Author: ОЮУНХҮҮГИЙН ДАШНЯМ

Өнгөрсөн долоо хоногийн пүрэв гаригаас эхлэн хөдөө орон нутагт дизель түлш зарахгүй хязгаарлажээ. Тодруулбал Архангай, Завхан, Дорнод, Сүхбаатар зэрэг аймгуудад одоогоор дизель түлшийг зөвхөн гэрээтээр ажилладаг байгууллагууддаа хязгаарлалттайгаар олгож байгаа гэнэ. Түүнчлэн тариалангийн бүс нутаг Сэлэнгэ аймгийн зарим сумдад ч түлш олгохгүй байна. Энэ асуудлын хүрээнд сурвалжилга бэлтгэлээ.

Зүүн хязгаар Дорнод аймгаас өвс татахаар ачсан машинууд гацчихаад байгаа гэнэ. Энэ нь түлшний хомсдолтой холбоотой. Энэ талаар жолооч М.Мөнх-Эрдэнэтэй холбогдож нөхцөл байдлыг тодрууллаа.

-Дорнод аймагт түлш тасарсан байна гэв үү. Газар дээр нөхцөл байдал ямар байна вэ?

– Шатахуун түгээх станцууд түлш олгохгүй байна. Зөвхөн гэрээтэй ажилладаг байгууллагуудад бага хэмжээгээр олгож байна. Өнгөрсөн намар аравдугаар сараас хойш л түлш хязгаарлалттай олгож эхэлсэн талаар орон нутгийн иргэд ярьж байна. Би арваннэгдүгээр сарын эхээр энд ирсэн . Т ү л ш олдохгүй энд гацчихлаа. Аймгийн төв нь ч түлш алга. Түлш хайсан улс сүлжилдээд явж байна.

-Та өвс татахаар очсон гэв үү. Дорнодод олон машин гацаад байна уу?

– Энэ жил эрт цас унасан. Хатуу өвөл болох шинжтэй байна. Үүнтэй холбоотойгоор өвсний эрэлт их болсон. Эндээс өвс татах машинууд олон ирсэн. Бүгд түлшний хомсдолтой холбоотойгоор наашаа үгүй, цаашаа ч үгүй болоод зогсож байна. Миний тухайд бол 4400 төгрөгөөр шагийн түлш зарагдаж байна гэхэд нь ирсэн юм. Одоо шагийн түлш ч олдохоо больсон.

-А92 шатахуун ямар байна вэ?

-Одоогоор хэвийн байна. Гэхдээ шатахуун түгээх зарим нэг станцын салбарууд нь бүр ажиллахгүй байна.

– Түлшгүй нөхцөлд иргэд нь ажлаа хэрхэн зохицуулж байна вэ?

-Хөдөө айл бүрийн гадна л түлшгүй портер зогсож байна. Малчдын тухайд морин тэргээ хөллөөд өвсөө зөөж байгаатай нэг биш таарлаа. Хүмүүсийн хэлж байгаагаар бол ойрын хэд хоногтоо түлшний бараа харахгүй нь бололтой . Энд гацсан хүмүүс хот руу захиад ч олдоход хэцүү байна. Шагчдын гараар ороод үнэ нь тэнгэрт хадсан бололтой. Ховор ч байна” гэв.

Зүүн хязгаар Дорнод аймагт нөхцөл байдал ийм байна. Өнгөрсөн сараас хойш л түлшний олдоц ховор болж шагчдын гараар оржээ. Одоогоор бол шагчид ч балга түлш гаргахаа больж. Тасраад байгаа гэнэ. Малчид ойр зуурын ажилдаа морин тэрэг ашиглаж байгаа юм байна. Наашаа Сүхбаатар аймагт ч нөхцөл байдал адилхан байгааг тээвэрт явдаг жолооч нарын төлөөлөл онцлов. Харин шатахуун одоогоор тасарчихаагүй, тодорхой хэмжээний лимиттэйгээр олгож байгаа гэнэ.

Өвөрхангай, Архангай, Завхан аймгууд руу холбогдоход ч нөхцөл байдал дээрхтэй яг ижилхэн байна. Түлш тасарсан, шатахуун тодорхой хэмжээний лимиттэйгээр олгож байгаа аж. Нийслэл рүү түлш захиад ч олдохгүй байгаа юм байна. Түүнчлэн Өмнөговьд ч түлш ховордож. Арваннэгдүгээр сар гарснаас хойш түлш 4200 төгрөгөөр зарагдаж байсан ч сүүлийн хэд хоногт олгохоо больжээ.

Шаг хийдэг хүмүүс бага хэмжээгээр борлуулж байгааг хэлж байна. Энэ нь бараг олдохоо больсон гэнэ. Харин шатахуун хэвийн олгож байгаа гэнэ. Газар тариалангийн бүс нутаг Сэлэнгэ аймгийн сумдад түлш тасарсан талаар тариаланчид онцлов. Шатахуун 50 мянган төгрөгөөс доош дүнгээр олгож байгаа гэнэ. Цаашид шатахуун тасрах эрсдэл тулж ирсэнийг иргэд хэллээ. Нийслэлд ч түлшний олдоц ховор байна. Шагчдын гараар дамжиж 4200 төгрөгөөр хэрэглэгчдийн гарт хүрч байлаа. Нарантуул захаас орон нутаг руу бараа зөөдөг ачааны машинуудын зарим нь түлш тасарсантай холбоотойгоор гацаад байгаа юм байна.

Нийслэлд АИ92 шатахуун ч хомс байна. Өгч байгаа цөөхөн шатахуун түгээх станцын үүдэнд машинууд түгжрээд зогсчихсон байлаа. Арваннэгдүгээр хороололд байрлах “Super 92” шатахуун түгээх станц л гэхэд орцоо хаачихаж. Зүүн тийшээ яваад Сансрын шатахуун түгээх станцууд харин шатахуун олгож байв. Гэхдээ 50 мянган төгрөгөөс дээш дүнгээр олгохгүй байгааг дугаарлаж зогсох жолооч нар онцлов. Харин Тэсийн шатахуун түгээх станцууд ямар нэгэн хязгаарлалтгүйгээр АИ92 шатахуун олгож байлаа. Харин хотын төвөөс баруун тийш гарах замд байрладаг колонкуудын ихэнх нь АИ92 шатахуун дууссан гэх бичиг хаджээ. Цөөхөн хэд нь л хязгаарлалттайгаар шатахуун олгож байна.

Харин түлш зарж байгаа шатахуун түгээх станц бараг алга. Түлш хайсан хүмүүс шатахуун түгээх станцуудаар бужигналдаж байлаа. Олж байгаа нь бараг алга.

АМГТГ-аас өнгөрсөн сарын сүүлчээр Монгол Улс ердөө 20 хоногийн дизель түлшний нөөцтэй болоод байгааг мэдэгдсэн. Өнөөдрийн нөхцөл байдлыг сурвалжлахад ийм байна. Үүссэн нөхцөл байдлын талаар Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн сайд Ж.Ганбаатар “Энэ бол ОХУ-ын Засгийн газраас шууд хамаатай асуудал. Хугацаагүй хориг тавьчихсан. Тэгэхээр хориг хэзээ дуусна, тэр үед нөхцөл байдал хэвийн болно. Бидэнд ирсэн урьдчилсан мэдээллээр 92 шатахуунд тавьсан хоригийг удахгүй цуцалчих байх. Тэгвэл ганц Роснефть компаниас шалтгаалахгүй, олон газраас авна. Арванхоёрдугаар сард Хятадаас нэлээн их хэмжээгээр дизель түлш авахаар тохирсон. Энэ сард жижиг уурхайнууд хаагдаж хэрэглээ ч багасах юм. Гэхдээ бид үүнийг хангах ёстой. Хангахын тулд ч ажиллаж байна” гэх тайлбар хэлж байв.

Шатахууны импорт, нийлүүлэлтийн талаар Ашигт малтмал, газрын тосны газрын дарга Л.Баярмандалаас тодрууллаа.

-Орон даяар шатахуун, түлшний хомсдол үүслээ. Юунаас болов?

-Есдүгээр сарын сүүлчээр ОХУтүлш, шатахуунаа экспортлохыг хориглосныг та бүхэн мэдэж байгаа. Гэхдээ Монгол Улсыг энэ хоригоос гаргасан. Яг тэр тушаал шийдвэр нь албажих хагас сар хэртэй хугацаанд манай улсад нефтийн бүтээгдэхүүн орж ирээгүй. Үндсэндээ аравдугаар сарын эхнээс шатахуун, түлшний импорт эхэлсэн гэсэн үг. Харин үүнээс өмнө манай улс нөөцөө нэлээд шавхаад байсан. Ингээд хангамжийн хувьд зохион байгуулалтын доголдлууд үүссэн л дээ. Яагаад гэвэл зөвхөн төвийн бүсээр буюу Сүхбаатар боомтоор нефтийн бүтээгдэхүүн орж ирж байсан. Баруун бүсийн Боршоо, Цагааннуур, Эрээнцаваар 11 дүгээр сарын дунд хүртэл түлш, шатахуун огт орж ирээгүй байсан. Өнгөрсөн долоо хоногийн дунд үеэс л эдгээр боомтууд хэвийн ажиллаж эхэлсэн. Тухайлбал, Эрээнцавын боомтоор аравдугаар сарын 20-ноос орж ирж эхэлсэн бол Боршоогийн боомтоор арваннэгдүгээр сарын 13-наас, Цагааннуурын боомтоор арваннэгдүгээр сарын 15-наас хэвийн импортолж эхэлсэн. Энэ хооронд баруун аймгууд руу Улаанбаатараас шатахуунаа зөөж байсан. Баруун бүс нутаг Улаанбаатараас 1000 гаруй км зайтай. Баруун, зүүн бүсэд импорт зогсчихоор бүх хангамж хотоос явж байсан гэсэн үг. Дээрээс нь баруун аймгуудад цас их унаж, хүндрэл гарсан учраас тээвэрлэлт саатаж, орон нутагт хомсдол үүсээд байсан.

-“АИ-92”-ыг ганц, нэг ШТС-ууд хязгаартай олгож байгаа бол дизель түлшний хувьд бүр тасалдал үүссэн нь ямар учиртай юм бэ?

-Манай улсын нүүрсний экспорт нэмэгдэж байгаа учраас уурхайнуудын эрэлт өссөн. Сард дунджаар 80 мянган тонныг хэрэглэдэг байсан бол одоо 190 мянган тоннд хүрээд байна. Намар зуны түлшнээс өвлийн түлш рүү шилждэг. Үүнээс гадна ургац хураалт гээд нэлээд олон ажил давхацсан гэх мэт шалтгаануудаас болж шатахууны хангамжийн доголдол үүссэн.

Бөөний хувьд хилээр хангалттай орж ирж байна. Аравдугаар сараас хойш гэхэд 127 мянган тонн ороод ирсэн байна. Тэгэхээр бөөний нийлүүлэлтэд хомсдол үүсээгүй. Харин шатахуун импортлогч компаниудад зохион байгуулалт, тээвэрлэлтийн асуудал байгаа. Жишээлбэл, зарим жижиг компаниуд өөрсдөө агуулахгүй учраас түрээсэлдэг гэх мэт. Гэхдээ одоо харьцангуй жигдрээд эхэлж байна.

-Шатахуун, түлшний нийлүүлэлт хэзээнээс хэвийн болох вэ?

-Мэдээж сая хэлсэнчлэн татан авалт, тээвэрлэлтийн асуудал байгаа. Удахгүй хэвийн болчих байх. Учир нь, одоо бүх боомтоор шатахуун, түлш хэвийн орж ирж байна. Бас БНХАУ-аас шатахуун авах ажил урагштай байна” гэв.

Тэгвэл шатахуун, түлшний нөөцийн тухайд, энэ сарын 17-19-ний өдрүүдэд Сүхбаатар боомтоор 5940 тонн АИ-92 автобензин, 9900 тонн дизель түлш импортолжээ. Тэгвэл Цагааннуур боомтоор 263 тонныг, Боршоо боомтоор 95 тонныг, Эрээнцав боомтоор 600 тонн дизель түлш тус тус оруулж ирсэн байна. Өчигдрийн байдлаар нийт 192 вагон 11520 тонн АИ-92 автобензин, 247 вагон 14820 тонн дизель түлш төмөр замын өртөө болон буулгалтад зогсож байгаа талаар Ашигт малтмал, газрын тосны газраас хариулав. Энэ нь АИ-92 автобензиний хувьд ес, дизель түлшний зургаан хоногийн ердийн хэрэглээний нөөцтэй тэнцэх хэмжээ юм байна.

-Мөрдөн шалгах ажиллагааны явцад өөр хоорондоо танилцаж, эхний хэрэг нь шийдэгдээгүй байхад дахин гэмт хэрэг үйлддэг-

Төв аймгийн цагдаагийн газрын Мал хулгайлах гэмт хэрэгтэй тэмцэх хэсгийн дарга, цагдаагийн хошууч Ч.Баяртогтохтой ярилцлаа.

– Төв аймагт малын хулгайн гэмт хэргийн нөхцөл байдал ямар байна вэ. Энэ өдрүүдэд буюу айлууд өвлийн идшээ бэлтгэх үеэр малын хулгай ихэсдэг тал байна уу?

– Мал хулгайлах гэмт хэрэг өмнөх оны мөн үеэс 47.1 хувиар буурсан. Гэхдээ тайвширч болохгүй, урьдчилан сэргийлэхийг иргэд, малчдад анхааруулсаар байна.

Ихэвчлэн хатуу хучилттай зам дагуу нутаглаж байгаа айлуудын малыг шөнийн цагаар хулгайлсан байдаг. Харин өвөл, хаврын идшээ бэлтгэж байгаа энэ үеэр мал хулгайлах гэмт хэрэг хаана л бол хаана гарчих гээд байдаг юм. Тиймээс эргүүл, шалгалтаа эрчимжүүлэн ажиллаж байна.

– Мал хулгайлсан л бол хорих ял эдлүүлэх хууль батлагдаад тодорхой хугацаа өнгөрлөө. Үүнээс хойш Төв аймгийн хэмжээнд ямар өөрчлөлт гарав. Үр дүн гарав уу?

– Өмнөх хуулиар найман бод, 24 богоос дээш хэмжээний хохирол учруулсан бол ял шийтгэл хүндэрдэг байсныг өөрчилсөнд малчид баяртай байгаа. Хуулийн энэ өөрчлөлт гэмт этгээдүүдийн сэдэлд ч нөлөөлсөн, өөрөөр хэлбэл хорих ялын урьдчилан сэргийлэх, хүмүүжүүлэх зорилгыг хангаж, үр нөлөөгөө өгч байна гэж ойлгож байна.

Сүүлийн жилүүдэд мал хулгайлах гэмт хэрэг манай аймагт тогтмол буурч байгаа. Үүнд хуулийн өөрчлөлтөөс гадна КОВИД-ын хөл хорио ч нөлөөлсөн байх. бид ч ажлаа цалгардуулаагүй. Сүүлийн таван жилээр харьцуулахад мал хулгайлах гэмт хэргийн шинжтэй гомдол мэдээлэл 2019 оноос 66.9 хувь, мал хулгайлсан хэрэг 84.3 хувиар буурсан байна.

– Малын хулгайн гэмт хэрэгт холбогдож байгаа этгээдүүдийг анзаарахад цөм нь давтан үйлдэлтэй байх юм. Үүнийг таны зүгээс яаж харж байна вэ?

– Ихэвчлэн өмнөх хэрэгтээ яг биечлэн хорих ял эдлээгүй, шүүхээс тэнссэн, сүүлийн жилүүдэд “зорчих эрх хязгаарлах” ялаар шийтгэгдсэн этгээдүүд дахин мал хулгайлах гэмт хэрэг үйлдэж байна. Мөрдөн шалгах ажиллагааны явцад өөр хоорондоо танилцаж, эхний хэрэг нь шийдэгдээгүй байхад дахин гэмт хэрэг үйлддэг.

– Тэд шалтгаанаа юу гэж тайлбарлаж байх юм?

– Гэмт хэрэг үйлдсэн шалтгаанаа тайлбарлахдаа “баригдахгүй байх гэж бодсон” гэж хэлдэг. Ямар ч хэрэг тухайн үедээ баригдаагүй ч хэзээ нэгэн өдөр илэрдэг.

– Малын хулгайчидтай жилийн дөрвөн улиралд хөөцөлддөг хэдхэн мөрдөгчийн ажлын үнэ цэнэ прокурор, шүүхийн шатанд замхраад байгаа тал байна уу?

– Цагдаа, прокурор, шүүх бүгд хуулийн хүрээнд ажиллана. Алдсан малыг нь олоод хулгайлсан этгээдийг бариад ирэхээр цагдаад баярладаг байх. Хохирол нь төлөгддөггүй, хэрэг нь шийдэгдэхгүй, хорих ял өгөхгүй болохоор прокурор, шүүхийг буруутгаж боддог байх. Хохирогчийн хүслээр бол хулгайч баригдсан цагаасаа л хоригдож, бүгд хорих ял авах учиртай.

Мөрдөн шалгах ажиллагааны явцад “Хувийн баталгаа гаргах” таслан сэргийлэх арга хэмжээ аваад явуулсан, шүүхээр орсон ч “зорчих эрхийг хязгаарлах” ял шийтгэгдсэн гэдгийг тэр бүр ойлгодоггүй, ойлгохыг ч хүсдэггүй. Ер нь бол олон үйлдэлтэй, олон холбогдогчтой, өмнөх хэрэг нь прокурор, шүүх дээр байх хугацаанд холбогдогчид дахиад гэмт хэрэг үйлдчихсэн хэргийн хохирогч цөхөрч байгаа нь үнэн.

– Малын хулгайч үйлдэл дээрээ баригдахад тэр дор нь цагдан хорьж байна уу, эсвэл гадуур байцаадаг юм уу?

– Мал хулгайлах гэмт хэрэг ихэвчлэн шөнийн цагаар, хээр тал газарт үйлдэгддэг. Жил ирэх тусам улам нарийн зохион байгуулалттай болж байна. Т ийм учраас үйлдэл дээр нь илрүүлэхэд төвөгтэй.  Гэхдээ малчдын хамтын ажиллагаа, алба хаагчдын хуульч, шуурхай ажиллагааны үр дүнд цөөнгүй хэргийг үйлдэл дээр нь илрүүлж байна. “Хувийн баталгаа гаргах” ч таслан сэргийлэх арга хэмжээ юм.

Хуульд зааснаар “Цагдан хорих” шийдвэрийг шүүх гаргана. “Цагдан хорих” таслан сэргийлэх арга хэмжээг яллагдагчид авдаг юм. Үйлдэл дээрээ баригдсан бүхэн “яллагдагч” биш. Тэгэхээр цагдан хорихын тулд яллагдагчаар татах хэмжээний нотлох баримтыг маш богино хугацаанд бүрдүүлэх шаардлагатай болдог.

Зарим тохиолдолд хулгайч нь баригдсан ч хохирогч нь малаа алдсан гэдгээ мэдэхгүй, хохирогчоо олох гэж хугацаа алддаг. Хагас бүтэн сайн, баяр амралтын өдөр таарсан үед их хүндрэлтэй.

Мөн шүүхээс тэр бүр цагдан хорихгүй. Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд заасан цагдан хорих үндэслэл байна уу гэдэг. Ингээд ихэнх холбогдогчид “хувийн баталгаа гаргах” таслан сэргийлэх арга хэмжээ авдаг.

– Төв аймгийн малчид энэ төрлийн гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлж ямар ажил, арга хэмжээ зохион байгуулж ажиллаж байна вэ?

– Малчдыг бүлэг болж ажиллахыг хурал цуглаан болгон дээр уриалж. хэрхэн ажиллах талаар зөвлөж байна. Хурал. зөвлөгөөнд ирэх малчид улам л ховор болж байна. Гэхдээ байнга мэдээлэл солилцож, өвөлжөө. хаваржаагаараа бүлэг болж, гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлж байгаа “малчдын бүлэг” олон байгаа.

– Цаашид хэрэгжүүлэх шаардлагатай ямар ажил байна вэ?

– Хулгайн малын мах Улаанбаатар хот руу, ихэнхдээ ченж нарт очсон байдаг.

Сүүлд нь онцлоход зөвхөн ял шийтгэл чангарснаар энэ төрлийн гэмт хэрэг таслан зогсоогдохгүй, цаашид малчдын оролцоотой урьдчилан сэргийлэх ажлыг илүү хийхээр ажиллаж байна.

Замын цагдаагийн газрын замын хөдөлгөөний зохион байгуулалтын инженер асан Б.Цэвэгмидтэй ярилцлаа.

-Хүүхдийн хичээл амарсан хөдөлгөөн татардаг үеэр Улаанбаатар хотын төв замууд түгжирч үндсэндээ “0” зогсолт хийлээ. Энэ үзэгдлийг та яаж харж байна вэ?

-Ерөөсөө байгаа байдал нь энэ. Энэ бүхэн ямар ч төлөвлөгөө, зохион байгуулалтгүй явж ирснийг л харуулж байгаа юм. Гарц, шийдэл байхгүй худлаа зүйл ярьж өдөр хоногийг аргацааж яваад л энд хүрч ирлээ. Ийм арга хэмжээ авахад түгжрэл тэдэн хувиар буурна, тийм арга хэмжээ авахад тэгж буурна гэж худлаа хэлж явсаар л үнэнтэй нүүр тулж байгаа нь энэ. Өнгөрсөн хугацаанд бодлого боловсруулж даацтай арга хэмжээ авсан юм юу ч байхгүй байна шүү дээ.

-Цаашид хичээл эхлэхэд ачаалал илүү нэмэгдэнэ. Энэ үед яах вэ?

-Өвлийн улирал эхэлчихлээ. Намар эртсэн бол хөдөлгөөн зохион байгуулах арга хэмжээ авах боломж байсан.

Уулзвар замуудыг нэвтрэн өнгөрүүлэх чадварыг нэмэгдүүлэх аль болох хөдөлгөөнд саад учруулахгүй хэвийн явагдах нөхцөлийг хангахын тулд барилгын жижиг засварууд хийгээд л нөхцөл байдлыг дээрдүүлэх боломж байсан. Угтаа бол хөдөлгөөн явуулах хэвийн нөхцөл байдал алдагдахад л түгжрэл бий болж байгаа юм. Гадна дотнын туршлага нэвтрүүлнэ гээд л сүржин ярьсан улс байна. Улаанбаатарын нөхцөл байдалд хөдөлгөөнийг яаж удирдан зохион байгуулаад ямар үр дүнд хүрэх вэ гэдгийг мэргэжлийн хүмүүс өөрсдөө л харчих асуудал. Яг энэ чиглэлийн мэргэжлийн хүмүүс энэ ажлыг хийхгүй байгаа болохоор л гаднын туршлага яриад байна. Улаанбаатар 10, 20 сая хүнтэй том хот биш. Өнөөдөр сая гаруй хүнтэй жижигхэн хот олон сая хүнтэй хотын зовлонг л эдэлж байна. Төрийнхөн чинь түгжрэлийг бизнес гээд харчихаж. Сүүлийн хэдэн жил ингэж явж ирлээ. Хамгийн сүүлийн жишээ нь ногоон автобусыг онцолж болно.

Дорвитой арга хэмжээ авахгүй байгаагийн ард ашиг сонирхол байна уу?

-Түгжрэлийг арилгая гэж яриад байгаа ч үүсэж байгаа шалтгаан нөхцөлийг ойлгохгүй байна. Одоо болтол олж тогтоогоогүй. Шалтгааныг нь олж тогтоогоогүй мөртлөө 20, 30 сая хүн амтай хотын хамгийн их хөрөнгө оруулалт шаардлагатай арга хэмжээнүүдийг Улаанбаатар хот руу оруулж хэрэгжүүлэх гээд байна. Түгжрэл үүсч байгаа үндсэн шалтгааныг нь олж тогтоолгүй ямар ч өндөр төсөвтэй арга хэмжээ авч хэрэгжүүлээд үр дүнд хүрэхгүй. Аливаа өвчнийг эмчлэхдээ эхлээд оношийг нь тодорхойлог. Ингээд шаардлагатай эмчилгээ хийдэг. Үүнтэй яг ижилхэн. Өнөөдөр шалтгаан бус үр дүнтэй нь тэмцээд байгаа юм. Магадгүй энэ нь цаанаа өөр ашиг сонирхолтой байж болно. Түгжрэлд хэдэн зуун тэрбум төгрөг зарцуулж байгаа билээ. Нүдэн дээр гүүр, байгууламж хийгээд л байдаг. Энэ нь аманд багтахгүй өндөр төсөвтэй. Үүний цаана том бизнес явж байх боломжтой. Өнөөдөр дан ганц автобус дээр л илэрч байгаа болохоос бусад тендерүүдийн ард бизнесүүд л явж байгаа. Энд RFID-ыг онцолж болно. Би ингэж л харж байна.

-RFID буюу цахим гэрчилгээг нэвтрүүлснээр замын хөдөлгөөнийг цэгцэлнэ гэх байр суурийг нийслэлээс илэрхийлж байгаа шүү дээ. Үүгээр оношилгоонд ороогүй, өндөр торгуультай тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөнийг хязгаарлана гэж байгаа…

-Үүнийг хэрэгжүүлсэн хэрэгжүүлээгүй гудамж, замын хяналт шалгалтаар илрүүлж болох ажил. Үүнийг хэрэгжүүлэхгүй заавал өндөр үнэтэй төхөөрөмж суулгахаар улайраад байна. RFID гэдэг бол “Бодь” группийн л бизнес. Зам тээврийн яамны газрын дарга нь “Бодь электроникс”-той хамтарч байгаа талаараа хэлсэн. Төрийн захиргааны төв байгууллага аж ахуйн нэгжтэй хамтраад ийм ажил хийж байгаа нь ямар учиртай юм. Төрийн захиргааны төв байгууллага ААН-тэй хамтрахаараа эрх мэдлээ далайлгаж наалт тараахаас өөр юу хийх юм бэ. Тухайн ААН-ийг дэмжсэн л үйл ажиллагаа явуулж байна. Ээлжит бүлэглэл нь л бизнес хийж байна. Та санаж байгаа бол таван уулзварт шар тэмдэглэгээ байрлуулахад түгжрэл 70 хувь буурна гэж хэлээд л 200 сая төгрөг аваад алга болсон. Өнөөдөр нөхцөл байдал ямар байгаа билээ. Ингэж л бизнес хийдэг.

-Саяны “0” зогсолтыг зохион байгуулалттай байсан гэх байр суурийг ч илэрхийлэх хүмүүс байна…

-Бодит байдал нь л энэ. Арай хэтэрсэн хар байх. Хэд хоногийн өмнөөс замын гадаргууд гулгаа үүссэн. Ингээд хөдөлгөөний хурд саарч нөхцөл байдал хүндэрсэн. Яг үнэндээ суганы булчирхайгаа цочтол хөдөлгөөн зохицуулсан цагдаа нар ядарсан байх. Цаашид түгжрэлийн нөхцөл байдал илүү хүндэрнэ. Төлбөртэй бүс тогтоолоо гээд өргөс авсан юм шиг түгжрэл арилахгүй. Хэсэг хугацаанд хуураад сонгууль хүргэх л асуудал.

-Одоо тэгвэл яах вэ?

-Түгжрэл арилгана гэдэг инженерийн арга хэмжээ. Сайн зохион байгуулалт байхад түгжрэл өөрөө л алга болно. Хуулиар зохицуулна гэхэд миний санаанд буухгүй байна. Жишээ нь 90 мянган машин хойноос 32-ын тойргоос орж ирж байгаа талаар Засаг даргын орлогч Б.Сайнзориг хэлж байна лээ. Энд 500 машины зогсоол хийнэ гэж байгаа. Үүнийгээ түгжрэл бууруулах ажил гэж хэлээд байгаа юм. Бүтэхгүй.

-Тэгш, сондгойгоор ялгаж явуулахаас өөр арга зам үлдсэнгүй юу?

-Тэгш сондгой чинь арга биш л дээ. Хэрвээ хэрэгжүүлэх дээрээ тулбал ТЦА-ны алба хаагчдын тоог хэд дахин нэмэгдүүлэх ёстой. Хичээлийн шинэ жилийн үеэр хэдхэн цагдаа сунаж унатлаа зогссон. Хэрэв тэгш сондгойгоор явуулбал цагдаа нар сайндаа л 14 хоног зогсох байх. Үүнээс урт хугацаанд чадахгүй. Эд нар чинь робот биш. Өлсөнө, даарна, өвчин тусна. Тэгш сондгойгоор явна гэж заагаад орхичихвол нэг ч хүн мөрдөхгүй. Яагаад гэвэл ийм зохицуулалт манайхаас өөр хаана ч байхгүй. Дарга нарын санаанаасаа зохиосон хууль бус үйл ажиллагаа. Монгол Улсад замын хөдөлгөөнтэй холбоотой нийгмийн харилцааг зохицуулдаг Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлыг тухай хууль бий. Үүний хажуугаар замын хөдөлгөөнтэй холбоотой нийгмийн харилцааг зохицуулдаг Түгжрэлийн хууль оруулж ирж байна. Нэг нийгмийн харилцааг хоёр хуулиар зохицуулж болдог юм уу, үгүй юм уу. Үүнийг хуульчид л мэдэх байх. Түгжрэлийн хууль нь Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын хуультайгаа зөрчилдөж л байна лээ. Үүнийг том хуульчид олж харж байгаа байлгүй дээ. Цаашид уулзвар замуудын нэвтрүүлэх чадварыг л сайжруулах хэрэгтэй.

О.ДАШНЯМ

Тээврийн цагдаагийн албаны урьдчилан сэргийлэх хэлтсийн ахлах мэргэжилтэн, цагдаагийн ахмад Х.Мөнх-Эрдэнээс цаг үеийн асуудлаар тодруулга авлаа.

-Ойрын өдрүүдэд их хэмжээний цас уналаа. Энэ нь замын хөдөлгөөнд хэрхэн нөлөөлж байна вэ?

-Өнгөрсөн амралтын өдрүүдэд зам тээврийн ослын шинжтэй 951 дуудлага, мэдээлэл Тээврийн цагдаагийн албанд бүртгэгдсэн. Зам тээврийн ослын улмаас хоёр хүн нас барж, 11 хүн гэмтсэн мэдээлэл байна. Амралтын өдөр амь нас нь хохирсон хоёр хүний нэг нь хүүхэд байсан бөгөөд осол орон нутгийн замд тохиолдсон. Гэмтэж бэртсэн 11 хүний гурав нь нийслэлд, найм нь орон нутгийн замд хөдөлгөөнд оролцох явцдаа гэмтэж бэртсэн.

Амралтын өдөр бүртгэгдсэн осолд дүн шинжилгээ хийхэд дийлэнх нь халтиргаа, гулгаатай холбоотой байна. Тээврийн хэрэгслүүд ар араасаа мөргөлдөх, замын хажуу руу онхолдох хэлбэрээр осол гарсан. Тээврийн хэрэгслүүд мөргөлдөх нь зорчих хэсгийн ачааллыг нэмэгдүүлж байна. Үүнд Тээврийн цагдаагийн алба хаагчид богино хугацаанд шаардлагатай арга хэмжээ болон зорчих хэсгийг чөлөөлөх арга хэмжээг авч ажилладаг. Цас орсон, халтиргаа гулгаатай ийм үед жолооч өвлийн бэлтгэлээ хангаад замын хөдөлгөөнд оролцох нь өөрийн болон бусдын эд хөрөнгийг хохирохоос сэргийлнэ.

-Манайд дөрвөн улирлын дугуй гэх ойлголт байдаг. Үүнийг ихэнх жолооч хэрэглэдэг. Ийм дугуй шаардлага хангадаг юм уу?

-Зорчих хэсэг халтиргаа, гулгаатай ийм үед жолооч нар хэд хэдэн зүйлийг анхаарах ёстой. Нэгдүгээрт, жолооч автомашиндаа өвлийн дугуй хийж замын хөдөлгөөнд оролцоно.

Өвлийн дугуйны тэмдэглэгээ цас болон уулын дүрстэй байдаг. Ийм дүрстэй дугуйг хэрэглэх нь зам тээврийн ослоос сэргийлнэ. Жолооч нар өвлийн дугуйг дөрвөн улирлын дугуйтай андуурдаг. Дөрвөн улирлын дугуй нь -10 градусаас илүүгүй хүйтэрдэг улс оронд хэрэглэхэд тохиромжтой. -10-аас илүү градусын хүйтэнд хөлдчихдөг. Тухайн дугуйны барьцалдах чадвар нь алдагддаг гэсэн үг л дээ. Орон нутагт хол замд гарах бол өвлийн дугуй зайлшгүй шаардлагатай. Дөрвөн улирлын дугуйтайгаар мөстсөн замд хөдөлгөөнд оролцох нь осолд орох эрсдэлийг нэмэгдүүлдэг. Ийм учраас тэмдэглэгээ нь цас болон уулын дүрстэй дугуй хэрэглэх нь зөв.

Түүнчлэн орон нутгийн замд үзэгдэх орчин хязгаарлагдмал үед хурдаа тохируулж хөдөлгөөнд оролцох хэрэгтэй. Халтиргаа гулгаатай нөхцөлд даваа уруудах болон өгсөхдөө хоорондын зайгаа зөв сонгох нь чухал. Яг ийм нөхцөлд хоорондын зайг 70-100 метр байхаар сонгож хөдөлгөөнд оролцох нь зөв. Өгсөх болон уруудахдаа ийм хэмжээний зай бариад явахад урд талын тээврийн хэрэгслээ мөргөхгүй гэсэн үг. Мэдээж ийм үед хурдаа тохируулахаа мартаж болохгүй. Үүнээс гадна манайхны гаргадаг түгээмэл алдаа нь тээврийн хэрэгслийн бүрэн бүтэн байдалд төдийлөн анхаардаггүй. Өвлийн улиралд замын хөдөлгөөнд оролцоход автомашины шил арчигч, цан үлээгүүр хэвийн ажиллаж байх шаардлагатай. Үүнд ач холбогдол өгөөгүйгээс эд материал, амь насаараа хохирсон жишээ олон бий. Мөн хол болон ойрын гэрэл, ар талын тоормосны гэрлүүд бүрэн ажиллагаатай байх ёстой.

Халтиргаа гулгаатай, зарим үед шуурч үзэгдэх орчин хязгаарлагдмал болж буй ийм нөхцөлд онц чухал шаардлагагүй бол хол замд гарах ажлаа түр хугацаанд хойшлуулаарай гэж захих байна.

-Сүүлийн хэд хоногт замын хөдөлгөөний ачаалал эрс нэмэгдлээ. Энэ нь халтиргаа гулгаатай холбоотой байна уу?

-Тээврийн цагдаагийн албанаас чиг үүрэг бүхий хариуцсан байгууллагууд руу холбогдож замын халтиргаа гулгааг богино хугацаанд арилгах чиглэлээр ажиллаж байна. Шаардлагатай уулзвар гарцуудад нэмэлт хүч гарч ажиллаж байгаа. Замын ачаалал эрс нэмэгдсэн ийм үед замын цагдаагийн зүгээс шаардлагатай бүх арга хэмжээг авч ажиллаж байна.

-Авто тээврийн оношилгоонд хамрагдаагүй, өндөр торгуультай тээврийн хэрэгслүүд замын хөдөлгөөнд сул чөлөөтэй оролцож байгаа нь түгжрэлд нэмэр болж байгаа гэх байр суурийг мэргэжилтнүүд хэлдэг. Та бүхэн үүнд ямар арга хэмжээ авч ажиллаж байна вэ?

-Манай хэлтэс зам тээврийн ослоос урьдчилан сэргийлэх үүрэгтэй. Хуулийн хүрээнд энэ үүргээ хэрэгжүүлээд явдаг.

-Өндөр торгуультай, оношилгоонд ороогүй тээврийн хэрэгсэлд та бүхэн ямар арга хэмжээ авч ажилладаг юм бэ? Эрхийг нь хасч байна уу?

-Эрх хасах хэдхэн үндэслэл бий. Хурд хэтрүүлэх, согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодох, хуурамч улсын дугаартай тээврийн хэрэгслээр хөдөлгөөнд оролцсон гэх тохиолдолд эрх хасах арга хэмжээ авч ажилладаг. Бусад тохиолдолд жолоодох эрх хасах үндэслэл байхгүй.

 “Сэтгүүлчдийн эсрэг хүчирхийлэл, сонгуулийн шударга байдал болон олон нийтийн манлайллын үүрэг” сэдэвт хэлэлцүүлэг өчигдөр НҮБ-ын байранд болов.

Үйл ажиллагаанд НҮБ-ын Суурин зохицуулагч Тапан Мишра, “Глоб интернэшнл” төвийн удирдах зөвлөлийн дарга Х.Наранжаргал, Хэвлэл мэдээллийн зөвлөлийн гүйцэтгэх захирал Г.Гүнжидмаа нар болон бусад төлөөлөл оролцлоо. Энэ жилийн хэлэлцүүлгээр ирэх онд дэлхий нийтээр 81 улсад 2.6 тэрбум гаруй хүн сонгуульд оролцох гэж буйтай холбогдуулан сонгуулийн үеэрх сэтгүүлчдийн болон хэвлэл мэдээллийн ажилтнуудын эсрэг хүчирхийллийн нөхцөл байдлыг онцолж, үүнд төвлөрөв. Энэ өдрийн хүрээнд дэлхий нийтээр зохион байгуулах үйл ажиллагаа нь сэтгүүлчдийн эсрэг халдлагын хэргүүдийг мөрдөн шалгах, шүүн таслах ажиллагааг бэхжүүлэх, ингэснээр үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөө, мэдэх эрх, хэвлэлийн эрх чөлөөг олон талын оролцоотойгоор хамгаалахад чиглэгдэж байгааг онцлов. Дэлхийн хэмжээнд 2006-2023 он хүртэлх хугацаанд 1600 гаруй сэтгүүлч, хэвлэл мэдээллийн ажилтны амь насыг хөнөөсөн хэрэг гарсан байна. Эдгээр гэмт хэрэгт холбогдогсдын 90 орчим хувь нь зохих ял шийтгэлээ хүлээгээгүй байна.

Энэ үеэр “Глоб интернэшнл” төвийн хуульч Л.Галбаатартай ярилцлаа.

-Ажлаа хийж яваа сэтгүүлч, хэвлэл мэдээллийн ажилтны биед халдах, тоног төхөөрөмжийг нь сүйтгэх тохиолдол түгээмэл гарах юм. Гэсэн ч хэвлэл мэдээллийн ажилтны биед халдсан этгээд хариуцлага хүлээхгүй үлдэх тохиолдол байна. Энэ асуудалд мөрдөн шалгах байгууллага ажлаа хийхгүй байна уу, эсвэл өөр асуудал байна уу?

-10 жилийн өмнө буюу 2013 оноос эхлээд НҮБ-ын Ерөнхий ассамблейгаас тогтоол гаргаад сэтгүүлчийн эсрэг үйлдэж байгаа гэмт хэргийг ял шийтгэлгүй өнгөрч байгаа явдлыг зогсоох өдрийг тэмдэглэж эхэлсэн. Монгол Улсад ч энэ өдрийг тэмдэглэж тодорхой үйл ажиллагаа явуулж ирсний нэг нь энэ. Энд хөндөх гол асуудал нь сэтгүүлчийн эсрэг үйлдэж байгаа гэмт халдлага нь зөвхөн тэр сэтгүүлчийн эсрэг үйлдэж байгаа асуудал биш. Иргэдийн мэдэх эрхийн эсрэг үйлдэж буй халдлага. Үүнийг таслан зогсоох ёстой. Сэтгүүлчийн эсрэг гэмт хэргийн нөхцөл байдал жил ирэх бүр л өөрчлөгдөж байна. Дайн байлдаантай газар сэтгүүлчид амь насаа алдах тохиолдол олон. Юнеско-гоос амь насаа алдсан сэтгүүлчийн бүртгэл хөтлөгд веб сайт ч бий. Монголд сэтгүүлчийн амь насны эсрэг халдлага байхгүй ч үйл ажиллагаанд нь цензур тавих, сэтгүүлчийн бие махбодь, багаж хэрэгсэлд нь халдах тохиолдол түгээмэл гардаг. Өнөөдрийн хэлэлцүүлэг үүний эсрэг ямар үйл ажиллагаа хийх вэ гэдэгт чиглэж байна. Үүнд чухал оролцоотой нь гүйцэтгэх байгууллага буюу мөрдөн байцаах байгууллага. Эрүүгийн хуулийн 14.3-дугаар зүйлд сэтгүүлчийн эсрэг халдлага үйлдсэн тохиолдолд тухайн хүнд эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэх зохицуулалт байдаг. Бодит байдал дээр энэ зүйл ангиар тухайн хүнийг шийтгэсэн тохиолдол маш ховор. “Глоб интернэшнл” төвөөс хийсэн судалгааны үр дүнгээс харахад өөр үзүүлэлт харагддаг. Хоорондоо эрс тэс ялгаатай. Үүний цаана сэтгүүлчид өөрсдөө хууль сахиулах байгууллагад гомдол гаргаж байна уу гэх асуудал бий. Хоёрдугаарт гомдол гаргасан ч гэмт хэргийн шинжгүй байна гэх үндэслэлээр хүлээж авдаггүй, хэрэгсэхгүй болгодог, буцаадаг буруу жишиг байна. Үүнийг засах хэрэгтэй. Хууль сахиулах байгууллага үр дүнтэй ажиллах ёстой. Мөн сэтгүүлч зөвхөн ганцаараа биш олуулаа аюулгүй байдлаа хангах чиглэлээр ажиллах шаардлагатай. Улстөрч, удирдагчид энэ асуудалд манлайлж ажиллах хэрэгтэй байгаа нь судалгаанаас харагддаг.

-Сонгуулийн үеийн сэтгүүлчид халдлагад өртөх нь бий?

-2024 онд дэлхийн 84 улсад сонгууль болох юм байна. Манайд ч сонгууль болно. Сонгуулийн үеэр албан тушаалтнуудын авлигын гэмт хэрэгтэй холбоотой асуудлыг ил гаргасан нийтлэл, нэвтрүүлэг олонд хүрдэг. Энэ хүрээнд нэр дэвшигчийн эрх ашиг хөндөгдөх нь бий. Улмаар сэтгүүлч халдлагад өртөх эрсдэл бий болдог. Үүнээс гадна сонгуулийн үеэр хүссэн мэдээллээ олж авч чаддаггүй, нийтлэл, нэвтрүүлэгтэй холбоотойгоор цахим дайралтад өртөх асуудал байдаг. Ийм учраас 2024 онд сэтгүүлчийн аюулгүй байдлыг хангахад бэлэн үү гэх асуудал энд тавигдаж байна. Мөн цагдаагийн байгууллага сонгуулийн үеэр сэтгүүлчдийг хэрхэн хамгаалах чиглэлээр тодорхой алба хаагчдаа мэргэшүүлэх, сургах асуудал энд хөндөгдлөө. Сэтгүүлчид ч өөрсдийгөө хамгаалах, эрсдэлтэй газар руу сэтгүүлчээ явуулах эсэхэд редакц анхаарч шийдвэр гаргах хэрэгтэй.

-Зарим редакцын сэтгүүлчид хуулийн  байгууллагад мэдүүлэг өгөхдөө хуульчгүйгээр очих тохиолдол байдаг?

-Сэтгүүлчид цагдаагийн байгууллагад дуудагдах тохиолдол түгээмэл бий. Гол төлөв эрүүгийн болон зөрчлийн хуульд заасан гэмт хэрэг, зөрчилтэй холбоотой асуудлаар дуудагддаг. Эрүүгийн процессын хуулиар Эрүүгийн хэрэг дээр заавал өмгөөлөгч авах ёстой. Өнөөдөр сэтгүүлч бүр өмгөөлөгч аваад очиж чадаж байна уу гэдэг эргэлзээтэй. Зарим редакцын тухайд хуульчаа сэтгүүлчтэйгээ хамт явуулаад тайлбар, мэдүүлэг өгүүлдэг. Энэ нь хууль зүйн эрсдэлээс сэргийлж байгаа юм. Хууль зүйн асуудал гэдэг өөрийн гэсэн онцлогтой. Хуулийн болон хуулийн бус асуудлыг сэтгүүлч ялгаж чадахгүй байгаатай холбоотойгоор мэдүүлэг, тайлбар өгөхдөө алдаа гаргах, нөгөө талдаа эх сурвалжаа хэлэхийг албадахад ямар хариулт хэлэх вэ гэдэг дээр бэлэн биш байдаг. Эх сурвалжаа нууцлах эрхээ эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны үед хэрхэн хэрэгжүүлэх вэ гэдэг дээр хуульчийн туслалцаа хэрэгтэй. Ийм учраас мэдүүлэг, тайлбар өгөхдөө заавал хуульчтай оролцох нь зөв.

-Манайд сэтгүүлчийн эсрэг гэмт үйлдэл хийгээд хариуцлага хүлээлгүй үлдсэн ямар кейсүүд байна вэ?

-УИХ-ын гишүүн болон Элчин сайдаар ажиллаж байсан Ё.Отгонбаяр гэдэг хүн хоёр ч сэтгүүлчийг “ална” гэж заналхийлсэн. Заналхийллээ цахим хэлбэрээр буюу зурвас бичиж илэрхийлсэн. Үүний дагуу тухайн сэтгүүлчид цагдаагийн байгууллагад гомдол гаргаж эрүүгийн хуулийн 14.3 дугаар зүйлд заасан гэмт хэргийн шинжтэй үйлдэл байна гэдгийг шалгуулахаар хандсан. Харамсалтай нь мөрдөн байцаах байгууллагаас үүнийг гэмт хэргийн шинжгүй гэх байдлаар тухайн гомдлыг хүлээж аваагүй. Дээрх үйлдэл нь 14.3-д заасан гэмт хэргийн шинжийг хангаж байгаа. Хүлээж авахгүй байгаа нь мөрдөн шалгах байгууллагын хараат бус, бие даасан байдал эмзэг байгааг харуулж байгаа юм. Бид сэтгүүлчдийн аюулгүй байдлын цаана зөвхөн сэтгүүлчдийн асуудлыг ярих биш, хууль сахиулах, мөрдөн байцаах байгууллагын бие даасан хараат байдлын тухай ярих шаардлага гарч байгаа юм. Энэ байгууллага хараат бусаар ажиллаж чадахгүй бол сэтгүүлчдийн аюулгүй байдал тэр хэрээр хангагдахгүй. Энд онцолсон жишээ бол хууль сахиулах байгууллага улстөрчдөөс ангид ажиллах ёстойг харуулсан.

Дэлхий нийтээр тэмдэглэдэг halloween-ий баяр удахгүй тохиох нь. Өнөө үед бол хүүхдийн хамгийн дуртай баяр нь hal­loween буюу бидний нэрлэж заншсанаар аймшгийн баяр болоод байна. Энэ баярын үеэр хүүхдүүд нүүрээ будаж зүсээ хувиргаад хөрш айлынхаа хаалгыг тогшиж чихэр цуглуулдаг. Энэ баяртаа хэдэн өдрийн өмнөөс бэлтгэж өмсөх хувцас, зүүх багаа бэлэн болгодог. Орчин үеийн эцэг, эхчүүд ч үүнд нь ач холбогдол өгч хэрэгцээтэй зүйлсийг нь бэлтгэж өгдөг болж. Баярын бэлтгэлээ сайтар базаасан хүүхдүүд нийлж хөрш айлынхаа хонхыг дарж чихэр авдаг. Хүүхэд байхад хөдөө суманд Цагаан сараар ангийнхантайгаа нийлж гудамжныхаа бүх айлаар хэсч тор дүүрэн чихэр цуглуулчхаад дэлхий даахгүй баян амьтан хөл газарт хүрэхгүй гэртээ харьдагтай ижил мэдрэмжийг өнөөгийн багачууд halloween-ий баяраар л авч байна. Хэнийх хэнд ямар чихэр өгсөн, үүнийгээ хэн хэнтэй хуваах талаараа найзуудтайгаа ярилцдаг тийм цайлган мэдрэмжийг өнөөдөр хүүхдүүд үндсэндээ halloween-ий баяраас л авч байгаа юм. Найзуудаараа нийлж танихгүй айлаар зочилж атга чихэр торлоод баярладаг баяр үндсэндээ halloween-ээс өөр алга.

Өнөөдөр суурин газрын Цагаан сар хуучны хэв маягаа алдсан. Бөөн ёс заншил, маяг төвөг болсон. Тиймээс төв газрын Цагаан сараар хүүхдийн сэтгэл хөөрөхөө болиод удаж байна. Түгжирч, түгжирч аавынхаа ч юм уу, ээжийнхээ ах дүү дээр очно. Түм түжигнэж бум бужигнасан олон дунд бага насны хүүхдийг тоож ач холбогдол өгдөг нь тун ховор. Дээгүүр томчууд шуугилдаж, зарим нь зуу татаж дуулалдана. Энэ бүхний хажуугаар хүүхэд уур савссан халуун гэрт уйдталаа суудаг. Ингээд сүүлд нь хүүхэд шинэлсэн айлаасаа ширхэг тоглоом юм уу эсвэл оймс аваад л харина. Ийм хэв маягийн Цагаан сараар орчин үеийн хүүхдүүд баярлаж хөөрөхөө больчихоод байгаа юм. Үеийнхэнтэйгээ нийлээд танихгүй айлаар хэсвэл бараг цагдаад баригдах, тавигдахдаа тулна.

Ийм учраас л хамтдаа айл хэсч чихэр цуглуулах завсраа хөгжилддөг halloween-ий баярыг хүүхдүүд хоног тоолж хүлээдэг хэрэг. Зүгээр ч нэг айл хэсэхгүй аймшгийн хувцас, будалтаар гангараад найзуудтайгаа нийлээд хэсэх бол яаж ч бодсон хөгжилтэй.

Яг ийм үед МАН-ын Засгийн газраас хүүхдүүдийг инээд хөөрт автуулдаг halloween-ий баярыг хорьчихсон. Энэ нь хуучин цагт Цагаан сарыг хориглож байсан коммунистуудын ааш аягийг шууд санагдуулж байна. Хүүхдүүд баярлаж айлуудын хаалга тогшиж чихэр аваад гарч байхад хорих ямар шаардлага байна вэ? Тэд баярлаж байгаа нь боловсролын сайдад яагаад таалагдахгүй байгааг гайхаад баршгүй.

Halloween-ий баяр нь эртний Кельт үндэстний уламжлал болсон Савин наадмаас үүсэлтэй. Энэ баярын өдөр амьд ертөнц ба сүнслэг ертөнцийн хоорондох зааг бүдгэрч, гаднаас сүнс амьдын ертөнцөд зочилж, мангасууд хүмүүсийн гэрт орж ирдэг гэж үздэг. Баяраа тэмдэглэхдээ тэд аль болох муу зүйлээс урьдчилан сэргийлэхийг эрэлхийлэн мангас, шулам, муу дагина нарыг хол байлгахын тулд тусгай ёслол үйлддэг байв. Хүмүүс домогт баатрууд болон газар доорх ертөнцийн тухай үлгэр домог ярьж, муу ёрын зүйлсээс сэргийлж, өөрсдийгөө тэдний дүрд хувиргаж, жинхэнэ мангас, шулмуудад хулгайлагдах, идэгдэхээс зайлсхийхийн тулд аймшигтай хувцасладаг байв. Манайхаар бол могой цайлах гэдэгтэй их төстэй зүйл гэсэн үг. Муу юмыг гэртээ урьж оруулснаар, түүний хүссэнийг өгсөнөөр муугийн хорлолоос гэтэллээ гэж үздэг дом юм. Христийн шашин эрчтэй дэлгэрч эхэлснээр, halloween-ий баярын үеэр тохиодог католик шашны зарим баяр нэмэгдэж, шашны болон паган шашны уламжлал холилдсон баяр болж, энэ нь католик шашин руу шилжих шилжилтийг дэмжсэн байдаг. Энэ өдрийн түүдэг, жагсаал, хувцаслалт зэрэг нь эртний Самхайн олон шинж чанарыг агуулдаг ч одоо

хүмүүс ихэвчлэн гэгээнтэн, сахиусан тэнгэр, чөтгөрийн хувцас өмсдөг болсон. Харин орчин үед хүүхдүүдийн тэмдэглэлт баяр болж хувирсан. Өнөөдөр дэлхий даяар аравдугаар сарын 31-нийг хүмүүс “аймшгийн” сэдэвтэй багт наадам болгон тэмдэглэж, бие биеэ амттанаар дайлж, хүүхдүүдэд чихэр тараан тэмдэглэдэг. Энд зарим улсын мэдэмхийрээд байгаа шиг муу муухай зүйлийг сурталчилсан зүйл нэгээхэн ч үгүй. Дэлхийн өнцөг булан бүрд хүүхдүүд баярлаж тэмдэглэдэг энгийн л үзэгдэл.

Боловсролын яамнаас энэ баярыг яаж ч хориглосон хүүхдүүд сургуулиас гадуур бараг бүгд тэмдэглэж байгаа. Айлууд ч үүнд нь дуртай. Хаалга тогшсон хүүхдийг баярлуулах чихрээ бэлдээд хүлээж байдаг болсон. Хөршийнхөө жаалд атга чихэр өгчихөөд сурлага хөдөлмөрт нь амжилт хүсээд үддэг. Хүүхэд баярлуулсан хүмүүс ч сэтгэл хангалуун үлддэг. Тэр дундаа хүүхэд баярлуулсан хөгшдийн сэтгэл нь ч тэнийгээд л явчихдаг. Үнэндээ сэтгэл нь цагаахан нялх амьтдад чихэр атгуулдаг баярыг эсэргүүцэж сүр үзүүлж байгаа хүн Боловсролын сайд Л.Энх-Амгалангаас өөр алга. Баримт судалгаагүйгээр цахимд цэцэрхэж би төвөө тэжээдэг, ажил хийдэггүй хэдхэн нөхөр энэ баярыг эсэргүүцэж байж мэдэх юм. Тэдний нөлөөнд орж halloween-ийг хориглож байгаа нь технологийн эрин зуунд дэндүү бүдүүлэг харагдаж байна. Нүүрээ будаж зурагтаар хардаг баатрынхаа дүрд хувираад хөршийндөө орж атга чихэр авдаг энэ баярыг хориглосон, хориглоогүй тун удахгүй үндэсний баярын хэмжээнд өргөн дэлгэр тэмдэглэдэг болох байх. Тэр үед halloween-ийг хориглосон МАН-ын Засгийн газрын шийдвэр онигоо болж яригдах болов уу.

Нялх амьтдын нар нь гарч инээд хөөр цацардаг энэ баярын юуг нь тэгж их хориглоод байна вэ? Хүүхэд баярлуулна гэхээс л ухаан алдчих шахах юм. Энэ ажил нь цаагуураа үр хойчдоо хайр, энэрэлгүйг нь л харуулаадахлаа. Хүүхдэдээ хайртай хүмүүс дуртай зүйлд нь амиа тавьж зүтгэдэг. Үр хүүхдэдээ хамаг сайхныг ерөөж юу хүссэнийг нь гүйцэлдүүлэхийн төлөө юугаа ч харамладаггүй шүү дээ. Бяцхан зүрхэнд гэрэл түгээдэг баярыг нь хааж, хүүхдийг гомдоохоо больё. Энэ шийдвэрээ эргэж харъя. Хэдэн хүүхдэд атга чихэр өгч баярлуулснаараа улс нийгэм сүйрчихгүй байх. Харин ч буян болдог гэж манай шашинд үздэг биш бил үү.