлууд өвөлжөөндөө л сууж байна. Ойрын хэдхэн хоногт л цаг наашилж дулаарлаа. Зарим газраар ногоо дөнгөж цухуйж байна.

-Айлын хоттой мал руу баавгай дайрчээ. Энэ явдлын талаар тодруулахгүй юу?

-Энэ явдал Бугат сумын Баянтөгөл багийн нутагт тэр газарт дөрөвдүгээр сарын 29-30-нд шилжих шөнө 04:00 цагт болсон. Яг тэр үед тухайн айлын нохой хуцаад сүйд болж. Гэрийн эзний тухайд нохой гөлгөө хамгаалаад адуу малтай хөөцөлдөж байна гээд төдийлөн анзааралгүй өнгөрсөн юм билээ. Өглөө босоод харахад нь дөрвөн үхэр нь үхчихсэн, зургаан үхэр шархадсан байж.

Том шүдлэн үхрийг сэрвээнээс нь зуугаад гэрээс 60 орчим метр газар чирч аваачаад орхисон байна лээ. Биднийг тухайн айл руу очиход нэмээд шархадсан хоёр үхэр нь үхсэн байсан. Тухайн газарт сүлжээ барьдаггүй учраас өндөр уулын оройд гарч утсаар бидэнд хэл дуулгасан.

-Тийм олон тооны малд халдсан гэхлээр хэд хэдэн баавгай дайрсан байх уу. Хэргийн газрын нөхцөл байдлын талаар тодруулахгүй юу?

-Баавгай үхрийн зооноос зуудаг амьтан. Биднийг очиход шүдлэн эр үхрийн сэрвээнээс нь хазаад арьсыг нь хуулаад хаячихсан байсан. Тухайн айл байшинтай учраас дуу чимээг нь тод сонсоогүй байна лээ.

Ойр орчмын айлуудынх нь ярьж байгаагаар бол өнгөрсөн гуравдугаар сард гурван бамбарууш дагуулсан баавгай явж байхыг харсан байна лээ. Ичээнээсээ гараад явж байсан нь тэр юм билээ. 10 орчим бод малд халдсан гэхлээр хэд хэдэн баавгай дайрсан гэж харж байгаа.

Нэг баавгай олон мал руу ноцдоггүй. Сүйтгэсэн малыг нь харахад гол төлөв бяруу байгаа юм. Эндээс үзэхэд нэг бамбаруушаа дагуулсан баавгай дайрсан гэж харж байна.

-Айлын үхэр чирсэнд ямар учир байна вэ?

-Баавгай идшээ дарж өмхийрүүлж иддэг амьтан. Ийм зорилгоор нь чирсэн гэж харж байгаа. Энэ сэг рүүгээ баавгай буцаж ирэх магадлалтай. Энэ нь тухайн бүс нутгийн иргэдэд хүндрэл учруулж байгаа юм. Ямартай ч бид хоёр хоног сахиад ирсэнгүй. Одоогоор тухайн бүсийн айлуудад нүүх зөвлөмж хүргүүлээд байна. Тухайн баавгай ирэхэд хөнөөж болохгүй учраас зугтахаас өөр ямар гарц байхгүй.

-Баавгай хоттой мал руу дайрсан өөр тохиолдол байна уу?

-Энэ хавар Хангал суманд айлын хот руу баавгай орж ирсэн байна лээ. Тухайн үед гэрийн эзэн гар чийдэн тусгаж чимээ өгснөөр баавгай явсан байгаа юм. Үүний өмнөх өдөр нь өөр нэг айлын хоттой мал шуугилдаад байхад нь гарч сум тавиад орж ирэхэд чимээгүй болсон тухай мэдээлэл байгаа. Энэ мэтчилэнгээр баавгай үзэгдээд л байна.

-Баавгай хоттой мал руу дайрч байгаа үзэгдлийг байгаль хамгаалагчийн зүгээс яаж харж байна вэ?

-Идэш хайж яваагаас үзэхэд өлссөн байна л даа. Ууландаа самар, жимс нь олдохгүй байна гэсэн үг. Зүгээс тэнэж явсан баавгай айлын хоттой мал руу дайрна гэсэн ойлголт байхгүй. Хоол олдохгүй өлсөөд л ийм үзэгдэл болж байгаа юм.

-Баавгай хоттой мал руу дайрах үзэгдэл хэд хэд бүртгэгдлээ. Ийм үед иргэд яах вэ?

-Бид Онцгой байдлын газар руу ярьж зөвлөгөө авсан.

Эрсдэлтэй бүс нутагт байгаа айлын хот руу баавгай ирвэл цахилгаан хөрөө асааж дуу чимээ өгөх зөвлөмж өгсөн. Баавгай өөрөө чимээнээс үргэдэг амьтан. Уул нь сум тавьдаг бол зүгээр. Гэхдээ хөдөөд буутай айл бараг байхаа больж. Баавгай дархан цаазтай амьтан учраас алж болохгүй. Хот руу дайрахад алж болно гэх заалт хуульд байхгүй. Эхний ээлжид зугтах, чанга чимээ гаргах зэрэг арга хэмжээ авна. Нэг бол гэрээс гарахгүй байх хэрэгтэй.

-Гэртээ нуугдсан аав, хүү хоёр баавгайд бариулсан хэрэг саяхан гарсан байх аа.

-Энэ хавийн малчид хориотой ан гээд бид идүүлэх юм уу гэх мэтчилэнгээр юм ярьж л байна. Хуулиараа дархан цаазтай амьтны алж болохгүй. Хэрвээ дархан цаазтай амьтан албал хуулийн хариуцлагад татагдана.

-Малаа баавгайд сүйтгүүлсэн малчид нөхөн олговор авах боломж бий юу?

-Тухайн айл ойн сангаас хол, ил задгай газарт нутаглаж байсан бол нөхөн төлбөр олгож болох юм билээ. Ойн санд буусан бол араатан амьтны амьдрах газарт л хамт нутагласан болж таарч байна.

Хуульд ойн сангаас 500 метр зайд нутаглах тухай заасан байдаг. Эндээс харахад тухайн айл ойн бүс нутагт байсан гэдэг утгаараа буруудаж мэдэхээр байгаа юм. Сая малаа сүйтгүүлсэн айлд баавгай ирвэл дуу чимээ гарга, бүр болохгүй бол гэртээ нуугд л гэх зөвлөгөө өгсөн. Удахгүй нүүх байх.

Recent Posts

Recent Comments

Archives

Categories