Author: БОЛД БАТБОЛД

Монголчууд утаа, хүйтэн хоёроос дайжиж гадагшаа явах болсон. Хавай, Хайнань, Дубай, Тайланд, Сингапур, Вьетнам гээд халуун дулаан орнуудын далайн эрэг монголчуудаар дүүрэн байна. “Монгол аялал”, “Тэнгэр тревэл”-ээс аваад энэ чиглэлийн аялал жуулчлалын компаниуд ч олон болжээ.Хавайд тав хоноход нэг хүний онгоцны зардал буудлын мөнгөнд 3850 доллар буюу монгол мөнгөөр 10 гаруй сая төгрөг зарцуулагдаж байна. Хайнаньд долоо хоноход хоёр сая гурван зуун мянга, Тайландад найман өдөр болоход гурван сая нэг зуун мянга, Дубайд зургаан өдөр болоход хоёр сая найман зуун тавин мянган төгрөг дунджаар болж байна. Хувьдаа бизнес эргэлдүүлдэг нөхдүүд, мөн төрийн албан хаагчид дээрх орнуудад очоод далайн эрэг дээр наран шарлагын газар амарч байна. Мэдээж улстөрчид, эрхтэн дархтанууд, томоохон бизнесмэнүүд, тэдний үр хүүхэд гэр бүлийг нь хэлэхэд илүүц биз. Өнөө жилийн хувьд сургуулийн хүүхдүүдийн амралт ч багагүй урт хугацаатай байсан. Ер нь боломжтой нэг нь гэр бүлээрээ гадагшаа явах болжээ. Манай сонинд дадлага хийгээд гүйж явсан оюутан охин гэхэд Тайландын арал дээр хэвтчихээд жаргалтай нь аргагүй зургаа сошиалд тавьж байх жишээний. Үнэндээ биднээс бусад нь гадагшаа явчихаж байгаа юм биш үү.

Утаа, хүйтэн хоёроос дайжин халуун дулаан орныг нүүдлийн шувууд шиг зорих нь зөв. Хэн ч гэсэн өөрт таатай газарт аз жаргалтай, сэтгэл амар ганц ч болов өдрийг өнгөрүүлэхийг бодно. Улаанбаатарын утаанд бөглөрч тагларч, ханиад хамуундаа баригдаж, уур бухимдалдаа идэгдэж, хатуухан хэлэхэд амь насаараа дэнчин тавьж амьдрах үнэндээ аргагүй болоод байна. Тэгвэл цаашид энэ хэвээрээ байж, хэн хүнгүй төрийн толгойд гарсан улстөрчдөө элдэв дээдээр зүхэж, Улаанбаатарт амьдрах эцэсгүй болсноо гайхаж утаа, хүйтэн хоёроос зугтан дайжаад байх уу. Монголчууд минь одоо нэн даруй өмнийн цэнхэр говьдоо “Сентоза арал”-ыг бий болгох цаг нь болсныг дахин сануулъя.

Улаанбаатараас зургаан зуу гаруйхан километрийн зайд орших Ханбогдод хот байгуулах тухай “Өдрийн сонин” өмнө нь бичиж байсан. Мөн “Арал худалдаж авъя”, “Монголдоо дулаан арал бий болгоё” ч гэж хүртэл бичиж байсан. Харин одоо Ханбогдын цэнхэр говьд “Сентоза арал”-ыг цогцлоон босгох цаг нь ирсэн байна. Сингапурт байдаг тайван амирлангуйн илэрхийлэл болсон Сентоза арлыг манайхан мэднэ. Хогийн цэг байсан тэр газарт дэлхийн аялал жуулчлал, зугаа цэнгэлийн хамгийн том хотыг босгосон түүхтэй. Далай нь үл мэдэг зөөлөн давалгаалсан, уур амьсгалын хувьд маш таатай газарт баригдсан тэнгэрийн диваажин гэгддэг. Дэлхийн сая сая хүмүүс Сентоза аралд амрахаар зорин ирдэг.

Харин монголчууд бид ийм л диваажингийн арлыг өмнийн цэнхэр говьд бий болгох бүрэн боломжтой. Үүнийг Монголын толгой бизнесмэнүүд хамтарч хийх хэрэгтэй. Мэдээж төр засгийн зүгээс бодлогоор дэмжих ёстой. Хамгийн гол зүйл татварын хөнгөлөлтөөр л дэмжлэг үзүүлчихэд болоод явчих нь тэр. Өнөөдөр улс төрийн хүрээнд 30 гэр бүл гээд яригдаад байдаг. Монголын баялагийг энэ 30 гэр бүл цөлмөөд дууслаа гэж төрийн тэргүүн нь ч ард түмэн нь үзэн ядаад байгаа. Тэгвэл тэр 30 гэр бүл нийлээд “Өдрийн сонин”-ы зүгээс санаачилж буй өмнийн говьдоо аз жаргалын, диваажингийн хот босгох энэ уриалгыг дэмжих хэрэгтэй байна. Ад үзэгдээд байгаа 30 гэр бүлийн дэмжлэг үүнд чухал. Ард түмнийхээ сайн сайхан амьдралд тодорхой хэмжээгээр тус дэм болохгүй болохоор монголчууд бид баян цатгалан хүмүүсээ үзэж чадахгүй, хөрөнгийг нь хураа, шоронд хий гэж аргаа баран давчдан орилоод байгаа юм.

Дэлхийн тэрбумтан Билл Гейтсийн хөрөнгийг хураана гэж хэзээ ч ярьдаггүй биз дээ. Билл Гейтс хүмүүсийн боловсрол, эрүүл мэнд, шинжлэх ухаан, нийгмийн сайн сайхны төлөөх үйлсэд өөрийн хөрөнгийг зардаг болохоор хүн төрөлхтөн түүнд хайртай байдаг. Юун хөрөнгийг нь хураах, харин ч хөрөнгө мөнгө илүү олж олон түмэнд туслаасай гэж боддог. Тэгэхээр мөнгөтэй хүмүүс мөнгөө хав дараад хэвтчих биш, сейфиндээ хийгээд юм уу, оффшорт хадгалуулаад мартчих биш ард түмнийхээ ахуй амьдрал, улс орныхоо ирээдүйд тус нэмэр болж байх хэрэгтэй. Энэ нь таны нэр хүнд болоод амьдралд ч эерэг сайхнаар нөлөөлж таарна. Тийм болохоор Монголын баячууд, уул уурхайн бизнес хийж буй эрхмүүд, ер нь мөнгөтэй хөрөнгөтэй, улс орноо гэсэн чин зүрхтэй хүмүүс нэгдэн нийлж Ханбогдыг газрын диваажинг бий болгоё.

Өмнийн говийн Ханбогдод хот байгуулахад нэг их сүрхий юм шаардагдахгүй. Тэртэй тэргүй тэнд хөрс суурь нь байгаа. Идэр есийн хүйтэнд хасах 40 хэм даваад тас няс хийж байхад Ханбогдод ердөө л хасах арваадхан хэмийн хүйтэнтэй байх жишээний. Энэ жилийн хувьд Ханбогд, Галбын говь тийшээ бараг хасах хэм рүү орж хүйтэрсэнгүй. Улаанбаатарт жавар тачигнаж байхад тэнд нэмэх хэмтэй налайж байна. Уур амьсгалын ийм алтан боломж Ханбогдод байна. Дээрээс нь газрын доорх баялаг нөөцөөрөө дэлхийд тэргүүлдэг Оюу толгой компани тэнд үйл ажиллагаа явуулдаг. Мөн Таван толгойг түшиглэсэн орд газрууд байна. Сайншандын аж үйлдвэрийн цогцолбор ч юм уу, эсвэл Цагаан суваргын орд гээд олон газрууд эргэн тойронд нь байна. Равжаа хутагтын энергийн төв болох Дэмчигийн хийд Ханбогдод байна. Энэ бүхэн чинь Ханбогдод “Сентоза арал” бий болох боломж бололцоо бүрэн дүүрэн байгаа гэдгийг гэрчлээд байна. Төмөр зам тавих хэрэгтэй, засмал замаар бүрэн хангах хэрэгтэй. Дэд бүтэц, инженерийнх нь асуудлыг мэргэжлийнх нь хүмүүс ядах юмгүй тооцоолоод гаргаад ирнэ.

Монголын том гол мөрнүүдийн урсацыг Ханбогд руу татах ажил хийгдэнэ. Гол мөрний урсацын 30 хувийг дотооддоо ашиглах тухай НҮБ-ын конвенцид бий. Хиймэл нуур, хиймэл арал байгуулж таарна, нарны энергиэр дулаан бий болгоно. Ингээд л Улаанбаатарын хасах 40 хэмийн хүйтэнд нэмэх гучин хэмийн дулаантай амралт зугаалын төв, нэгэн сайхан хот өмнийн говьд бий болж байгаа юм. Ханбогд гэсэн нэр хаягтай галт тэрэг Улаанбаатарын өртөөнөөс зорчигч дүүрэн хөдлөөд л, хажуугаар нь жуулчдын компанийн том том автобусууд мөн дүүрэн зорчигчтой өмнийн говийг зориод л.

Арваннэгдүгээр сарын эхэн гээд л хөгшчүүл Ханбогд руу хөдөлж, араас нь хүүхдүүд, ач зээ нар нь аав ээжтэйгээ жижиг тэргээр сүнгэнээд л очиж байх ийм дүр зураг ойрхон байна. Энэ бүхэн үлгэр биш ээ. Монголчууд бид өнөөдөр л зориглож хот босгож, аз жаргалын арал бий болгохгүй бол ирэх он жилүүдэд ахиад л мөнхийн утаа униартайгаа зууралдаж, ханиад томуу цар тахлын хэмжээнд очиж, мөнгөний урсгал гадагшаа чиглэж, утаандаа дарагдсан, түгжээндээ баригдсан, уур бухимдал дээд цэгтээ хүрсэн, мөнгөтэй нэгнээ үзэн ядсан, 76-гаа хараан зүхсэн, нийгмийн сэтгэл зүй хурц хэлбэрт шилжсэн, яахаас ч буцахгүй залуучуудаар дүүрсэн ийм л байдалтай байна. Тэгэхээр төр түмэнтэйгээ нийлж хөдлөөд амралт зугаалгын том хотыг бүтээн байгуулъя. Зөвхөн монголчууд гэлтгүй Алс дорнод Сибирийнхэн ирж амарч байг, Алтайн нуруу дагасан Төв Азийн хүйтэн уур амьсгалтай Казахстан зэрэг орнуудаас захиалга өгөөд баячууд нь ирж амарч байг. Казино байгуулах нь зүйн хэрэг. За тэгээд морин уралдаан, тэмээн пологоос аваад дэлхийн томоохон арлуудад байх бүх л цэнгээн наадааныг бий болгож их мөрөн шиг эргэлдэх мөнгөний урсгалыг татах учиртай. Сибирийн тайгын баячууд дүн өвлийн хүйтнээр зорин ирж далайн эрэг дээр нарлан олон одтой буудлуудад тухална байлгүй.

Өвгөд хөгшид минь өнөөдөр Цагаан сарын ул боовны төлөө л золгүйгээр алтан амиа алдаж байна. Монголын үнэн нүүр царай ийм л байна. Насны хишиг нэртэй таван төгрөгөө авах гэж ахмадууд өдөржин шөнөжин оочерлох биш, галт тэргэнд сууж очоод наран шарлагын Ханбогд арал дээрээ налайж суухыг хармаар байна. Утаанд зарсан 800 тэрбум нэртэй боловч их наядаар хэмжигдэх тэр их мөнгө, ард иргэдийн эрүүл мэнддээ зарж байгаа энэ их мөнгөний урсгал, халуун орнууд руу нүүдлийн шувуу шиг зэллэн зарж байгаа мөнгөний урсгалаа одоо зогсоож, өмнийн говийн ганцхан халуун цэг Ханбогдод хуримтлуулж аз жаргалын диваажинг хамтдаа байгуулъя.

Өнгөрөгч баасан гаригийн Их хурлын чуулганаар УИХ-ын даргыг гишүүдийн олонхын саналаар огцруулах хууль батлагдлаа. Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын өргөн мэдүүлсэн УИХ-ын Дэгийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хуулийн төсөл, мөн УИХ-ын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах хуулийн төслүүд ийнхүү батлагдсанаар энэ сарын 25-ны өдрөөс хэрэгжихээр болж байна. Үндсэндээ энэ долоо хоногийн баасан гаригийн чуулганы хуралдаанаар М.Энхболдыг Их хурлын даргын суудлаас огцруулна. Парламентын засаглалтай Монгол Улс анх удаа Их хурлын даргаа огцруулах хуулийг Төрийн тэргүүнийхээ өргөн барьсны дагуу баталж байгаа юм. Уул нь хуулинд тодорхой заасны дагуу дор дурдсан тохиолдолд УИХ-ын даргын бүрэн эрх хугацаанаасаа өмнө дуусгавар болно гэж хуульчилсан байдаг.

Үүнд 10.2.1-т нас барсан, 10.2.2-т өөр ажилд шилжих болон бусад шалтгаанаар чөлөөлөгдөх хүсэлтээ өөрөө гаргасныг Улсын Их хурал хүлээн авсан, 10.2.3-т хүндээр өвчилсний улмаас цаашид үүрэгт ажлаа гүйцэтгэх боломжгүй болсон тул эмнэлгийн дүгнэлт гаргасныг Улсын Их хурал хүлээн авсан, 10.2.4-т Үндсэн хуулийн Цэц Улсын Их хурлын даргыг огцруулах үндэслэлтэй гэсэн дүгнэлт гаргасныг Улсын Их хурал хүлээн авсан, 10.2.5-т гэмт хэрэг үйлдсэн болох нь шүүхийн хүчин төгөлдөр шийтгэх тогтоолоор батлагдсан гэх ийм таван тохиолдолд УИХ-ын дарга хугацаанаасаа өмнө огцрох хуультай. Тэгвэл зургаа дахь заалтыг Ерөнхийлөгч нь санаачилж парламент нь баталж байна.

Энэхүү хууль батлагдсанаар гишүүдийн олонх санал гаргасан тохиолдолд Их хурлын даргыг огцруулах бүрэн боломж нээгдэж байгаа. Монголын парламентад ердийн олонх 39 гишүүнээр хэмжигддэг. Тэгэхээр 39 гишүүний кнопоор л хууль тогтоох дээд байгууллага парламентыг удирдаж байгаа эрхмийг өөрчлөөд байх ийм л нөхцөл улс оронд бүрдэж байна. М.Энхболд гэж хүнийг огцруулах хууль батлахын төлөө үнэндээ бид улс орноо нураачихаа шахлаа. Улсын Их хурал 40 хоногийн хугацаанд хуралдсангүй. Ямар ч хууль хэлэлцэж баталсангүй. Ерөөсөө л МАНАН дэглэмийг нураан, шударга бусын хонгилыг устгаж нийгэмд шударга байдлыг тогтооно гэж сурталчлан зай завсаргүй орилолдсон.

Ер нь Их хурлын даргыг огцруулах асуудал өнгөрөгч жилийн наадмын үеэр жаран тэрбумын асуудлаар нээлттэй сонсгол хийнэ гэх тэр ярианаас эхэлсэн. М.Энхболд гэдэг хүн жаран тэрбум, МАНАН, шударга бусын хонгил гэх гурван “зүйлчлэл”-ээр Их хурлын даргын суудлаасаа огцорч байна. Үнэндээ Их хурлын даргыг огцруулах нэр бүхий гишүүдийн тэмцэлд ард түмэн итгэсэн. Тэд ч ард түмнийг итгүүлтэл хонгил устгана, шударга ёсыг тогтооно гэж зогсоо зайгүй сурталчилсан. Үүний үр нөлөөнд ард иргэд хоёр удаа жагссан, хорь гучин гэр барьж идэр есийн хүйтэнд тэмцэл суулт зарласан.

Шударга ёс тогтооно гэх гишүүдийн тэмцэлд итгэж үнэмшсэн захын нэг иргэн л “Энхболд зайлаад өгөөч” гэж бухимдалтай хэлж байна. Энхболд гэдэг хүн Их хурлын даргын сэнтийгээс зайлаад өгөх юм бол Монгол Улс диваажин болчих юм шиг бодож байна. Өргөн хэрэглээний барааны үнэ хямдраад л, Монголын төр иргэддээ хэрэгтэй зүйлийг нь үнэгүй тараагаад л. Ерөөс хүн бүхэн Энхболд л буучихвал жаргана гээд бодчихсон. Монголын нийгмийн бодит хөрс яг л ийм байна.

Харин М.Энхболдын талынхан Ерөнхийлөгчийн санаачилж оруулж ирсэн хуулийг айхавтар шүүмжилж байгаа. Парламентын дархлаанд маш муугаар нөлөөлсөн хууль, цаашлаад улс орны ирээдүйд сөрөг үр дагавартай, хор хөнөөл, урхагтай. Энэ хууль хэрэгжсэнээр парламентын засаглалын нэр хүнд шавар шавхайтай хутгалдана, УИХ-ын дарга олонхын буюу Ерөнхий сайдын утсан хүүхэлдэй болж, УИХ Засгийн газрыг хянаж чадахгүй болно. Хууль тогтоох дээд байгууллага парламентын дээр нам нь гараад сандайлаад суучихлаа, нам ямар бодлого барихыг парламентаа шахаад бүрэн шийдүүлдэг болох нь гэцгээж байгаа. Гэвч хууль батлагддагаараа батлагдаж, жам ёсныхоо дагуу хэрэгжихээр болж байна. Уг хуулийг Монгол Улсын тав дахь Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын Их хурлын чуулганаар батлуулсан анхных нь хууль гэцгээж байгаа. Ерөнхийлөгч өмнө нь “Хүүхэд бүрт хүүхдийн мөнгө олгох” хуулийн төсөл санаачилсан ч төсвийн байнгын хороо дэмжээгүй. Дараа нь төгрөгийн тогтвортой байдлыг хангах, гадаад валютын улсын нөөцийг эзэмшин удирдах, гадаад валютын нөөцийг нэмэгдүүлэх чиг үүргийн хүрээнд стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын ордыг ашиглаж валютын орлого олдог хуулийн этгээдийн мөнгөн гүйлгээ төлбөр тооцоог Монголбанк гүйцэтгэх эрх зүйн зохицуулалтыг бий болгох “Валютын зохицуулалтын тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай” хуулийн төслийг санаачилж Их хуралд хоёр ч удаа өргөн мэдүүлсэн талтай.

М.Энхболд огцроод өнөөх хонгил нь нураад шударга ёс нь тогтдог бол үүнээс сайн юм гэж юу байхав. Ер нь Энхболд огцорч байгаад харамсаад байх ч юм алга, баярлаад байх ч юм алга. Гол нь шударга ёсыг тогтооно гэж олон түмний итгэл үнэмшлийг хүлээсэн нөхдүүд хонгилоо нурааж эхлэх юм байгаа биз. Их хурлын шинэ даргаа томилоод эхний хуралдаанаараа шууд л ЖДҮ-гийнхээ асуудлыг хэлэлцээд явчихна байлгүй дээ. ЖДҮ-г халхлаад нийгмийг бухимдуулаад байсан хүн нь М.Энхболд байв. Одоо нэгэнт огцорчихсон учир халхавч байхгүй ЖДҮ-ийн асуудал ном журмын дагуу хэлэлцэгдэж шийдвэрлэгдэнэ гэдэгт итгэлтэй байна.

Г.Солтан, Л.Энхболд, Б.Ундармаа, Д.Дамба-Очир нарын УИХ-ын гишүүний бүрэн эрхийг нь түдгэлзүүлэх Монгол Улсын Ерөнхий прокурорын саналыг Их хурлын “шударга” нөхөд нь хүлээж аваагүй. Эхлээд М.Энхболдын асуудлыг хэлэлцэнэ гэдгээ хэлсэн. Тэгэхээр одоо ЖДҮ-тэй холбоотой гишүүдийнхээ асуудлыг шийдэх байлгүй. Нийгэм ч үүнийг хүлээж байгаа. Дээрх дөрвөн гишүүнийг авч үлдэх үндэслэлээ “мөрдөн шалгах явцад саад учруулаагүй” гэж гишүүд тайлбарлаж байсан. Тэгвэл саяхан дээрх дөрвөн гишүүнийг мөрдөж шалгах явцад саад учруулсан хэмээн АТГ-аас мэдэгдсэнийг бас ард түмэн харж л байгаа. Мөн Номтойбаярын мэдэгдсэнчлэн Ерөнхий сайдын дүүгийнх нь ЖДҮ-ээс авсан тэрбум 300 саяын асуудал хүлээгдэж байгаа. Тэгэхээр одоо Оюун-Эрдэнэ, Аюурсайхан, Батзандан, Болд нарын зарлаад байгаа сайн цаг ирэхийг харах л үлдлээ.

Харин сүүлд нь нэмээд хэлэхэд, Их хурлын даргыг огцруулах хуулийг хонгил устгах хууль уу, эсвэл хонгил солих хууль уу гэх эргэлзээ нийгэмд байна. Элбэгдорж Ерөнхийлөгч болоод Энхбаярыг баривчилсан. Одоо Баттулга гарч ирээд Элбэгдоржийг Таван толгойн асуудалтай холбогдуулж шалгана уу гэдгийг Ерөнхий прокурорт мэдэгдчихлээ. Тиймээс юмны наад цаад нарийн учир мэдэх хүмүүст “Шинээр хонгил үүсчих вий” гэх болгоомжлол төрөөд байгаа юм. Хэрвээ Монголын нийгэмд дараагийн шинэ хонгил үүсчихвэл парламент ёсоо сүйдэлж байж хууль батлуулсны хэрэг гарахгүй ээ.

Сүүлийн хэд хоног Монголын улс төрийн халуурал ёстой нэг дээд цэгтээ тулж байх шиг байна. Маш өндөр хэмээр халуурсан хүн халуун нь дэндэхээр дэмийрч солиороод, хаа хамаагүй юм яриад эхэлдэг. Түүн шиг улс төрийн халуурал хэрээс хэтэрч дэмийрэлдээ шилжсэн энэ үед төрийн түшээд юу ч хамаагүй ярьж, газар сайгүй ойж буух боллоо. “Та нар хууль бусаар төрийн эрхийг авах гэж байгаа бол хуулийн дагуу төрийн эрхээ буцааж авахаар байлдана. Цус асгаруулаад ч тэмцэхэд бэлэн” гэж Их хурлын индэр дээрээс ээлж дараалан орилолдож байна. Эрхэм гишүүд огтоос хамааралгүй зүйлийг ч улс төрийн халууралтайгаа хутган олон нийтийн өмнө инээдтэй байдалд орох болсон. Түүний бэлээхэн жишээ яруу найрагч Ж.Мөнхбат. Өмнөх засгийн үед Монгол Улсын сайдаар ажиллаж Засгийн газрынхаа гал тогоог барьж байсан тэрээр яасан ч хөнгөхөн юм бэ дээ. “Засгийн газрыг огцор гэж гарын үсэг зурсны төлөө миний зөвлөхийг орцонд нь үл таних хоёр хүн төмрөөр толгойг нь хага цохин, тархинд нь хүнд гэмтэл учруулж амь насанд нь ноцтойгоор халдлаа” гээд сүр дуулиан болгосон. Гэтэл зөвлөх нь үеэлтэйгээ л муудсан байдаг.

Улстөрчид дундаас хамаагүй ухаалаг харагддаг, Монголын сэтгүүл зүйн салбараас гаралтай бичгийн хүн, парламентад хэд хэдэн удаа сонгогдож байгаа, үзэж дуулснаараа бол бусдаасаа толгой дээгүүр байх ёстой Л.Энх-Амгалан гишүүн “Ерөнхий сайд намынхаа байранд 300 гаруй офицер цуглуулаад зэвсэг тэмцэл бослогод уриалж байна. ОХУ-ын Батлан хамгаалахын сайд Сергей Шойгу манай улсад ирээд зэвсэг нийлүүлжээ” гэж хүртэл Их хурлын индэр дээрээс ярих юм даа. У.Хүрэлсүхийн Засгийн газрыг огцруулахын төлөөх фронтыг тэргүүлж байгаа нэгэн бол Дарханы Д.Хаянхярваа. Төрийн аппаратад анхан шатнаас нь зүтгэж аймгийн Засаг даргаар найман жил ажилласан нэгэн. Дараа нь Их хуралд гурван удаа сонгогдож төсвийн байнгын хорооны дарга, Монгол Улсын Сангийн сайд, намынхаа бүлгийн дарга гээд төрийн өндөр албыг хашиж ирсэн жинхэнэ төрийн хүн. Гэтэл тэрээр “Засгийн газар Ерөнхийлөгчтэй нийлээд парламентын засаглал руу дайрч байна. Монголын тусгаар тогтнол үндэсний аюулгүй байдалд хамгийн ноцтой аюул учруулах явдал өнөөдрөөс эхэлж байна. Ерөнхийлөгчийн засаглал руу гулсан орж парламентын засаглалыг таслан зогсоох хамгийн сүүлийн боломж энэ Засгийн газрыг унагаах юм” гэж чуулган дээр мэдэгдэхээр юу болох билээ. Монголын улс төр халуунаа дийлэхээ байгаад дэмийрч солиорч байгаагийн илрэл энэ. Яг жинхэнэдээ бол эрхэм түшээдийн хэлээд байгаа шиг зүйл болоогүй. Хамгийн наад захын бодит жишээ гэхэд Монгол Улс Ерөнхийлөгчийн засаглал руу ороогүй байгаа. М.Энхболд даргатай парламентын танхимынхан ийм халуурал дэмийрэлтэй байгаа бол Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүхийн талынхан бүр хэрээс хэтэрсэн.

Эрх барьж буй намын дарга, Монгол Улсын Ерөнхий сайд хүн “Хөх монгол”, “Даяар монгол” гээч гудамжны нөхдийг цуглуулж төрийн ордонд хүлээн авч уулзан доошоо орохыг бид харлаа. Тэдгээр нөхөд нь бослого тэмцэлд уриалсан жагсаал цуглаан зохион байгуулж, завсар зайгүй хэвлэлийн хурал зарлан сүржигнэж байна. Мөн эрх баригч намын дарга Ерөнхий сайд маань чөлөөнд гарсан цэргийн офицеруудтай гүйж очин намынхаа байранд уулзаад, босч тэмцэн, дайрч давшлахыг нь өөрийнх нь хэлснээр зогсоож намжаасан юм байх. Ийм л хийрхсэн солиорол Монголын төрд өнөөдөр ид өрнөж байна. Төрийн солиорлыг дагаад нийгэм галзуурчихжээ, янз нь. Ямар сайндаа л дөрөвдүгээр цахилгаан станцын ойрхон цэргийн сургуулилт болж байхыг харсан хүмүүс “Зэвсэглэсэн цэргүүд төрийн ордон руу дайрах бэлтгэлээ хийж байна” гэж нийгэм даяар цуурах билээ.

Ардын намынхны бүлэглэл хоорондын хагарал хэрээс хэтэрч бүр сүүлдээ хүмүүсийн хувийн амьдрал, бэлгийн амьдрал чиг хандлагад хүртэл халдаж төрт ёсыг гутаан доромжиллоо.

Ингэж их дэмийрч, элдэв дээдээр нэгнээ хэлж, бузар булайгаа дуудалцчихаад Монголын улстөрч, эрх баригчид цаашид улс орноо хэрхэн яаж удирдах юм бол доо. Гэхдээ улс төрийн энэ их балайрал дэмийрэл нийгэмд ашиг тустай байна. Бүлэглэлүүд нууж хаасан хуйвалдаан бүхнээ ээлж дараалан дэлгэцгээж байна. Сүүлийн үеийн улс төрийн халуурлын үр дүнд ард түмэн Жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх сангаас тэрбум тэрбумаар нь мөнгө хүүлсэн улстөрчдийг мэдэж авлаа. Их хурлын гишүүд, дарга сайдууд төрийн мөнгийг хувьдаа хэрхэн яаж завшдагийг бүлэглэлүүдийн хагарал дэлгээд өгчихлөө. Ард түмэн одоо улам хэрсүү болсон. УИХ-ын гишүүн С.Жавхлангийн хэлснээр бузар булайгаа улам л дэлгэлцээд бай, тэр нь магадгүй Монголын ард түмэнд ашигтай гэсэн нь үнэн болж байна. Уул нь бол Монголын төрд өрнөж буй уг үйл явц парламент засаглалын хувьд ердийн үзэгдэл юм. Засаг солигдох, намууд дотроо хагарах, улстөрчид муудалцаж сайдалцах, эрх ашгийн төлөө нэгдэх, нэгнээ бөөрөлхөж байгаад унагах, нэгнийхээ “но”-г нийтэд дэлгэх энэ бүхэн байдаг л зүйл. Парламент засаглал ийм л өнгө төрхтэй явдаг. “Юм яаж ч муудсан сайжрах тийшээгээ явдаг” гэж эрэлхэг цэрэг Швейкийн хэлснээр парламентын засаглал сайн тал руугаа явж байгаа.

“Тэмээ туйлаад тэнгэрт гарахгүй, ямаа туйлаад янгиа эвдэхгүй” гэгчээр улс төрийн энэ бужигнаанаар их сайндаа л сонгууль наашилна биз. Гэхдээ тиймдээ тултал ч өдий л дөө. Үүнээс аюултай юм нэг хүний засаглалд орж гадны нөлөөлөлд автан тусгаар тогтнолоо алдах. Энэ бол хамгийн том аюул. Нэг хүний засаглал буюу авторитар дэглэм тогтож улс оронд эмх замбараагүй байдал үүсэхэд гадны аль нэг хүчирхэг улс цэрэг зэвсгээр дотоодод нь энх тайвныг сахиулахаар орж ирдэг.

Ингэж тухайн улс аажмаар тусгаар тогтнолоо алддаг. Туркменистан, Узбекистан, Киргизстан, Тажикстан гээд дарангуй дэглэмд шилжээд сөнөсөн орнуудыг бид сайн мэднэ. Тэгэхээр хамгийн аюултай зүйл бол нэг хүний засаглалд орох гэдгийг дахин онцолмоор байна. Түүнээс улс төрийн энэ бужигнаан бол байдаг ердийн зүйл.

Харин улс төрийн бужигнааныг дагаад эдийн засаг хямардаггүй байх хэрэгтэй. Эдийн засаг улс төрөөс улам бүр хол байх нь зөв юм. Нэг үеэ бодвол эдийн засаг улс төрөөс холдсон нь ажиглагддаг. Хуучин бол төр бужигнахад хэвийн ажилладаг албан газар гэж байдаггүй байсан. Төрийн үймээнийг дагаад эдийн засаг хямралд ордог байсан. Одоо бол өөр болжээ. Яамных нь сайд “ЖДҮ”-ийн хэргээр огцорсон байхад хөдөө аж ахуйн ажил явдгаараа явж байна. Манай улс 444 мянган тонн үр тариа, үүнээс 428 мянган тонн улаанбуудай, 167 мянган тонн төмс, 99 мянган тонн хүнсний ногоо хурааж авснаа саяхан салбарын яамнаас нь мэдээлсэн. Дотоодын гурилын хэрэгцээгээ бүрэн хангана гэдгээ хэлсэн. Хүн бүр худалдаа наймаагаа эрхлээд, бараа таваараа зараад дор бүрнээ ажиллаж байгаа.

Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүхийг төрийн ордонд сэтгүүлчдийг цуглуулан мэдээлэл хийж М.Энхболдыгоо газрын наймаачнаар нь цоллон, жаран тэрбумыг нь дахин сөхөөд сүржигнэж байх хойгуур хар баасан гаригийн хямдрал зарлагдаад их хотын амьдрал бужигнаантай байх жишээний. Энэ мэт улс төрийн бужигнаан, эрх баригчдын албан тушаалын төлөөх тулаан ард түмний амьдрал болоод эдийн засагт тийм ч хамааралтай зүйл биш. Улстөрчид өөрсдөө харин бужигнаан үүсгээд олон түмний анхаарлыг татаж чадахгүй болохоор “Долларын ханш тэнгэрт туллаа, нүүрс зарагдахаа болилоо. Эдийн засаг чинь элгээрээ хэвтлээ” гэж хий хоосон сүржигнэдэг. Тэгэхээр улс төрийн солиорол дээд цэгтээ тулж байсан ч эдийн засаг дархлаагаа улам бататгаж, аливаад гуйвж дайвдаггүй байх хэрэгтэй.

Монголын хэвлэл мэдээллийн зөвлөлөөс саяхан зохион байгуулсан “Сэтгүүл зүйн ёс зүйн форум”-ын үеэр УИХ-ын гишүүн, Цахим бодлогын түр хорооны дарга Н.Учрал “Сошиалд таван мянгаас дээш найз, дагагчтай хүнийг хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлд тооцох ёстой” гэж мэдэгдсэн. Энэ бол өнөөгийн Монголын нийгмийг айхавтар мэдэрсэн, дүн шинжилгээ хийсэн, цаашид ямар аюултай нөхцөл байдал үүсч, улс орны ирээдүйд, тусгаар тогтнолынх нь дархлаанд хэрхэн сөрөг нөлөө үзүүлж болохыг тооцсон улстөрчийн мэдэгдэл юм. Тэрбээр “Арван мянган дагагчтай хүн ямар ч цензургүйгээр сошиалд бичиж байна. Дахин дахин жиргээ их авч байна. Муухан сайтаас хүчтэй байна. Энэ нь хэн нэгнийг гүтгэж доромжилсон үед бүр асуудалтай болно. Тиймээс үүнийг хуулинд тусгах нь зүйтэй” гэж хэлсэн.

Н.Учрал гишүүний уг саналыг Монгол Улсын өдөр тутмын хэвлэл “Өдрийн сонин” дэмжиж байна. Нийгмийн цахим сүлжээнд таван мянгаас дээш найзтай фэйсбүүк хэрэглэгч, таван мянгаас дээш дагагчтай твиттер хэрэглэгчийг хэвлэл мэдээллийн байгууллага гэж тооцох нь зөв. Мөн таван мянгаас дээш хандалттай пэйж хуудсууд орно.

Харилцаа холбооны зохицуулах газраас энэ бүгдийн бүртгэл судалгааг хийж нарийн тооцоог гаргах хэрэгтэй байна. Тухайлбал, таван мянгаас дээш найзтай хичнээн фэйсбүүк хэрэглэгч байна, мөн таван мянгаас дээш дагагчтай хичнээн твиттер хэрэглэгч байна гэдгийг нэртэй, устай хаяг шошготой нь бүртгэж, тэдгээрийг хэвлэл мэдээллийн байгууллага гэж үзэн татвар авдаг болох нь зөв. Дээр нь зах замбараагаа алдсан, олон мянган лайк-аараа уралдсан пэйж хуудсууд байна. Ер нь манай улс чинь интернэт хэрэглэгчийнхээ тоогоор Азидаа толгой цохиж байгаа. Дэлхий дахинд эхний аравт жагсаж байгаа. Гурван сая гурван зуу орчим мянган хүн амтай Монгол Улсын хоёр сая 900 мянга нь интернэт хэрэглэгч. Ингэж хөгшин залуугүй цахим сүлжээнд нэвтэрч, өнгөтэй өөдтэй бүхнээ зүхэж, улс орныг удирдаж байгаа дарга, сайд болгоныг толгой дараалан доромжилж, шавар шавхайтайгаа хутган гутаах болсон. Бурхнаа ч нулимах сэтгэцийн өвчинд нийгмээрээ нэрвэгдэж Монголд үнэ цэнэ, үнэт капитал гэдэг байхаа больжээ.

Ямар ч сайхан зүйлийг яаж ийж байгаад шүүмжлэн гутааж, ажил хийхээсээ илүүтэй цахимаар цэцэрхэж, бусдыг элдэв дээдээр хэлэн бах таваа хангаж, тухайн агшинд тодрох гэсэн тэнэглэл, гоё харагдаж лайк, ритвет авах гэсэн солиорол газар авсан нь харамсалтай. Нүүрээ нуусан хорсогчид Монголоор дүүрэн болжээ. Тэд дур дурынхаа хаягаас мэдээллээ цацаж байгаа. Таван халтар цаас халаасалж л байвал цахим сүлжээний нүүрээ нуусан нөхөд хэний ч нэр төрийг эрхэмлэнэ гэж үгүй. Аливаа албан байгууллага болоод хувь хүнийг юу ч гэж гүтгэн доромжилж, зохиомжилсон бичлэг хийж, дуу хоолойг нь ашиглана тэдний дурын асуудал. Муу муухайгаар олонд хүргэх зураг хөрөг, бичлэгээ технологийн өндөр түвшинд хийнэ. Нэгнээ гүтгэн доромжилж, нийгмийн шавар шавхай болгож, ёстой нэг хүн харахын эцэсгүй болгон амьдаар нь булшилж байж сайн сайхан амьдарна гэдэг философи манайд үйлчлэх болсон байна.

Цахим ертөнцийн золиос болсон хүмүүсийн жишээнүүдийг бид даанч сайн мэднэ дээ. Одоо ч тэдгээр хүмүүсийн тухай бодоход сэтгэл өвдөж байна. Төрийн алба хаших нь байтугай цаашид энэ улс оронд амьдрахын эцэсгүй, нийгмийн шаар болгож хаясан. Наад захын жишээ гэхэд Монгол Улсын Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны яамны Стратеги, төлөвлөлтийн газрын даргаар ажиллаж байсан Б.Насанбаяр байна. Энэ бүсгүйг мүүний гэх тодотголтой гаж урсгалын хамгийн том төлөөлөгч, хүүхэд багачууд ирээдүй хойчийнхны ном сурах бичигт мүүний нөлөөгөө оруулсан гэж цахим ертөнцөөр нэг нь зарлангуут нийгэм тэр чигээрээ шуугьчихсан. Гал, усны аюул барьж болдоггүй хамгийн хэцүүг бид мэднэ. Гэвч нийгмийн их давалгаа, дарга нарыг, мөнгөтэй хүнийг үзэж чадахаа байсан хорсогчдын давалгаа ямар аймшигтайг Насанбаяр гэж тэр эх хүнийг, залуухан бүсгүйг, хүний сайхан ханийг үзэхийн муухайгаар гутаан доромжлохыг бид харсан. “Миний амьдралд суусан энэ хар толбо насан туршид маань арилахгүй байх” гэж тэр уйлан хайлан хэлж байсан.

Монголчууд юм л болбол төр рүүгээ улангасан дайрдаг. Төрийн тэргүүн байсан, дэлхий дахинд Монгол Улсын нэрийн хуудас болж явсан, олон улсад монголоор хүлээн зөвшөөрөгдсөн хүмүүсээ ёстой нэг үзэхгүй дээ. “Буудаж алъя”, “Шууд устгая”, “Эх орондоо хайртай бүх монголчуудыг босохыг уриалъя” гээд л эхэлнэ. Өнгөрөгч зун төрт ёсны наадмаас илүүтэй Багабанди гэж хүнийг элдэв хоёроор хэлж шавар шавхай, нус цэрээ цацсан. Наадмын үеэр Багабанди гуайн алтан бүстэй зургийг нэг нь хаанаас ч юм олоод фэйсбүүк, твиттертээ оруулчихжээ. Хүн муулахын дон шүглэсэн, хорсол нь буцалж байгаа нийгэмд, цахим ертөнцийнхөнд энэ нь тун таатай өгөөш болж байгаа юм. Тэр зураг Багабанди гуайн Ерөнхийлөгч байх үеийн зураг. Гэтэл Оюу толгойгоос 40 мянган долларын цалин авдаг гэж ирээд л Монголын бүх баялгийг цөлмөөд дуусчихсан адгийн амьтан шиг л нийтээрээ дайрсан.

Монголын парламентыг удирдаж байсан, төрийн тэргүүнээр найман жил тасралтгүй ажилласан түүнийг цахим ертөнцийн цэцэрхэгчид хэн ч биш болгож, адгийн гуйлгачнаас дор хандсанд гутрал төрж байлаа. Энэ байдлаараа явбал улс орны үндэсний аюулгүй байдал алдагдаж, тусгаар тогтнолын дархлаа үгүй болно. Нийтээрээ төр засгаа үзэн ядсан, төрийн түшээдээ нохойноос дорд үзсэн нийгмийн энэ их хорсол занал нэг л өдөр задарч иргэний дайнд хүрэхийг ч үгүйсгэх аргагүй. Муу юм зөгнөж байгаа юм биш л дээ. Гэхдээ цуст мөргөлдөөн гарч төрийн эргэлт болохыг байг гэх газаргүй. Монголчуудыг монголчуудаар нь үзэн ядуулах, төр засгийг нь үнэгүйдүүлэх, төрөө удирдаж явсан эрхмүүдийг нь гутаан доромжлуулах санаархал гадныханд байж л байгаа. Тэгэхээр нүүрээ нуусан хорсогчид, бусдыгаа төр засаг руугаа дайрахыг уриалаад буй энэ байдал хамгийн аюултай. Нийгмийн энэ их шуугиан бужигнаан, нэгэн рүүгээ уулгалан дайрсан байдал эцэстээ Монгол төрийг ч хүчгүйдүүлэхэд хүргэнэ.

Хүссэн хүсээгүй хаос буюу мэдээллийн хоосон орон зай төр болоод иргэдийн хооронд үүсч, эцэс сүүлдээ иргэд нь төр засгаараа удирдуулах дургүй болох аюул нүүрлэнэ. Тиймийн учир сошиалд таван мянгаас дээш найзтай фэйсбүүк хэрэглэгч, таван мянгаас дээш дагагчтай твиттер хэрэглэгчийг хэвлэл мэдээллийн байгууллага гэж тооцон хууль гаргах нь зөв гэж үзэж байгаа юм. Дураараа авирладаг, хүссэнээ гутааж байдаг цахим ертөнцийг хариуцлагажуулах, тэдэнд хуулийн хүрээнд хариуцлага тооцдог болох хэрэгтэй. Бизнесийн байгууллагууд олон гишүүнтэй пэйж хуудсуудаар рекламаа явуулдаг гэдэг. Тэгвэл тэдгээр пэйж хуудсуудыг хэвлэл мэдлээллийн байгууллагатай адил зохих ёсны татвар тооцоог хуулийн хүрээнд авах нь чухал.

“Сошиал хэрэглэгчийг хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлд тооцох нь сошиал медиаг хэт дэвэргэсэн хэрэг болно” гэх санал зарим сэтгүүлчдээс гарч байна. Хувь хүний нэр төрөөс аваад улс орны үндэсний аюулгүй байдалд нөлөөлж мэдэх хор хөнөөлийн хажууд сэтгүүлчдийн дээрх болгоомжлол дэндүү өнгөц, өнөөдрөө харсан зүйл юм. Улс орноо сүйрүүлэхийг л хүсээгүй юм бол бид хууль гаргахыг дэмжих нь зөв.

Таван толгойн уурхай бол монголчууд бидэнд бурхнаас хайрласан бэлэг. Үндсэндээ бурхнаас таваглаад бидний өмнө тавьчихсан хоол юм. Гэвч энэхүү тавган дээрх бэлэн хоолыг хүртэх гэж мөн ч олон жил хүлээсэн. Ард түмэн сөхөрч унатлаа итгэн горьдож хүлээсэн. Монголчуудын олон жилийн энэ их хүлээлтийг Ардын намын засаг тайллаа. Өнгөрөгч баасан гаригийн Их хурлын чуулганаар “Таван толгойн ордыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах ажлыг эрчимжүүлэх тухай” тогтоолыг баталж, түүхэн шийдвэр гаргалаа. Уул нь бурхны таваглаад тавьчихсан энэ бэлэн хоолыг бид хэзээ ч хүртэх боломжтой байсан. Ард түмэндээ ээлгүй төр засгийн удирдагчид тэрхүү хоолыг нь өгөхгүй, ходоодыг нь хонгинуулж тамлаж, тавласаар ирсэн нь үнэн.

Гол учир нь эрх барьж буй улс төрийн хүчний бүлэглэлүүд хоорондоо таардаггүй, хэн нэг нь өрсөж идэх гээд алалцаан болж, түүнийх нь хариуд ард түмэн өлсгөлөн байсан юм. Их хуралд сонгогдож төрийн жолооноос атгахын тулд бүгд том төслүүдээ хөдөлгөнө, та бүхнийг хоолтой болгоно гэж амладаг. Харин төрийн түшээд болчихоод Таван толгойгоо ярих завгүй байсаар сонгуулийн ээлжит хугацаагаа дуусгана. Олон нийтийг Таван толгойг ярих завгүй байлгана. Амьдралд ямар ч хэрэггүй улс төрийн акцууд хийж нийгмийг самууруулна. Улстөрчдийн Таван толгойг ард түмэнд мартагнуулж, өөрсдөө завгүй мэт харагддаг гол арга нь ердөө шударга ёсыг тогтоох, арчиллыг хөгжүүлэх. Шударга ёс ярьсан шударга бус нөхөд өөр хоорондоо дайсагнаж, дайснуудтайгаа тэмцэж байгаа мэт жүжиг тавьсаар нэг л мэдэхэд дөрвөн жил нь өнгөрсөн байдаг. Яг Таван толгойг ярьж, монголчуудаа хоолтой болгох нь уу гэтэл огт өөр асуудал нийгэмд шуугиан болгон гаргаад ирнэ. Түүнийгээ таван толгойгоос маш чухал зүйл гэж итгүүлнэ. Улстөрчдийн увайгүй ийм хар технологиор Монголын төр сүүлийн 30 жил явлаа. Эрх баригчдын бүлэглэл хоорондын тэмцэл, ханаж цадахыг мэдэхгүй, ард түмнээ хайрлахгүй сувдаг шунахай байдал том төслүүдийг хөдөлгөлгүй тал талаас нь яхийтал зуурч зогсоосон.

Ард түмэн эрх баригчдын шударга төрх үг, үйлдэлд эхлээд үнэмшдэг байсан. Одоо бол цаг өөр болсон. Хэн нь хэн бэ гэдгийг нийгэм сайн мэддэг болсон. Төрийн түшээдийн шударга болж харагдах жүжиг, шоу ард түмнийг тэгтлээ хэрсүүжихэд хүргэсэн байхгүй юу. Их хурлаас баталсан Таван толгойн түүхэн шийдвэрээс харахад улс төрийн бүлэглэлүүд тохиролцсон бололтой. Үндэсний аюулгүй байдал дээр тохирсон гэж дуулдсан. Гэхдээ сая яаж зүгээр байхав, Таван толгойг хөдөлгөхөөс өмнө мөн л улс төрийн башир аргаа хэрэглэх гэж үзсэн. Жаран тэрбум гэж нийгмийг төөрүүлсэн юм яриад эхэлсэн.

Монголчуудын аяган дахь хоолонд жаран тэрбумын гэх энэ хэрэг ямар ч нэмэргүй, ёстой нөгөө ганц боорцогны ч нэмэргүйг хэрсүүжсэн ард түмэн мэдэлгүй хаачихав. Тиймээс жаран тэрбум хэмээн шуугиан шаагиан болж, Таван толгойгоосоо зөрж давхисангүй. Таван толгойгоос илүү юм өгнө гэж худлаа амлаж, хоосон хоцорсон бүлэглэл нь хонзогнохдоо үлгэр зохион гол асуудлаас төөрүүлдэг жишиг энэ удаад бас давтагдлаа. Тодруулбал, Таван толгойн 30 хувийг өгөхтэй зэрэгцээд “Эрдэнэс МГЛ” компанийн хувьцааг иргэн бүрт хүртээж, 34 хувийг ард түмэнд тараах болов. Сонсоход чихэнд чимэгтэй ийм гоё үлгэрийг Ардчилсан нам зохиож Их хурлын чуулганд оруулж ирсэн. Энэ бол яагаад ч бүтэхгүй эд, ард түмнээ дахиад гоё үгээр хуурч хоосон байлгах гэсэн арга мэх. Ардчилсан намын энэ үлгэртэй холбогдуулж Их хурлын дарга “Ардчилсан намын гаргасан саналаар санал хураалаа. Олонх дэмжсэнгүй. Магадгүй энэ саналыг олонх дэмжээгүй нь зөв байсан байх. “Эрдэнэс МГЛ” компанийг би байгуулж байсан. Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлөөр Таван толгойн ордыг ашиглах үеэр “Эрдэнэс МГЛ”-ийн талаар нэг ч үг байгаагүй” гэдгийг хэлсэн.

Мөн Ц.Нямдорж “Эрдэнэс Монголын талаар Засгийн газар дээр яриагүй. Энэ компанийн бүх компаниудыг тус бүрээр нь оруулж ирэх ёстой. Засгийн газар оруулж ирэх боломжтой. Судалгаа тооцоогүй зүйл дээр яаж шийдвэр гаргах вэ. 1072 хувьцааны асуудал одоо болтол тодорхой биш байхад тооцоо судалгаагаа хийж, Засгийн газар дээр яриагүй зүйлийг ингэж оруулж ирж болохгүй. Намрын чуулганаар тус бүрээр нь санал оруулж хэлэлцэх хэрэгтэй. Ханцуйны зарчмаар асуудал оруулж ирдгээ Их хурал болих хэрэгтэй” гэв.

“Эрдэнэс Монгол” компани байгуулагдаад 10 жил болж байгаа. Стратегийн ордуудын төрийн эзэмшлийн хувь хэмжээг хэрэгжүүлэгч ордуудын үйл ажиллагааг хариуцдаг. “Эрдэнэс Таван толгой” 65 хувь, “Эрдэнэс Оюу толгой”, “Багануур”, “Шивээ овоо”, “Эрдэнэс метан”, “Эрдэнэс шивээ энержи”, “МонАтом”, “Гашуунсухайт роуд” зэрэг компаниудын заримыг нь 100 хувь, зарим нь тодорхой хувиар эзэмшдэг. Хууль дүрэм зөрчсөн Ардчилсан намын энэ асуудал Таван толгойн хувь заяаг дахиад залгих нь гэж бодтол эрх баригч хүчин дэмжсэнгүй. “Эрдэнэс МГЛ”-ийн 34 хувийг хэлэлцэнэ гэж Ардчилсан намын бүлгийг чуулганд оруулангуутаа саналыг нь унагаж молигодсон. Д.Эрдэнэбат “Монголын уул уурхайн баялгийг ард түмэнд олгох санал санаачилга гаргаж МАН-тай улс төрийн зөвшилцөлд хүрсэн гэж ойлгосон боловч чадсангүй. Энэ Монголын баялгийн эзэд бид биш, Засгийн газар, МАН-ынхан ч биш. Энэ шийдвэрээс татгалзлаа. Тиймээс бид Таван толгойн ордыг эргэлтэд оруулах асуудал дээр гурав хоногийн завсарлага үргэлжлүүлэн сунгахыг хүсч байна. Дахин завсарлага авах, завсарлагын хугацааг сунгах хоёр өөр юм” гэж мэдэгдсэн ч УИХ-ын чуулганы Дэгийн тухай хуульд тухайн асуудлаар нам, эвслийн бүлэг дахин завсарлага авахыг хориглоно, төсвийн анхны хэлэлцүүлгийн үеэр завсарлага авсан учраас дахин завсарлага авах боломжгүй гэх тайлбарыг Их хурлынТамгын газраас өгсөн.

Ингэж Таван толгой хөдлөхөөр боллоо. Тус ордыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулснаар Өмнийн говьд авто зам, төмөр зам, цахилгаан станц, нүүрс угаах үйлдвэр, гадаргын усны бүтээн байгуулалтын ажил гэсэн томоохон төслүүд хэрэгжинэ. Зүүн төмөр зам болон Таван толгой-Зүүнбаян чиглэлийн төмөр замын тодорхой хэсгийг санхүүжүүлнэ. Макро эдийн засгийн тооцоогоор барилга, зам тээврийн салбарт шууд өсөлт гарч, дагалдах жижиг дунд үйлдвэрүүд олноор байгуулагдан, хэрэгжих төсөл бүр дээр багадаа 200-300, томоохон төслүүдийн хүрээнд 1000 орчим ажлын байр бий болох аж. Төсөл хэрэгжих эхний жилд 5000-8000 ажлын байр шууд бий болж, дам нөлөөгөөр 43 мянга орчим хүний ажлын байрыг хөдөлмөрийн зах зээлд бий болгоно. Мөн Сангийн яам болон холбогдох албаныхны гаргасан тооцооллоор экспортын орлого 2.8 тэрбум ам.доллараар нэмэгдэж улсын төсөвт жилд 400-гаас нэг тэрбум ам.долларын орлого орно гэдгийг салбарын сайд нь хэлээд байгаа. IPO гаргахдаа гадаад дотоодын хөрөнгийн биржүүдийн шалгуур үзүүлэлтүүдийг хангах боломжтой гэсэн дүгнэлтийг мэргэжлийн зөвлөх компаниудаас ирүүлжээ. Хонгконгийн хөрөнгий бирж дээр IPO гаргах шаардлагыг бүрэн хангасан. Мөн Нью-Йоркийн хөрөнгийн биржийг судалж байгаа гэсэн. Ер нь IPO-г хэн авахаа эрх баригч хүчин хэдийнэ тохирсон байлгүй. Мэдээж хувьцаагаа зарлана, ард түмэн чадлаараа ганц нэгийг нь авна. Тэгээд л эрх баригч намын нэг нөхөр бөөнөөр нь авна биз. Түүнд ард түмэн огтхон гудийхгүй байгаа. Томыг нь томчууд иддэг, жижгийг нь жижигчүүд иддэгийг мэдэхтэйгээ болсон. Олон түмэн “Та нар дээгүүрээ учир зүйгээ олчих оо. Таван толгойгоос бидэнд хусам байхад л хангалттай” гэж сүүлийн найман жил төр засгаас шаардсан, хусмаа горьдож хүлээсэн.

Монголчууд энэ зун ажлын бараа харах нь бололтой. Авсан хувьцаагаараа хүүхдүүдийнхээ сургалтын төлбөрийг төлөх, нийлүүлж байгаад нэг нь байртай болчих, ажилд ороод найман хувийн зээлнээсээ гарчих гээд маш олон боломж бидний амьдралд нээлттэй болж ирнэ. Ажилтай болсон нөхөд зургаан сарын дараагаас л лизингээр машин, байртай болно. Эдийн засаг сэргэж, тэр их ажлын байр бий болоод эхлэхэд Монголын нийгэмд гэрэл асаад ирэх нь мэдээж. Монголчууд бид бүтээн байгуулалтыг өрнүүлж, том том хотууд бий болгож, ажил ундарч, айл бүхний амьдрал дээшлэх цаг болсон баймаар. Алийн болгон морио уралдуулж, бөхөө барилдуулж, дуу хуур болж наргиж цэнгэн, хоосон гуйлгачин суух юм бэ. Ажилгүй өлсгөлөн байхын төлөөс маш хүнд. Монгол орноо ч устгаж мэднэ. Өлсгөлөн хүнд ардчилал ч хамаагүй, тусгаар тогтнол ч хамаагүй. Хоол өгч байгаа хүн л чухал байдаг. Таван толгой ингээд хөдөллөө. Одоо бол бүтээн байгуулалтын их түүхээ эхлүүлж улс шиг улс болох цаг нь ирсэн байна.