Author: БОЛД БАТБОЛД

Өнгөрөгч баасан гаригийн Их хурлын чуулганаар УИХ-ын даргыг гишүүдийн олонхын саналаар огцруулах хууль батлагдлаа. Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын өргөн мэдүүлсэн УИХ-ын Дэгийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хуулийн төсөл, мөн УИХ-ын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах хуулийн төслүүд ийнхүү батлагдсанаар энэ сарын 25-ны өдрөөс хэрэгжихээр болж байна. Үндсэндээ энэ долоо хоногийн баасан гаригийн чуулганы хуралдаанаар М.Энхболдыг Их хурлын даргын суудлаас огцруулна. Парламентын засаглалтай Монгол Улс анх удаа Их хурлын даргаа огцруулах хуулийг Төрийн тэргүүнийхээ өргөн барьсны дагуу баталж байгаа юм. Уул нь хуулинд тодорхой заасны дагуу дор дурдсан тохиолдолд УИХ-ын даргын бүрэн эрх хугацаанаасаа өмнө дуусгавар болно гэж хуульчилсан байдаг.

Үүнд 10.2.1-т нас барсан, 10.2.2-т өөр ажилд шилжих болон бусад шалтгаанаар чөлөөлөгдөх хүсэлтээ өөрөө гаргасныг Улсын Их хурал хүлээн авсан, 10.2.3-т хүндээр өвчилсний улмаас цаашид үүрэгт ажлаа гүйцэтгэх боломжгүй болсон тул эмнэлгийн дүгнэлт гаргасныг Улсын Их хурал хүлээн авсан, 10.2.4-т Үндсэн хуулийн Цэц Улсын Их хурлын даргыг огцруулах үндэслэлтэй гэсэн дүгнэлт гаргасныг Улсын Их хурал хүлээн авсан, 10.2.5-т гэмт хэрэг үйлдсэн болох нь шүүхийн хүчин төгөлдөр шийтгэх тогтоолоор батлагдсан гэх ийм таван тохиолдолд УИХ-ын дарга хугацаанаасаа өмнө огцрох хуультай. Тэгвэл зургаа дахь заалтыг Ерөнхийлөгч нь санаачилж парламент нь баталж байна.

Энэхүү хууль батлагдсанаар гишүүдийн олонх санал гаргасан тохиолдолд Их хурлын даргыг огцруулах бүрэн боломж нээгдэж байгаа. Монголын парламентад ердийн олонх 39 гишүүнээр хэмжигддэг. Тэгэхээр 39 гишүүний кнопоор л хууль тогтоох дээд байгууллага парламентыг удирдаж байгаа эрхмийг өөрчлөөд байх ийм л нөхцөл улс оронд бүрдэж байна. М.Энхболд гэж хүнийг огцруулах хууль батлахын төлөө үнэндээ бид улс орноо нураачихаа шахлаа. Улсын Их хурал 40 хоногийн хугацаанд хуралдсангүй. Ямар ч хууль хэлэлцэж баталсангүй. Ерөөсөө л МАНАН дэглэмийг нураан, шударга бусын хонгилыг устгаж нийгэмд шударга байдлыг тогтооно гэж сурталчлан зай завсаргүй орилолдсон.

Ер нь Их хурлын даргыг огцруулах асуудал өнгөрөгч жилийн наадмын үеэр жаран тэрбумын асуудлаар нээлттэй сонсгол хийнэ гэх тэр ярианаас эхэлсэн. М.Энхболд гэдэг хүн жаран тэрбум, МАНАН, шударга бусын хонгил гэх гурван “зүйлчлэл”-ээр Их хурлын даргын суудлаасаа огцорч байна. Үнэндээ Их хурлын даргыг огцруулах нэр бүхий гишүүдийн тэмцэлд ард түмэн итгэсэн. Тэд ч ард түмнийг итгүүлтэл хонгил устгана, шударга ёсыг тогтооно гэж зогсоо зайгүй сурталчилсан. Үүний үр нөлөөнд ард иргэд хоёр удаа жагссан, хорь гучин гэр барьж идэр есийн хүйтэнд тэмцэл суулт зарласан.

Шударга ёс тогтооно гэх гишүүдийн тэмцэлд итгэж үнэмшсэн захын нэг иргэн л “Энхболд зайлаад өгөөч” гэж бухимдалтай хэлж байна. Энхболд гэдэг хүн Их хурлын даргын сэнтийгээс зайлаад өгөх юм бол Монгол Улс диваажин болчих юм шиг бодож байна. Өргөн хэрэглээний барааны үнэ хямдраад л, Монголын төр иргэддээ хэрэгтэй зүйлийг нь үнэгүй тараагаад л. Ерөөс хүн бүхэн Энхболд л буучихвал жаргана гээд бодчихсон. Монголын нийгмийн бодит хөрс яг л ийм байна.

Харин М.Энхболдын талынхан Ерөнхийлөгчийн санаачилж оруулж ирсэн хуулийг айхавтар шүүмжилж байгаа. Парламентын дархлаанд маш муугаар нөлөөлсөн хууль, цаашлаад улс орны ирээдүйд сөрөг үр дагавартай, хор хөнөөл, урхагтай. Энэ хууль хэрэгжсэнээр парламентын засаглалын нэр хүнд шавар шавхайтай хутгалдана, УИХ-ын дарга олонхын буюу Ерөнхий сайдын утсан хүүхэлдэй болж, УИХ Засгийн газрыг хянаж чадахгүй болно. Хууль тогтоох дээд байгууллага парламентын дээр нам нь гараад сандайлаад суучихлаа, нам ямар бодлого барихыг парламентаа шахаад бүрэн шийдүүлдэг болох нь гэцгээж байгаа. Гэвч хууль батлагддагаараа батлагдаж, жам ёсныхоо дагуу хэрэгжихээр болж байна. Уг хуулийг Монгол Улсын тав дахь Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын Их хурлын чуулганаар батлуулсан анхных нь хууль гэцгээж байгаа. Ерөнхийлөгч өмнө нь “Хүүхэд бүрт хүүхдийн мөнгө олгох” хуулийн төсөл санаачилсан ч төсвийн байнгын хороо дэмжээгүй. Дараа нь төгрөгийн тогтвортой байдлыг хангах, гадаад валютын улсын нөөцийг эзэмшин удирдах, гадаад валютын нөөцийг нэмэгдүүлэх чиг үүргийн хүрээнд стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын ордыг ашиглаж валютын орлого олдог хуулийн этгээдийн мөнгөн гүйлгээ төлбөр тооцоог Монголбанк гүйцэтгэх эрх зүйн зохицуулалтыг бий болгох “Валютын зохицуулалтын тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай” хуулийн төслийг санаачилж Их хуралд хоёр ч удаа өргөн мэдүүлсэн талтай.

М.Энхболд огцроод өнөөх хонгил нь нураад шударга ёс нь тогтдог бол үүнээс сайн юм гэж юу байхав. Ер нь Энхболд огцорч байгаад харамсаад байх ч юм алга, баярлаад байх ч юм алга. Гол нь шударга ёсыг тогтооно гэж олон түмний итгэл үнэмшлийг хүлээсэн нөхдүүд хонгилоо нурааж эхлэх юм байгаа биз. Их хурлын шинэ даргаа томилоод эхний хуралдаанаараа шууд л ЖДҮ-гийнхээ асуудлыг хэлэлцээд явчихна байлгүй дээ. ЖДҮ-г халхлаад нийгмийг бухимдуулаад байсан хүн нь М.Энхболд байв. Одоо нэгэнт огцорчихсон учир халхавч байхгүй ЖДҮ-ийн асуудал ном журмын дагуу хэлэлцэгдэж шийдвэрлэгдэнэ гэдэгт итгэлтэй байна.

Г.Солтан, Л.Энхболд, Б.Ундармаа, Д.Дамба-Очир нарын УИХ-ын гишүүний бүрэн эрхийг нь түдгэлзүүлэх Монгол Улсын Ерөнхий прокурорын саналыг Их хурлын “шударга” нөхөд нь хүлээж аваагүй. Эхлээд М.Энхболдын асуудлыг хэлэлцэнэ гэдгээ хэлсэн. Тэгэхээр одоо ЖДҮ-тэй холбоотой гишүүдийнхээ асуудлыг шийдэх байлгүй. Нийгэм ч үүнийг хүлээж байгаа. Дээрх дөрвөн гишүүнийг авч үлдэх үндэслэлээ “мөрдөн шалгах явцад саад учруулаагүй” гэж гишүүд тайлбарлаж байсан. Тэгвэл саяхан дээрх дөрвөн гишүүнийг мөрдөж шалгах явцад саад учруулсан хэмээн АТГ-аас мэдэгдсэнийг бас ард түмэн харж л байгаа. Мөн Номтойбаярын мэдэгдсэнчлэн Ерөнхий сайдын дүүгийнх нь ЖДҮ-ээс авсан тэрбум 300 саяын асуудал хүлээгдэж байгаа. Тэгэхээр одоо Оюун-Эрдэнэ, Аюурсайхан, Батзандан, Болд нарын зарлаад байгаа сайн цаг ирэхийг харах л үлдлээ.

Харин сүүлд нь нэмээд хэлэхэд, Их хурлын даргыг огцруулах хуулийг хонгил устгах хууль уу, эсвэл хонгил солих хууль уу гэх эргэлзээ нийгэмд байна. Элбэгдорж Ерөнхийлөгч болоод Энхбаярыг баривчилсан. Одоо Баттулга гарч ирээд Элбэгдоржийг Таван толгойн асуудалтай холбогдуулж шалгана уу гэдгийг Ерөнхий прокурорт мэдэгдчихлээ. Тиймээс юмны наад цаад нарийн учир мэдэх хүмүүст “Шинээр хонгил үүсчих вий” гэх болгоомжлол төрөөд байгаа юм. Хэрвээ Монголын нийгэмд дараагийн шинэ хонгил үүсчихвэл парламент ёсоо сүйдэлж байж хууль батлуулсны хэрэг гарахгүй ээ.

Сүүлийн хэд хоног Монголын улс төрийн халуурал ёстой нэг дээд цэгтээ тулж байх шиг байна. Маш өндөр хэмээр халуурсан хүн халуун нь дэндэхээр дэмийрч солиороод, хаа хамаагүй юм яриад эхэлдэг. Түүн шиг улс төрийн халуурал хэрээс хэтэрч дэмийрэлдээ шилжсэн энэ үед төрийн түшээд юу ч хамаагүй ярьж, газар сайгүй ойж буух боллоо. “Та нар хууль бусаар төрийн эрхийг авах гэж байгаа бол хуулийн дагуу төрийн эрхээ буцааж авахаар байлдана. Цус асгаруулаад ч тэмцэхэд бэлэн” гэж Их хурлын индэр дээрээс ээлж дараалан орилолдож байна. Эрхэм гишүүд огтоос хамааралгүй зүйлийг ч улс төрийн халууралтайгаа хутган олон нийтийн өмнө инээдтэй байдалд орох болсон. Түүний бэлээхэн жишээ яруу найрагч Ж.Мөнхбат. Өмнөх засгийн үед Монгол Улсын сайдаар ажиллаж Засгийн газрынхаа гал тогоог барьж байсан тэрээр яасан ч хөнгөхөн юм бэ дээ. “Засгийн газрыг огцор гэж гарын үсэг зурсны төлөө миний зөвлөхийг орцонд нь үл таних хоёр хүн төмрөөр толгойг нь хага цохин, тархинд нь хүнд гэмтэл учруулж амь насанд нь ноцтойгоор халдлаа” гээд сүр дуулиан болгосон. Гэтэл зөвлөх нь үеэлтэйгээ л муудсан байдаг.

Улстөрчид дундаас хамаагүй ухаалаг харагддаг, Монголын сэтгүүл зүйн салбараас гаралтай бичгийн хүн, парламентад хэд хэдэн удаа сонгогдож байгаа, үзэж дуулснаараа бол бусдаасаа толгой дээгүүр байх ёстой Л.Энх-Амгалан гишүүн “Ерөнхий сайд намынхаа байранд 300 гаруй офицер цуглуулаад зэвсэг тэмцэл бослогод уриалж байна. ОХУ-ын Батлан хамгаалахын сайд Сергей Шойгу манай улсад ирээд зэвсэг нийлүүлжээ” гэж хүртэл Их хурлын индэр дээрээс ярих юм даа. У.Хүрэлсүхийн Засгийн газрыг огцруулахын төлөөх фронтыг тэргүүлж байгаа нэгэн бол Дарханы Д.Хаянхярваа. Төрийн аппаратад анхан шатнаас нь зүтгэж аймгийн Засаг даргаар найман жил ажилласан нэгэн. Дараа нь Их хуралд гурван удаа сонгогдож төсвийн байнгын хорооны дарга, Монгол Улсын Сангийн сайд, намынхаа бүлгийн дарга гээд төрийн өндөр албыг хашиж ирсэн жинхэнэ төрийн хүн. Гэтэл тэрээр “Засгийн газар Ерөнхийлөгчтэй нийлээд парламентын засаглал руу дайрч байна. Монголын тусгаар тогтнол үндэсний аюулгүй байдалд хамгийн ноцтой аюул учруулах явдал өнөөдрөөс эхэлж байна. Ерөнхийлөгчийн засаглал руу гулсан орж парламентын засаглалыг таслан зогсоох хамгийн сүүлийн боломж энэ Засгийн газрыг унагаах юм” гэж чуулган дээр мэдэгдэхээр юу болох билээ. Монголын улс төр халуунаа дийлэхээ байгаад дэмийрч солиорч байгаагийн илрэл энэ. Яг жинхэнэдээ бол эрхэм түшээдийн хэлээд байгаа шиг зүйл болоогүй. Хамгийн наад захын бодит жишээ гэхэд Монгол Улс Ерөнхийлөгчийн засаглал руу ороогүй байгаа. М.Энхболд даргатай парламентын танхимынхан ийм халуурал дэмийрэлтэй байгаа бол Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүхийн талынхан бүр хэрээс хэтэрсэн.

Эрх барьж буй намын дарга, Монгол Улсын Ерөнхий сайд хүн “Хөх монгол”, “Даяар монгол” гээч гудамжны нөхдийг цуглуулж төрийн ордонд хүлээн авч уулзан доошоо орохыг бид харлаа. Тэдгээр нөхөд нь бослого тэмцэлд уриалсан жагсаал цуглаан зохион байгуулж, завсар зайгүй хэвлэлийн хурал зарлан сүржигнэж байна. Мөн эрх баригч намын дарга Ерөнхий сайд маань чөлөөнд гарсан цэргийн офицеруудтай гүйж очин намынхаа байранд уулзаад, босч тэмцэн, дайрч давшлахыг нь өөрийнх нь хэлснээр зогсоож намжаасан юм байх. Ийм л хийрхсэн солиорол Монголын төрд өнөөдөр ид өрнөж байна. Төрийн солиорлыг дагаад нийгэм галзуурчихжээ, янз нь. Ямар сайндаа л дөрөвдүгээр цахилгаан станцын ойрхон цэргийн сургуулилт болж байхыг харсан хүмүүс “Зэвсэглэсэн цэргүүд төрийн ордон руу дайрах бэлтгэлээ хийж байна” гэж нийгэм даяар цуурах билээ.

Ардын намынхны бүлэглэл хоорондын хагарал хэрээс хэтэрч бүр сүүлдээ хүмүүсийн хувийн амьдрал, бэлгийн амьдрал чиг хандлагад хүртэл халдаж төрт ёсыг гутаан доромжиллоо.

Ингэж их дэмийрч, элдэв дээдээр нэгнээ хэлж, бузар булайгаа дуудалцчихаад Монголын улстөрч, эрх баригчид цаашид улс орноо хэрхэн яаж удирдах юм бол доо. Гэхдээ улс төрийн энэ их балайрал дэмийрэл нийгэмд ашиг тустай байна. Бүлэглэлүүд нууж хаасан хуйвалдаан бүхнээ ээлж дараалан дэлгэцгээж байна. Сүүлийн үеийн улс төрийн халуурлын үр дүнд ард түмэн Жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх сангаас тэрбум тэрбумаар нь мөнгө хүүлсэн улстөрчдийг мэдэж авлаа. Их хурлын гишүүд, дарга сайдууд төрийн мөнгийг хувьдаа хэрхэн яаж завшдагийг бүлэглэлүүдийн хагарал дэлгээд өгчихлөө. Ард түмэн одоо улам хэрсүү болсон. УИХ-ын гишүүн С.Жавхлангийн хэлснээр бузар булайгаа улам л дэлгэлцээд бай, тэр нь магадгүй Монголын ард түмэнд ашигтай гэсэн нь үнэн болж байна. Уул нь бол Монголын төрд өрнөж буй уг үйл явц парламент засаглалын хувьд ердийн үзэгдэл юм. Засаг солигдох, намууд дотроо хагарах, улстөрчид муудалцаж сайдалцах, эрх ашгийн төлөө нэгдэх, нэгнээ бөөрөлхөж байгаад унагах, нэгнийхээ “но”-г нийтэд дэлгэх энэ бүхэн байдаг л зүйл. Парламент засаглал ийм л өнгө төрхтэй явдаг. “Юм яаж ч муудсан сайжрах тийшээгээ явдаг” гэж эрэлхэг цэрэг Швейкийн хэлснээр парламентын засаглал сайн тал руугаа явж байгаа.

“Тэмээ туйлаад тэнгэрт гарахгүй, ямаа туйлаад янгиа эвдэхгүй” гэгчээр улс төрийн энэ бужигнаанаар их сайндаа л сонгууль наашилна биз. Гэхдээ тиймдээ тултал ч өдий л дөө. Үүнээс аюултай юм нэг хүний засаглалд орж гадны нөлөөлөлд автан тусгаар тогтнолоо алдах. Энэ бол хамгийн том аюул. Нэг хүний засаглал буюу авторитар дэглэм тогтож улс оронд эмх замбараагүй байдал үүсэхэд гадны аль нэг хүчирхэг улс цэрэг зэвсгээр дотоодод нь энх тайвныг сахиулахаар орж ирдэг.

Ингэж тухайн улс аажмаар тусгаар тогтнолоо алддаг. Туркменистан, Узбекистан, Киргизстан, Тажикстан гээд дарангуй дэглэмд шилжээд сөнөсөн орнуудыг бид сайн мэднэ. Тэгэхээр хамгийн аюултай зүйл бол нэг хүний засаглалд орох гэдгийг дахин онцолмоор байна. Түүнээс улс төрийн энэ бужигнаан бол байдаг ердийн зүйл.

Харин улс төрийн бужигнааныг дагаад эдийн засаг хямардаггүй байх хэрэгтэй. Эдийн засаг улс төрөөс улам бүр хол байх нь зөв юм. Нэг үеэ бодвол эдийн засаг улс төрөөс холдсон нь ажиглагддаг. Хуучин бол төр бужигнахад хэвийн ажилладаг албан газар гэж байдаггүй байсан. Төрийн үймээнийг дагаад эдийн засаг хямралд ордог байсан. Одоо бол өөр болжээ. Яамных нь сайд “ЖДҮ”-ийн хэргээр огцорсон байхад хөдөө аж ахуйн ажил явдгаараа явж байна. Манай улс 444 мянган тонн үр тариа, үүнээс 428 мянган тонн улаанбуудай, 167 мянган тонн төмс, 99 мянган тонн хүнсний ногоо хурааж авснаа саяхан салбарын яамнаас нь мэдээлсэн. Дотоодын гурилын хэрэгцээгээ бүрэн хангана гэдгээ хэлсэн. Хүн бүр худалдаа наймаагаа эрхлээд, бараа таваараа зараад дор бүрнээ ажиллаж байгаа.

Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүхийг төрийн ордонд сэтгүүлчдийг цуглуулан мэдээлэл хийж М.Энхболдыгоо газрын наймаачнаар нь цоллон, жаран тэрбумыг нь дахин сөхөөд сүржигнэж байх хойгуур хар баасан гаригийн хямдрал зарлагдаад их хотын амьдрал бужигнаантай байх жишээний. Энэ мэт улс төрийн бужигнаан, эрх баригчдын албан тушаалын төлөөх тулаан ард түмний амьдрал болоод эдийн засагт тийм ч хамааралтай зүйл биш. Улстөрчид өөрсдөө харин бужигнаан үүсгээд олон түмний анхаарлыг татаж чадахгүй болохоор “Долларын ханш тэнгэрт туллаа, нүүрс зарагдахаа болилоо. Эдийн засаг чинь элгээрээ хэвтлээ” гэж хий хоосон сүржигнэдэг. Тэгэхээр улс төрийн солиорол дээд цэгтээ тулж байсан ч эдийн засаг дархлаагаа улам бататгаж, аливаад гуйвж дайвдаггүй байх хэрэгтэй.

Монголын хэвлэл мэдээллийн зөвлөлөөс саяхан зохион байгуулсан “Сэтгүүл зүйн ёс зүйн форум”-ын үеэр УИХ-ын гишүүн, Цахим бодлогын түр хорооны дарга Н.Учрал “Сошиалд таван мянгаас дээш найз, дагагчтай хүнийг хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлд тооцох ёстой” гэж мэдэгдсэн. Энэ бол өнөөгийн Монголын нийгмийг айхавтар мэдэрсэн, дүн шинжилгээ хийсэн, цаашид ямар аюултай нөхцөл байдал үүсч, улс орны ирээдүйд, тусгаар тогтнолынх нь дархлаанд хэрхэн сөрөг нөлөө үзүүлж болохыг тооцсон улстөрчийн мэдэгдэл юм. Тэрбээр “Арван мянган дагагчтай хүн ямар ч цензургүйгээр сошиалд бичиж байна. Дахин дахин жиргээ их авч байна. Муухан сайтаас хүчтэй байна. Энэ нь хэн нэгнийг гүтгэж доромжилсон үед бүр асуудалтай болно. Тиймээс үүнийг хуулинд тусгах нь зүйтэй” гэж хэлсэн.

Н.Учрал гишүүний уг саналыг Монгол Улсын өдөр тутмын хэвлэл “Өдрийн сонин” дэмжиж байна. Нийгмийн цахим сүлжээнд таван мянгаас дээш найзтай фэйсбүүк хэрэглэгч, таван мянгаас дээш дагагчтай твиттер хэрэглэгчийг хэвлэл мэдээллийн байгууллага гэж тооцох нь зөв. Мөн таван мянгаас дээш хандалттай пэйж хуудсууд орно.

Харилцаа холбооны зохицуулах газраас энэ бүгдийн бүртгэл судалгааг хийж нарийн тооцоог гаргах хэрэгтэй байна. Тухайлбал, таван мянгаас дээш найзтай хичнээн фэйсбүүк хэрэглэгч байна, мөн таван мянгаас дээш дагагчтай хичнээн твиттер хэрэглэгч байна гэдгийг нэртэй, устай хаяг шошготой нь бүртгэж, тэдгээрийг хэвлэл мэдээллийн байгууллага гэж үзэн татвар авдаг болох нь зөв. Дээр нь зах замбараагаа алдсан, олон мянган лайк-аараа уралдсан пэйж хуудсууд байна. Ер нь манай улс чинь интернэт хэрэглэгчийнхээ тоогоор Азидаа толгой цохиж байгаа. Дэлхий дахинд эхний аравт жагсаж байгаа. Гурван сая гурван зуу орчим мянган хүн амтай Монгол Улсын хоёр сая 900 мянга нь интернэт хэрэглэгч. Ингэж хөгшин залуугүй цахим сүлжээнд нэвтэрч, өнгөтэй өөдтэй бүхнээ зүхэж, улс орныг удирдаж байгаа дарга, сайд болгоныг толгой дараалан доромжилж, шавар шавхайтайгаа хутган гутаах болсон. Бурхнаа ч нулимах сэтгэцийн өвчинд нийгмээрээ нэрвэгдэж Монголд үнэ цэнэ, үнэт капитал гэдэг байхаа больжээ.

Ямар ч сайхан зүйлийг яаж ийж байгаад шүүмжлэн гутааж, ажил хийхээсээ илүүтэй цахимаар цэцэрхэж, бусдыг элдэв дээдээр хэлэн бах таваа хангаж, тухайн агшинд тодрох гэсэн тэнэглэл, гоё харагдаж лайк, ритвет авах гэсэн солиорол газар авсан нь харамсалтай. Нүүрээ нуусан хорсогчид Монголоор дүүрэн болжээ. Тэд дур дурынхаа хаягаас мэдээллээ цацаж байгаа. Таван халтар цаас халаасалж л байвал цахим сүлжээний нүүрээ нуусан нөхөд хэний ч нэр төрийг эрхэмлэнэ гэж үгүй. Аливаа албан байгууллага болоод хувь хүнийг юу ч гэж гүтгэн доромжилж, зохиомжилсон бичлэг хийж, дуу хоолойг нь ашиглана тэдний дурын асуудал. Муу муухайгаар олонд хүргэх зураг хөрөг, бичлэгээ технологийн өндөр түвшинд хийнэ. Нэгнээ гүтгэн доромжилж, нийгмийн шавар шавхай болгож, ёстой нэг хүн харахын эцэсгүй болгон амьдаар нь булшилж байж сайн сайхан амьдарна гэдэг философи манайд үйлчлэх болсон байна.

Цахим ертөнцийн золиос болсон хүмүүсийн жишээнүүдийг бид даанч сайн мэднэ дээ. Одоо ч тэдгээр хүмүүсийн тухай бодоход сэтгэл өвдөж байна. Төрийн алба хаших нь байтугай цаашид энэ улс оронд амьдрахын эцэсгүй, нийгмийн шаар болгож хаясан. Наад захын жишээ гэхэд Монгол Улсын Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны яамны Стратеги, төлөвлөлтийн газрын даргаар ажиллаж байсан Б.Насанбаяр байна. Энэ бүсгүйг мүүний гэх тодотголтой гаж урсгалын хамгийн том төлөөлөгч, хүүхэд багачууд ирээдүй хойчийнхны ном сурах бичигт мүүний нөлөөгөө оруулсан гэж цахим ертөнцөөр нэг нь зарлангуут нийгэм тэр чигээрээ шуугьчихсан. Гал, усны аюул барьж болдоггүй хамгийн хэцүүг бид мэднэ. Гэвч нийгмийн их давалгаа, дарга нарыг, мөнгөтэй хүнийг үзэж чадахаа байсан хорсогчдын давалгаа ямар аймшигтайг Насанбаяр гэж тэр эх хүнийг, залуухан бүсгүйг, хүний сайхан ханийг үзэхийн муухайгаар гутаан доромжлохыг бид харсан. “Миний амьдралд суусан энэ хар толбо насан туршид маань арилахгүй байх” гэж тэр уйлан хайлан хэлж байсан.

Монголчууд юм л болбол төр рүүгээ улангасан дайрдаг. Төрийн тэргүүн байсан, дэлхий дахинд Монгол Улсын нэрийн хуудас болж явсан, олон улсад монголоор хүлээн зөвшөөрөгдсөн хүмүүсээ ёстой нэг үзэхгүй дээ. “Буудаж алъя”, “Шууд устгая”, “Эх орондоо хайртай бүх монголчуудыг босохыг уриалъя” гээд л эхэлнэ. Өнгөрөгч зун төрт ёсны наадмаас илүүтэй Багабанди гэж хүнийг элдэв хоёроор хэлж шавар шавхай, нус цэрээ цацсан. Наадмын үеэр Багабанди гуайн алтан бүстэй зургийг нэг нь хаанаас ч юм олоод фэйсбүүк, твиттертээ оруулчихжээ. Хүн муулахын дон шүглэсэн, хорсол нь буцалж байгаа нийгэмд, цахим ертөнцийнхөнд энэ нь тун таатай өгөөш болж байгаа юм. Тэр зураг Багабанди гуайн Ерөнхийлөгч байх үеийн зураг. Гэтэл Оюу толгойгоос 40 мянган долларын цалин авдаг гэж ирээд л Монголын бүх баялгийг цөлмөөд дуусчихсан адгийн амьтан шиг л нийтээрээ дайрсан.

Монголын парламентыг удирдаж байсан, төрийн тэргүүнээр найман жил тасралтгүй ажилласан түүнийг цахим ертөнцийн цэцэрхэгчид хэн ч биш болгож, адгийн гуйлгачнаас дор хандсанд гутрал төрж байлаа. Энэ байдлаараа явбал улс орны үндэсний аюулгүй байдал алдагдаж, тусгаар тогтнолын дархлаа үгүй болно. Нийтээрээ төр засгаа үзэн ядсан, төрийн түшээдээ нохойноос дорд үзсэн нийгмийн энэ их хорсол занал нэг л өдөр задарч иргэний дайнд хүрэхийг ч үгүйсгэх аргагүй. Муу юм зөгнөж байгаа юм биш л дээ. Гэхдээ цуст мөргөлдөөн гарч төрийн эргэлт болохыг байг гэх газаргүй. Монголчуудыг монголчуудаар нь үзэн ядуулах, төр засгийг нь үнэгүйдүүлэх, төрөө удирдаж явсан эрхмүүдийг нь гутаан доромжлуулах санаархал гадныханд байж л байгаа. Тэгэхээр нүүрээ нуусан хорсогчид, бусдыгаа төр засаг руугаа дайрахыг уриалаад буй энэ байдал хамгийн аюултай. Нийгмийн энэ их шуугиан бужигнаан, нэгэн рүүгээ уулгалан дайрсан байдал эцэстээ Монгол төрийг ч хүчгүйдүүлэхэд хүргэнэ.

Хүссэн хүсээгүй хаос буюу мэдээллийн хоосон орон зай төр болоод иргэдийн хооронд үүсч, эцэс сүүлдээ иргэд нь төр засгаараа удирдуулах дургүй болох аюул нүүрлэнэ. Тиймийн учир сошиалд таван мянгаас дээш найзтай фэйсбүүк хэрэглэгч, таван мянгаас дээш дагагчтай твиттер хэрэглэгчийг хэвлэл мэдээллийн байгууллага гэж тооцон хууль гаргах нь зөв гэж үзэж байгаа юм. Дураараа авирладаг, хүссэнээ гутааж байдаг цахим ертөнцийг хариуцлагажуулах, тэдэнд хуулийн хүрээнд хариуцлага тооцдог болох хэрэгтэй. Бизнесийн байгууллагууд олон гишүүнтэй пэйж хуудсуудаар рекламаа явуулдаг гэдэг. Тэгвэл тэдгээр пэйж хуудсуудыг хэвлэл мэдлээллийн байгууллагатай адил зохих ёсны татвар тооцоог хуулийн хүрээнд авах нь чухал.

“Сошиал хэрэглэгчийг хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлд тооцох нь сошиал медиаг хэт дэвэргэсэн хэрэг болно” гэх санал зарим сэтгүүлчдээс гарч байна. Хувь хүний нэр төрөөс аваад улс орны үндэсний аюулгүй байдалд нөлөөлж мэдэх хор хөнөөлийн хажууд сэтгүүлчдийн дээрх болгоомжлол дэндүү өнгөц, өнөөдрөө харсан зүйл юм. Улс орноо сүйрүүлэхийг л хүсээгүй юм бол бид хууль гаргахыг дэмжих нь зөв.

Таван толгойн уурхай бол монголчууд бидэнд бурхнаас хайрласан бэлэг. Үндсэндээ бурхнаас таваглаад бидний өмнө тавьчихсан хоол юм. Гэвч энэхүү тавган дээрх бэлэн хоолыг хүртэх гэж мөн ч олон жил хүлээсэн. Ард түмэн сөхөрч унатлаа итгэн горьдож хүлээсэн. Монголчуудын олон жилийн энэ их хүлээлтийг Ардын намын засаг тайллаа. Өнгөрөгч баасан гаригийн Их хурлын чуулганаар “Таван толгойн ордыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах ажлыг эрчимжүүлэх тухай” тогтоолыг баталж, түүхэн шийдвэр гаргалаа. Уул нь бурхны таваглаад тавьчихсан энэ бэлэн хоолыг бид хэзээ ч хүртэх боломжтой байсан. Ард түмэндээ ээлгүй төр засгийн удирдагчид тэрхүү хоолыг нь өгөхгүй, ходоодыг нь хонгинуулж тамлаж, тавласаар ирсэн нь үнэн.

Гол учир нь эрх барьж буй улс төрийн хүчний бүлэглэлүүд хоорондоо таардаггүй, хэн нэг нь өрсөж идэх гээд алалцаан болж, түүнийх нь хариуд ард түмэн өлсгөлөн байсан юм. Их хуралд сонгогдож төрийн жолооноос атгахын тулд бүгд том төслүүдээ хөдөлгөнө, та бүхнийг хоолтой болгоно гэж амладаг. Харин төрийн түшээд болчихоод Таван толгойгоо ярих завгүй байсаар сонгуулийн ээлжит хугацаагаа дуусгана. Олон нийтийг Таван толгойг ярих завгүй байлгана. Амьдралд ямар ч хэрэггүй улс төрийн акцууд хийж нийгмийг самууруулна. Улстөрчдийн Таван толгойг ард түмэнд мартагнуулж, өөрсдөө завгүй мэт харагддаг гол арга нь ердөө шударга ёсыг тогтоох, арчиллыг хөгжүүлэх. Шударга ёс ярьсан шударга бус нөхөд өөр хоорондоо дайсагнаж, дайснуудтайгаа тэмцэж байгаа мэт жүжиг тавьсаар нэг л мэдэхэд дөрвөн жил нь өнгөрсөн байдаг. Яг Таван толгойг ярьж, монголчуудаа хоолтой болгох нь уу гэтэл огт өөр асуудал нийгэмд шуугиан болгон гаргаад ирнэ. Түүнийгээ таван толгойгоос маш чухал зүйл гэж итгүүлнэ. Улстөрчдийн увайгүй ийм хар технологиор Монголын төр сүүлийн 30 жил явлаа. Эрх баригчдын бүлэглэл хоорондын тэмцэл, ханаж цадахыг мэдэхгүй, ард түмнээ хайрлахгүй сувдаг шунахай байдал том төслүүдийг хөдөлгөлгүй тал талаас нь яхийтал зуурч зогсоосон.

Ард түмэн эрх баригчдын шударга төрх үг, үйлдэлд эхлээд үнэмшдэг байсан. Одоо бол цаг өөр болсон. Хэн нь хэн бэ гэдгийг нийгэм сайн мэддэг болсон. Төрийн түшээдийн шударга болж харагдах жүжиг, шоу ард түмнийг тэгтлээ хэрсүүжихэд хүргэсэн байхгүй юу. Их хурлаас баталсан Таван толгойн түүхэн шийдвэрээс харахад улс төрийн бүлэглэлүүд тохиролцсон бололтой. Үндэсний аюулгүй байдал дээр тохирсон гэж дуулдсан. Гэхдээ сая яаж зүгээр байхав, Таван толгойг хөдөлгөхөөс өмнө мөн л улс төрийн башир аргаа хэрэглэх гэж үзсэн. Жаран тэрбум гэж нийгмийг төөрүүлсэн юм яриад эхэлсэн.

Монголчуудын аяган дахь хоолонд жаран тэрбумын гэх энэ хэрэг ямар ч нэмэргүй, ёстой нөгөө ганц боорцогны ч нэмэргүйг хэрсүүжсэн ард түмэн мэдэлгүй хаачихав. Тиймээс жаран тэрбум хэмээн шуугиан шаагиан болж, Таван толгойгоосоо зөрж давхисангүй. Таван толгойгоос илүү юм өгнө гэж худлаа амлаж, хоосон хоцорсон бүлэглэл нь хонзогнохдоо үлгэр зохион гол асуудлаас төөрүүлдэг жишиг энэ удаад бас давтагдлаа. Тодруулбал, Таван толгойн 30 хувийг өгөхтэй зэрэгцээд “Эрдэнэс МГЛ” компанийн хувьцааг иргэн бүрт хүртээж, 34 хувийг ард түмэнд тараах болов. Сонсоход чихэнд чимэгтэй ийм гоё үлгэрийг Ардчилсан нам зохиож Их хурлын чуулганд оруулж ирсэн. Энэ бол яагаад ч бүтэхгүй эд, ард түмнээ дахиад гоё үгээр хуурч хоосон байлгах гэсэн арга мэх. Ардчилсан намын энэ үлгэртэй холбогдуулж Их хурлын дарга “Ардчилсан намын гаргасан саналаар санал хураалаа. Олонх дэмжсэнгүй. Магадгүй энэ саналыг олонх дэмжээгүй нь зөв байсан байх. “Эрдэнэс МГЛ” компанийг би байгуулж байсан. Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлөөр Таван толгойн ордыг ашиглах үеэр “Эрдэнэс МГЛ”-ийн талаар нэг ч үг байгаагүй” гэдгийг хэлсэн.

Мөн Ц.Нямдорж “Эрдэнэс Монголын талаар Засгийн газар дээр яриагүй. Энэ компанийн бүх компаниудыг тус бүрээр нь оруулж ирэх ёстой. Засгийн газар оруулж ирэх боломжтой. Судалгаа тооцоогүй зүйл дээр яаж шийдвэр гаргах вэ. 1072 хувьцааны асуудал одоо болтол тодорхой биш байхад тооцоо судалгаагаа хийж, Засгийн газар дээр яриагүй зүйлийг ингэж оруулж ирж болохгүй. Намрын чуулганаар тус бүрээр нь санал оруулж хэлэлцэх хэрэгтэй. Ханцуйны зарчмаар асуудал оруулж ирдгээ Их хурал болих хэрэгтэй” гэв.

“Эрдэнэс Монгол” компани байгуулагдаад 10 жил болж байгаа. Стратегийн ордуудын төрийн эзэмшлийн хувь хэмжээг хэрэгжүүлэгч ордуудын үйл ажиллагааг хариуцдаг. “Эрдэнэс Таван толгой” 65 хувь, “Эрдэнэс Оюу толгой”, “Багануур”, “Шивээ овоо”, “Эрдэнэс метан”, “Эрдэнэс шивээ энержи”, “МонАтом”, “Гашуунсухайт роуд” зэрэг компаниудын заримыг нь 100 хувь, зарим нь тодорхой хувиар эзэмшдэг. Хууль дүрэм зөрчсөн Ардчилсан намын энэ асуудал Таван толгойн хувь заяаг дахиад залгих нь гэж бодтол эрх баригч хүчин дэмжсэнгүй. “Эрдэнэс МГЛ”-ийн 34 хувийг хэлэлцэнэ гэж Ардчилсан намын бүлгийг чуулганд оруулангуутаа саналыг нь унагаж молигодсон. Д.Эрдэнэбат “Монголын уул уурхайн баялгийг ард түмэнд олгох санал санаачилга гаргаж МАН-тай улс төрийн зөвшилцөлд хүрсэн гэж ойлгосон боловч чадсангүй. Энэ Монголын баялгийн эзэд бид биш, Засгийн газар, МАН-ынхан ч биш. Энэ шийдвэрээс татгалзлаа. Тиймээс бид Таван толгойн ордыг эргэлтэд оруулах асуудал дээр гурав хоногийн завсарлага үргэлжлүүлэн сунгахыг хүсч байна. Дахин завсарлага авах, завсарлагын хугацааг сунгах хоёр өөр юм” гэж мэдэгдсэн ч УИХ-ын чуулганы Дэгийн тухай хуульд тухайн асуудлаар нам, эвслийн бүлэг дахин завсарлага авахыг хориглоно, төсвийн анхны хэлэлцүүлгийн үеэр завсарлага авсан учраас дахин завсарлага авах боломжгүй гэх тайлбарыг Их хурлынТамгын газраас өгсөн.

Ингэж Таван толгой хөдлөхөөр боллоо. Тус ордыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулснаар Өмнийн говьд авто зам, төмөр зам, цахилгаан станц, нүүрс угаах үйлдвэр, гадаргын усны бүтээн байгуулалтын ажил гэсэн томоохон төслүүд хэрэгжинэ. Зүүн төмөр зам болон Таван толгой-Зүүнбаян чиглэлийн төмөр замын тодорхой хэсгийг санхүүжүүлнэ. Макро эдийн засгийн тооцоогоор барилга, зам тээврийн салбарт шууд өсөлт гарч, дагалдах жижиг дунд үйлдвэрүүд олноор байгуулагдан, хэрэгжих төсөл бүр дээр багадаа 200-300, томоохон төслүүдийн хүрээнд 1000 орчим ажлын байр бий болох аж. Төсөл хэрэгжих эхний жилд 5000-8000 ажлын байр шууд бий болж, дам нөлөөгөөр 43 мянга орчим хүний ажлын байрыг хөдөлмөрийн зах зээлд бий болгоно. Мөн Сангийн яам болон холбогдох албаныхны гаргасан тооцооллоор экспортын орлого 2.8 тэрбум ам.доллараар нэмэгдэж улсын төсөвт жилд 400-гаас нэг тэрбум ам.долларын орлого орно гэдгийг салбарын сайд нь хэлээд байгаа. IPO гаргахдаа гадаад дотоодын хөрөнгийн биржүүдийн шалгуур үзүүлэлтүүдийг хангах боломжтой гэсэн дүгнэлтийг мэргэжлийн зөвлөх компаниудаас ирүүлжээ. Хонгконгийн хөрөнгий бирж дээр IPO гаргах шаардлагыг бүрэн хангасан. Мөн Нью-Йоркийн хөрөнгийн биржийг судалж байгаа гэсэн. Ер нь IPO-г хэн авахаа эрх баригч хүчин хэдийнэ тохирсон байлгүй. Мэдээж хувьцаагаа зарлана, ард түмэн чадлаараа ганц нэгийг нь авна. Тэгээд л эрх баригч намын нэг нөхөр бөөнөөр нь авна биз. Түүнд ард түмэн огтхон гудийхгүй байгаа. Томыг нь томчууд иддэг, жижгийг нь жижигчүүд иддэгийг мэдэхтэйгээ болсон. Олон түмэн “Та нар дээгүүрээ учир зүйгээ олчих оо. Таван толгойгоос бидэнд хусам байхад л хангалттай” гэж сүүлийн найман жил төр засгаас шаардсан, хусмаа горьдож хүлээсэн.

Монголчууд энэ зун ажлын бараа харах нь бололтой. Авсан хувьцаагаараа хүүхдүүдийнхээ сургалтын төлбөрийг төлөх, нийлүүлж байгаад нэг нь байртай болчих, ажилд ороод найман хувийн зээлнээсээ гарчих гээд маш олон боломж бидний амьдралд нээлттэй болж ирнэ. Ажилтай болсон нөхөд зургаан сарын дараагаас л лизингээр машин, байртай болно. Эдийн засаг сэргэж, тэр их ажлын байр бий болоод эхлэхэд Монголын нийгэмд гэрэл асаад ирэх нь мэдээж. Монголчууд бид бүтээн байгуулалтыг өрнүүлж, том том хотууд бий болгож, ажил ундарч, айл бүхний амьдрал дээшлэх цаг болсон баймаар. Алийн болгон морио уралдуулж, бөхөө барилдуулж, дуу хуур болж наргиж цэнгэн, хоосон гуйлгачин суух юм бэ. Ажилгүй өлсгөлөн байхын төлөөс маш хүнд. Монгол орноо ч устгаж мэднэ. Өлсгөлөн хүнд ардчилал ч хамаагүй, тусгаар тогтнол ч хамаагүй. Хоол өгч байгаа хүн л чухал байдаг. Таван толгой ингээд хөдөллөө. Одоо бол бүтээн байгуулалтын их түүхээ эхлүүлж улс шиг улс болох цаг нь ирсэн байна.

Засгийн газар болон төрийн захиргааны шийдвэрт Захиргааны ерөнхий хууль хамаарахгүй байх хуулийн төслийг Их хуралд өргөн бариад байгаа. Засгийн газраас мэдүүлсэн уг хуулийн төслийг түрүү долоо хоногийн хууль зүйн байнгын хорооны хуралдаанд оруулж ирсэн. С.Бямбацогт гишүүн “Олон нийтийн анхаарлыг татаж буй аль нь зөв, аль нь буруу тодорхойгүй асуудлыг хэлэлцэх нь зохисгүй” гэх горимын санал гаргаснаар энэ долоо хоногт хэлэлцэхээр болсон. Захиргааны хууль гэдэгт ард иргэдийн амьдралд өдөр тутам үүсч болох амин чухал асуудлууд зангилагдаж байдаг. Тухайлбал, хууль бусаар ажлаасаа халагдсан төрийн албан хаагчдын маргаан, хуулийн этгээдийн өмч хөрөнгөтэй холбоотой маргаан, мөн ашигт малтмал, газар эзэмшилтэй холбоотой асуудлууд гээд олон зүйл заалт хамаарна. Төрийн албан хаагч үндэслэлгүйгээр ажлаас халагдсан гэх гомдол сумын захиргаанаас аваад Засгийн газрын хэмжээнд хүртэлх төрийн бүх шатанд тасардаггүй.

Тэгвэл шүүхийн шийдвэрийн дагуу хууль бус тушаалын улмаас тухайн гомдол гаргагчийн ажилгүй байсан хугацааны цалинг гаргуулах, нөхөн олговор олгож зөрчигдсөн эрхийг сэргээх нь захиргааны хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн гол зорилго байдаг. Мөн хүний хувийн өмчийг дур мэдэн төрийн өмчид авсан Засгийн газрын хууль бус шийдвэрийг шүүх хүчингүй болгож хохирлыг барагдуулдаг. Харин одоогийн яригдаж буй хуулийн төслөөр энэ бүх шийдвэр үйл ажиллагаа захиргааны хэргийн шүүхэд огт хамааралгүй болж байгаа юм. Ж.Батзандан гишүүний хэлснээр “Засгийн газар түүний гишүүдийн тэргүүлсэн яам, агентлаг, аймаг, нийслэлийн Засаг даргын хийгээд хууль биелүүлэх үүрэгтэй гүйцэтгэх байгууллагын засаг захиргааны үйл ажиллагаа шүүхийн хяналтаас гарч дархлагдлаа” гэсэн үг. Захиргааны хууль хүн бүрийн амьдралд хамааралтай учир Монголын нийгмийн шуугиан болоод байна.

Тухайн хуулийн сураг чимээ Хууль зүй дотоод хэргийн яаманд дуулдаж эхэлсэн цагаас л Монголын хуульч, өмгөөлөгч, эрдэмтэн докторууд үгээ хэлж, үзэл бодлоо илэрхийлж эсэргүүцэж эхэлсэн. Монгол Улсын их сургуулийн Хууль зүйн сургуулийн дэд профессор, хууль зүйн доктор О.Мөнхсайхан “Захиргааны ерөнхий хуульд өөрчлөлт оруулах нь хууль дээдэлсэн, хүний эрхийг хамгаалсан, хүмүүнлэг иргэний ардчилсан нийгмийг цогцлооход маш том ухралт болох шийдвэр.Засгийн газар 2005 онд Цэцийн шийдвэр гарсан гэдгээр өөрсдийгөө зөвтгөж байгаа. Гэтэл тухайн үеийн хуулиар Засгийн газрын бүх үйл ажиллагааг хянаж болох мэт зохицуулалт байсныг л Цэц хүчингүй болгосон. Харин 2015, 2016 оны хууль тогтоомжоор Үндсэн хуулийн энэ зөрчил нь байхгүй болсон. Өөрөөр хэлбэл, захиргааны шүүх Засгийн газрын зөвхөн захиргааны үйл ажиллагааг л хууль зөрчсөн эсэхийг хянахаар болсон бөгөөд улс төрийн үйл ажиллагаа, эсвэл Үндсэн хууль зөрчсөн асуудлыг Захиргааны шүүх хянахгүй гэдгийг маш тодорхой заасан. Мөн Засгийн газар гүйцэтгэх эрх мэдлийн дээд байгууллага гэдгээрээ өөрийгөө зөвтгөж байна. Гүйцэтгэх эрх мэдлийн дээд байгууллага гэдэг бол өөрөө хуулийн дээр байдаг байгууллага гэсэн үг биш. Энэ бол гүйцэтгэх эрх мэдлийг хэрэгжүүлэх буюу хууль тогтоомжийн биелэлтийг хангахдаа өөрийнхөө доод шатны байгууллага, албан тушаалтныг л захирах гэсэн агуулгатай. Бид хууль дээдлэх зарчимтай улс учраас иргэн төдийгүй Засгийн газар ч мөн хуульд захирагдах ёстой” гэж байр сууриа тодорхой илэрхийлсэн.

Тэрээр “Эцийн дүндээ Засгийн газрын үйл ажиллагаа хууль зөрчдөг, хүний эрхийг зөрчдөг, дур зоргоороо авирладаг байдал газар авах нь” гэдгийг хэлээд “Засгийн газрын үйл ажиллагааг Захиргааны шүүх хянадаг болсноос хойш олон маргаан явж байгаагийн дотор унаач хүүхдийн эрх зөрчсөн асуудал, “Эрдэнэт үйлдвэр”-ийн 49 хувийн маргаан ч байна. Мөн Засийн газар ойрын хугацаанд МИАТ зэрэг маш олон төрийн өмчит байгууллагуудыг хувьчлах гэж байна. Энэ бүх үйл ажиллагаа өөрөө хуульд нийцсэн, хүний эрхийг зөрчихгүй байх ёстой. Үүнд хяналт тавьдаг гол субьект нь Захиргааны хэргийн шүүх юм. Одоо Үндсэн хуулийн Цэцийн гишүүдийг томилсон шиг маш богино хугацаанд, нууц далд аргаар ийм хууль батлах гэж байна. Яагаад гэвэл энэ хуулийн төслөө нээлттэй хэлэлцүүлээгүй. Гэнэт байнгын хороогоор оруулж ирлээ. Ийм аюул учирсан байна” хэмээн Монголын хуульчдын форумын үеэр мэдэгдсэн юм.

“Захиргааны ерөнхий хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах нь иргэдийн шүүхээр хамгаалуулах эрх нь зөрчигдөх байдал үүсгэж болзошгүй”-г Монголын хуульчдын холбооны ерөнхийлөгч хэлсэн бол “Засгийн газар зөвхөн улс төрийн шийдвэр гаргадаг байгууллага биш, захиргааны маш олон шийдвэр гаргаж байгаа. Эдгээр шийдвэрүүдийг шүүх хянахгүй гэж байгаа нь эмгэнэлтэй. Монгол Улс үндсэн хуульт ёсноосоо ухарч байна, иргэдийн эрхээ хамгаалуулдаг функц нь энэ хуулийн төслөөр үгүй болж байгаа нь харамсалтай. Иргэд аж ахуйн нэгж байгууллагууд төрийн өмнө хүчин мөхөс болж” буйг хуулийнхан дор бүрнээ хуулийн гаргалгаатай хэлж байна.500 гаруй хуульчдын 97 хувь нь эсэргүүцэж байгаа дуулдсан.

Эрх ашиг нь хөндөгдсөн иргэдээ энэрэх, төр засгийн хатуу буулганаас хууль шүүхээр хамгаалах ардчиллын үндсэн зарчмаасаа Монгол Улс яагаад ухрах болов. Юуны учир гэнэтхэн Захиргааны ерөнхий хуульд өөрчлөлт оруулах нэрээр захиргааны шүүхийг байхгүй болгохоор тэмцэж эхлэв гэдэг асуулт тулгарна. Өнгөрөгч долоо хоногийн пүрэв гаригийн Их хурлын чуулган дээр Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Ц.Нямдоржийн хэлсэн үгнээс уг асуултын гогцоо тайлагдаж байна. Ц.Нямдорж “Би 2004 онд Захиргааны шүүхийн хуулийг нь оруулж ирж батлуулсан. 2006 онд хэрэгжилтийг нь эхлүүлсэн. 21 аймагт давж заалдах шатны шүүхийг байгуулж өгсөн хүн. Би энэ шүүхийг байгуулахдаа Захиргааны дур зоргоороо авирладаг явдлыг таслан зогсоох шийдвэртэй арга хэмжээ авна байх гэж горьдож байсан юм. Өнөөдөр хэрэг явдал биш болжээ. Бодсоныхоо эсрэг ажилладаг шүүх болсон байна. Ийм учраас би энэ асуудлыг оруулж ирсэн” гэдгээ тодотгоод цааш хэлэхдээ “Өнөөдөр Засгийн газрын шийдвэрийг зүгээр нэг шүүгч хянаад танил талын захиалгаар шийдвэр гаргадаг болсон байна. Үндсэн хуульд Засгийн газрын шийдвэрийг Засгийн газар өөрөө эсвэл УИХ хүчингүй болгоно гээд заачихсан байдаг. Засгийн газрыг шийдвэрийг өөр шүүдэг газар байхгүй. Захиргааны шүүхэд Засгийн газрын шийдвэрийг харьяалуулаагүй юм. 2005 онд гомдол гарсны дагуу Үндсэн хуулийн Цэц хуралдаж, Засгийн газрын шийдвэрийг Захиргааны шүүх хянахгүй гэдэг шийдвэрийг гаргасан.

Энэ нь шийдвэр хүчинтэй байсаар байхад өнөөдөр УИХ-ын шийдвэрийг хэрэгжүүлэх гэж Засгийн газраас гаргасан шийдвэрийг Захиргааны шүүх хянаад явж байна. Маргаан үүсгээд ажил боомилж, хулгайч нарын талд захиалгаар ажиллаж байна. Үүнийг таслан зогсоох гэж би тус хуулийн төслийг оруулж ирсэн. Үүнд би хатуу зогсох болно. Хэн ямар хатуу үг хэлэх нь надад сонин биш. Харин надад Монголын хувь заяа сонин байна. Дуртай нохой болгоноо над руу тавь. Би тэрийг чинь тэснэ. Эх орон чинь хайран байна шүү. Шүүхийн ялзралыг ярих цаг нь болсон. Захиргааны шүүхийг байгуулах саналыг гаргаж батлуулж байсан миний бие болохгүй бол Захиргааны шүүхийг татан буулгана шүү” гэж заналтайгаар хэлсэн.

“Засгийн газрын шийдвэрийг зүгээр нэг шүүгч хянаад танил талын захиалгаар шийдвэр гаргадаг болсон” гэж Нямдоржийн хэлсэн нь Эрдэнэтийн 49 хувийн маргаан Дээд шүүх дээр ялалт байгуулсныг хэлж байна. Үндсэндээ Худалдаа хөгжлийн банкны талд шийдвэр гаргаснаас болж “Захиргааны шүүхийг татан буулгана” хэмээн шүд зуун мэдэгдэж байгаа нь энэ аж. “УИХ-ын шийдвэрийг хэрэгжүүлэх гэж Засгийн газраас гаргасан шийдвэрийг Захиргааны шүүх хянаж байгаа” тухай түүний хэлж буй үнэн. Гэхдээ энэ бол жинхэнэдээ Худалдаа хөгжлийн банк руу чиглэсэн үг юм. Захиргааны хуулийн асуудлын гогцоо ингэж л харагдаж байна. Ж.Эрдэнэбатын засгийн үед “Эрдэнэт” үйлдвэрийн 49 хувийг төр хувьдаа авсан. Харин Монголын зэс корпораци шүүхэд гомдол мэдүүлж хоёр шатны шүүхэд ялан хамгийн сүүлд дээд шүүхэд ялалт байгуулсан юм. Үүнд өширхсөн юм шиг Нямдорж Захиргааны шүүхийг татан буулгахаар тэмцэж байгаа бололтой.

Хууль зүйн сайд хуульч шүүгч нараа “нохой” гэж хэлснээрээ нийгэмд маш том эсэргүүцэлтэй тулгарч байна. “Дур зоргоороо авирладаг байдлыг таслан зогсоох биш түүний эсрэг ажилладаг шүүхтэй болсон” гэж салбарын сайд нь хэлсэн. Дээд шүүхийн шүүгчийг Ерөнхийлөгч томилдог. Тэгвэл Нямдоржийн хардаад байгаа Худалдаа хөгжлийн банкинд ажиллаж байсан гэх шүүгч нь улсын дээд шүүхийн захиргааны танхимын шүүгч М.Батсуурь байх л даа. Түүнийг өмнөх Ерөнхийлөгч болоод өмнөх эрх баригч хүчин томилсон, энэ бүхэн цаагуураа улс төрийн зохион байгуулттай ажил гэж тэрээр хардаж байгаа бололтой.

Ер нь энэ байдлаас харахад эрх барьж буй улс төрийн хүчин болгон өөрийн шүүгчтэй болжээ. Цагдаа, прокурор, АТГ ч ялгаагүй өөрсдийн шүүгчтэй болсон байна. Ерөнхий сайд асан Н.Алтанхуягийн хэлээд байгаа хуулийн коридор гэдэг нь энэ юм биш үү. Монгол төрийн бодлого ердөө тэрхүү коридороор яваад хорих гэсэн хүнээ хорьж, гаргах ёстой хүнээ гаргаж, шийдэх хэргээ шийддэг бололтой.Эцэст нь хэлэхэд, Эрдэнэтийн 49 хувийг эзэмшиж байгаа Худалдаа хөгжлийн банкны ганц шүүгчээс болон шүүхээсээ салж, ардчиллын үнэт зарчмаас аа ухарч байгаа нь харамсалтай.