Author: Э. Энхболд

УИХ-ын гишүүн Л.Эрдэнэчимэгтэй ярилцлаа.

-Жил жилийн өдийд л цэцэрлэгийн асуудал босдог нь нууц биш. Энэ жилийн хувьд гэхэд хүүхдүүдийг сугалаагаар цэцэрлэгт оруулж байгаа. Үүнийг эсэргүүцэх хүмүүс олон байгаа. Таны хувьд Хүүхэд харах үйлчилгээний хуулийг анх санаачилж байсан ч Ерөнхийлөгчийн зүгээс өргөн барьсан. Ирэх оны нэгдүгээр сарын нэгнээс хууль хэрэгжээд эхлэхээр ирэх намраас энэ асуудлууд цэгцрэх болов уу?

-Тийм ээ. Хойтон жилийн наймдугаар сард хүүхдийн цэцэрлэгийн асуудал ийм хурцадмал байдалд байхгүй гэдэгт итгэлтэй байна. Сүүлийн гурван жилийн турш маш олон бэрхшээлийг давж байж Хүүхэд харах үйлчилгээний тухай хуулийг батлуулж чадлаа.

Энэ жил цэцэрлэггүй үлдэж байгаа 30 гаруй мянган хүүхэд 2016 оны нэгдүгээр сарын 1-нээс энэ үйлчилгээнд хамрагдах боломж бүрдсэн. Харин цэцэрлэгт хүүхдээ өгч чадаагүй эцэг эхчүүд болон цэцэрлэгийн хүрэлцээ муутай байгаа хороо, сум, багийн зүгээс хүүхэд харах үйлчилгээ эрхлэх сонирхолтой иргэдээ хайн олж бэлтгэл ажилд нь илүү анхаарах хэрэгтэй байх. Ажилгүй байгаа хүмүүст ч бас өөрөө өөртөө ажлын байр бий болгох сайхан боломж шүү.

-Улсын төсөв хүнд байгаатай холбоотойгоор шинээр ашиглалтад орох цэцэрлэг цөөн байна. Цэцэрлэгийн хүрэлцээ хангамжийг сайжруулахын тулд төрийн зүгээс ямар шийдвэртэй алхам хийх ёстой вэ?

-Улсын төсөвт хамгийн их мөнгийг цэцэрлэг барихад зарцуулдаг гэж хэлж болно. Жил бүр 30-40 цэцэрлэг шинээр ашиглалтад орж байна. Гол нь төрж байгаа хүүхдийн тоо үүнээс хэд дахин олон байгаа болохоор энэ маягаар цэцэрлэгийг 100 хувь хангах боломжгүй л дээ.

Цаашдаа 2-3 настай хүүхдүүд Хүүхэд харах үйлчилгээгээр харин 4-5 настай хүүхдүүд цэцэрлэгээр хүмүүждэг болно. 2-3 настай хүүхэд өвчин тусах магадлал өндөр учраас цөөн хүүхэд гэрийнхээ хажууд эсвэл гэртээ ойр дотны хүний асаргаанд байх нь чухал. 4-5 настай хүүхдүүд сургуулийн өмнөх боловсролд хамрагдахын тулд цэцэрлэгээр хүмүүжнэ.

-Хүүхэд харах үйлчилгээний тухай хуулийг хэрэгжүүлэхэд улсын төсвөөс тодорхой хэмжээний зардал гарах ёстой ч, тэрхүү мөнгийг шийдэх эх үүсвэр байхгүй гэдгийг хуучин Сангийн сайд мэдэгдэж байсан. Энэ бүхэндээ гарц олсон уу?

-Хуулийг 2016 оны нэгдүгээр сарын 1-нээс хэрэгжүүлэхээр баталсан нь улсын төсөвтэй холбоотой. ХАХНХЯ-ны төсөвт 50 тэрбум төгрөг суулгаж байгаа. Хэрэв Сангийн яаман дээр хасагдахгүй бол Төсвийн байнгын хороон дээр энэ мөнгийг тэр чигт нь батлуулах ажлыг би хариуцан хийнэ. Сангийн яамыг битгий хасаарай гэдгийг сануулсан байгаа. 2016 оны төсөвт 50 тэрбум суучихвал 30 мянган хүүхэд харах боломж бүрдэнэ.

-Та Векселийн ажлын хэсгийг ахалж байгаа. 170 тэрбум төгрөгөө улсаас авахаар 260 гаруй компани Төсвийн байнгын хорооноос томилогдсон ажлын хэсгийн дүгнэлтийг хүлээж байна. Хийсэн ажлынхаа мөнгийг авмаар байна гэдэг зүйлийг ярьж байгаа. Ажлын хэсгийн дүгнэлт хэзээ гарах вэ. Дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгөөч?

-Ажлын хэсгийн дүгнэлтийг гаргаад Төсвийн байнгын хороонд өгсөн. Төсвийн байнгын хорооноос Сангийн яаманд чиглэл өгсөн. 170 тэрбумаас 70 тэрбумыг гурван компанид өгөхөөр вексель бичсэн байсныг зогсоосон. Учир нь энэ компаниуд хийсэн ажлынхаа мөнгийг 100 хувь авсан боловч ханшийн алдагдалд зөрүү тооцуулахаар шүүхийн шийдвэр гаргуулсан байна лээ. Мөн 2015 оны төсөвт тусгагдаагүй, шүүхийн шийдвэрээр олгох мөнгийг дараа оны төсөвт суулгадаг хуультай. Тэгэхээр энэ гурван компаниас бусад 257 ААН мөнгөө аваад эхэлсэн гэж ойлгож болно.

-Таны хувьд бизнесийн салбарт амжилттай ажиллаж байсныг манайхан мэднэ. УИХ-ын ээлжит бус чуулганаар батлагдсан Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хууль бизнесийнхэнд хэр боломж олгож өгсөн гэж харж байна вэ?

-Энэ бол эдийн засгийн өршөөлийн хууль. 2015 оны арванхоёрдугаар сарын 31-ний дотор аж ахуйн нэгжүүд тайлан балансаа зөв болгож, нуун дарагдуулсан хөрөнгө, орлого, бараа материалаа ил болгон нөхөн төлөх боломж бүрдсэн. Харин ААН-үүдэд мэдээлэл сайн өгөх хэрэгтэй. Учир нь мэдээлэл муутайгаас болоод 2007 оны эдийн засгийн өршөөлийн хуульд аж ахуйн нэгжүүд тэр бүр хамрагдаж чадаагүй учраас хугацаа сунгах шаардлага гарч байсан.

-Эдийн засгийн ил тодын хууль батлагдсанаар эдийн засагт ямархуу хэмжээний өөрчлөлт гарах бол. Шударгаар татвараа төлж байсан аж ахуйн нэгж, хувь хүмүүс бол ямар ч хөнгөлөлт эдлэхээргүй байгаад сэтгэл дундуур байх шиг?

-Татварын орчин тийм ч таатай биш байдгаас шалтгаалан ихэнх аж ахуйн нэгжүүд хоёр тайлан баланс гаргах, ажилчдынхаа нийгмийн даатгалын шимтгэлийг дутуу төлөх, зарим орлогын хэмжээгээ нуух явдал байдаг л даа. Үүнд бас төр ч өөрөө буруутай байдаг. Учир нь татвараа үнэнчээр төлөөд ашиг олох бололцоог бүрдүүлж өгөх ёстой.

Мөн эдийн засгийн хямралаас шалтгаалан хүү, торгуульд унасан аж ахуйн нэгжүүд олон байгаа. Эдийн засгийн өршөөлийн дараагаас нэгэнт ил болгосон орлого, хөрөнгөөс илүү татвар орж ирэх нь ойлгомжтой шүү дээ.

-Сүүлийн үед олны анхаарлын төвд байгаа асуудал мэдээж Өршөөлийн хууль болоод байна. Өршөөлийн хууль батлагдсан тул удахгүй төрийнхөө өршөөлд хамрагдана гэсэн ч хориг зэрэг асуудлаас болоод жаахан сунжрах төвөлтэй. Та уг хуулийг хэрхэн харж байгаа вэ?

-Есдүгээр сарын 7-ноос ээлжит бус чуулган зарлана гэдгийг УИХ-ын дарга мэдэгдсэн байгаа. Энэ чуулганаар Өршөөлийн хуулийн хориг болон зургаан сайдыг томилох асуудал хэлэлцэнэ.

Хоригоос шалтгаалан суллагдах ёстой эмэгтэйчүүд, хүүхэд, залуучууд гарч чадахгүй байгаа нь харамсалтай. Гэхдээ ирэх долоо хоногоос шийдчих учраас түр хүлээлтийн л асуудал юм даа.

Өршөөлийн хуулийг хоёр талтай гэж харж байгаа. Нэгдүгээрт, албан тушаалтнуудын хэрэг өршөөгдөнө гэдэг нь томоохон ухралт гэдэг нь ойлгомжтой. Хоёрдугаарт, албан тушаалтан өршөөгдөхийн тулд хэргээ хүлээсэн байх ёстой, мөн хохирлыг барагдуулах ёстой. Хэлмэгдсэн гээд байгаа хүмүүс би хэлмэгдээгүй, хэргээ хүлээе гэж хэлнэ гэсэн үг шүү дээ. Ингэж буруугаа хүлээгээд хохирлоо төлчихсөн бол өршөөж болохгүй нь юу байхав. Хэлэлцэх үед энэ хоёр талыг нь сайн ярилцах байх гэж бодож байна.

УИХ-ын
гишүүн, УИХ дахь МАН-ын бүлгийн дэд дарга Д.Хаянхярваатай ярилцлаа.

-Сүүлийн үед
олны анхаарлын төвд байгаа зүйл мэдээж Өршөөлийн хууль болчихоод байна. Уг
хуулийг гаргах нь зөв гэж байгаа ч Ерөнхийлөгчийн хоригийн асуудал дээр байр
суурийн зөрүү ажиглагдаж байна л даа. Та харин уг хуулийг хэрхэн хүлээн авч
байгаа вэ?

-Монгол Ардын
намын бүлгийн байр суурь анхнаасаа тодорхой байсан. Манайхан бол уг хуулиар
цагаан захтнуудад өршөөл үзүүлж болохгүй гэдгээ илэрхийлж ирсэн. Эдийн засгийн
ил тод байдлыг дэмжих тухай хууль батлагдан гарч байхад би өөрийн саналыг хэлж
байлаа. Учир нь өмч хөрөнгөө нуун дарагдуулсан хүмүүсийн дунд бизнесмэнүүд
байна гэдэгт би итгэхгүй байгаа л даа. Учир нь бизнесмэн хүн аль болох хөрөнгө
санхүүгээ ил байлгаж, нэг төгрөгийг 10 төгрөг болгохын төлөө явдаг тул өмч
хөрөнгөө нуугаад байх шаардлагагүй.

Тэгэхээр тодорхой
хугацаанд ажил албан тушаалаа ашиглаж ил далд хөрөнгөтэй болсон хүмүүст
чиглэгдсэн хууль гэж бодож байна.

Өршөөлийн хуулийг
хэлэлцэн батлахын даваан дээр авлига, хээл хахуулийг сүүлийн хэдэн жил авсан
байж магадгүй бүх хүмүүсийн хэргийг хэрэгсэхгүй болгохоор өөрчилсөн. Ингэж
авлига авсан хүмүүсийн хэргийг хэрэгсэхгүй болгох хуулийг оруулж ирж болдог юм
уу. АТГ-т шалгагдаж буй 400 гаруй хэрэг, авлига авсан гээд шүүхээр таслагдах
гэж байгаа гэх мэт томоохон хэргүүд бүгд Өршөөлийн хуулиар өршөөгдөх гэж байна.
Өршөөлийн хуулийн гол зорилго үүн рүү биш, одоо хоригдож буй жижиг зүйлээс болж
эрх чөлөөгөө хасуулсан хүмүүст зориулан энэ хуулиа гаргах ёстой. Энэ хүмүүсээ
Монголын төр нэг өршөөж, дахин алдаж эндэхээс нь сэрэмжлүүлэх хэрэгтэй. -Төрийн
тэргүүний зүгээс хориг тавиад байгаа. Уг хоригийг та хэрхэн хүлээж авч байна
вэ?

-Монгол Улсын
Ерөнхийлөгч Өршөөлийн хууль батлагдсаны дараа өөрийн үгээ хэлж хориг тавьж
байгаагаа мэдэгдсэн. Өршөөл үзүүлэх тухай хуульд тавьж буй хоригоо ч гэсэн Их
хуралд хүргүүлээд байна. Миний хувьд Ерөнхийлөгчийн хоригийг бүрэн дүүрэн
дэмжиж байгаа. Манай бүлгийн зүгээс ч гэсэн хэвлэлийн бага хурал хийж
Ерөнхийлөгчийн хоригийг дэмжинэ гэдэг байр сууриа илэрхийлчихсэн.

-Гэхдээ
хоригийг хүлээгээд авчихвал шинэ Өршөөлийн хуульд хамрагдах боломжтой хүмүүсийн
тоо цөөрч анх удаа алдаж эндсэн хүмүүс хүртэл шоронгоос суллагдах боломжгүй гэж
байна?

-Тийм зүйл
байхгүй. Ерөнхийлөгчийн тавьсан хоригийн зүйл заалтуудыг уншсан. Төрийн
тэргүүний зүгээс зөвхөн авлига, хээл хахуультай холбоотой заалтууд дээр хориг
тавьсан. Бусад зүйл заалтууд өршөөлдөө хамрагдаад явна гэж ойлгож байна.

-Зүйл заалтууд
дээрээ авлига, хээл хахууль, хулгай гээд бүх зүйлийг нь нэг заачихсан юм билээ.
Тэгэхээр тусдаа өршөөлд хамрагдах боломжгүй байх аа. Энэ л асуудал болчихоод
байна л даа?

-Хууль нь өөрөө
агуулгын хувьд маш зальтай орж ирсэн. Өнөөдөр Монголын төр гэж байгаа л бол
үүнийг ялгаж, салгаж хуульд тодорхой өөрчлөлтүүдийг оруулж болно.

-Тэгэхээр Их
хурал хоригийг хүлээж авсны дараа Өршөөл үзүүлэх тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт
оруулна гэсэн үг үү?

-Үнэхээр
шаардлагатай гэвэл нэмэлт, өөрчлөлт оруулж болно.

-“Шударга ёс”
эвслийн бүлгийн зүгээс Засгийн газраас анх өргөн барьсан хуулийн төслийг
шантаажлах маягаар өөрчилсөөр байгаад Н.Энхбаяр даргадаа зориулчихлаа гэдгийг
хэлээд байгаа. Хэлэлцүүлгийн шатанд МАХН-ынхан, “Шударга ёс” эвслийн бүлгийн
зүгээс хуульд нөлөөлсөн үү?

-Өршөөл үзүүлэх
тухай хуулийг нэг хүнд зориулсан гэж хэлж чадахгүй. Харин нэжгээд хүмүүст
зориулсан хууль юм аа гэдгийг хүлээн зөвшөөрнө. Н.Энхбаяр даргатай холбоотой
асуудал Өршөөл үзүүлэх тухай хуульд яаж орж ирсэн гэхээр өршөөх бус цагаадна
гэж байгаа. Хэрэв ингээд эхэлбэл тус бүлгийн зүгээс тодорхой нөлөөлөл үзүүлсэн
байхыг үгүйсгэхгүй гэж бодож байна.

-Гэхдээ нэжгээд
хүмүүс гэдэгт танай намын нөхдүүд ч гэсэн багтаж өршөөгдөх юм байна лээ?

-Өршөөлийн
хуулийг нам эвслээс салгаж харамгүй байгаа юм. Уг хуулийг батлан гаргахдаа
Ардын намын хүн өршөөгдөх нь больё. Ардчилсан намын хүн өршөөгдөх гээд байна
гаргахгүй гэсэн өнцгөөс хараад байх юм бол энэ хууль биш болно. Хууль
батлагдаад гарсан л бол хэний хэнбугай ч бай хамрагдаад, ялаа хөнгөлүүлэх нь
хөнгөлүүлээд, шоронгоос гарах нь гараад явах нь энэ хуулийн мөн чанар байх
ёстой.

-Уг хуулийг
ард түмэн үнэхээр хүсэн хүлээж байгаа. Урин дулаан цагт иргэддээ өршөөлөө
үзүүлэхгүй бол хүйтний улирал эхэлсэн үед эдийн засгийн асуудлаас эхлээд
хүндрэл гардаг гэж байна. Хориг юмаа бушуухан хэлэлцээд иргэддээ эрх чөлөөг нь
өгөхгүй бол хорих газарт байгаа хүмүүс бослого гаргах хэмжээнд хүрнэ гэдгийг ч
ярьж байна?

-Мэдээж хууль
гарсан л бол хэзээ хэрэгжиж эхлэх тэр хугацаанаасаа хэрэгжих ёстой. Хууль урин
дулаан цагт гарснаар эдийн засгийн хэмнэлт гарна гэж бодохгүй байна. Хугацаа
уртаслаа гээд хорих газруудын зардал өгөгдөөд явах байх. Өөрөөр нэг их
өөрчлөгдөөд байх юмыг харахгүй л байгаа. Өршөөлд хамрагдан шоронгоос гарч ирсэн
залуус бүгд ажилтай болно гэдэг юу л бол.
Манайд нэг дутагдалтай зүйл байдаг. Өмнө нь манай улс таван удаа
Өршөөлийн хуулийг батлан гаргасан. Гэсэн хэдий ч шоронгоос гарсан хүмүүсээ
нийгэмшүүлэх ажлыг хийж байгаагүй. Социализмын үед хорихоос гарч ирсэн
хүмүүсийг албан байгууллагуудад хариуцуулаад ажил хийлгэн амьдруулах гэж
ноцолддог байсан. Одоо бол тийм зүйл байхгүй. Өршөөлд хамрагдсан ч бай,
хамрагдаагүй ч бай хорих газарт орчихоод гараад ирэхэд нь зөв төлөвшүүлэх
төрийн ажил үгүйлэгдэж байгаа.

-Өмнөх таван
удаагийн хуульд хориг тавьж байгаагүй хэрнээ энэ удаагийн Өршөөлийн хуульд
хориг тавьж байгаа нь Н.Энхбаяртай холбоотойгоор ийм байдалд хүрлээ гэх юм.
Ерөнхийлөгчийг Прокурорын байгууллагын хурал дээр үгээ хэллээ гэсэн шүүмжлэл
байна?

-Энэ цаг үе нь
өөрөө сонин цаг үе юм байна гэж харж байгаа. Ялангуяа сүүлийн хоёр гурван
жилийн хувьд улс төр гэдэг зүйл Монгол Улсад тахал мэт буруу замаар явлаа.
Бизнесийн, иргэдийн гээд бүх талд улс төрийн талцлыг дээд цэгт нь тулгалаа. Энэ
нь гарцаа байхгүй улс төрийн хүчнүүдтэй холбоотой. Тэр дундаа Засгийн эрхийг
тэргүүлж байгаа АН-тай салшгүй холбоотой л доо. Тэдний хувьд Ардын намынхан
хоморголон халдаг л гээд байгаа. Гэхдээ анзаарч харвал 2012 оных шиг хоморголон
халалт хийж байгаагүй. Яг энэ өнцгөөс нь харвал Өршөөлийн хуулийг улс төрийн
талаас тайлбарлаж байна. Иргэдийн оюун санаа юунд бузарлагдаж байна вэ гэхээр
улс төрийн хийрхэл гээч нь савнаасаа халиад хэрээс хэтэрчээ, төр нь төр шиг
чадахаа байж. Улс төрийн нам нь улс төрийн нам шиг байхаа больчихож. Энэ өвчин
чинь төрөөс гарч буй бүх шийдвэрийг улс төрийн өнцгөөс тайлбарлаж, нийгэмд
буруу мэдээлэл өгдөг гажгийн илэрхийлэл байхгүй юу.

Гэхдээ Монгол
Улсын Ерөнхийлөгч баярын хурал дээр нь байна уу, ямар хурал дээр байна үгээ
хэлэхийг бид заахгүй. Төрийн тэргүүний хувьд хаана юу хэлэхээ мэдэж л хэлж
байгаа байх.

-Их хурлаар
Өршөөлийн хуулийн хориг ороод ирвэл УИХ дахь МАН-ын бүлэг хүлээж авах уу?

-Манай бүлэг
хоригийг хүлээж авна гэдэг дээр санал нэгдсэн.

Тэр ч утгаараа
хэвлэлийн бага хурлынхаа үеэр сэтгүүлчдэд мэдээлсэн. Манай бүлэг анхнаасаа
Өршөөл үзүүлэх тухай хууль, Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хууль
дээр байр суурийн асар зөрүүтэй явж ирсэн. Цагаан захтнуудад зориулж энэ
хуулийг батлан гаргахгүй шүү гэдгийг үргэлж хэлээд байгаа.

-Өршөөлийн
хуулийг хоригдож буй хүмүүсээс гадна ар гэрийнхэн нь хүлээж байгаа. Эрх
чөлөөгөө хасуулсан хүмүүс хэзээ нар харах вэ?

-Эрх баригчдаас хамаатай. Ээлжит бус чуулган хуралдуулж, Өршөөлийн
хуулийг батлан гаргана гэсэн. Гэтэл гэнэтхэн Засгийн газрын хэвлэл мэдээллийн
албанаас нь болилоо гээд унасан. Аравдугаар сард ээлжит чуулганаар хэлэлцэнэ
гэсэн ч саяхнаас есдүгээр сарын зургааны дотор хэлэлцэх гэж байна, ээлжит бус орж
магадгүй шүү гээд Хуралдаан зохион байгуулах албанаас мессэж ирж байна. Одоо
бол эрх баригчид өөрсдөө энэ төрийн ажлыг жонхуу болгочихоод байгаа юм. Нэг
үгээр хэлбэл АН Ерөнхий сайдаа морь унасан толгойгүй хүн болгочихсон. Хаврын
чуулганы өмнө Ерөнхий сайд “Би Оюу толгой, Таван толгойг хөдөлгөнө” гээд
томоохон мэдэгдэл хийсэн. Гэтэл маргааш нь Их хурлын чуулганы нээлт дээр УИХ-ын дарга бут
цохиод, хэрэв тэгвэл огцруулна шүү гэсэн чинь хаячихсан. Тэгснээ “Би МАН-ын
зургаан сайдыг өргөн барихгүй. Хэрэв зургаан сайдыг өргөн барих юм бол би өөрөө
дагаад огцорно” гээд орилсон. Дараа нь гэтэл яав. Өөрөө зургаан сайдаа
огцруулах нэрээ өргөн бариад өөрөө ч огцорсон юмгүй үлдсэн. Сая яав. Ээлжит
чуулганаар асуудлаа шийднэ гээд хэлчихсэн чинь есдүгээр сарын зургааны дотор
ээлжит бусаар шийднэ гэчихсэн. Монгол Улсын энэ Ерөнхий сайд чинь алиа салбадай
болж дууслаа. Тэр хүнд хуулийн зөвлөх гэж байна уу. Төрийн ажлыг яаж явуулах
ёстой вэ гэдгийг зааж зөвлөж байгаа хүн байна уу гээд үзэхээр хүүхдүүдийн
хэлдгээр лөөлөө болж таарлаа. Ингэж алиа салбадай шиг, өөрийн толгойгүй юм шиг
яваад, хэн нэгэн хүн намынхаа даргын шантаажинд төрийн албыг залгуулж явна
гэдэг хэцүү. Ингэж Засгийн ажил явахгүй ээ. Үүнийг АН-ынхан маань ойлгож л
байгаа байх даа гэж бодох юм.

УИХ-ын гишүүн Ж.Батзандантай ярилцлаа.

-МАХН-ын дарга Н.Энхбаяр Монгол Улсад ирснээс улс төр идэвхжиж эхэллээ. Өршөөлийн хуулийг Н.Энхбаярт зориулан гаргалаа гээд хэл ам гарахтай зэрэг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч хэсэгчлэн хориг тавихаа мэдэгдсэн. Энэ бүх улс төрийн нөхцөл байдлыг хэрхэн харж байгаа вэ?

-Улс төрийн өнөөдрийн нөхцөл байдал энэ бүхэн 2012 онд олонхгүй парламент бүрдсэнтэй холбоотой гэж харж байна. Ардчилсан нам 35, Ардын нам 25, “Шударга ёс” эвсэл 11, ИЗНН хоёр суудал авсан. Тиймээс аль ч нам олонх болж чадаагүй. Олонхгүй парламентын үед олон суудалтай нам бусад нам эвслүүдтэй хамтарч Засгийн газраа бүрдүүлдэг. Өөрөөр хэлбэл Ардчилсан намд хоёрхон сонголт байгаа. Нэг бол МАН-тай хамтарч засаглах, нөгөөх нь “Шударга ёс” эвсэлтэй хамтрах.

Ардын намтай хамтрах боломжгүй гэдгээ Ардчилсан нам албан ёсоор илэрхийлсэн тул “Шударга ёс” эвсэлтэй хамтрахаас өөр сонголт үлдээгүй. Ер нь бол хүссэн хүсээгүй “Шударга ёс” эвсэлтэй хамтарч Засгийн газраа бүрдүүлж цаашаа явна гэсэн үг. Эс тэгвэл Монгол Улс улс төрийн хямрал руу буюу засаглалын хямрал руу орно. Байдал амаргүй байгаа. Энэ нөхцөл байдлыг ашиглан “Шударга ёс” эвслийн бүлгийн нөхдүүд шударга бус шаардлага, нөхцөлүүд бага тавиасай гэж хүсч байна.

-Ер нь бол шударга бус шаардлагаа тавиад эхэлчихсэн юм биш үү. “Тэр яамыг манайх авна, дөрвөн сайдаа манайх томилно” гэсэн яриа байна. Өршөөлийн хуульд Ерөнхийлөгч хориг тавихгүй бол сайд нарыг томилно ч гэдэг юм уу шантаажны маягийн зүйл яваад байгаа. Шударга бус шаардлага гэж яг ямар шаардлагыг хэлээд байгаа юм бол?

-Шударга шаардлага, шударга хүсэлт гэдэг бол хуулийн хүрээнд нийцсэн, Үндсэн хуулийн үзэл баримтлал, зарчимд нийцсэн байх ёстой. Хуулиас хальсан, манай нийгмийн үнэт зүйлсийг уландаа гишгэсэн шаардлага хамтрагч талуудаас гарч болохгүй. Би намынхаа даргад нэг зүйлийг хэлсэн.

-Тэр нь юу гэж?

-Засаглавал шударгаар зарчимтай засаглая. Чадахгүй бол чадахгүй гэдгээ хэлээд ээлжит бус сонгуулиа зарлаад явъя гэсэн өөрийн саналаа намын дарга болон намын удирдлагуудад хэлсэн байгаа.

-Ээлжит бус сонгууль зарлах цаг үе мөн үү. Хэдхэн сарын дараа тэртэй тэргүй ээлжит сонгууль болно. Ээлжит бус сонгууль зарлая гэдэг дээр танаас өөр ийм саналтай гишүүд хэр олон байгаа юм бэ. Ер нь ээлжит бус сонгууль явуулъя гээд хэлчих зориг зүрхтэй гишүүд байгаа юм уу?

-Энэ бол миний санал. Тиймээс надтай хэдэн гишүүн санал нэг байгаа нь тийм ч чухал биш. Миний хэлсэн уг санал улс төрийн нэг гаргалгаа юм. Дэлхийн олон орныг харж байхад засаглах чадамжаа алдсан тохиолдолд ээлжит бус сонгууль зарладаг. Япон улсыг хар л даа. Бодит жишээ байж л байна. Ээлжит бус сонгуулиар ард түмэн сонголтоо хийгээд цаашаа явдаг. Парламент олонхгүй болсны улмаас боломжгүй болчихлоо гэдгээ ард түмэндээ хэлээд илэн далангүй хэлэх хэрэгтэй. Биднийг олонх болгож өгвөл засаглая. Аль эсвэл парламентад олонхийг бүрдүүлэх хүчнийг сонгож өгөөчээ гэдэг хүсэлтээ ард түмэндээ тавьдаг.

УИХ-ын гишүүдийн болон манай намын гишүүдийн хэд нь миний энэ саналыг дэмжихийг би мэдэхгүй. Шударга бусаар засагласнаас засаглаагүй нь дээр. Зарчимгүй засагласнаас засаглаагүй нь дээр. Энэ л миний байр суурь.

-Улс төрийн намуудын тухай хууль, Сонгуулийн нэгдсэн хуулиа баталж байж сонгуулиа явуулж таарах байх. Тэгэхгүйгээр аль ч нам нь олонх болоогүй өнөөдрийн нөхцөл байдал дахиад ирэх юм биш үү. Улс төрийн энэ гацаанаас гарах боломж байна уу?

-Гацаанаас гарах хамгийн дөт зам бол “Шударга ёс” эвсэлтэйгээ хамтраад явах л зам юм. Бид МАН-тай хамтрах замаа хаасан. Тус намтай хамтрах боломжгүй гэдэг дээр манай нам шийдвэрээ гаргасан. Энэ үед “Шударга ёс” эвсэлтэй хамтрахаас өөр ямар ч гарц байхгүй. МАН-ыг оролцуулалгүйгээр уг эвслээс өөр парламентад бүлэг байгуулах хэмжээний улс төрийн хүчин өнөөдрийн хувьд алга. Монгол Улсын Үндсэн хуульд зөвхөн парламентад суудалтай нам, эвслүүд хамтарч парламентыг бүрдүүлнэ гэсэн тодорхой заалт бий. Хуулийнхаа хүрээнд явахаас өөр зам алга.

-Засгийн газрын суларсан орон тоог нөхөх асуудал хэзээ тодорхой болох вэ. Ээлжит бус чуулганы сураг байна уу. Ардчилсан намынхан дарга, гишүүдгүй Увсад яваа сурагтай. Үүнээс улбаалан асуудал хойшилж байна гэх юм?

-“Шударга ёс” эвсэл Ардчилсан намын нэр дэвшигчид тодорсны дараа Ерөнхийлөгчтэй зөвшилцөх хугацаа гэж бий. Энэ хугацаа дууссаны дараа УИХ ээлжит бусаар хуралдаж Засгийн газрын зургаан сайдыг хуулийн хүрээнд бүрдүүлэх ёстой. Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зүгээс Өршөөлийн хуульд хориг тавихаа мэдэгдсэн. Тэр хоригийг хэлэлцэж, хүлээж авах эсэхээ шийднэ. Энэ бүх зүйл хуулийн хүрээнд явах шаардлагатай.

-Өршөөлийн хуульд Ерөнхийлөгч ямар хориг тавих вэ гэдгээс шалтгаалан улс төрийн дараагийн нүүдлүүд гарч ирэх гээд байна. Н.Энхбаяр даргыгаа өршөөлд баттай хамрагдуулсны дараа сайд нарынхаа нэрийг тодорхой болгоно ч гэдэг юм уу асуудлууд байх шиг. Ерөнхийлөгч Өршөөлийн хуульд хориг тавилаа гэхэд юу болох юм. Хориг тавихгүй байлаа гэхэд юу болох бол?

-Миний бодлоор Өршөөлийн хуульд тавьсан хориг, түүний үр дүнгээс үл хамаарч Засгийн газрын асуудал явдгаараа явна. Үүнийг шийдэх ёстой. Түүнээс биш хоригийг хүлээж авахаар ингэж засгаа байгуулна. Хүлээж авахгүй бол тэгж Засгийн газраа байгуулна гэсэн жижиг тоглоом байж болохгүй.

Өөрөөр хэлбэл Ардчилсан нам, “Шударга ёс” эвсэлд эрүүл хүмүүс олон байгаа. Улс орныг удирдах, төр засгийг авч явна гэдэг чинь нэг хуулиас хамаараад байдаг эд биш. Ялангуяа нэг хоригоос хамаардаггүй байгаасай.

Манай улс төрийн тогтолцоонд “Check and bаlance”-ийн зарчим үйлчилдэг. Монгол Улсын Үндсэн хууль энэ зарчим дээр тулгуурладаг. Ерөнхийлөгчөө УИХ шүүх засаглал, Гүйцэтгэх засаглал харилцан бие биенээ хянадаг. Харилцан бие биенийхээ алдааг засдаг тогтолцоотой.

Өөрөөр хэлбэл засаглал хоорондын балансын тэнцвэр чухал байдаг. Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зүгээс Өршөөлийн хуульд хориг тавьсныг зөв зүйл гэж үзэж байгаа. Ганц Өршөөлийн хуульд биш бусад олон хуульд хориг тавьдаг. Ерөнхийлөгчийн хоригийг Их хурал хэлэлцээд явдаг дүрэм, журам, дэг гэж бий. Тиймээс үүний дагуу УИХ хэлэлцээд явна.

-Ерөнхийлөгч Прокурорын байгууллагын ойн хуралд хэлсэн үгийг хүмүүс хоёр янзаар хүлээн авч байна. Нэг хэсэг нь Ерөнхийлөгч авлигачдыг өршөөхийн эсрэг хэсэгчлэн хориг тавих нь зөв гэж байгаа бол нөгөө хэсэг нь Н.Энхбаяр гэдэг хүнд хандан үг хэллээ. Тийм болохоор энэ хэлсэн үг сонин биш гэж байна…

-Намбарын Энхбаяр гэдэг хүний гэмт үйлдлийг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж уучилсан. Ерөнхийлөгч уучлал үзүүлэх эрхтэй. УИХ өршөөл үзүүлэх эрхтэй байдаг. Тэгэхээр Ерөнхийлөгчийн хэлж буй үг, хийж байгаа үйлдлийг УИХ-ын гишүүд бид шүүмжлээд байдаггүй. Төрийн тэргүүн онцгой бүрэн эрхийнхээ хүрээнд Каплад ч мөн уучлал үзүүлсэн. Ерөнхийлөгчийн онцгой бүрэн эрхэд УИХ маш хүндэтгэлтэй ханддаг. Цаашид ч гэсэн хүндэтгэлтэй хандана. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч үндэсний эв нэгдлийг хангахын тулд үг хэлэх ёстой.

-Таны хувьд Ц.Мөнхбаяр өршөөлд хамрагдана гэдгийг өөрийн цахим хуудаснаа бичсэн байсан. Хүнд гэмт хэрэг үйлдсэн хичнээн хүн гарч ирэх гээд байна вэ. Галт зэвсэг агссан гээд хэл ам дагуулсан хүн шүү дээ гэсэн хүмүүсийн сэтгэгдэл ч их байна?

-Ц.Мөнхбаярын хэрэг 177.1, 185.1 гэсэн хоёр зүйл ангитай. 177.1 нь өршөөлд хамрагдаж байгаа. Монгол Улсын Эрүүгийн хуулиар хөнгөн ял нь хүнд ялдаа багтаж явдаг. Тэр утгаараа хүнд ял нь өршөөлд хамрагдаж байгаа учраас 185.1 нь 177.1-дээ орчихно гэж харж байгаа юм. Байгаль хамгаалагч Засгийн газрын гаргасан шийдвэрийг хэрэгжүүлэхийн төлөө тэмцсэн. Тиймээс энэ хүнийг хорих газраас гаргаж эрх чөлөөг олгох нь зөв зүйтэй алхам гэж харж байна.

-Сүүлийн үед Г.Уянга гишүүн Ерөнхий сайдыг огцруулах бичигт гарын үсэг цуглуулж байгаа талаар мэдээлэл гарах боллоо. Таныг ч мөн нэгдэн гарын үсэг зурсан, зураагүй гэдэг яриа гараад байгаа. Та үнэхээр гарын үсэг зурж Ерөнхий сайдаа огцруулах гэж байгаа юм уу?

-Би гарын үсэг зураагүй. Учир нь АН-ын гишүүд Ч.Сайханбилэгийн Засгийн газрыг тогтвортой ажиллуулах тал дээр нягт хамтран ажиллана. Ерөнхий сайдын явуулж байгаа бодлогыг дэмжиж ажиллана гэдэг дээр нэг ойлголцолд хүрч чадсан.

-Ерөнхий сайдын зүгээс намын даргадаа шаардлага хүргүүлсэн. Ерөнхий сайд нь намын даргаа авъя. Эхсүл намын дарга нь Ерөнхий сайд бол гэсэн. Уг шаардлагыг та юу гэж хүлээж авсан бэ?

-Сонгууль дөхөж байгаатай холбогдуулан улстөрчид цочир мэдэгдэл хийх, эрүүл ухаантай гэхээсээ илүүтэйгээр улс төрийн сонирхлоор асуудалд хандах явдал цөөнгүй байна. Тэгэхээр намын гаргасан шийдвэрийн эсрэг намын хэн нэгэн гишүүн улс төрийн хандлагаар асуудал тавих нь зөв зүйтэй алхам биш. АН-ын ҮЗХ, Гүйцэтгэх зөвлөл, бүлэг нь шийдвэрээ гаргасан. Тиймээс үлдэж буй хугацаандаа АН илүү тогтвортой байдал руу явах ёстой. Намын байгууллагынхаа гаргасан шийдвэрийг илүүтэй хүндэтгэн дагах нь зүйтэй. Иргэд ч мөн тогтвортой засаглалыг хүлээж байна.

-Гол хуулиуд болох Үндсэн хууль, Улс төрийн намуудын тухай болон Сонгуулийн нэгдсэн хуулийг батлахад хугацаа маш давчуу болчихлоо. Намрын чуулганы эхний хагаст энэ бүгдийгээ цэгцэлж ард нь гарч чадах уу. Төсвийн тодотгол гээд чухал асуудлууд мөн л хэлэлцэгдэх тул амжих болов уу гэдэг эргэлзээ үүсчихлээ…

-Энэ парламент үлдэж буй цөөхөн сарын хугацаанд олон асуудлыг шийдэж чадахгүй. Тийм хугацаа ч байхгүй. Харин Ерөнхий сайдын хэрэгжүүлж байгаа эдийн засгийн хямралтай тэмцэх бодлогуудыг эрчимжүүлэх ёстой. Эдийн засгийн нөхцөл байдал ганцхан Монгол Улсад биш дэлхий даяар хүнд байна. Уул уурхайгаас хамааралтай эдийн засгууд шил шилээ даран дампуурч байгаа. Тэгэхээр Монголын эдийн засаг нэлээд хүнд байдалд орж байгаа юм. 2015, 2016, 2017 он бидний хувьд нэлээд хүнд он жилүүд байх болно. Учир нь манай эдийн засгийн голлох суурь салбарууд уналттай байна. Барилга, зам, уул уурхай, хөдөө аж ахуйн салбар бүгд уналттай байгаа тул уналтыг сааруулах эдийн засгийн эрчимжлийг нэмэх бодлого энэ Засгийн газар явуулах ёстой. УИХ Засгийн газрын эдийн засгийн хямралын эсрэг явуулах бүх бодлогыг дэмжих шаардлагатай. Эдийн засгийн хямралын үед улс төр дагаад хямарч болохгүй. Харин ч эсрэгээрээ бид тогтвортой байх хэрэгтэй. Улс төр тогтвортой байж бид эдийн засгийн хямралаас гарна. Бид дагаад хямрах юм бол засаглалын хямрал руу орох аюултай. Энэ цаг үе монголчуудаас, улс төрчдөөс маш их уужуу ухаан, алсын хараа, тэвчээр, хүлээц шаардсан он жилүүд байх болно.

-МАН-ын зургаан сайдыг огцруулснаар улс төрийн тогтворгүй байдал Монгол Улсад нүүрлэчихлээ гээд гадны хөрөнгө оруулагчид нүүр буруулж, Монголд итгэх жаахан итгэл алга боллоо гэдгийг МАН-ынхан мэдэгдээд байгаа. Эдийн засаг ийм хүнд үед эдийн засагт эерэг нөлөөлөл үзүүлэх гол хүчин зүйл нь мэдээж гадны хөрөнгө оруулалт шүү дээ?

-Хамгийн гол нь улс төрийн тогтвортой байдал маш чухал. Нэг хуулийг нөгөө хуулиар барьцаалж асуудалд ханддагаа улстөрчид болон улс төрийн намууд больчих хэрэгтэй. Нөгөө талаас том улс төрийн бодлогыг хувь хүнтэй холбон явуулдгаа манай улстөрчид больчих. Аливаа том бодлогыг хувь хүнтэй холбох л юм бол тэр нь бодлого биш хувийн асуудал болж хувирдаг. Улс орныг хувийн ашиг сонирхол, өшөө хонзонгоор удирдах ямар ч боломжгүй. Улстөрчдөд хандаж нэг зүйлийг хэлье. Хувийн сэдэл, өш хонзон хувийн эрх ашгаа хойш нь тавихыг эдийн засгийн хямрал улс орны нөхцөл байдал шаардаж байна.

Ардын намын зургаан сайдыг хөөснөөс болж гадны хөрөнгө оруулагчид үргэж байна гэдэг бол үндэслэлгүй өнгөц дүгнэлт юм. Зах зээлийн хямрал гадаад зах зээл дэх уул уурхайн бүтээгдэхүүний үнийн уналтаас шалтгаалан гадны хөрөнгө оруулалт эрс буурсан. Өнгөрсөн хоёр жилийн хугацаанд Их хурал олон сайн хуулийг батлан гаргасан. Татварын орчин, хөрөнгө оруулалтын орчны хувьд ч тэр сайн бодлогуудыг Их хурал баталсан. Бодлого гараад тэр дороо хэрэгжиж, маргааш нь үр дүн гарна гэж байхгүй. 3-5 жилийн дараа сайн үр дүнгүүд гарч эхэлнэ. Гадаад талдаа Монголын төр засаг зөв сигналуудаа ээлж дараатай өгч байх нь зүйтэй.

Э.ЭНХБОЛД

Хүн анагаах тэр дундаа хэлд, хөлд ороогүй хүүхдүүдийн өвчин зовиурыг оношилж эмнэнэ гэдэг тийм ч амар биш. Хуучин МУИС-ийн Хүн эмнэлгийн факультет гэж байлаа. Тэр нь 1961 онд Анагаах ухааны дээд сургууль болж МУИС-аас тусдаа бие даан гарсан байдаг. Тэр үед анхны хүүхдийн эмчийн анги байгуулагдан Монголын ирээдүй болсон балчир үрсийг анагаах эмч нарыг бэлтгэж эхэлсэн түүхтэй. Энэ удаагийн “Нэг ангийнхан” буландаа 1965 онд анхны хүүхдийн эмчээр төгсөж байсан Анагаахын дээд сургуулийн оюутнуудыг урилаа.

Анагаах ухааны дээд сургуулийн хүүхдийн эмчийн ангийн төгсөгчийн нэг. С.Бат-Очир уулзангуут таван үгийн зөрүүгүй шахам “Манай ангийнхны зургийг үз дээ. Манайхан чинь одоогийн байгаа шигээ буурал толгойтой яваагүй юм. Галтай залуу нас байсан байгаа биз, сайн хар” гээд л зурагнуудаа нүүрэнд наах шахам харуулна. Үнэхээр л галзуу барын аманд гараа хиймээр залуу насны хөргийг мөнхлөн үлдсэн зургуудыг нь үзлээ. Анхны хүүхдийн эмчийн анги дөрвөн хэсэгт хуваагдан хичээллэдэг байж.

Нийтдээ 50 орчим оюутан хүүхдийн эмчийн мэргэжлийг эзэмшин шууд л хөдөө орон нутагт эмчээр ажиллахаар томилогдож байсан нь бас л сонин түүх. Өнөөдөр л Анагаахын шинжлэх ухааны үндэсний их сургуульд оюутан болох хүсэлтэй залуус маш их болсноос биш 1960 оны үед хөдөөнөөс голдуу ирсэн хүүхдүүд эмч мэргэжлийг сонгодог байжээ. Анагаахын анхны хүүхдийн эмчийн ангийнхан ч мөн л тийм замаар явсан гэнэ.

Хөдөөнөөс ирсэн хүүх­дүүдийн хувьд анатоми, бага эмч нарт физик, орос хэлний хичээл хүнд мэт санагдах авч нухлуулсаар байгаад л сурчихдаг байсан юм байх. Харин философи, эдийн засаг коммунист болон хувьсгалт намын түүхийн хичээлүүд дээрээ үнэнийг хэлэхэд ангиараа “Хатуу самар” явцгаасан юм байна. 1961 онд Ардын хувьсгалын 40 жилийн ой тохиосон тул оюутнуудын хичээлийг шахан оруулж хаврын шалгалтыг нь урьдчилан өгүүлжээ. Нэгэнт хичээл нь амарсан тул оюутнуудыг гимнастик, спартакиадын болон концертын бэлтгэлд дайчилсан гэнэ. Харин ямар ч арга хэмжээнд хамрагдалгүй үлдсэн оюутнуудыг МХЗЭ-ийн Төв хорооны урилгаар “Говь усжуулах аян”-д хамруулахаар болжээ. Тэдний хувьд зургадугаар сарын эхээр говийг зорьсон бол наадам өнгөрөөд ирэхээр нь ёстой л ханатал нь амраана гэсэн болзолтой байж. Гэсэн ч наймдугаар сарын сүүлчээр есдүгээр сарын 1-ний дотор сургуульдаа ирсэн байхыг хатуу шаардсан юм байна. Тухайн үед нийгэм ямар байсан билээ дээ. Тэднийг сургуульдаа ирэхэд МУИС-ийн Хүн эм­нэлгийн факультет нь Анагаах ухааны дээд сургууль болон өрх тусгаарлаж байсан тухай Д.Алдармаа эмч ярьсан юм. Их сургуулиас өрх тусгаарласан шинэхэн сургууль эмчилгээний, шүдний, хүүхдийн, эмзүйн салбартай болсон байж.

Ангийнх нь охидыг хүрээ гангачуул “Хөдөөний хөөсөн мантуу” гэх маягтай угтан авдаг байсан ч нэг жилийн дотор хотын хүүхнүүд болж байлаа гэв. Хүүхдийн эмчийн анхны төгсөлтийнхөн Анагаахын сургуульд элсэн орохдоо шууд л хүүхдийн эмч болчихоогүй юм байна. Нэгдүгээр курст анагаахын чиглэлийн бүхий л оюутнууд хамтдаа хичээлдээ суугаад явдаг байсан бол хоёрдугаар курст байхад нь нэг өдөр “Хүүхдийн эмч болох сонирхолтой хүмүүс нь гараа өргө” гэжээ. Н.Нэргүй эмч багаасаа хүүхдэд хайртай байсан тул хүүхдийн төлөө өөрийн чадах зүйлээ хийхийн тулд хүсэл сонирхолдоо хөт­лөгдөн тус ангийг сонгосон байх. Харин нас хэвийсэн ч хөнгөн шингэн харагдах С.Бат-Очир эмч “Яах вэ” хэмээн хэсэг тээнэгэлзэж байгаад ерөөсөө л хүүхдийн эмч болъё гээд ирээдүйн сонголтоо өөрөө хийсэн тухай өгүүлсэн юм. Харин зааланд суусан тэр олон оюутан дундаас хүүхдийн эмч болчих хүн тийм ч олон байгаагүй тул гар өргөөгүй ч шууд л “Хүүхдийн эмч болго” хэмээн хуваарилж байсан гэнэ. Хүн өөрийнхөө ирээдүйн төлөө өөрөө сонголт хийх ёстой хэдий ч тухайн үеийн багш нар минь биднийг хүүхдийн эмчийн ангид хүчээр оруулсан нь ч алдаа байгаагүй гэдгийг бүгд шахам хэлж байсан. Энэ ангийнхнаас хэн нь ч сөрж эсэргүүцээгүй юм билээ. “Магадгүй тухайн үеийн залуусын чих зөөлөн байсан байлгүй” хэмээн хоорондоо нудралцан хөхиүн инээдээр биесээ дэмжинэ.

Хүүхдийн эмчилгээний анхны декан нь Баатарын Од, нарийн бичгийн даргаар нь Цэдэн, Хүүхэд залуучуудын эвлэлийн даргаар нь Д.Малчинхүү нар ажиллаж байсан түүхтэй юм байна. 1961 оны аравдугаар сарын дундуур анги даасан багш нартайгаа уулзах цуглаантай гэсэн зар таржээ. Ангиараа хүрээд иртэл нэлээд биерхүү, нимгэн шаравтар царайтай, намуухан дуутай, тэгсэн мөртлөө их сүрлэг нэгэн эр мөн тас хар үстэй түг таг хийсэн түс тас үгтэй хүдэр бор хоёр хүн ирсэн нь Н.Гэндэнжамц, Ж.Раднаабазар багш нар нь байсан юм байна.

Хүүхдийн эмчийн ангийнхан Э.Лувсандагва, Т.Бямбажав, Г.Бадарч, Е.М.Мазелецкая, В.А.Афанасьев зэрэг багш нараасаа их зүйлийг сурсан тухай өгүүлцгээх юм билээ. Тэдний бахархал нь мэдээж энэ багш нар нь байж таарна.

Зуны амралтын хэд хоно­гоороо гэр рүүгээ яарцгаасан оюутнууд төд удалгүй ан­гийнхнаа санан хичээлдээ очихыг тэсэн ядан хүлээдэг тийм л оюутнууд байсан юм билээ. Хүүхдийн эмчийн анхны төгсөлтийн 40 жилийн ой 10 жилийн өмнө болсон аж. Энэ үеэр ангийн ганц гэгддэг доктор, профессор Д.Малчинхүү эмч

“Таван харвын яргуй болж нэг л хөрсөнд цэцэглэсэн

Таван намрын ургац болж нэг л талд халиурсан

Таван жил тавиулаа хамт цэнгэн жаргасан

Танхилхан оюутан нас минь дөчин жилийн тэртээ” хэмээн шүлэглэж байсан тухай ангийнхан нь хэлж байлаа.

Анагаахын сургуулийн хүүхдийн эмчийн анхны төг­сөлтөөр ганц хос төрсөн нь Д.Алдармаа, С.Бат-Очир эмч нар юм байна. Мэдээж ангиас төрсөн ганц хосдоо ангийнхан нь хүндэтгэлтэй ханддаг нь гарцаагүй. Тэр ч утгаараа ямар нэгэн арга хэмжээ болонгуут ангиараа шахам тэдний гэрт цугладаг болжээ. Энэ удаагийн уулзалт ч мөн хоёрдугаар дөчин мянгатад байрлах тэдний гэрт өрнөсөн юм аа.

Д.Алдармаа эмч насаараа хүүхдийн эмчээр ажиллаж байгаад тэтгэвэрт гарсан юм байна. Гэсэн хэдий ч Кристиан Нобелийн сангийн асран хүмүүжүүлэх төвийнхөн өөрсдийнхөө эмчээр ажиллах хүсэлт тавьснаар хүүхдийн төлөө үргэлж “За” гэж хэлдэг түүний хувьд “Үгүй” гэх эрх ч байгаагүй юм байна. Угаасаа ажлын төлөө төрчихсөн тэдний ангийнхан гэртээ ажилгүй суухыг тэвчдэггүй муу зантай гэх юм билээ. Д.Алдармаа эмчийн хувьд оюутан ахуй цагтаа хань С.Бат-Очиртойгоо сэтгэлээ холбон өнөөдрийг хүртэл хагас зууныг дамнан өнөр бүл болон амьдарч байгаа аж. Д.Алдармаа эмч “Кристиан Нобелийн төвдөө ажиллаж байгаад бие өвдөөд хагалгаанд орсон юм. Одоо овоо дээрдлээ. Манай асрамжийн хүүхдүүд байнга миний биеийг асууж сурах юм. Энийг хар даа” хэмээн хэдэн уут дүүрэн хүүхдүүдийн сэтгэлээ гаргаж урласан бүтээлүүдийг харуулав. Үнэхээр л асран хүмүүжүүлэх төвийнхөө бурхан нь хэмээн шүтэгдсэн эмч гэдгийг нь бяцхан хүүхдүүдийн сэтгэлээ шингээн урласан бүтээлүүдээс нь харж болохоор байлаа. Алдармаа эмч “Эгч нь энэ хэдэн хүүхдүүдийнхээ ийм хөөрхөн зүйлсийг хараад бахархаад сууж байна. Бушуухан ажилдаа орох юмсан” гээд нүдэндээ нулимстай өгүүлэхийг хараад сэтгэл өмөрч л суулаа. Асран хүмүүжүүлэх төвийн бяцхан хүүхдүүд нь цаасан наамал, гар зураг, үлгэрийн баатрууд гээд өөрсдийн хийж чадах бүхий л зүйлийг урлаад дотор нь “Ээжээ, та хурдан эдгээд ирээрэй”, “Таныгаа санаж байна”, “Эрүүл энхийг хүсье” гээд маш олон зүйлийг бичжээ.

Тэдний ангийнхан Увсын Нямаа, Сэлэнгийн Гажийзаа, Баянхонгорын Адъяа, Өвөр­хангайн Ойдов тэргүүтэй ан­гийнхаа хүүхдүүдээр бахарх­даг юм байна. Хүүхдийн эмчийн анхны төгсөлтийнхнөөс талаас илүү нь тэнгэр дэвшсэн ч тэд­нийгээ үргэлж дурсан ярих нь нөхөрлөлийг нь улам бататгах мэт санагдлаа.

“Манай төгсөлтийнхөн ихэнх нь 1992 онд тэтгэвэр тогтоолгосон. Гэсэн ч бүгд залгуулаад ажлаа хийсэн. Энэ нь юу хэлээд байна вэ гэхээр хүүхдийн эмч хэрэгтэй. Ялангуяа тэдний туршлага хэрэгтэй байдаг” хэмээн С.Бат-Очир эмч өгүүлэв. Туршлагатай эмч нарыг тэтгэвэрт гаргаад хэрэггүй гэдгийн тод жишээ эдний ангийнхан. Манай улс хүүхдийн мэргэшсэн эмчтэй болоод хагас зууныг үджээ. Хүүхдийн мэргэшсэн анхны эмч нарын анги шүү хэмээн бүгд бахдалтай нь аргагүй суух аж.

Оюутан ахуй цагийн хөгжөөн наргиантай дурсамжуудын нэгээхэн хэсэг нь нийслэлийнхээ бүтээн байгуулалтад мөн л ангиараа оролцон таван жил траншейны нүх ухаж газар шорооны ажил хийж явсан дэврүүн цаг юмсанжээ. Энэ бүхэн хүүхдийн эмчийн ангийнхан ойртон дотносох тийм гэрэл гэгээт өдрүүдийг тээн үлдсэн талаар өгүүлэх юм. С.Бат-Очир эмч сургуулиа төгсөөд Дорноговь аймагт хуваарилагдан очиж ажлынхаа гарааг эхэлж байжээ. Дөнгөж сургууль төгсөөд ирсэн залуу боловсон хүчнийг шууд л зөвлөх эмчээр ажиллуулсан нь тийм ч амар байгаагүй гэнэ. Тухайн орон нутгийн хүүхдүүдийн өвчлөл, нутаг орны өвөрмөц заншил, агаар усыг нь мэдрээгүй байж ийм тийм гэж том онош тавих эрх байхгүй хэмээн хэлсэн юм. С.Бат-Очир, Д.Алдармаа эмч нар гэр бүлийн хоёр хэдий ч хүүхдийн эмчийн хамгийн хэцүү талбар гэгддэг сэхээн амьдруулах тасагт ажилласаар байгаад тэтгэвэртээ гарцгаасан аж. Д.Алдармаа эмч “Нэг хүүхэд эмчлэх нь таван эмэгтэй хүн эмчлэхтэй тэнцэнэ. Нэг эмэгтэй хүн эмчлэх нь таван эрэгтэй хүн эмчлэхтэй тэнцэнэ хэмээн уламжлалт анагаахын мэргэд сургасан байдаг” хэмээн хэлж байлаа.

Харин цугласан ангийнхан дотроо эмэгтэйчүүдээ ман­лайлан ярих эмэгтэйг Цэрэндоржийн Тоня гэдэг. Түүний хувьд Баянзүрх дүүргийн 12, 13 дугаар хороонд 45 жил хүүхдийн эмчээр ажилласан юм байна. Тийм болохоор тэдгээр хорооныхоо амьд архив хэмээн дүүргийнхэн нь ярьдаг аж. Тэрний тэр тийм хүүхэдтэй болжээ гээд хэдэн үеэр нь ярьж суух жишээтэй. Ц.Тоня эмч нэг өрхийн гурван үеийг үзнэ гэдэг хэр баргийн хүнд тохиох хувь заяа биш байх шүү хэмээн бахдангуй өгүүлэв. С.Бат-Очир эмч “Ц.Тонягийн хороонд ямар ч мундаг профессор очоод бараг хүүхдүүдэд зөвлөгөө өгч чадахгүй, ичмээр юм болно шүү” гээд найзаараа бахархаж буй сэтгэлээ илэрхийлж байсан юм.

Тэдний ангиас Монгол Улсын ардын эмч, академич, гавьяат эмч Д.Малчинхүү төрөн гарсан юм. Түүнчлэн Лхагвасүрэн гавьяат ч тэдний эгнээнээс төржээ. Д.Малчинхүү эмчийн хувьд сургуулиа төгс­сөн цагаасаа хойш төрөлх сургуульдаа өнөөдрийг хүртэл эрдмийн ажлаа хийсээр яваа. Хүүхдийн эмчийн ангийнхан “Манай ангийнхныг цуглуулаад хүүхдийн эмчийн сургалт зохион байгуулбал бид мөн их зүйл хэлнэ дээ. Хөгшин гэж биднийг голохгүй бол бид улс орондоо хүчээ өргөхөд бэлэн байна. Бидний эрч хүч дуусах болоогүй, их хүч шүү” хэмээн хэдэнтээ сануулав. Тэтгэвэрт гараад 20 гаруй жил болж байгаа ч ард түмэн тэтгэвэрт гаргахгүй юм аа гэж хэлэхийг нь сонсоод нээрээ ч тийм байх даа. Ах дүү хамаатан садан найз нөхдийнхөө хүүхдийг үзэж харахаас эхлээд ажил дуусдаггүй биз хэмээн бодож байтал үүнийг батлах мэт яриа өрнөсөн юм.

Ц.Тоня эмчийг тэтгэвэртээ гарсан ч хорооных нь иргэд “Таныг тэтгэвэрт гарснаас хойш гэрээр ирж үздэг эмч ч гэж алга болж. Та хүрээд ирээч. Болохгүй бол бид таныг очиж авъя” хэмээн урилга заллага болдог гэнэ. Ц.Тоня эмч таван жил сурч сургуулиа төгсөөд Налайхын тосгонд хүүхдийн эмчээр очжээ. Залуу эмч дүнзэн байшинд ажлынхаа гарааг эхэлж байжээ. Тэндээ хоёр жил ажиллаад 1967 онд Улаанбаатар хотод ирж 45 жил ажиллаад 2012 онд тэтгэвэртээ гарсан байна. “Бидний үед мундаг багш нар хичээл орно. Тухайн үед словарь ховор тул ангиараа нэг словарьтай тойрч суугаад хичээлээ хийдэг байлаа. Анхны хүүхдийн эмч нарт оросоор хичээл ордог байсан тул Орос хэлэндээ ч давгүй сайн суралцсан” гэдгээ хэлцгээсэн юм. Ц.Тоня эмч ангийнхнаасаа хамгийн түрүүнд ээж болсон гэнэ. Түүний том хүү 55 настай хэмээн ангийнхан нь ярьцгааж байлаа. Харин бага хүү 40 настай аж. Тэрбээр анагаахын сургуульд орохын өмнө гар бөмбөгийн улсын зэрэгтэй тамирчин явсан юм байна. Анхны Бүх ард түмний спартакиадад оролцож алтан медаль хүртэж явснаа дурслаа. Манай багийнхнаас одоо гавьяат Шоовдор маань л мэнд байна даа хэмээн ярих. Түүний хувьд гар бөмбөгийн улсын шигшээ багийн тамирчин явсан гэнэ.

Хүүхдийн эмчийн ангийнхан нэгдүгээр курст орсны дараа Сэлэнгэ аймгийн Алтанбулаг сумын Тужийн нарс руу мэлхий олж ирэх даалгавар аван явж байжээ. Ямар мэлхий гэхээрээ тийм хол явдаг байсан юм бэ гэхэд “Шинжилгээнд хэрэг­лэдэг мэлхий байсан юм” хэмээн өгүүлэв. Тэд ангиараа Зүүнхараа, Жаргалант, Гачуурт руу намрын ажилд явдаг байсан юм билээ.

Нямдоржийн Нэргүй, Цэрэндоржийн Тоня эмч нар сургуулиа төгсөөд Улаанбаатар хотын Найрамдлын районы Амгалан дахь хүүхдийн эмнэлэгт хамт ажилладаг байсан юм байна. Н.Нэргүй эмч оюутны ширээнд тохой залган суудаг Галуугийн Халтарын хамт хичээл тараад хамт явдаг байж. Тухайн үед өнөөгийнх шиг харилцаа холбоо хөгжөөгүй байсан тул өглөө бүр бие биенээ хүлээн хамтдаа хичээлдээ явдаг байсан гэнэ. Харин Г.Халтар эмч одоогоор давхардсан тоогоор хагас сая хүнийг эмчилжээ. Тэдний ангийнхны нэг эмч л ийм олон хүнийг эмчилсэн гэхээр хүүхдийн эмчийн анхны ангийнхан гурван сая иргэнийг бүгдийг нь эмчилсэн байж таарна. Бахархмаар юм шүү.

Өвчин гэдэг хэлж ирдэггүй хийсч ирдэг хэмээдэг. Энэ бүхэнд хэзээ ч нугарч яваагүй, эзэмшсэн мэргэжилдээ дэндүү үнэнч ангийнхан гэдэг даанч сайхан юм аа. Биднийг С.Бат-Очир, Д.Алдармаа эмчийн гэрээс гарахад ширээ дүүрэн хүүхдүүдийн бүтээл инээмсэглэл сацруулах мэт гэрэлтэн байсаар байлаа.

Биднийг “Нэг ангийнхан” булангаа бэлтгэснээс хойш Д.Алдармаа эмч бурхны хутгийг олсон тухай ангийнхан нь болон гэр бүлийнхэн нь мэ­­дэгд­сэн билээ. Ямартай ч сэрүүн тунгалаг ахуйдаа хэлсэн үгсийг нь өөрчлөлгүй энэхүү нийтлэлдээ багтаан оруулсан болно. Түүнчлэн та­лийгаачийн гэр бүлийнхэн бо^­лон үр хүүхдүүдийнх нь зүгээс үргэлжийн цаг наргүй ажилд нухлагдан байдаг эмч нараа алдаршуулж, олон улсад та­ниулах, тэдний үйл хэргийг дэм­жих үүднээс “Алдар” хэмээх сан байгуулсныг дуулгалаа. С.Бат-Очир, Д.Алдармаа агсны гэр бүлийнхэн аав, ээжийнхээ мэр­гэжлийг өвлөн авцгаасан тул ийм гэгээн үйл хийж байгаа гэнэ.

Э.ЭНХБОЛД

УИХ-ын гишүүн Я.Санжмятавтай ярилцлаа.

-Зургаан сайдыг өргөн барих асуудал анхаарлын төвд байсаар байгаа. МАН-ын зургаан сайдыг чөлөөллөө гээд л янз бүрийн яриа гарч байна. Та байр сууриа илэрхийлэхгүй юу?

-Их л сүрхий дэвэргэж яриад байгаа болохоос аль ч улс оронд сайдууд нь огцорч, чөлөөлөгдөж л байдаг шүү дээ. Засгийн газар нь бүрэлдэхүүнээрээ огцорчихсон биш МАН-ын зургаан сайдыг чөлөөлж, орных нь сайд нарыг томилох асуудал яригдаж байна. Энэ бүхэн процедурын дагуу явах ёстой. Одоо цаг бага үлдсэн тул ажил хийх хүнээ даруйхан сонгоод цаашаа явах нь хамгаас чухал байна. Сандал суудлын төлөө биш санаандаа хүртэл ажиллаж чадах хүнээ суудалд нь тавих л үлдлээ шүү дээ.

-Таны санаачилсан нэгэн томоохон ажлын талаар мэдээлэл авах гэсэн юм. Өнгөрсөн жилийн есдүгээр сард Завхан аймгийн 24 суманд “Өсвөрийн 9999 монгол шатарчид”-ын тэмцээн болсон. Энэ үеэр Дэлхийн шатрын холбооны ерөнхийлөгч Кирсан Илюмжинов ирээд сэтгэл хангалуун байгаагаа илэрхийлж байсан. Тэгвэл хэдхэн хоногийн дараа Монголын нийслэлд өсвөрийн дэлхийн шатрын олимпиад болох гэж байна?

-Энэ жил Монгол Улсад 16 нас хүртэлх хүүхдүүдийн шатрын дэлхийн олимпиад болох гэж байна. Уг тэмцээн нь олон улсын шатрын холбооны календарт орчихсон төсөв санхүү нь улсын төсөвт суучихсан төлөвлөгөөт арга хэмжээ. Сүүлийн үед монгол хүүхдүүд шатрын спортоор хичээллэн үр дүн нь сайн гарч байгаа. Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнээс алт, мөнгөн медаль авч байна. Нас насныхаа ангилалд рейтинг нь өсч байгаа гэдгийг манайхан анзаарсан байх. Хүүхдүүд шатар тоглон тодорхой хэмжээний үр дүнгүүд гараад байгаа хэдий ч олон улсын томоохон тэмцээнүүдэд олноороо орох боломж тааруу байгаа юм.

-Зардал хөрөнгөтэй холбоотой юу?

-Олон улсын тэмцээнд явахад тухайн орон нэг багийн зардлыг л даадаг. Манайхан гурван багтай явах гэхээр хоёрынх нь зардлыг өөрсдөө олох шаардлага тулгардаг. Тиймээс тэмцээнд оролцох таван тамирчин нэг дасгалжуулагчаас бусад хүмүүс тэмцээнд оролцоход эдийн засгийн хувьд хүнд болдог. Монгол хүүхдүүд бусад орнуудын хүүхдүүдээс оюун ухааны чадамж, сэтгэлгээ муутай биш эдийн засгийн асуудлаас болж хохирч үлддэг л дээ. Энэ байдлаас гарах гарцыг би хувьдаа эрж хайдаг юм. Ноднин 9999 хүүхдийн шатрын тэмцээнийг Завхан аймагт зохион байгуулж, дараа нь Улаан-Үдэд хүүхдүүдээ тэмцээнд оруулсан. Мөн Завханы хүүхдүүд БНСУ-д тэмцээнд оролцоод ирсэн. Монгол хүүхдүүдийн хувьд бусад орны олон жил системтэй бэлтгэгдсэн хүүхдүүдээс илүү байна уу гэхээс дутахааргүйгээр тэмцээнд оролцдог. Тийм болохоор манай орноос хол болдог байсан дэлхийн аваргын тэмцээнийг эх орондоо зохион байгуулах хүсэл төрсөн хэрэг. Тиймээс ноднин 9999 шатарчдын тэмцээний үеэр Дэлхийн шатрын холбооны ерөнхийлөгч Илюмжиновт санал тавьсан юм.

-Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн зохион байгуулах орнуудын дунд өрсөлдөөн хэр байсан бэ?

-Өсвөрийн шатарчдын дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнийг зохион байгуулахад гурван орон өрсөлдөж Монгол Улс эрхээ авсан. Учир нь 9999 хүүхдийн шатрын тэмцээнийг нэг аймагт зохион байгуулж чадсан юм чинь Дэлхийн аваргыг танай улс зохион байгуулж чадна гэж үзээд эрхийг олгосон. Дэлхийн аваргын тэмцээнийг зохион байгуулах Засгийн газрын шийдвэр, Эрүүл мэнд спортын яамнаас тушаал гарсан байгаа. Миний хувьд Монголын шатрын холбооны тэргүүн дэд ерөнхийлөгч гэсэн сонгуульт ажилтай хүн. Тиймээс Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний зохион байгуулах хорооны даргаар томилогдсон.

-Энэ удаагийн Дэлхийн аваргад хичнээн орны өсвөрийн шатарчид өрсөлдөх юм бэ?

-Одоогоор 24 орны 32 гаруй баг тэмцээнд оролцоно гэдэг мэдүүлгээ өгчихөөд байгаа. Манай орны хувьд дээрх багууд дээр нэмж 10 баг оролцуулах юм. 10 удаагийн Дэлхийн аваргад оролцох зардлыг хэмнэж энэ тэмцээнд оролцуулж байгаа гэж ойлгож болно. Би мөнгөгүй улмаас Дэлхийн аваргад оролцож чадсангүй дээ гэдэг харууслыг үр хүүхдүүд минь сэтгэлдээ тээж, доголон нулимстай үлдээхгүй гэдэг утгаар нь бүх хүүхдүүдээ ижил гараанаас оролцуулахаар болсон юм. Монгол Улсын хөгжлийн түлхүүр нь мөнгө санхүү гээд олон зүйлийг манайхан ярина. Хамгийн чухал үндсийн үндэс нь хүн байдаг. Тэр дундаа улс орны ирээдүй болсон хүүхдүүд байдаг юм. Бид зөв монгол хүүхдийг төлөвшүүлэх, чадамжтай Монгол Улсыг бий болгохын тулд хүүхдүүдийн сэтгэн бодох, хөгжил дэвшил рүү явах бололцоог нь шатрын спортоор олгоё л гэж байна. Сумын хүүхдүүд аймагтаа, улсдаа уралдаад медалийнх нь тоо нэмэгдээд байдаг. Ер нь монголдоо хичнээн медаль авсан бай тивийн аваргад ядаж оролцохгүй байгаа нь харамсалтай байгаа байхгүй юу. Тэр хүүхдийн оюун санааны хөгжилд нь олон улсын тэмцээн их нөлөөлнө биз дээ. Дэлхийн түвшний тэмцээнд оролцох хүүхдүүдийн хүслийг гүйцэлдүүлж эх оронд минь болж буй дэлхийн аваргад хэнийгээ оролцуулах вэ гэж толгой өвтгөх асуудалгүй боллоо. Энэ тэмцээн болсноор Дэлхийн хэмжээний ринг дээр Монголын 50 хүүхэд өрсөлдөх боломжтой болж байгаа юм. Гадаад дотоодын үеийн нөхдөөсөө өөрийнхөө чадвар хэр байгааг мэдрэх боломж бүрдэж байгаагаараа энэ тэмцээн онцлог болно.

Ирэх оноос Сурагчдын дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнийг эх орондоо зохион байгуулах эрхийг авах хүсэлтэй байгаа. Мөн Ази тивийн аварга шалгаруулах тэмцээнээ эх орондоо зохион байгуулмаар байна. Магадгүй 2020 онд Монголд дэлхийн шатрын аварга шалгаруулах тэмцээнийг авах боломжтой. 2020 он гэхэд манай орон дэлхийн шатрын аваргатай болохыг үгүйсгэхгүй. Миний хүсч байгаа зүйл бол 2022 оноос өмнө дэлхийн шатрын аваргатай болох.

-Тэмцээнд ямар рейтингтэй хүмүүс оролцох бол?

-Дэлхийн аварга гэдэг утгаараа тааруу тамирчин оролцохгүй. Тэмцээнд оролцох тамирчид 2000-аас дээш рейтингтэй супер мастер 10 оролцоно. Шатрын спорт өндөр хөгжсөн орнуудаас маш олон мастерууд хүрэлцэн ирнэ. Тэр хүмүүс Монголын хүүхдүүдэд шатрын спортын чадамжийг мэдрүүлж өгнө гэдэг нь маш чухал. Дэлхийн олон шилдэг шатарчид ирснээр манай орны хүүхдүүдийг дасгалжуулах бэлтгэлийг нь хангуулах боломж бүрдэнэ. Чадварлаг шатарчин хүүхдүүдийг гадаадын сургуульд сургах бололцоо эндээс бүрдэнэ гэж харж байгаа. Тиймээс гурван сарын өмнөөс бэлтгэл ажил хийгдэж эхэлсэн болохоор ажил дуусч байна. Тэмцээн маш сайн болно гэдэгт итгэлтэй байгаа. Мөн дэлхийд монголоо сурталчлах юм.

-Монголоо сурталчлах ямар боломж байгаа юм бэ?

-Олон улсын шатрын холбоо дэлхийн 181 оронд салбартай. 181 оронд 10 өдрийн турш үргэлжлэх тэмцээнийг онлайнаар шууд үзэх юм. Тэмцээн наймдугаар сарын 19-нд эхэлж 29-нд дуусах өдөр хүртэл тэмцээний дундуур монгол гэж ямар орон бэ гэдгийг харуулна. “Найрсаг Улаанбаатар” гэдгээ сурталчилж өгмөөр байна. Монгол гэдэг улсад уул уурхайгаас гадна хөгжих боломж байна, хөрөнгө оруулах бололцоо бий гэдгийг мэдрүүлэхийн тулд ажиллаж байгаа. Эдийн засгийн форум гээд хоёр өдөр хуралддаг. Тэгвэл монголд хөрөнгө оруулалт хийж байгаа компаниуд бидэнтэй хамтарч ажиллаад арван өдөр компаниа дэлхийд сурталчлах юм. Үүгээрээ давуу талтай тэмцээн болно. Өдөрт 4-5 цагийн тэмцээн болох тул үүнийг дэлхийн орнууд шууд үзнэ. Тэмцээнд ирсэн орнууд манай улсыг сонирхож таарна. Тэр үеэр нь танай компанийг болон ямар салбарт хөрөнгө оруулалт хүсч байгаа талаар нь сурталчилна. Бид эдийн засгийн хүндрэл байна гээд гараа хумхин суулгүй гарц гаргалгаатай, хөрөнгө бага зардаг хэрнээ илүү үр өгөөжтэй төсөл хэрэгжиж байгааг дуулгамаар байна.

Миний хувьд хаврын чуулган завсарлахаар тойрогтоо ажиллаад, дараа нь эх орондоо хэрэгтэй нэг зүйл хийе гэсэн нь энэхүү Өсвөрийн дэлхийн шатрын олимпиадыг зохион байгуулах ажил байлаа. Ямартай ч тодорхой үр дүн гарна гэдэгт итгэлтэй байгаа.

-Сүүлийн үед эцэг, эхчүүд хүүхдүүдээ гар утас, компьютерийн тоглоомоос хэрхэн холдуулах вэ гэдэг асуудал толгойны өвчин боллоо. Хүүхдийг үүнээс хол байлгах нэг арга нь энэхүү шатрын спорт ч юм шиг. Өнгөрсөн жил Завханы 9999 хүүхдийг шатар тоглож сургасан нь тус аймгийн хүүхдүүдэд оюуны том хөрөнгө оруулалт болсон гэж тус аймгийнхан ярьдаг юм билээ?

-Эцэг эхчүүдийн сэтгэлийг зовоосон нэг зүйл бол хоолгүй, хувцасгүй байх биш тоглоомонд донтсон хүүхдүүдээ яах вэ гэдэг асуудал болоод байгаа нь үнэн. Хүүхдүүдийг шатраар дамжуулан арай өөр зүйл рүү анхаарлыг нь хандуулах хэрэгтэй байна. Манай Завханы хүүхдүүд аялалд явах юм уу хэд хэдээрээ нийлээд ийшээ тийшээ явахдаа “За ганц нүүчих үү” гэдэг болсон. Бидний үед бол барилдчих уу, тэвэг тоглочих уу гэдэг байсан бол охидууд нь матик, черта тоглох уу гэдэг байлаа. Одоо бол Завханы хүүхдүүд морин хуураа нэг хөглөчихье, шатар нүүчихье гээд сэтгэхүй нь өөр болсон байгаа. Тиймээс эрүүл хүүхэд өсч торних нэг боломжийг нээж өглөө хэмээн дотроо сэтгэл хангалуун байгаа.

-Энэ удаагийн дэлхийн шатрын олимпиадын үеэр нас харгалзахгүй оролцох “Mongolia open” тэмцээн болно гэсэн мэдээлэл байгаа. Тэр нь ямар учиртай тэмцээн юм бэ. Хүссэн хүн бүхэн оролцож болох юм уу?

-“Mongolia open” нээлттэй тэмцээн нас, зэрэглэл харгалзахгүй. Гэхдээ зэрэглэлийн хувьд өндөр рейтингтэй хүмүүс нь 40 ам.доллар төлөх бол рейтинг багатай оноогоо нэмэх гэж байгаа хүмүүс 100 ам.доллар төлж оролцох юм. Одоогоор 122 хүн бүртгүүлээд байна. Ноднин 9999 шатарчдын тэмцээнийг зохион байгуулсан хүний хувьд энэ тэмцээнийг өөрийнхөө ивээл дор зохион байгуулж байгаа. Энэ тэмцээн маань мөн л наймдугаар сарын 19-29-ний хооронд 10 хоног үргэлжилнэ. Мастерт дэвшиж оноо цуглуулж байгаа хүмүүс оролцож оноогоо ахиулах боломжтой л доо. Хожсон тохиолдолд зургаан сая төгрөг авах юм. Үндсэндээ бооцоот тэмцээн маягийн зүйл явах юм. Тиймээс энэ өдрүүдэд хоёр тэмцээн зэрэг явна гэсэн үг.

Тэмцээний үеэр манай тамирчин бусад орны шилдэг тамирчидтай найз нөхдийн, багш шавийн барилдлага тогтоох боломжтой. Энэ тэмцээн “Хүннү молл” цогцолборт болно. Тэр утгаараа бид “Хүннү молл”-ыг сурталчилж өгөх үүрэг авч байгаа юм. 181 оронд бид “Хүннү молл”-ын үйл ажиллагааг сурталчилж өгнө. Үүний дүнд “Хүннү молл” бидэнд үнэгүй талбайгаа ашиглуулж байгаа. Бид ингэж л хэн хэнийхээ дутууг нөхөж ажиллах ёстой. Нямдаваа захиралтай “Хүннү молл”-ынхондоо талархаж байгаагаа хэлмээр байна. Тэмцээнд оролцохоор ирсэн хүмүүс шатар тоглохоос гадна олон үйлчилгээг монголд авна. Энэ нь бас л эдийн засаг шүү дээ. Эдийн засагт тодорхой эргэлтийг бий болгох юм. Хүнээ хөгжүүлж, нөхөрлөлөө бий болгож, эдийн засагтаа бага гэхгүй эргэлт бий болгож, монголоо сурталчилсан арга хэмжээ болно. Мэдээллийн спонсороор ТВ9 телевиз ажиллана.

-Нэг зүйлийг лавлахад дэлхийн шатрын холбооны гишүүнээр монголын маш олон хүүхэд элсэхээр болсон гэв үү?

-Ноднин 9999 тэмцээнд оролцсон хүүхдүүд дээр нэмэгдээд 10182 хүүхэд Дэлхийн шатрын холбоонд гишүүнээр элсэх юм. Монгол Улс шатрын орон гэдгийг, монгол хүүхэд цаашид дэлхийд хүчтэй өрсөлдөгч болон гарч ирнэ гэдгийг тунхаглаж байгаа нэг зүйл энэ байх болно. Дэлхийн өнцөг булан бүрт шатар сайн тоглож байгаа хүүхдүүдээс дэлхийн нэртэй компаниуд ирээдүйн боловсон хүчнээ сонгон шалгаруулдаг дэлхийн жишиг байна. Тэдгээр компаниуд Монголын хүүхдүүд яахаараа ийм мундаг байдаг юм бэ гээд түрүүлж санал тавьдаг болгохын тулд хийж байгаа ажил. Дэлхийн шатрын холбоонд гишүүнээр элссэн хүүхэд жилд 24 мянган төгрөг төлнө. Сард 2000 төгрөг гэсэн үг. Тэр хүүхэд дэлхийн хаана ч болж байгаа тэмцээнийг үзэх боломжтой болохын сацуу ямар ч тэмцээнд онлайнаар оролцох боломжтой. Шатрын тухай шинээр гарсан бүх номуудыг өөрийнхөө картаар хуулаад авах бололцоотой гээд давуу тал ихтэй. Хүүхдүүд комьютерийг тоглох хэрэгсэл гэдэг нүдээр биш арай өөр чиглэлд ашиглаж сурахад нөлөө үзүүлнэ. Дэлхийн шатрын холбоонд гишүүн элсүүлэхэд заавал бүгдийг нь хотод дуудах шаардлагагүйгээр хөдөө малын бэлчээрт байгаа хүүхэд модемоор интернэтэд холбогдон өөрийн анкетыг өгөөд л гүйцээ. Гишүүн болсон бүх хүүхдийн картыг тэмцээн дууссаны дараа хүргүүлнэ. Эхний ээлжинд 24 мянган төгрөгийн асуудлыг шийдсэн байгаа.

Э.ЭНХБОЛД