Author: Б. Уранчимэг

– БИД ЭЗЭМШЛИЙН ГАЗАРТАА 250-300 ХҮҮХДИЙН ЦЭЦЭРЛЭГ БАРИХААР ТӨЛӨВЛӨСӨН –

“Эм Жи Ти Эм Эл” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал Б.Батболдтой ярилцлаа.

---

-Баянзүрх дүүргийн XV хорооны нутаг дэвсгэр, 13 дугаар хорооллын “Оюунлаг” дунд сургуулийн ойр орчимд шинэ зам барьж, нураасан маргаан өрнөөд байгаа. Энэ талаар та тайлбар өгөхгүй юу?

-Манай компани Нийслэлийн Засаг даргын 2015 оны гуравдугаар сарын 11-ний өдрийн А/180 тоот захирамжаар зөвшөөрөл нь олгогдсон Баянзүрх дүүргийн XV хороо (65 дугаар байрны зүүн талд) байрлах 136003/0456 18644310775991 нэгж талбарын дугаартай 958 метр квадрат газрыг эзэмшдэг.

Энэ сарын 14-ний өдөр газар дээрээ очтол “Нийслэлийн хот төлөвлөлт, ерөнхий төлөвлөгөөний газар, Нийслэлийн авто замын хөгжлийн газар, Баянзүрх дүүргийн Засаг даргын тамгын газрын захиалгатай, “Оюунлаг” дунд сургуулийн хөрөнгө оруулалттай авто замын ажил” гэсэн самбар хадаж, авто зам, авто зогсоол барьж байсан. Бидний зүгээс тэр даруй Нийслэлийн хот төлөвлөлт, ерөнхий төлөвлөгөөний газар, Нийслэлийн авто замын хөгжлийн газар, Баянзүрх дүүргийн Засаг даргын тамгын газрын холбогдох удирдлагуудаас тус тус тодруулж өгөхийг хүссэн.

-Дээрх газруудаас ямар хариу өгсөн бэ?

-Тэд “Тус зам засварын ажлын талаар сайн мэдэхгүй байна. Төрийн эрх бүхий байгууллагуудаас ямар нэг захиалгагүй юм” гэсэн хариуг ирүүлсэн. Дараа нь “Оюунлаг” дунд сургуульд хандаж, энэ сарын 19-ний дотор манай газрыг чөлөөлж өгөх шаардлагыг хүргүүлсэн. Тухайн шаардлагыг биелүүлээгүй тохиолдолд манай компани өөрийн эзэмшлийн талбайг чөлөөлж, түүнтэй холбогдон гарсан зардлыг нэхэмжлэх болно гэдгээ сургуулийн удирдлагуудад мэдэгдсэн. Гэтэл “Оюунлаг” дунд сургууль манай шаардлагыг хүлээж аваагүй. Харин нүүрэндээ маск зүүсэн гурван залуу манай компанийн харуулын ажилтны биед халдаж, гэмтэл учруулсан. Компани болон манай ажилтны зүгээс Баянзүрх дүүргийн цагдаагийн хоёрдугаар хэлтэст гомдол гаргасан юм. Уг асуудлыг одоо шалгаж байгаа. Манай компанийн хууль ёсны эзэмшлийн газар, бид хуулиар олгогдсон эрхээ л хамгаалж байна шүү дээ.

-Танай компанийн эзэмшлийн газарт яагаад гэнэт “оюунлаг” дунд сургуулийнхан хөрөнгө гаргаж зам барьсан юм бэ?

-“Оюунлаг” дунд сургууль зөвхөн өөрсдийнхөө эрх ашгийг бодож, сургууль руугаа авто зам татаж байна. Үүний хажуугаар манай байгууллагын эрх хөндөгдөж буй. Бид газар дээр хэрэгжүүлэх төслийн талаарх судалгаа, төлөвлөгөө гэх зэргээр нэлээд зардал гаргасан. Манай компани дээрх газар дээр 250-300 хүүхдийн цэцэрлэг барихаар төлөвлөж байгаа юм. Гэвч “Оюунлаг” дунд сургуулийнхан биднийг өөрсдийн өрсөлдөгчөө гэж харан манай эзэмшлийн газарт хууль бусаар хүч түрэн халдсан гэж үзэж байна.

Мөн “Оюунлаг” дунд сургууль өөрийн эрх ашгийг бодож, төрийн нэрийг барьж хууль бус үйлдэл гаргалаа. Дараа нь шүүхийн байгууллагаас үнэн зөв шийдвэр гаргасан ч буруугаа хүлээж чадахгүй байна.

-уг асуудлаар уих-ын гишүүн ж.энхбаяр Нийслэлийн засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын захирагч С.батболдод шаардлага хүргүүлсэн байсан. хуулийн хүрээнд уг асуудлыг хэрхэн шийдвэрлэх ёстой юм бэ?

-УИХ-ын гишүүн Ж.Энхбаяр Нийслэлийн Засаг даргад хүргүүлсэн шаардлагыг мэдээллийн хэрэгслээс уншсан. Энэ асуудлыг Газрын тухай хууль, Зөрчлийн тухай хуульд тодорхой заасан байдаг. Бусдын эзэмшлийн газар дээр дур мэдэн барилга, байгууламж барих нь хууль бус үйлдэл. Үүнийг хэн ч харж, сонссон асуудал ойлгомжтой байна шүү дээ. Газрын тухай хуулийн 57 дугаар зүйлийн 57.3-т зааснаар “Зохих зөвшөөрөлгүйгээр газар дээр барилга, байгууламж барьсан, эсвэл бусад хэлбэрээр түүнийг дур мэдэн эзэмшсэн бол аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн Засаг дарга уг газрыг чөлөөлөх тухай хугацаатай мэдэгдэл өгнө” гэсэн байдаг. Мөн тус хуулийн 57.4-т “Мэдэгдэлд заасан хугацаанд газрыг чөлөөлөөгүй бол аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн Засаг дарга уг газрыг албадан чөлөөлөх арга хэмжээ авч, холбогдох зардлыг гэм буруутай этгээдээс гаргуулна” гэж заасан. Тиймээс “Оюунлаг” дунд сургуулийнхан төрийн холбогдох эрх бүхий байгууллагуудын нэрийг барьж, тэдний захиалгаар зам талбайн ажил гүйцэтгэж байгаа мэтээр иргэдийг төөрөгдөлд оруулсан. Ямар нэг хууль ёсны зөвшөөрөлгүйгээр бусдын эзэмшлийн газарт халдсан байна.

-“Оюунлаг” дунд сургуулийн захирал д.батсайхан “иргэдийн чөлөөтэй зорчих талбайг өөрийн хөрөнгөөр бий болгосон” гэж хэлсэн. Зам засварын ажил хийгдэх гэж байгааг та бүхэнд мэдэгдсэн үү?

-“Оюунлаг” дунд сургууль нь хажуу талын орон сууцны орц гарцыг хаагаад хашаа барьсан. Улмаар тэндхийн оршин суугчид маш их гомдол гаргаж байгаа юм билээ. Тиймээс тус сургуулийн удирдлагуудад “Манай газрыг ашиглая” гэсэн бодол орж ирсэн бололтой. Үүнийгээ халхавчлах зорилгоор төрийн эрх бүхий байгууллагуудын нэрийг ашигласан байна шүү дээ. Өөрөөр хэлбэл, төрийн нэрийг баривал хэн ч юу ч ярихгүй гэсэн бодол төрсөн байх. Үнэхээр төрийн эрх бүхий байгууллагын захиалгаар бусдын эзэмшил газарт барилга, байгууламж, авто зам барих гэж байгаа бол Газрын тухай хуулийн 42 дугаар зүйлийн 42.1-т заасны дагуу Газрын алба нь газар эзэмшигчтэй харилцан тохиролцож нөхөн олговор, эсвэл өөр газарт, өөр газраар солих арга хэмжээг авч ажилладаг. Гэтэл манай компанид мэдэгдсэн зүйл огт байхгүй байсан.

-Цаашид уг асуудлыг хэрхэн шийдвэрлэх вэ?

-Манай компанийн зүгээс хоёр төрлийн арга хэмжээг авахаар ажиллаж байна. Нэгдүгээрт, Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн дагуу Мэргэжлийн хяналтын газарт хандана. “Оюунлаг” дунд сургуулийн зөрчлийг шалган шийдвэрлүүлэх ёстой. Хоёрдугаарт, хууль ёсны эзэмшлийн газар дээрх зөвшөөрөлгүй, хууль бусаар хийгдсэн зам, талбайг чөлөөлөхөд гарсан зардлыг нэхэмжилж, иргэний хэргийн шүүхэд хандаж шийдвэрлүүлэхээр ажиллана.

Бид мэдээллийг тэнцвэртэй хүргэх үүднээс, ямар шалтгаан, шаардлагаар, ямар ашиг сонирхлоор, ямар стандартын дагуу, ямар зөвшөөрлийг үндэслэн ийнхүү бусдын эзэмшлийн газарт зам тавьсныг тодруулахаар “Оюунлаг” дунд сургуулийн захирал Д.Батсайхантай уулзсан юм. Тэрээр “Уг асуудлаар би тайлбар өгөхгүй. Маргаан гараад байгааг нэг л сайн ойлгохгүй байна” гэв. Мөн Баянзүрх дүүргийн XV хорооны ажилтнууд тайлбар өгөхөөс татгалзаж байлаа.

Хар тамхи, мансууруулах бодисоос иргэдийг хамгаалах нийгэмлэгийн гүйцэтгэх захирал, доктор, профессор Ш.Лхагвасүрэнтэй ярилцлаа.

---

-Манай улсад хар тамхи, мансууруулах төрлийн бодисыг зургадугаар ангийн хүүхэд хэрэглэх болсон гэсэн. Энэ талаар ярилцлагаа эхэлье?

-19 жил хар тамхи, мансууруулах төрлийн бодистой холбоотой судалгаа, шинжилгээний ажлыг хийж байна. Анх 1999 онд Монголд хар тамхи, мансууруулах төрлийн бодистой холбоотой судалгааг хийж байхад 45 хэрэглэгчтэй учирч байлаа. Тухайн үед урьдчилан сэргийлэх ажил эхэлсэн бол өнөөдөр ийм аюулын харанга дэлдэх хэмжээнд хүрэхгүй байсан. Өнгөрсөн оны арваннэгдүгээр сард Цагдаагийн ерөнхий газрын судалгааны төв, Хар тамхи, мансууруулах бодисоос иргэдийг хамгаалах нийгэмлэгээс мэргэжилтнүүд оролцож, Сурагчдын холбоо нийлж, 1067 хүүхдийн дунд судалгаа явуулсан. Судалгаагаар 201 хүүхэд хар тамхи, мансууруулах төрлийн бодисыг хэрэглэсэн гэсэн статистик гарсан. Манай улсад хар тамхи, мансууруулах төрлийн бодисын бүх төрлийн хэрэглээ хүүхдүүдийн дунд байна гэж үзсэн. Өөрөөр хэлбэл, зургадугаар ангийн хүүхдээс эхлээд арванхоёрдугаар ангийнхан хүртэл багтсан байдаг. Нийт хүүхдүүдийн дундаас тооцоолж гаргахад 140 мянган хүүхэд хэрэглэдэг байж болзошгүй. Судлаачдын ажигласнаар нэг хэрэглэгчийн цаана дөрвөн хүн байдаг гэж үзэх нь бий. Нэг хэргийн цаана арван хүн байдаг юм.

-Хар тамхи, мансууруулах төрлийн бодистой холбоотой гэмт хэрэг жилээс жилд өсч байгаагийн гол шалтгаан нь юу юм бэ?

-Хар тамхи, мансууруулах төрлийн бодистой холбоотой гэмт хэрэг өндөр байгаа. Сүүлийн арван жилийн хугацаанд 388 гэмт хэрэгт 1112 хүн холбогдсон. Энэ нь манай улсын хэмжээнд өндөр түвшинд тооцогдоно. Манай нийгэмлэг одоогийн байдлаар 15 судалгаа хийсэн. Манайд өнөөдөр 820 хүн бүртгэлтэй байдаг. Үүний цаана судалгаагаар илрэхгүй байгаа, далд хэрэглээ их бий. Хар тамхи, мансууруулах бодистой холбоотой гэмт хэргийн бүхий л хэрэглээ манайд бий болчихсон байна. Сүүлийн үед залуужих болсон. 13 настай хүүхэд газ үнэрлэж, хэрэглэж байгаад амиа алдчихсан. Нэг ёсондоо мансуурах зорилгоор ахуйн хэрэглээний зүйлийг буруу хэрэглэсэн. Жил бүр хар тамхи, мансууруулах төрлийн бодисын хэрэглээ өсөн нэмэгдэж байгаа. Үүнийг дагаад энэ төрлийн гэмт хэрэг огцом өссөн. Энэ нь нийгмийн аюулгүй байдалд нөлөөлөх хэмжээнд хүрчихлээ. Тиймээс урьдчилан сэргийлэх ажил түлхүү явагдах ёстой. Одоогийн байдлаар цагдаагийн байгууллага гэмт хэрэгтнүүдийг цагдан хорьж, баривчлах ажиллагааг сайн хийж байгаа. Гэтэл урьдчилан сэргийлэх ажил хоцорч байна гэж үзэж буй. Мөн хар тамхи, мансууруулах төрлийн бодисын талаар иргэдийн дунд мэдлэг муу байгаатай холбоотой.

-Урьдчилан сэргийлэх ажлын нэг хэсэг нь хуулийн чанга бодлого мөн үү?

-Урьдчилан сэргийлэх ажлын нэг хэсэг нь хуулийн чанга бодлого мөн. Үүний эсрэгээр шинэ Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хууль, Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн заалт суларчихсан байна лээ. Өмнөх хуулийн заалтаас дордчихсон байх юм. Манай хоёр хөршийн хар тамхи, мансууруулах төрлийн бодистой тэмцэх тухай хууль нь маш өндөр санкцтай байдаг. Тодруулбал, ОХУ-д тухайн иргэн биедээ хар тамхи, мансууруулах төрлийн бодисоос хэдэн граммыг авч явсан бэ гэдгээс хамаарч, шууд цаазаар авах хуулийн заалттай. БНХАУ-д биедээ 50 грамм бодис авч явсан бол шууд цаазын ялаар шийтгэдэг юм билээ. Манай улсад граммыг нь огт зааж өгөхгүй байна. Тэгэхээр хуулийг завших асуудал гарч ирээд байна. Тиймээс хар тамхи, мансууруулах төрлийн бодисын граммыг нь зааж, хуулийн гаргалгаанд өөрчлөлт оруулах ёстой.

-Хар тамхи, мансууруулах төрлийн бодисыг зарим оронд хэрэглэхийг хүлээн зөвшөөрсөн байдаг юм билээ. Хүмүүсийн дунд энэ төрлийн бодисын тунг нь тааруулж, хэрэглэвэл болно гэх зэргээр ярьдаг. Энэ талаар тайлбар өгөхгүй юу?

-Хар тамхи, мансууруулах төрлийн бодисын тунг тааруулж хэрэглэнэ гэж огт байдаггүй юм. Манайхан архи, согтууруулах ундааг нэг удаа уугаад зогсдоггүй. Үүнтэй адил. Нэг л удаа хар тамхи, мансууруулах төрлийн бодисыг хэрэглээд эхэлсэн бол тунг тааруулж хэрэглэнэ гэж бараг л байхгүй. Хэрэглээ нь өсөн нэмэгдээд л явчихдаг. Өнөөдөр манайд 30, 40 тунгаар хэрэглэдэг хүн бий. Тэрээр өглөө арав, өдөр арав, орой арав гэх зэргээр хэрэглэдэг. Өдөрт хамгийн багаар бодоход 100 гаруй мянган төгрөг зарцуулдаг. Жилд хэдэн мянган сая төгрөг зарцуулна. 10, 20 жил хэрэглэсэн бол хэдэн наяд төгрөг хэрэглэнэ гэсэн үг биз дээ. Жишээлбэл, өсвөр насныхан хар тамхи, мансууруулах төрлийн бодисын нэг тун нь 350 мянган төгрөгөөр олдохгүй байна гэж ярьдаг юм билээ. Тэгэхээр энэхүү аюулт бодисыг хэрэглэхийн тулд залуус хэрэг зөрчил гаргаж эхэлдэг. Мөнгө олохын тулд худал ярина, хулгай дээрэм хийнэ, хүн алахыг завддаг. “Хүн алахаасаа буцахгүй” гэдгийг манай эмэгтэй үйлчлүүлэгч хэлсэн. “Мөнгөтэй хүнийг ална” гэсэн. Яагаад тэр вэ гэхэд “Мөнгө нь хэрэгтэй байна” гэж хэлсэн. Яагаад зарим оронд хэрэглээг хүлээн зөвшөөрдөг юм бэ гэхээр хар тамхины хэрэглээгээ дийлэхээ больсон гэсэн үг. Хүлээн зөвшөөрөхгүй бол шорон, хорих анги, эмнэлэг нь дүүрчихсэн байдаг. Тэгэхээр “Хор багатайг нь хэрэглэ” гэдэг ч юм уу. Асуудал дээр нь очоод үзэхээр хар тамхи хэрэглэдэг орчин бий. Тэрхүү орчинд нь хүлээн зөвшөөрдөг. Түүнээс биш улс орон даяараа хүлээн зөвшөөрчихсөн орон бол Голландаас өөр газар байхгүй. Голландад улс орноороо хүлээн зөвшөөрсөн ч гэсэн одоо тэнд гарахгүй гэмт хэрэг гэж алга. Бүх гэмт хэрэг гардаг. Гудамжинд нь хар тамхи хэрэглэгч манай хогийн цэгийн гуйлгачид шиг сууж байдаг. Шүлс нь гоожоод, уналт таталт өгөөд байж байдаг юм билээ. Тэр хүмүүсийг хэрэглүүлэхээс өөр аргагүй. Хэрэглээг нь зөвшөөрдөг. Манай улсад бүр тэр тусмаа огтхон ч хүлээн зөвшөөрч болохгүй. УИХ-ын гишүүн Н.Оюундарь хэлсэн. Тэрээр “Бараг л хэрэглээг зөвшөөрчихвөл яасан юм бэ” гэж байсан. Үгүй. Үүнийг огт хүлээн зөвшөөрч болохгүй. Гуравхан сая хүний хэдхэн хувь нь л сэтгэл мэдрэлийн өвчтэй болоход бид нар яах юм бэ. Хагасыг нь мэдрэл муутай болгох хууль баталчихвал юу болох вэ. Тэр нь дор хуульгүй байсан дээр. Хар тамхи таван шинжлэх ухаантай холбогддог. Тодруулбал, анагаах ухаан, хууль эрх зүй, философи, социологи, сэтгэл зүй зэргийг хамарна. Энэхүү таван шинжлэх ухааныг хамарч авч үздэг. Тэгэхээр сүйрнэ гэсэн үг.

-Хар тамхи, мансууруулах төрлийн бодис хэрэглэсэн хүмүүс ямар байдалтай болдог вэ?

-Тэднийг гадна талаас нь хараад ялгаварлан гадуурхдаг. Хар тамхи архи, тамхинаас 60 дахин илүү хор хөнөөлтэй. Хортой зүйлийг хэрэглэхээр тухайн хүний эрүүл мэнд, гоо сайхан алдагддаг. Турж эцнэ, хөгширнө, ДОХ-той болно гэх зэрэг сөрөг зүйлүүд давамгайлдаг. Тухайлбал, өнгөрсөн онд анх манайд ирсэн хүн амиа алдсан. 40 гаруй насны эрэгтэй хүн байсан. Тухайн хүний ихэнх эрхтэн үхэжсэн байсан. Нэг хөл нь үхэжсэн, суга таягтай. Нөгөө хөл нь үхжээд хэвтэрт орсон. Нас барах өдөр нь чих нь харласан. Бүх эрхтэн нь үхжилтэд орсон. Ингээд амиа алдсан. Хэрэглэгч бүхий л хугацааны турш зовдог. Насан туршдаа зовно. Олдохгүй зүйлийг арай гэж олж аваад хэрэглэнэ. Дараа нь дахин хэрэглэхээр цаг минут тутам үгүйлнэ. Тэрээр арав гаруй жил тэгж явсан. Нас нь ч богиноссон. Хэрэглэсэн цагаасаа л 12 жил амьдарч, амиа алддаг. Хорт хавдар тусч, ямар ч мэдрэмжгүй болдог. Амтлах, үнэрлэх мэдрэмжээ алддаг. Сонсголгүй болно. Тэрхүү амиа алдсан 40 гаруй насны хүн “Чихэнд машин давхиад л байна” гэж ярьдаг байсан. Манайх хар тамхи, мансууруулах төрлийн бодис хэрэглэдэг хүмүүстэй ажилладаг байгууллага. Тэдгээр хүмүүс биедээ хар тамхи, мансууруулах төрлийн бодисыг авч яваад баригддаг. Тэд нар донгоор өвчилсөн хүмүүс. Тэд хар тамхи, мансууруулах төрлийн бодисыг хэрэглэхгүй бол бие, сэтгэлийн хамаарал нь дон гэх аюултай сэтгэцийн өвчтэй холбогддог. Тэрхүү бодис нь байхгүй бол амьсгалын зам нь боогдоод амиа алддаг юм. Энэ төрлийн бодисыг сонирхож хэрэглэсэн нь давамгайлдаг. 18 жил энэхүү ажлыг улсын хэмжээнд хийлээ. Өнгөрсөн хугацаанд болоод байсан. Үндэсний хөтөлбөр батлуулсан, Үндэсний хороотой болсон. Ингээд ажил урагштай явна гэсэн боловч, санхүүжилт авч чадахаа больсон. Манайд үйлчлүүлж буй иргэдэд манайх санхүүжилтгүй, “Ирэх хэрэггүй” гэж хэлж чаддаггүй. Тэтгэврийнхээ хүрээнд хэдэн төгрөгийн зээл авч болгохыг зорьж, тэмүүлж ажиллаж байна. Мэргэшсэн байгууллагыг огт дэмжихгүй байна гэдгийг хэлье. Манайд ирсэн 14 хүн хар тамхи, мансууруулах бодисын хэрэглээнээс төгс ангижирч чадсан. Хоорондоо гэр бүл болсон хүмүүс ч бий. Нэг гэр бүлийн хүүхэд эрүүл өсч бойжсон. Харин нэг гэр бүлийн хүүхэд хөгжлийн бэрхшээлтэй төрж, хүн болж чадаагүй. Энэ нь нөхөн үржихүйд нөлөөлсөн хэрэг.

-Өсвөр насныхан энэ төрлийн гэмт хэрэгт холбогдох нь ихэссэн нь суурь хүмүүжилтэй нь холбоотой юу?

-Энэ төрлийн гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэхэд эцэг эхийн үүрэг чухал нөлөө үзүүлдэг. Хүмүүс өөрсдөө мэдлэгтэй байх ёстой. Хүүхдийнхээ дотны зөвлөгч нь байх ёстой. Эрдэмтэн “Ээж, аав гэртээ байхгүй ч гэсэн хүүхдээ хүмүүжүүлж байдаг юм” гэж хэлсэн. Ингэхээр хүүхэд аав, ээжийн үлгэр дуурайллаар хүмүүждэг. Бид аав, ээжийнхээ үгнээс гардаггүй тийм л хүмүүжлээр хүмүүжиж ирсэн. Гэтэл сүүлийн үед хүүхдүүд аав, ээжийнхээ үгэнд орохоо больсон. Энэ нь тухайн хүүхдийн ээж, аавын буруу. Хүүхдээ анхнаас нь зөв хүмүүжүүлж чадаагүй хэрэг. Өөрсдөө ч үлгэр дуурайлал үзүүлж чадахгүй байна. Эцэг эхийн зөвлөлийн дарга гэж хүн ДОХ, хар тамхи хоёрыг ялгахгүй байна лээ. Хүүхэд тань хаана, юу хийж байна гэдгийг сайтар анхаарах хэрэгтэй. Дотны зөвлөх, туслагч нь байх ёстой. Бага ангид нь сургуульд зөөж, хүргэж өгчихөөд дунд ангиас нь орхичихдог тал ажиглагдах болсон. Харин ч бага багаар анхаарч, нийгэмд зөв хүн болгож, төлөвшүүлэх ёстой. Монголчууд хүүхдээ гэрлэсэн үед нь ач, зээгээ хүмүүжүүлэх сайхан уламжлалтай ард түмэн. Иймээс аав, ээжүүд анхаарах хэрэгтэй. Хүүхдүүд ч гэсэн муу зүйлээс өөрийгөө татаж авч сурах ёстой. Зөв шийдвэр гаргавал зөв сайхан амьдарна. Хар тамхитай холбогдвол шорон, үхэл хоёр дээр очно гэсэн үг.

-Энэ төрлийн гэмт хэргийг бууруулахын тулд ямар бодлогоор ажиллах вэ. Хуульд ямар өөрчлөлт оруулах нь зохимжтой юм бэ?

-Ялын бодлогыг чангатгах ёстой. Өмнөх хуулиудаас авах зүйл бий. Тухайлбал, Мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодисын эргэлтэд хяналт тавих тухай хууль гэж бий. Тус хуулийг баримталж, огт ажиллахгүй байна. Тус хуульд хууль бусаар хэрэглэхийг хориглосон байдаг. Хуулийн 13.1.6 дугаар зүйлд “Мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодисыг эмнэлгийн бус зориулалтаар хэрэглэхийг хориглоно” гэсэн байдаг юм. Иймээс хэрэглээг хориглосон заалт зайлшгүй байх ёстой. Хуулиар зөвхөн эмнэлэгт өвчин намдаах зориулалтаар хэрэглэх ёстой гэсэн үг. Хорт хавдартай хүмүүст өвчин намдаах зорилгоор хэрэглэдэг. Бүхий л судалгаагаар гадаадад сураад ирсэн залуус их хэрэглэж байна. Тэд хорт муу зуршлаа бусдад тарааж буй. Ерөнхийдөө хар тамхи, мансууруулах бодистой холбоогүй улс орон гэж үгүй. Өвчин бий учраас өвчин намдаагч байна гэж үздэг. Өвчин намдаагч, нойрсуулагч зэрэг нь бүгд эмнэлгийн хэрэглээ. Нойрсуулах эм нь сэтгэцэд нөлөөт эм бодис шүү дээ. Үндэстэн дамнаж, зохион байгуулалттай гэмт хэрэг үйлдэх, хялбар аргаар мөнгө олох зорилгоор хил давуулж, наймаа хийвэл хуулийн дагуу маш чанга шийтгэх ёстой. Давтан үйлдвэл бүр чанга байх ёстой. Манайх цаазын хуульгүй. Тиймээс ялын хамгийн дээд хэмжээг өгөх нь оновчтой. Бүх насаар нь хорих хэрэгтэй. Хятадын хуульд бүх насаар нь хорих ялаар шийтгэдэг. Манай улсын Л.Байгалмаа хар тамхины хэргээр Хятадад насаараа хорих ялаар шийтгүүлсэн. Ялын бодлогын хэмжээ чанга байх хэрэгтэй. Тухайн хүнийг хорихоор хар тамхи хэрэглэхгүй, ярихгүй, сонсохгүй таг болчихно гэж үздэг. Тиймээс чангатгах нь зөв.

– Ц.БАЯРАА БАРИВЧЛАГДАХ ҮЕДЭЭ ХАР ТАМХИ, МАНСУУРУУЛАХ ТӨРЛИЙН БОДИСЫГ ХЭРЭГЛЭСЭН БАЙСАН НЬ ТОГТООГДСОН –

Цагдаагийн ерөнхий газрын Хар тамхитай тэмцэх газрын Мөрдөн шалгах хэлтсээс “Мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодисыг худалдаалах зорилгоор хууль бусаар олж авч, биедээ хадгалсан гэмт хэрэг үйлдсэн Цэрэнчимэдийн Баяраа гэх этгээдийг эрэн сурвалжилж байгаа билээ. Тэрээр Баянзүрх дүүргийн Эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүхэд хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад оргон зайлсан байна. Энэ талаар Цагдаагийн ерөнхий газрын Хар тамхитай тэмцэх газрын мөрдөн шалгах хэлтсийн мөрдөгч, ахмад Х.Сайнжаргалаас тодрууллаа.

---

-Хар тамхитай тэмцэх газрын Мөрдөн шалгах хэлтсээс мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодисыг хууль бусаар олж авсан, хадгалсан гэх этгээд болох Ц.Баярааг эрэн сурвалжилж байгаа гэлээ. Энэ талаар тодруулахгүй юу?

-Цэрэнчимэдийн Баяраа нь өнгөрсөн оны долдугаар сарын 29-30-нд шилжих шөнө Баянгол дүүргийн II хорооны нутаг дэвсгэрт байрлах “Gold” хэмээх зочид буудалд 2.7 грамм мөс гэх нэршилтэй мансууруулах бодисыг бусдад худалдаалах зорилгоор биедээ хадгалсан байдалтай цагдаагийн алба хаагчдад баригдсан. Энэ хүрээнд мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулсан юм. Манайхаас өнгөрсөн оны есдүгээр сарын 1-нд Цэрэнчимэдийн Баяраад холбогдох хэргийг шүүхэд шилжүүлэх саналтайгаар Нийслэлийн прокурорын газарт шилжүүлсэн. Нийслэлийн прокурорын газраас уг хэрэгт хяналт тавьж, яллах дүгнэлт үйлдэж, Баянзүрх дүүргийн шүүхэд хэргийн материал болон оролцогчдын хамт шилжүүлсэн байдаг юм билээ. Цэрэнчимэдийн Баяраа нь Баянзүрх дүүргийн Эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүхэд гадуур байцаагдаж байхдаа оргон зугтсан. Өөрөөр хэлбэл, шүүхийн шатны мөрдөн байцаалтаас оргон зайлсан гэсэн үг. Одоо шүүх болон Цагдаагийн ерөнхий газрын хар тамхитай тэмцэх газрын алба хаагчид улсын хэмжээнд эрэн сурвалжилж байна.

-Ц.Баяраа хар тамхи, мансууруулах төрлийн бодисыг хаанаас олж авсан юм бол. Шалгалтын явцад хэрэглэсэн, бусдад худалдсан байдал тогтоогдсон уу. Оролцогчид гэж ямар хүмүүс байсан бэ?

-Цэрэнчимэдийн Баяраа баривчлагдах үедээ хар тамхи, мансууруулах төрлийн бодисыг хэрэглэсэн нь биеэс нь авсан биологийн дээж, шинжээчийн дүгнэлтээр тогтоогдсон байдаг. Тухайн хүн хар тамхи, мансууруулах төрлийн бодисыг хэрэглээд мансуурсан бол Зөрчлийн тухай хуулийн 5.1.3-т заасны дагуу шийддэг. Үүний дагуу шийдвэрлэсэн. Харин Цэрэнчимэдийн Баяраа одоо биедээ хар тамхи, мансууруулах төрлийн бодисыг хадгалсан, бусдад худалдаалсан үндэслэлээр шалгагдаж байгаа юм. Энэ нь хуулийн дагуу шийтгэвэл хүндрэх зүйлчлэлтэй байдаг. Түүнтэй хамт хоёр эрэгтэй, нэг эмэгтэй гадуур байцаагдаж байгаа. Цэрэнчимэдийн Баяраа өмнө нь энэ төрлийн гэмт хэрэгт холбогдож, шийтгүүлж байсан. Ял авч байгаагүй. Тэрээр хар тамхи, мансууруулах төрлийн бодисыг хаанаас олж авсан нь хавтас хэрэгт бий. Нууцлалын зэрэгтэй. Түүний содон, шинж тэмдэг байдлыг зурагт харуулсан. Энэ тал дээр хэвлэл мэдээллийн байгууллага хамтарч ажиллаж байна. Тухайн хүнийг түргэн олж, тогтоож Монгол Улсын хуулиар хориглосон гэмт хэрэг үйлдсэнд нь зохих ял, хариуцлагыг хүлээлгэх асуудалд арга хэмжээ авахаар ажиллаж байна гэсэн үг.

-Ц.Баяраагийн ар гэрийнхнээс нь байцаалт, мэдүүлэг авсан уу?

-Ар гэрийнхнээс нь тодорхой байцаалт, мэдүүлэг авсан. Орон байранд нь прокурорын зөвшөөрөлтэй нэгжлэг, шалгалт хийсэн. Шалгалтын ажиллагаа бүрэн хийгдэж, хар тамхи, мансууруулах төрлийн бодистой холбоотой гэмт хэрэгтэн мөн гэдгийг тогтоосны үндсэн дээр хэргийг Нийслэлийн прокурор руу шилжүүлсэн. Эрэн сурвалжлах ажиллагаатай холбогдуулан бүхий л арга хэмжээг авч байна. Ар гэрийнхэн, ах дүү, хамаатан саднаас нь байцаалт авч, сурагласан. Мөн ямар хүнтэй ихэвчлэн харилцаа холбоо-той вэ гэдгийг ч тогтоосон. Цэрэнчимэдийн Баяраа 1979 онд төрсөн. Харсан, үзсэн хүн байвал, яаралтай цагдаагийн байгууллагад мэдэгдэхийг анхааруулъя. Цагдаагийн байгууллагаас өмнө нь түүнийг баривчлаад хязгаарлалт тогтоож, таслан сэргийлэх арга хэмжээ авсан байгаа. Иймээс улсын хилээр гарах, орох боломжгүй. Хил хамгаалах алба болон хөдөө, орон нутгийн цагдаагийн байгууллагатай хамтран ажиллаж байгаа юм.

Манайх хар тамхи, мансууруулах төрлийн бодисыг хэрэглэсэн этгээдүүдийг шуурхай дайчлан баривчилдаг. Энэ төрлийн гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх байдлаар мэдээллүүдийг шуурхай хүргэдэг. Хар тамхи, мансууруулах төрлийн бодистой холбоотой гэмт хэргийн холбогдогчдын 70 хувь нь эрэгтэй, 30 хувь нь эмэгтэй байна.

Цагдаагийн ерөнхий газрын Нийтийн хэв журам хамгаалах, олон нийтийн аюулгүй байдлыг хангах албаны Эргүүл хамгаалалтын газраас “Шөнийн Улаанбаатар” хэсэгчилсэн арга хэмжээг зохион байгуулж байгаа аж. Алба хаагчид оройн 23:00-05:00 цагийн хооронд эргүүлийн үүрэг гүйцэтгэж байгаа гэнэ. Энэ үеэр Эргүүл хамгаалалтын газрын эргүүл хамгаалалтын офицер, ахлах дэслэгч Х.Эрдэнэтогтох, дэд ахлагч Н.Даваадулам нар энэ сарын 3-4-нд шилжих шөнө үүрэг гүйцэтгэх хугацаандаа мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодис байж болзошгүй зүйл тээвэрлэж явсан иргэнийг илрүүлэн, харьяалах дүүрэг дэх цагдаагийн хэлтэст шилжүүлсэн байна. Энэ талаар Цагдаагийн ерөнхий газрын Эргүүл хамгаалалтын газрын, тасгийн дарга, хурандаа Б.Энхбатаас тодрууллаа.

---

–“Шөнийн Улаанбаатар” хэсэгчилсэн арга хэмжээний хүрээнд хэрхэн ажиллаж байна?

-Нийслэлийн эрүү, хэв журмын нөхцөл байдалд дүн шинжилгээ хийж, судалсны үндсэн дээр Цагдаагийн ерөнхий газрын дэд бөгөөд Нийслэлийн цагдаагийн газрын дарга, хурандаа Д.Ядамдоржийн баталсан төлөвлөгөөний дагуу “Шөнийн Улаанбаатар” хэсэгчилсэн арга хэмжээг зохион байгуулж байна. Энэ хүрээнд цагдаагийн алба хаагчид оройн 23.00-06.00 цагийн хооронд хотын иргэдийн амар тайван байдлыг хангахын тулд эргүүлийн үүрэг гүйцэтгэж байгаа. Мөн хууль дүрмийн хэрэгжилт, гэмт хэрэг, захиргааны зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх, илрүүлэх, таслан зогсоох арга хэмжээнүүдийг хэрэгжүүлэн ажиллаж буй. Бид бүхэн шинжлэх ухаан, техникийн ололтыг ашиглах үүднээс газар зүйн мэдээллийн системийг нэвтрүүлж, эргүүлийн үйл ажиллагаандаа ашиглах болсон. Ингэснээр гэмт хэрэг гарсан газарт хурдан очих, хэргийг халуун мөрөөр нь илрүүлэх, алба хаагчдын аюулгүй байдлыг хангах зорилгоор байр зүйн мэдээллийн системийг нэвтрүүлэн ажиллаж байгаа юм. Хэсэгчилсэн арга хэмжээ энэ сарын 1-нээс ирэх арванхоёрдугаар сарын 15-ны өдрийг хүртэл үргэлжилнэ. Тус арга хэмжээ богино хугацаатай боловч цаашид гэмт хэрэг, нөхцөл байдалд хийсэн судалгаан дээр тулгуурлаж, цаг хугацаагаа өөрчлөх байдлаар үргэлжлүүлэн ажиллана. Цагдаагийн байгууллага байнгын эргүүлийн үйл ажиллагааг явуулж, хамгаалалтын газар 24 цагаар ажилладаг.

-Энэ сарын 3-4-нд шилжих шөнө хар тамхи, мансууруулах төрлийн бодис тээвэрлэж явсан байж болзошгүй этгээдүүдийг шалгаж байгаа гэв үү?

-Шөнийн цагаар гэмт хэрэг гарсаар байна. Тухайлбал, энэ сарын 3-4-нд шилжих шөнө Сүхбаатар дүүрэгт бүлэглэн, хэсэг залуус хар тамхи, мансууруулах бодистой холбоотой гэмт хэргийн шинжтэй үйлдлийг эргүүлийн үйл ажиллагааны явцад таслан зогсоосон. Одоо шалгалтын ажиллагаа хийгдэж байна. Шөнийн эргүүлүүд архи, согтууруулах ундаа зарж борлуулдаг түүгээр үйлчилдэг 351 аж ахуйн нэгж, байгууллагын үйл ажиллагаанд хууль тогтоомжийн дагуу шалгалт хийжээ. Тэд үүрэг гүйцэтгэж эхэлснээсээ хойш гурав хоногийн хугацаанд биеэ авч явах чадваргүй болтлоо согтуурч, гудамж, замын хөдөлгөөнд оролцож чадахгүй байгаа 11 иргэнийг харьяа дүүргүүдийн эрүүлжүүлэх байранд, 20 иргэнийг ар гэр, асран хамгаалагчид нь хүлээлгэн өгч болзошгүй аюул, эрсдэлээс хамгаалан ажилласан. Өглөөний 06.00 цагаас алба хаагчдыг сэлбэж, автобусны буудал дээр эргүүл гарч ажиллаж байгаа. Өөрөөр хэлбэл, халаасны хулгайн гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх, иргэдийн тайван зорчих нөхцөл бололцоонд анхаарч байна гэсэн үг.

-Шөнийн цагаар ямар гэмт хэрэг их гардаг юм бэ?

-Шөнийн цагаар булаалт, дээрэм, хулгайн гэмт хэрэг ихэвчлэн үйлдэгддэг гэсэн судалгаа бий. Иргэдийн амгалан тайван байдлыг алдагдуулж, архи согтууруулах ундааны зүйл их хэмжээгээр хэрэглэх тохиолдол их гарна. Улмаар танхайрах, гэр бүлийн хүчирхийллийн гэмт хэрэг ч үйлдэгдсэн байдаг. Урьдчилан сэргийлж ажиллаж байгаа учраас гэмт хэргийн гаралт буурсан нь ажиглагддаг.

-Сүүлийн үед залуучууд архи, согтууруулах ундааны зүйл их хэрэглэж гэмт хэрэгт холбогдож байна гэсэн үү?

-Гэмт хэргийн статистик судалгаанаас харахад залуучууд гэмт хэрэгт холбогдох тохиолдол их болсон. Залуучууд чөлөөт цагаа зөв боловсон өнгөрүүлэхийн тулд өөрсдөө ухамсартай байж, хичээх ёстой. Тэд бусдын нөлөөнд автах, олуулаа наргиж, цэнгэдэг. Дараа нь насан туршдаа харамсаад барахгүй хор хохирол амсч, гэмт хэрэг, зөрчилд холбогдох тохиолдол ч бий. Нэг ёсондоо эрх чөлөөгөө хязгаарлуулах үйлдлийг зөвхөн хувь хүн, өөрөө гаргадаг. Тиймээс хүн бүхэн, залуус ухамсартай байж, ганц олдох амьдралаа зөв боловсон өнгөрүүлэх хэрэгтэй. Иргэд, залуучууд архи согтууруулах ундааны зүйлийг зохистой хэрэглэж, хэвших нь чухал. Хүйтний улирал болох гэж буйтай холбогдуулан архи согтууруулах ундааны зүйл хэрэглэсэн хүмүүс осгож, амь насаа алдах тохиолдол гардаг. Үүнээс урьдчилан сэргийлэх хэрэгтэй гэдгийг анхааруулъя.

-Шөнийн цагаар хууль бус үйл ажиллагаа явуулдаг цэнгээний газруудад ямар арга хэмжээ авч байгаа вэ?

-Баар, цэнгээний газарт согтууруулах ундааны зүйл хэрэглэсэн иргэд ямар нэг гэмт хэрэг зөрчил гаргаагүй байхад бид арга хэмжээ авахгүй. Харин шөнийн цагаар хуулийн хүрээнд хугацаа хэтрүүлэн ажиллаж буй баар цэнгээний газруудын үйл ажиллагааг зогсоох талаар Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж байгууллагуудад хандаж, мэдэгддэг. Бид мэргэжлийн холбогдох байгууллагатай хамтарч зочид буудал, баар цэнгээний газруудад шалгалт хийдэг. Иргэд бизнесийн үйл ажиллагаа явуулахдаа хууль дүрэм, журмын хүрээнд явуулах ёстой. Эргүүлийн чиглэл хүрээгүй газрууд гэж бий. Тэр бүрт хүрч ажиллахыг зорьж байгаа юм. Эргүүл хамгаалалтын газраас гадна харьяа дүүргийн цагдаагийн алба хаагчид ч гэсэн нэгдэн шуурхай ажиллаж байна.

Гэрэл зургийг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

Цагдаагийн ерөнхий газрын Тээврийн цагдаагийн албаны дарга, хурандаа Д.Амарсайхантай ярилцлаа.

---

–“Тээврийн цагдаагийн алба” байгуулагдлаа. Энэ албаны талаар тодруулахгүй юу?

-Энэ оны наймдугаар сарын 22-ны өдөр Хууль зүй, дотоод хэргийн сайдын тушаал, Цагдаагийн ерөнхий газрын даргын тушаал, шийдвэр гарсан. Энэ шийдвэрийг үндэслэн цагдаагийн байгууллагын дотоод алба, бүтцэд зарим өөрчлөлт хийгдсэн. Тодруулбал, Цагдаагийн ерөнхий газрын даргын зөвлөлийн хуралдаанаар Замын цагдаагийн алба, Төмөр зам дахь цагдаагийн газар, Иргэний нисэхийн агаарын тээвэр дэх цагдаагийн газар хэлтсийг харьяалан мэргэжил, арга зүйн удирдлагаар хангах чиг үүрэг бүхий “Тээврийн цагдаагийн алба”-ыг байгуулсан. Өмнө нь Замын цагдаагийн алба, Иргэний нисэхийн агаарын тээвэр дэх цагдаагийн хэлтэс, Төмөр зам дахь цагдаагийн газар гэсэн нэгжүүд тус тусдаа үйл ажиллагаа явуулж байсан. Одоо эдгээр нь төрийн бодлогын дагуу хамт нэг зохион байгуулалт орж ажиллахаар боллоо.

Шинэ Эрүүгийн хууль тогтоомжид 27 дугаар бүлэг гэж бий. Тус бүлэгт “Хөдөлгөөний аюулгүй байдал, тээврийн хэрэгслийн ашиглалтын журмын эсрэг гэмт хэрэг” гэсэн тодорхой заалтуудыг тусгасан байдаг. Үүнийг хариуцаж ажиллана гэсэн үг.

-Сүүлийн үед замын хөдөлгөөний ачаалал эрс нэмэгдсэн. Энэ нь юутай холбоотой юм бэ?

-Сүүлийн үед нийслэлд хүндэрч буй асуудлын нэг бол замын түгжрэл болоод байгаа. Өөрөөр хэлбэл, замын даац хэтэрч, ачааллаа дийлэхээ больсон. Манай улсад жилд дунджаар 50-60 мянган машин нэмэгддэг. Нийслэлд 600 мянга гаруй тээврийн хэрэгсэл хөдөлгөөнд оролцдог гэсэн статистик бий. Улаанбаатарт хөдөө, орон нутгаас тогтмол эргэлтээр 60-80 мянган тээврийн хэрэгсэл орж ирж, хөдөлгөөнд оролцдог. Ялангуяа оюутан, сурагчдын хичээл эхлэх үеэр ачаалал үүсч, хүндрэл бий болдог. Замын цагдаагийн алба хаагчид уртасгасан цагаар ажиллаж байна. Алба хаагчдын орон тоо хүрэлцэхгүй байгаа. Тиймээс цагдаагийн байгууллагад хүн хүч нэмэх шаардлага тулгарсан.

-Замын хөдөлгөөний ачааллыг бууруулахын тулд өөр ямар бэрхшээл тулгарч байна. Асуудлыг хэрхэн шийдвэрлэх вэ?

-Тээврийн хэрэгслийн тоо ихэссэнтэй холбоотойгоор замын байгууламж, шинэчлэлт хийсэн боловч ачаалал нь буурахгүй байгаа. Бусад орнуудын туршлагыг судалж байна. Зам, гүүр барьж байгаа мөртлөө хотын түгжрэл багасдаггүй тохиолдол байдаг юм билээ. Манай улсад энэ талаар төрийн бодлого үгүйлэгдэх болсон. Зарим зүйл, зохицуулалтуудыг хийх шаардлагатай. Тухайлбал, Бээжинд хөдөө, орон нутгийн дугаартай машиныг нийслэл рүүгээ оруулдаггүй зарчим мөрддөг байх жишээтэй. Манайд ид ачаалалтай үеэр түгээлтийн гучаад мянган машин замын хөдөлгөөнд оролцдог. Үүнийг өглөө юм уу, эсвэл шөнийн цагаар явуулах албан ёсны мөрдлөг, журам хэрэгтэй байна. Мөн өндөр насжилттай машиныг оруулж ирэхийг хориглох нь зүйтэй. Нийт импортоор оруулж ирж буй машинуудын 60-70 хувь нь арваас дээш жилийн насжилттай байдаг юм. Энэ нь тухайн оронд тус автомашины гүйлт норм болох моторынх нь элэгдлийн хүчин чадал нь дууссан машинуудыг хэлж байгаа хэрэг. Үүнийг хямд үнээр иргэд худалдан авдаг. Дэлхий дахинд автомашиныг зургаан жил хэрэглэсэн бол гүйлт норм нь дууссан гэж үздэг. Өөрөөр хэлбэл, ийм автомашин агаарын бохирдол бий болгож, эвдрэл гэмтэл ихтэй байдаг. Иймээс уг асуудлыг хэлэлцэх хэрэгтэй.

-Замын хөдөлгөөний шинэ дүрэм ирэх арваннэгдүгээр сарын 1-нээс хэрэгжиж эхэлнэ…

-Замын хөдөлгөөний шинэ дүрэм ирэх арваннэгдүгээр сарын 1-нээс хэрэгжиж эхэлнэ. Энэ талаар иргэд, аж ахуйн нэгж, жолооч, зорчигчдын анхаарах зүйлүүдийн тухай тодорхой хэмжээний ойлголтыг хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр сурталчилгаа болгон явуулж байгаа. 20 гаруй сургагч багш нар бэлдлээ. Үүний дагуу аж ахуйн нэгж байгууллага, ерөнхий боловсролын сургуулиудад яриа таниулга хүргэсэн. Тухайлбал, цуврал нэвтрүүлэг бэлтгэж байна. Замын хөдөлгөөний шинэ дүрэм нь одоогийн нөхцөл байдалтай сайтар уялдаж өгсөн. Дүрмийн боловсруулалтад ажлын хэсгийнхэн сайн ажилласан. Иргэдийн зайлшгүй мэдвэл зохих 30 гаруй дүрмийн өөрчлөлтүүд орсон байна.

-Шинэ замын хөдөлгөөний дүрэм дэх заалтуудаас иргэд нэн түрүүнд анхаарах шаардлагатай зүйл юу байна?

-Явган зорчигчдын аюулгүй байдлыг хангах чиглэлээр тодорхой заалтуудыг тусгаж өгсөн. Гол өөрчлөлт нь хүн тээвэрлэхтэй холбоотой юм. Тэр дундаа хүүхдийг тээвэрлэхэд ямар дүрмийг баримтлах ёстой вэ гэдэгт хяналт илүү сайжирна. Шаардлага өндөр болсон. Жилд 50 хүүхэд ослын улмаас амиа алддаг. Үүний 80 орчим хувь нь хүүхдийг буруу тээвэрлэснээс үүдэлтэй байдаг. Иймээс хүүхэд тээвэрлэхэд аюулгүй байдлыг хангах үүднээс шинэчилсэн дүрэмд боловсруулалт сайн хийгдсэн. Тодруулбал, арав хүртэлх насны хүүхдийг хамгаалах хэрэгсэлтэйгээр, бага насны хүүхдэд хамгаалалтын суудал бэлдэж, бүсийг нь тогтмол зүүлгэх хэрэгтэй гэсэн заалтууд орсон. Бага насны хүүхдийг тээвэрлэж яваа автобус таних тэмдэгтэй байхыг журамд оруулсан. Тэрхүү таних тэмдэгтэй автобусанд жолооч нар зам тавьж өгч хүндэтгэх ёстой юм. Мөн зам тээврийн осол бууруулах үүднээс хурдны хязгаарлалтуудыг хийж өгсөн. Ялангуяа мотоциклоор явж буй иргэд хурд хэтрүүлсний улмаас хэн нэгний амь насыг хохироодог. Өмнө нь мотоциклоор 80 километрийн цагийн хурдтай явдаг байсан бол одоо 60 километр цаг байхаар заасан. Мөн ачааны автомашины тэвш дээр хүн тээвэрлэхийг хориглоно. Зөвхөн ачааг дагалдаж яваа хүн болон цэрэг, цагдаа чиглэлийн хүмүүс л хуулийн дагуу явах ёстой.

Зарим гэрлэн дохионд өөрчлөлт орсон байгаа. Тухайлбал, улаан, ногоон гэрлэн дохио анивчих гэсэн ойлголт байхгүй болно. Харин тоон хэмжүүрийг бий болгоно. Шар гэрэл анивчиж байвал тухайн уулзвар зохицуулалтгүй болсныг мэдэгдэж байгаа юм. Улаан гэрэл анивчиж байвал төмөр замын гарам байна гэж ойлгоно. Явган зорчигч зам хөндлөн гарахдаа чихэвч зүүхгүй байх, гар утас, компьютер, тоглоом хэрэглэж явахыг хориглоно. Шинэ дүрэмд “Замын зэргэлдээх нутаг дэвсгэр” гэдэг нэр томьёог гаргаж ирсэн. Энэ нь замтай ойролцоох хороолол, шатахуун түгээх станц, барилга байгууламж, үйлдвэр, албан газар буй хэсгийг нэрлэж байгаа юм. Ийм газруудад тусгай дүрэм баримталж хөдөлгөөнд оролцох хэрэгтэй болсон. Жишээлбэл, “Дүнжингарав” худалдааны төвд автомашинууд ямар ч тохиолдолд явган хүнд заавал зам тавьж өгөх ёстой гэх зэрэг зохицуулалтууд орсон. Замын зэргэлдээх нутаг дэвсгэрт автомашинууд 20 километр цагийн хурдтай явна.

Олон улсад мөрддөг, үр дүнтэй аргуудыг судалсны үндсэн дээр Замын хөдөлгөөний шинэчилсэн дүрмийг боловсруулсан. Энгийн мөртлөө, иргэдийн аюулгүй байдлыг сайтар хангах заалтууд их бий. Хамгийн гол нь иргэд дүрмээ чанд сахиж, биелүүлэх ёстой.

-Төмөр зам, нисэхийн чиглэлд нэн түрүүнд авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээ юу байна. Сүүлд төмөр замтай холбоотой осол гарсан. Үүний аюулгүй байдлыг хэрхэн хангаж ажиллах вэ?

-Орон нутгийн нислэг нэлээд сэргэж эхэлж байна. Замын цагдаагийн алба хаагчид орон нутгийн нислэгийн аюулгүй байдлын зурвасыг хангахаар ажиллана. Мөн тэд хэв журмыг зохицуулах үүргийг давхар биелүүлнэ. Төмөр зам ч гэсэн ялгаагүй. Тэнд олон өртөө, зам, зангилаа бий. Төмөр замын аюулгүй байдлыг хангах, гармын аюулгүй байдлыг хангах зэргээр шуурхай ажиллана. Олон гарманд хаалт байхгүйн улмаас хүн болон мал санаандгүй, санамсаргүй, гэнэтийн тохиолдлоор дайруулах, автомашин осолдох, галт тэрэг замаасаа гарах, мөргөлдөх осол тасралтгүй их гардаг юм билээ. Үүн дээр тухайн төв, орон нутаг, дүүргийн замын цагдаагийн алба хаагчид нэгдсэн бодлогоор хамтарч ажиллана. Согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодох байдал ч огт буурахгүй байна. Үүнтэй эрчимтэй тэмцэнэ. Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын дүрэм зөрчих байдлыг таслан зогсооно. Гэрэл дохиотой газар бүрт хүн хүчээ ажиллуулж байгаа. Цаашид улам эрчимтэй ажиллана.

Гэрэл зургийг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

“Танайд өнжье” булангийн маань энэ удаагийн зочин Цагдаагийн ерөнхий газрын Нийтийн хэв журам хамгаалах, Олон нийтийн аюулгүй байдлыг хангах албаны Эргүүл, хамгаалалтын газрын дарга, цагдаагийн хурандаа Б.Эрдэнэном. Утсаар товлосны дагуу эхлээд ажил дээр нь очлоо. Томоо хүрэн ширээ, ном өрсөн ханын шүүгээ, ардаа амрах хэсэгтэй өрөөнд суудаг юм байна. Биднийг ороход хурандаа “Өглөөний хурлаас дөнгөж сая гарч ирлээ” гэсээр угтав. Орос чихэр, байхуу цайны ард бидний яриа эхэллээ.

Хурандаа 1984-1987 онд Ардын армид цэргийн алба хаасныхаа дараа хуучнаас ЗХУ-ын Минск хотод Улс төрийн дээд сургуульд суралцсанаа сонирхуулав. Хойно сурч байхдаа ханьтайгаа танилцжээ.

Хурандаагийн гэргий С.Сүрэнчимэг мөн хойд хөршид сурч байсан гэнэ. Орост танилцсан хоёр өдгөө гурван хүүгийн ээж, аав болжээ.

Б.Эрдэнэномын даргалдаг Нийтийн хэв журам хамгаалах, Олон нийтийн аюулгүй байдлыг хангах албаны Эргүүл хамгаалалтын газар нь Захиргаа удирдлагын, Дипломат байгууллага, банкны хамгаалалтын, Төрийн хамгаалалтын, Эргүүл, тусгай хамгаалалтын, Шүүх шүүгчийн аюулгүй байдлыг хангах гэсэн таван хэлтэстэй юм байна.

Дипломат байгууллага, банкны хамгаалалтын хэлтэс нь манай улсад суугаа гадаад орнуудын Элчин сайдуудын 23 харуулын цэгийг хамгаалахаас гадна Нэгдсэн Үндэсний байгууллагын суурин төлөөлөгчийн газар, Улсын бүртгэлийн ерөнхий газар, Үнэт цаасны төлбөр тооцоо, төвлөрсөн хадгаламжийн төв, Монголбанкны төв гэх зэрэг улсын онц чухал объектуудыг хамгаалах үүрэгтэй ажилладаг аж.

Харин төрийн хамгаалалтын хэлтэс нь төр, засгийн тэргүүн, төрийн ёслол, хүндэтгэлийн арга хэмжээний үеийн хамгаалалтыг хариуцдаг байна. Эргүүл, тусгай хамгаалалтын хэлтсийн хувьд гадаад орнуудын өндөр, дээд хэмжээний зочид төлөөлөгчдийн айлчлал, нийтийг хамарсан арга хэмжээний үеийн хамгаалалтыг зохион байгуулдаг гэж Б.Эрдэнэном хурандаа сонирхууллаа. Хурандаа ажлынхаа онцлогийг бидэнд ярих зуураа ч ажлынхантайгаа утсаар ярьж заавар зөвлөгөө өгөх зэргээр тун завгүй суув.

Ажлын өрөөнд нь цаг гаруй хөөрөлдсөний эцэст бид гэрт нь очлоо. Хурандаагийнх Замын цагдаагийн албаны хажуугийн арав гаруй давхар орон сууцны дөрвөн давхарт нь байдаг юм билээ. Биднийг ороход эхнэр нь хаалга тайлж угтав. Том хүүгийнх нь эхнэр хүүгээ дагуулан иржээ. Зочин ирэх сургаар хоол, цай бэлдэх ажилд туслахаар ирсэн нь энэ юм. Ач хүү нь жигтэйхэн хөдөлгөөнтэй. Ийш тийш гүйж харайгаад, ер нь л энэ гэрийнхэнд уйдах зав өгдөггүй бололтой. Отгон, дунд хүү нь аав, ээжтэйгээ амьдардаг аж. Биднийг очиход отгон хүү нь гэртээ байж таарав. Зочны өрөөний голд идээ будаа, цай хоол өрсөн томоо ширээ байрлуулжээ. Бусад айлын жишгээр ном, сувинер өрсөн ханын шүүгээ, телевизор, буйдантай энэ өрөөний хамгийн содон зүйл нь хуучны арван тавны цагдаа нарын баримал байв. Хуучны сэлэм ханандаа өлгөсөн нь хэн хүний сонирхлыг татахаар юм. Олимпийн аварга Э.БадарУуганы отгон хүүд нь бэлэглэсэн улаан өнгийн боксын бээлий тэдний нандигнаж хадгалдаг дурсгалтай зүйлсийн нэг гэнэ.

Б.Эрдэнэном гэргий, бага хүүгийн хамт

Гэрийн эзний аав, ээж Архангай аймгийн Хайрхан сумын уугуул. Б.Эрдэнэном хурандаагийн аавыг Б.Баавгайдорж гэдэг. Нягтлангаар ажилладаг байж. Харин ээж Ж.Сумъяа нь тогоочоор ажиллаж байсан ажээ. Гэрийн эзэн эхнэрийнхээ аягалж өгсөн цайг оочлонгоо “Ах нь Улаанбаатар хотод төрсөн, нийслэлийн уугуул. Хүүхэд байхдаа “Километрийн хүрд”, “Хаврын 17 учрал” зэрэг кинонуудыг үзэх хачин дуртай байлаа шүү дээ. Яагаад ч юм тэр кинонуудыг үзэхээрээ л тагнуулын хүн болно гэж мөрөөднө. Зарим орой бүр мөрөөдөөд нойр хүрэхгүй шүү дээ. За тэгээд жаахан томроод найм, есдүгээр ангид байхдаа цэргийн дарга болох юмсан гэж боддог байлаа. Ахлах ангийн хүсэл мөрөөдөл биелж, мөрдэстэй хүн болсон доо” гээд хөгжилтэй инээв. Энэ завсарт аав, ээжийгээ дурсан ярьж байв.

Тэрбээр “Аав минь намайг ажлаа сайн хий гэдэг байлаа. Хамгийн гол нь үнэнч шударга байх ёстой шүү гэнэ. Хүний хэлсэн ярьсныг сайн сонсож, биелүүлж, ахмад настай хүмүүсийг хүндэлж, хайрлаж байгаарай гэж байнга захина. Эр хүний ноён нуруугаа алдаж болохгүй гэдэг үгийг нь мартдаггүй юм” гэлээ. Хурандаа Б.Эрдэнэном 1992 онд Дотоодын цэргийн 805 дугаар ангид салаан даргаар томилогдож, 1993 онд тус ангийнхаа сумангийн орлогч, сумангийн захирагчийн албан тушаалыг хашиж байгаад 1994 онд Баянзүрх дүүргийн цагдаагийн хэлтэст хэсгийн байцаагчаар томилогджээ. 1996 онд тус дүүргийн хэв журмын ахлах байцаагч, 1997 онд Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх ахлах байцаагч, 1998 онд Чингэлтэй дүүргийн цагдаагийн хэлтэст Хэв журмын алба эрхэлсэн дэд дарга, 2001 онд Баянзүрх дүүргийн цагдаагийн хэлтсийн Хэв журмын тасгийн дарга, 2007 онд Эргүүл хамгаалалтын газрын Эргүүл хамгаалалт хариуцсан дэд дарга, 2008 онд Нийслэлийн хөдөлгөөнт эргүүлийн газрын даргын албыг хашжээ. Харин 2012 онд Баянзүрх дүүргийн цагдаагийн нэгдүгээр хэлтсийн дарга, 2015 онд Хамгаалалтын нэгдүгээр газрын дарга, өнгөрсөн жил тус дүүргийн цагдаагийн хоёрдугаар хэлтсийн даргаар ажиллаж байгаад арваннэгдүгээр сарын 14нөөс Эргүүл хамгаалалтын газрын даргаар томилогдон ажиллаж байгаа аж. Гэрийн эзэн “Баянзүрх дүүрэг маань миний ажил амьдралд их ээлтэй, энэ дүүрэгтээ олон сайхан ажил албыг хашиж, өргөсөн тангарагтаа үнэнч хамт олонтойгоо их ч ажлын ард гарсан. Одоо ч манай хамт олон хуулийн хүрээнд сайн ажиллаж байна” гэж ярилаа. Гэрт нь байх хэдэн цагийн турш хурандаа ихэнхдээ л ажлынхаа тухай хууч дэлгэв.

2014 онд Баянзүрх дүүргийн цагдаагийн нэгдүгээр хэлтэст ажиллаж байх үед нь хоёр хүний амь насыг хөнөөсөн онц ноцтой гэмт хэрэг гарч. Тухайн үед одоогийн Мөрдөн байцаах албаны дарга, цагдаагийн хурандаа Д.Отгонжаргалаар ахлуулсан ажлын хэсэг ажиллаж, гэмт этгээдийг цаг алдалгүй илрүүлж байжээ. Энэ тухайгаа Б.Эрдэнэном “Би ажлын шуурхай бүрэлдэхүүнд орсон юм. Тэр үед цагдаагийн байгууллагын алба хаагчдаараа бахархах сэтгэгдэл төрсөн шүү. Одоо ч сэтгэлээс гардаггүй. Тухайн үед уг хэргийг үйлдсэн этгээдийг эрэн сурвалжилж түргэн баривчилсан олон хүмүүс гавьяа шагнал хүртэж байсан. Хэргийг халуун мөрөөр нь илрүүлнэ гэж энэ юм байна гэдгийг ойлгож билээ” гэв.

Хурандаа ажлынхаа өрөөнд

Хурандаа гэр бүлийн цомгоо сонирхуулсны дараа ажлынхаа цомгийг дэлгэв. Энэ зуураа “Дүүргийн цагдаагийн хэлтэст ажиллахад иргэдтэйгээ өдөр тутмын харилцаагаар ойр байдаг. Тухайлбал, Баянзүрх дүүргийн нэг, хоёрдугаар хэлтэс 300 мянга гаруй хүн амтай. Улсын хэмжээний хамгийн их хэрэг, зөрчил гардаг, эрүү болон хэв журмын нөхцөл байдал хүнд, гэр хороолол ихтэй, харанхуй гудамж олон байдаг учраас гэмт хэрэг үйлдэгдэх нөхцөл байдал бий болдог. Үүнээс урьдчилан сэргийлэхийн тулд ажиллаж байхдаа оюутан, сурагчдыг эргүүлд гаргах ажлыг зохион байгуулж, Их засаг их сургууль, Хилийн цэрэг, Батлан хамгаалах, Хууль сахиулахын их сургуулийн сонсогч нар гээд цагдаагийн байгууллагадаа 5000 гаруй эргүүлийг зохион байгуулж, оюутнуудыг ажиллуулсан. Энэ нь их үр дүнтэй ажил болж, төр, засаг, дүүргийн удирдлагууд,олон сургуулийн захиралтай хамтарсан зөвлөмж санаачилж, 5000 гаруй оюутныг эргүүлд гаргаснаар гэмт хэрэг, зөрчил буурч байсан. Цаашид тэд хууль эрх зүйн мэдлэгтэй болж, ажил дээр гарахад үр дүнтэй гэдгийг ч ойлгож авсан. Одоо ч гэсэн холбоотой ажиллаж байна. Удахгүй ирэх аравдугаар сараас 3000 оюутанг нийслэлийн эмзэг цэгүүдэд эргүүлд гаргахаар төлөвлөсөн. Гэмт хэрэгтэй тэмцэх ажил дан ганц цагдаагийн байгууллагын ажил биш. Төр захиргааны байгууллагуудын хамтын ажиллагаа, оюутан, иргэдтэй холбоотой асуудал. “Иргэн-цагдаа гээд хол юм шиг сонсогддог байж магадгүй. Иргэн гэдэг чинь бидний аав ээж, ах дүү, хамаатан садан, төрөл төрөгсөд, үр хүүхэд. Тэднийхээ төлөө, амар амгалан байдлынх нь төлөө ажилладаг юм шүү” гэдгийг алба хаагч нартаа байнга хэлж сануулдаг юм” гэж ажил хэргийн яриа хөөрөө өрнүүлэв. Тэрбээр хөдөлгөөнт эргүүлийн анхны даргаар ажиллаж байжээ.

Тэдний том хүү Э.Оч-Эрдэнэ аавынхаа мэргэжлийг өвлөн Тээврийн цагдаагийн албанд ажиллаж байна. Дунд хүү Э.ОргилЭрдэнэ ерөнхий боловсролын сургуулийн аравдугаар анги, бага хүү Э.Сод-Эрдэнэ зургадугаар ангийн сурагч аж. Биднийг ярилцах зуур гал тогоо хавьцаа завгүй байсан хурандаагийн гэргий С.Сүрэнчимэг “Ханьтайгаа 28 жил амьдарч явна даа. Ханийнхаа эзэмшсэн мэргэжил, хариуцсан ажил, хийсэн бүтээсэн үйл хэрэг, зүүсэн мөрдэс гээд бүх л зүйлээр нь бахархдаг. Миний хань чинь цагдаагийн алба хаагч нарын нэгэн адил баяр ёслолоор байнга ажилтай байдаг ч заавал баяр гэхгүй гэнэтийн бэлэг, сайхан урмын үг, хайраа зориулдаг аавуудын нэг. Залуу байхаасаа л завгүй ажиллаж, амьдралаа зориулж яваа болохоор хадам аав ээжээ асрах, үр хүүхдээ өсгөх гээд ар талаа бат бөх байлган, ханийгаа ажлаа санаа амар хийхэд нь түшиг нь болж явна даа. Нөхрийн минь гаргасан амжилт болгон миний, манай гэр бүлийн бахархал. Залуу байхад бусад залуусын адил хөтлөлцөөд баяр ёслол болон урин дулаан цагаар сэтгэл амар зугаалж явах сан гэж их боддог байлаа. Цаг хугацаа өнгөрөх тусам нөхрийнхөө ажлыг илүү их ойлгох болсон. Гэхдээ ямар ч үед сайн эцэг, халамжтай хань, өвөө байх ноён нуруугаа алддаггүй тийм л хүн” гэж ярилаа.

Гэрийн эзэгтэй Эрдэнэт хотын нэгдүгээр арван жилийн сургуулийн онц сурлагатнуудын нэг байжээ. Тэр үеийнхээ математикийн аварга, Д.Нацагдорж тэмдэгтэн гээд шинэ жилээр онц сурдаг хүүхдүүдэд олгодог шагналыг жил өнжилгүй авдаг байж. Хурандаа Б.Эрдэнэном гэргийнхээ хажууд ирж сууснаа ярианд оролцов. “Бид хоёр “ОХУд байх хугацаандаа олон зүйлийг сурч, залуу насны дурсамжтай, сайхан үеийг Орос оронд өнгөрөөсөн дөө. Хоёрдугаар курстээ гэргийтэйгээ танилцсан юм. Аливаа зүйлд үргэлж чин сэтгэлээ зориулдаг тэр чанар нь миний хайрыг их татсан. Уулзах гэж Технологийн дээд сургууль руу хааяа чөлөө авч очдог байлаа шүү дээ” гээд хөгжилтэй инээв.

Цагдаагийн хурандаа Б.Эрдэнэном цагдаа хэмээх их айлд сүүлийн 22 жилийн турш удирдах алба хашжээ. Цагдаагийн эрдэм зааж өгсөн бригадын генерал М.Ганхүү, цагдаагийн хурандаа Ж.Содмандах, Хурандаа Ш.Батсүх, Д.Батсайхан, хурандаа Д.Чулуун, дэд хурандаа Ж.Эрдэнэбадрах нарт талархаж явдгаа ярьж байсан юм.

-НИЙТ СУРАГЧДЫН 94 ХУВЬ НЬ ФЭЙСБҮҮК АШИГЛАЖ, ЭЦЭГ, ЭХЭЭСЭЭ ИЛҮҮ ТЕХНОЛОГИЙН БОЛОН СОШИАЛ ХЭРЭГЛЭЭНИЙ МЭДЛЭГТЭЙ ГЭСЭН СУДАЛГАА ГАРСАН БАЙДАГ-

Цагдаагийн ерөнхий газрын Урьдчилан сэргийлэх хэлтсийн дарга, дэд хурандаа Г.Арсланхуягтай ярилцлаа.

---

-Манай улс Фэйсбүүк хэрэглээгээрээ Азид нэгт, дэлхийд аравт орсон үзүүлэлт гарсан. Үүнийг дагаад сошиал орчноос үүдэлтэй гэмт хэргийн гаралт ихэсч байгаа юу?

-Иргэдийн сошиал хэрэглээн дээр тулгуурлан гарч буй гэмт хэргийг шинэ эриний технологи дээр суурилсан гэмт хэрэг гэж харж болохоор байна. Дэлхий нийтэд энэ нь хүчээ авч, асар хурдтай тархаж байгаа юм. Фэйсбүүк компаний мэдээллээр манай улсын иргэдийн фэйсбүүк хэрэглээний сарын дундаж үзүүлэлт Азидаа нэгт буюу дунджаар 2.1 сая хүн тогтмол хэрэглэдэг, харин цахим аюулгүй байдлыг хангах тал дээр эсрэгээрээ эрсдэлтэй орны тоонд багтсан байсан. Манай улсад өнгөрсөн онд цахим орчноос үүдэлтэй 299 гэмт хэрэг бүртгэгдсэн бол энэ оны эхний зургаан сарын байдлаар 279 гэмт хэрэг бүртгэгдэн шалгагдаж байна. Өөрөөр хэлбэл, энэ төрлийн гэмт хэрэг огцом өссөн. Энэ тоо зөвхөн цагдаагийн байгууллагад албан ёсоор бүртгэгдэж, шалгагдсан тоо баримт гэдгийг анхаарах хэрэгтэй. Албан бусаар үүнээс ч их байхыг үгүйсгэхгүй.

-“Unfriend хөдөлгөөн”-ий онцлог юу вэ?

-Сошиал хэрэглэгчдэдээ эрх зүйн болон интернэт хэрэглээний мэдлэг олгох, өөрийгөө болон гэр бүлээ хамгаалах хандлагыг нь нэмэгдүүлэх, хариуцлагатай хэрэглээг бий болгох зорилготой. Мөн учирч болох эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэх зорилгоор Хууль зүй, дотоод хэргийн яам, Монгол Улс дахь гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх ажлыг зохицуулах зөвлөл, Цагдаагийн ерөнхий газар хамтран нэг сарын хугацаатай “Unfriend хөдөлгөөн” нэгдсэн арга хэмжээг улс орон даяар зохион явуулж байна. “Unfriend хөдөлгөөн”-ий хувьд өнгөрсөн хугацаанд зохион байгуулсан хэд хэдэн арга хэмжээнээс ялгаатай нь иргэдээс шууд хамаарах асуудал бий. нэг ёсондоо иргэн-гэр бүлийн гишүүд рүү чиглэсэн арга хэмжээ юм. Иргэдээс шууд хамааралтай гэж тодотгохын учир нь “Unfriend хөдөлгөөн”-ийг ойлгож, дэмжсэнээр иргэд таван минутын дотор өөрийгөө болон гэр бүлийн гишүүдээ хамгаалах, энэ төрлийн гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх бүрэн боломжтой гэдгийг ойлгох хэрэгтэй.

Тодруулбал, иргэд таван минутын дотор фэйсбүүкийнхээ найзын жагсаалтаасаа танихгүй, мэдэхгүй, нэр нүүрээ нууцласан этгээдүүдийг хасах, хувийн оруулсан мэдээллээ эргэн нэг хянах, үр хүүхэд, гэр бүлийн мэдээллээ устгах, сошиал аппликейшний тохиргоогоо хувийн мэдээллээ хамгаалах горимд тааруулах зэрэг энгийн алхмуудаар цахим гэмт хэргийн хохирогч болохоос урьдчилан сэргийлэх боломжтой гэсэн үг. Уг алхмуудыг хийснээр урьдчилан сэргийлэх үр дүн тэр даруй гарна. Өөрөөр хэлбэл, та болон таны гэр бүлийн гишүүд хэн нэгэн халдагч этгээдээс хувийн мэдээллээ хамгаалах, тэдэнтэй холбогдохгүй, харьцахгүй байх боломж бүрдэж байгаа юм.

-Манай улсад насанд хүрээгүй хүний 91 хувь нь цахим орчинд хувийн мэдээллээ алддаг гэсэн статистик бий?

-Үүнийг 91 хувь гэж нарийн тодорхойлох боломжгүй. ер нь цахим орчинд иргэд мэдээллээ алдах олон эрсдэлтэй замууд бий. гэсэн хэдий ч тэдгээрээс урьдчилан сэргийлэх, хамгаалах боломжтой олон янзын тохиргоонууд ч сошиал платформууд дээр байдаг. Үүнийг хувь хүн өөрөө сайтар эзэмших шаардлагатай. Дэлхийн банк, боловсрол соёл, шинжлэх ухаан, спортын яамны хамтарсан судалгаагаар нийт сурагчдын 94 хувь нь фэйсбүүк ашиглаж, эцэг, эхээсээ илүү технологийн болон сошиал хэрэглээний мэдлэгтэй гэсэн судалгаа гарсан байна лээ. тиймээс эцэг, эх, асран хамгаалагчдын хувьд хүүхдүүдийнхээ цахим хэрэглээнд хяналт тавих, сошиал платформуудын тохиргоог эзэмших, тэднийг зөв хэрэглээнд сургаж, ухуулан таниулах нь чухал болоод байна.

-Цагдаагийн байгууллагаас өнгөрсөн хугацаанд олон арга хэмжээг зохион байгуулсан. Ер нь урьдчилан сэргийлэх талын ажлууд идэвхтэй хийгдсэн гэж хэлж болно. Үр дүн нь ямар байгаа юм бэ?

-Хууль зүй, дотоод хэргийн яам, Монгол Улс дахь гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх ажлыг зохицуулах зөвлөл, Цагдаагийн ерөнхий газар хамтран өнгөрсөн жилийн арваннэгдүгээр сараас эхлэн нийт 18 аянг зохион байгуулсан. Эдгээр аяны үндсэн зорилго нь гэмт хэрэг зөрчлийг гарсны дараа цагдаагийн байгууллага ажиллахаас илүүтэй эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэхэд иргэд олон нийтийн анхаарлыг хандуулах нь зүйтэй гэж үзсэн. Аян, арга хэмжээ бүр үр дүнгээ өгч тухайн гэмт хэргийн гаралт, илрүүлэлтэд тодорхой хэмжээгээр эерэг нөлөө үзүүлж байгаа. олон хүний хүч хөдөлмөр, цаг хугацааг зарцуулан нэг ч болов иргэнийг гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлж чадах нь бидний үр дүн, эрхэм үүрэг юм.

-Цахим орчинд ихэвчлэн ямар төрлийн гэмт хэрэг үйлдэгдэж байна вэ?

-Манай улсад бүртгэгдсэн гэмт хэргүүдийг төрлөөр нь авч үзвэл бусдыг гүтгэх, залилан мэхлэх, садар самуун агууламжтай мэдээллийг олон нийтэд тараах, бага насны хүүхдийг садар самуун, хүчирхийлэлд уруу татах, бусдын хувийн мэдээллийг ашиглан ямар нэг үйлдэл хийлгэхээр заналхийлэх зэрэг орж байна. тэр дундаа эцэг, эхчүүд өөрсдөө хүүхдийнхээ зураг, мэдээллийг олон нийтийн сүлжээнд тавих, хаягийг нь “tag” хийх зэргээр санамсаргүйгээр гэмт хэргийн хохирогч болгож байгаа гэсэн үг.

Тухайн иргэний сошиал дахь найзууд нь хүүхдийг нь онилох, хувийн мэдээллийг нь цуглуулах, хүүхэд рүү нь өөр нэр, зураг ашиглан шууд харилцаа тогтоох үйлдлүүд ихээр үйлдэгдсэн. Хүний хувийн нууцад илт халдсан байдаг. Тиймээс эцэг, эхчүүд өөрсдийн сошиал орон зайд гэр бүлийнхээ мэдээллийг оруулахгүй байх, бусдад өгөөш болж болох аливаа мэдээллийг оруулахгүй байхыг анхааруулъя.

-Цахим гэмт хэрэгт хэдээс хэдэн насныхан түлхүү холбогдож байгаа вэ?

-Сүүлийн үед хүүхэд, өсвөр насныхны дунд цахим хэрэглээ өндөр байгаатай холбоотой насанд хүрээгүй хүмүүс гэмт хэрэгт хохирох тохиолдлууд нэмэгдсэн. Өсвөр насны хүүхдүүд өөрсдийн сонирхлын дагуу олон төрлийн хаалттай группийг фэйсбүүк орчинд үүсгэж, мэдээлэл солилцдог, бусдын үүсгэсэн зүй бус агуулгатай группүүдэд нэгдэн орж байгаа нь хүүхдийн хүмүүжил, төлөвшилд сөргөөр нөлөөлөх боллоо. Цагдаагийн ерөнхий газрын Эрүүгийн цагдаагийн албаны кибер гэмт хэрэгтэй тэмцэх хэлтэст өсвөр насны хүүхдүүдийг хаалттай группт элсүүлэн нүцгэн зураг, хувийн мэдээллийг нь авах, буцаагаад түүнээр нь сүрдүүлэн, дарамталсан хэд хэдэн хэргүүд шалгагдаж байна. Иймээс садар самуун, хүчирхийллийг сурталчилсан олон хаяг, пэйж, группүүдыг цэгцэлж хаах, гэмт хэрэгтэй тэмцэх чиглэлээр цагдаагийн байгууллага Фэйсбүүк компанитай албан ёсоор хамтран ажиллахаар болсон.

-Цахим гэмт хэрэг үйлдсэн этгээдэд хуулийн дагуу ямар хариуцлага оногдуулж байгаа вэ?

-Ямар төрлийн гэмт хэргийг хэрхэн үйлдсэн, ямар хор уршиг учруулсан гэдгээс шалтгаалж хариуцлагыг харилцан адилгүй оногдуулдаг. тухайлбал, цахим орчинд бусдыг гүтгэх үйлдэлд Зөрчлийн тухай хуулиар аж ахуйн нэгж байгууллагыг хорин сая, хувь хүнийг хоёр сая төгрөгөөр торгох арга хэмжээ авч байгаа. Харин бусдыг залилах, заналхийлэх, садар самуун үйлдэлд уруу татах зэрэг гэмт хэргийн шинжтэй үйлдэлд Эрүүгийн хуулийн холбогдох зүйл, заалтаар эрүүгийн хариуцлага оногдуулдаг.

-“Unfriend хөдөлгөөн” нэгдсэн арга хэмжээ хэзээ дуусах вэ. Энэ хүрээнд өөр ямар ажлуудыг зохион явуулж байна?

-Уг арга хэмжээ нь энэ сарыг дуустал үргэлжилнэ. Бид энэ төрлийн гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх арга замыг тодорхойлсон зорилтод видео, контентуудыг хэвлэл, мэдээллийн хэрэгсэл болон нийтийн цахим сүлжээгээр өргөнөөр явуулж байгаа. Мөн байгууллага, аж ахуйн нэгж, иргэдэд чиглэсэн ухуулга нөлөөлөл, мэдээлэл сурталчилгааны олон ажлыг сургалт, хэлэлцүүлэг, уралдаан тэмцээний хэлбэрээр төлөвлөгөөний дагуу явуулсаар байна. Онцолж хэлмээр ажил бол “Хар жагсаалт” нэртэй фэйсбүүк групп. тус группийг иргэд, олон нийтийн дэмжлэгтэй бий болгож, садар самуун сурталчилсан хуудас, групп, статусыг устгах ажлыг зохион явуулж буй. “Unfriend хөдөлгөөн” хугацааны хувьд дууссан ч дээрх “Хар жагсаалт” групп маань тогтмол ажиллаж, сошиал орчин дахь зүй бус үйлдэлтэй тэмцсээр байх болно. Дашрамд дурдахад “Unfriend хөдөлгөөн”-ийг дэмжин ажиллаж байгаа Ерөнхийлөгчийн тамгын газар, Ерөнхий сайд, Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газар, УИХ-ын дэргэдэх цахим бодлогын хороо, Монголын сурагчдын холбоо, Монголын оюутны холбоо, гэр бүл, хөгжлийн газар, нийслэлийн боловсролын газар, нүб-ын Хүүхдийн сан, Харилцаа холбооны зохицуулах хороо, Харилцаа холбоо мэдээллийн технологийн газар, А.баттулга сан зэрэг төрийн болон төрийн бус олон байгууллагуудад талархсанаа илэрхийлье.

1974 онд найман жилийн 19 дүгээр сургуулийн 1А бүлэгт орж байсан ангийг энэ удаагийн “Нэг анги” буландаа онцолъё.

Эдний анги сурлага, урлаг спортоороо тэргүүлэгч анги байжээ. Нэгдүгээр ангид Сүрэнхүү гэдэг багш хичээл орж байсан гэнэ. Харин дунд ангиас нь Физикийн багш Бямбаа багш дааж авсан аж. 33-уулаа наймдугаар ангиа амжилттай төгсөхөд багшийн хувь нэмэр хэмжээлшгүй их гэдгийг ангийнхан дуу нэгтэйгээр ярилаа.

Ангийн охин Д.Амарбаясгалан “Багш маань хүүхэд болгонтой тулж харьцдаг. Хичээлээсээ жаахан хоцрох гээд байдаг хүүхдэд илүү цаг гаргаж, хичээлийг нь тайлбарлаж өгдөг байсан. Мөн сурагч сахилгагүйтэж, алдаа гаргавал өөрийнхөө өрөөнд оруулж нэг нэгээр нь загнаж, зэмлэж, сургаж, амьдралын ухааныг ойлгуулах гэж хичээдэг байж дээ. Тиймээс бид бие биенийгээ гэсэн сэтгэл минь одоо ч хэвээрээ. Жаргал, зовлон тохиолдсон аль ч цаг үед хамтдаа байдаг. Одоо хүртэл холбоотой байна. Манай ангийнхан уулзахаараа “Балчир наснаасаа эхлээд 50 гартлаа хамт байна гэдэг ховор завшаан” гэж ярьдаг. Бямбаа багш маань их ухаалаг, арга барил сайтай, чадвартай хүн. Одоо гавьяаныхаа амралтад суусан” хэмээсэн юм.

Эдний ангийнхан 22 эрэгтэй, 13 нь эмэгтэй. Физикийн кабинетад гурвуулаа суудаг ширээ байдаг аж. Багш нь сахилгагүй хөвгүүдийг хоёр эмэгтэй хүүхдийн дунд суулгачихна. Охид нь тэрүүхэн тэндээ хөвгүүдээ шоглодог байсан гэлээ. Багш маань яаж, хэрхэн хүлээцтэй байх уу, бие биедээ хэрхэн тусархаг байх вэ, суурь хүмүүжлийг маань сайн бий болгож өгсөн шүү. Сахилгагүй ангийг атгасан гар шиг болгосон гэж юм л бол багшаа магтана.

Ангийн охин Б.Мөнхцэцэг “Тухайн үед найман настай хүүхэд сургуульд ордог байсан учраас биеэ даачихсан. Үүнийг сурах ёстой гэдгээ ухамсарласан байсан. Бэлтгэл бүлэгт гар зүгшрүүлэх хичээлээр шулуун зураас зурах, дэгээ бичдэг байв. Ингээд үсгээ үзэж эхэлсэн. Цагаан толгойн баяр өвөл болдог байлаа. Зургийн дэвтрийн цаасан дээр цамцны захын хатуулгыг машиндуулж, үсэг болгож, холбож үг бүтээх дасгал хийдэг байсан. Бага ангийн багш маань биднийг огт залхуурч болохгүй. Эрдэм сайн сурах хэрэгтэй гэдгийг хэлдэг байв. Манай ангийнхан сурлага, урлаг спортоороо тэргүүлэгч мөртлөө жигтэйхэн сахилгагүй, их үймүүлдэг байв. Биднийг Бямбаа багш маань хатуу гараар өсгөсөн. Энэ нь биднийг өндөрлөгт хүрэхэд нөлөөлсөн юм. Учир нь аливаа зүйлд хандах хандлага, чин сэтгэл, үнэнчээр хөдөлмөрлөхийн төлөө зүтгэх ёстой гэдгийг сайтар ойлгуулсан” гэсэн юм.

Д.Амарбаясгалан МАХН-ын XVII их хуралд онц сурлагатай учраас оролцох хувь тохиож. Мөн сансрын нисгэгч Ж.Гүррагчаа сансарт нисэхэд “Огторгуйн гүнд монгол хүн дүүлэв” гэсэн нэртэй өөрийнхөө бичсэн шүлгээ Д.Амарбаясгалан радиогоор уншиж байсан гэнэ.

Тэр ч бүү хэл эдний ангийнхан “Нэг од” гэсэн охидын хамтлагтай. Хамтлагийн гишүүд Ё.Гэрэлмаа, Даваа, Отгонсүрэн, Нарангэрэл, Эрдэнэчимэг нар. Тэд гитар тоглож дуулдаг авьяаслаг охид байж. Одоо болтол уулзахаараа гитараа барьж дуулж хуурдана. Ангийн Б.Мөнхцэцэг нийслэлийн 40 дүгээр сургуульд бага ангийн багшаар 28 жил ажиллаж байна. Хүүхэд байхдаа хоёрдугаар салааны урдаасаа хоёрт суудаг. Дуугүй, даруухан, амнаас нь авиа гарахааргүй багш нар асуулт асуухаар л хариулдаг байсан хүн одоо Боловсролын тэргүүний ажилтан болчихсон, үг хэл нь дуусахгүй яриа хүн болжээ.

З.Бат-Эрдэнэ даруухан, инээгээд явж байдаг хөвгүүн байсныг хэллээ. Тэрээр Замын цагдаагийн албанд мөрдөн байцаагчаар ажиллаж, одоо тэтгэвэртээ гарсан ч өмгөөлөгчөөр ажилладаг байна. Харин Д.Бат-Эрдэнэ тогооч мэргэжилтэй. Аялал жуулчлалын компанид мэргэжлээрээ ажилладаг ажээ. Эрдэнэчимэг, Ундрах нар сургуулийн өмнөх боловсролын салбарт ажилладаг байна.

Д.Хүрэлбаатар, Д.Сүхбаатар гэх хоёр ихэр ах дүү хоёр эдний ангид суралцаж байсан гэнэ. Д.Хүрэлбаатар нь инженер болж, “Сайн” констракшин компани байгуулж, олон сайхан байшин барилга барьж, улс орондоо хувь нэмрээ оруулаад явж байна гэдгийг ангийн охин Ё.Гэрэлмаа дурсан ярилаа. Д.Амарбаясгалан “Цэц говь” хэмээх компанид инженерээр ажилладаг байна. Ангийнхан нь эрэгтэй, эмэгтэй барилгын инженерээрээ бахархаж явдаг гэнэ.

Ё.Гэрэлмаа харин ангийн дарга. “Түүний үгэнд ангийнхан сайн ордог. Ангийн дарга мягмар, баасан гаригт ариун цэвэр шалгадаг. Бүгд гараа ширээн дээрээ тавьж, хумсаа харуулна. Нарийн үзвэл үс цэвэрхэн байна уу гэдгийг хүртэл шалгана. Мөн хувцасны оёдлыг ч шалгаж байсан удаатай. Гутлын алчуур, нусны алчуураа ч шалгуулна шүү дээ” гэж ирээд л Д.Хүрэлбаатар дурсав. Ангийн дарга нь одоо Чех улсад байдаг гэнэ.

Ангийн охидын хамтлаг нь ямар нэг албан газрын концерт болохоор очиж, дуулж, бэлэг авдаг байжээ. “Ажил хийвэл ам тосдоно” гэгчээр авсан бэлгээ ангиараа хувааж хүртээд хөөр хөгжөөн болдог байж.

Ангийн хүү Б.Нэмэхбаярын аав нь сургуулийн эрхлэгч нь байжээ. Одоо тэрээр “Петровис” компанид ажилладаг.

Наймдугаар ангидаа долоо хоног бүр бүлгийн ажил гэж хийнэ. Нэг удаа бүлгийн ажлынхаа урилгыг Монгол хэл, уран зохиолын багшдаа Д.Амарбаясгалан хүргэж өгсөн гэнэ. Багшдаа өгчихөөд буцаж гарах гэсэн чинь “Хүүе, Амарбаясгалаан би танай ангийн бүлгийн ажилд оролцохгүй гэжээ. Гэтэл багшаасаа “Яасан юм бол” гэж асууж чадахгүй зогсож байтал “Урилгаа унш даа” гэхээр нь уншжээ. Д.Амарбаясгалан “Яасан юм бол доо” гэж бодлогошрон зогсоход багш нь “Чи ойлгохгүй байна уу” гэжээ. Тэгсэн багш нь “Урья гэж бичиж үү, уръя гэсэн байна уу” гэхээр нь харсан чинь зөөлний тэмдэгний оронд хатуугийн тэмдэг бичсэн байсныг анхааруулж хэлсэн байна. Үүнээс ангийнхан зөв бичих дүрмээ ягштал уншиж, цээжилж, одоог хүртэл алдаагүй бичдэг гэнэ. Монгол хэлний багш Цэрэндорж нь цээж бичиг их хийлгэж, ном уншуулдаг байж. Түүний ачаар зөв бичгийн дүрмийг цээжилж их сайн чадвартай болцгоожээ. Монгол хэлээ сайн сурах ёстой гэдгийг анхааруулдаг байсан. Хэллэг сайжруулахын тулд түргэн хэллэг их уншуулж байсан гэж ангийнхан дурслаа. Эдний ангийнхан удахгүй бүгдээрээ уулзаж бага насныхаа өдрүүдийг баахан дурсацгаах юм байна.

Сонгинохайрхан дүүргийн XVII хорооны есөн давхар байрны дээврээс 21 настай залуу үсрэхийг завджээ. Тухайн үед Шүүхийн шинжилгээний үндэсний хүрээлэнгийн Нийслэлийн шүүх шинжилгээний газрын ахлах шинжээч, ахмад М.Алтан-Од тэр залуутай 30-40 минутын турш ярилцсанаар амийг нь аварсан байна. Ингээд түүнээс тодрууллаа.

---

-Та 21 настай залууг есөн давхар байрны дээврээс үсрэх гэж байсныг нь болиулсан гэсэн. Тухайн үед яг юу болсон юм бэ?

-Сонгинохайрхан дүүргийн цагдаагийн III хэлтсийн жижүүрийн шуурхай бүрэлдэхүүний утсанд энэ сарын 2-нд “Тус дүүргийн XVII хорооны есөн давхар угсармал 32 дугаар байрны дээврээс хүн үсрэх гэж байна” гэсэн дуудлага ирсэн юм. Хэргийн газарт очиход 21 настай М гэх залуу байшингийн дээвэр дээр гарчихсан байсан. Тэрээр “Хүмүүс ойртож, миний ойролцоо ирэх л юм бол шууд үсэрнэ, амиа хорлоно” гэж байв. Өөрөөр хэлбэл, амиа хорлохыг завдаж байсан гэсэн үг.

Тухайн үед Нийслэлийн онцгой байдал болон цагдаагийн алба хаагчид уг газрыг хамгаалалтад авсан байлаа. Ингээд алба хаагчид залууг хэрхэн тайвшруулах вэ гээд ярилцаж байтал гэнэт “Тэр бүсгүйтэй ярилцъя” гээд над руу заасан. Би байшингийн дээвэр дээр гарсан. Тэр залуутай 30-40 минутын турш ярилцсаны үр дүнд амийг нь аварсан.

-Залууд юу тохиолдсон юм бол. Юу гэж ярилцсан талаараа тодруулбал…

-М гэх залууд тулгамдсан асуудлууд байсан юм билээ. Тодруулбал, тэрээр “Залуу хүн учраас надад шийдвэрлэх ёстой, тулгамдсан асуудлууд бий. Би таныг яагаад сонгож, ярилцахаар болсон бэ гэдгийг тайлбарлая. Та ээж шиг минь санагдлаа. Ээждээ би их хайртай. Тиймээс зөвхөн би тантай л ярилцана” гэсэн юм. Би хариуд нь “Эгч нь чамд тусалъя, юу болсон юм бэ. Яагаад амиа хорлоё гэж бодов. Ийм үйлдэл хийж болохгүй, үүнийгээ таслан зогсоох хэрэгтэй шүү. Чи залуу хүн. Иймээс чиний ирээдүй хэзээ нэг өдөр гэрэлтэнэ, сайн сайхан амьдрах боломж үргэлж нээлттэй байдаг. Мөн чи ээждээ хайртай гэсэн биз дээ. Тиймээс дүү минь хайрт ээжийгээ болон чамайг гэдэг гэр бүлийнхнийгээ бодох ёстой. Чиний амь нас чухал шүү. Хоёулаа бууя. Чи надад болохгүй, бүтэхгүй байгаа асуудлынхаа талаар ярьж болно. Эгч нь сонсоод, сайтар зөвлөе” хэмээсэн.

-М гэх залуу согтууруулах ундааны зүйл хэрэглэсэн байсан уу?

-Төв аймгийн Батсүмбэр сумын харьяат М гэх залуу нь согтууруулах ундааны зүйл хэрэглэсэн байсан. Ингээд би түүнийг тайвшруулж, дахин “Яагаад амиа хорлохоор шийдсэн юм бэ. Огтхон ч ийм үйлдэл хийж болохгүй шүү” гэсэн. Гэтэл тэрээр “Би нэг хэрэгт холбогдсон. Мөн манай найз охин надаас салъя гэсэн” хэмээн тайлбарласан. Түүний найз охиных нь дугаарыг авч байгаад залгаж, хурдан хүрээд ирээрэй гэсэн юм. Найз охиныг нь түүнтэй уулзуулж, ээжтэй нь утсаар яриулсан чинь нөхцөл байдал бүр эвгүй болж, залуу их уурлаж, үсрэхийг завдсан. Тэгэхээр нь би “тайвшир” гэсэн чинь залуу “би танаас өөр хүнтэй ярилцахгүй” гэлээ. Би аргадаж, сэтгэлийг нь арай гэж тайвшруулж, байшингийн дээврээс хамт доошоо буусан.

-Түүний найз охинтой нь та ярилцсан уу?

-Түүний найз охин нь “Хоёулаа үерхэхээ болиод, салъя” гэсэн юм билээ. Үүнээс үүдэж, мөн хэрэгт холбогдсоноосоо болж, залуу сэтгэл санааны хүнд байдалд орсон байж болзошгүй санагдсан. Ямар хэрэгт холбогдсоныг нь тодорхой сайн мэдэхгүй байна. Залуу тус байшингийн гадаа гарч ирээд тайвширсан. Би түүнд “Дахин амиа хорлох талаар бодож болохгүй. Аливаа асуудлыг шийдвэрлэх зам гарц гэж байдаг юм. Миний дүү ухаантай байх хэрэгтэй. Эх орондоо ихийг хийж бүтээгээрэй. Залуу хүний амь нас эх оронд нь үнэ цэнэтэй байдаг” гэх зэргээр хэлсэн. Дараа нь түүнийг Нийслэлийн онцгой байдлын алба хаагчдад хүлээлгэж өгч, найз охинтой нь хамт явуулсан. Сүүлд сонсох нь ээ, сэтгэл санаа нь гайгүй болж, хэвийн байдалд орсон гэсэн. Одоо уг хэргийг харьяа дүүргийнх нь цагдаагийн байцаагч шалгаж байгаа. Залууд сэтгэл зүйн талаас нь зөвлөгөө сайн өгч байгаа гэж дуулдсан.

-Та Шүүхийн шинжилгээний үндэсний хүрээлэнд ажилладаг. Цагдаагийн алба хаагчидтай хамт үүрэг гүйцэтгэдэг юм уу?

-Шүүхийн шинжилгээний үндэсний хүрээлэнгийн шинжээч нар Хууль зүй, дотоод хэргийн яамны харьяа юм. Гэхдээ цэрэг, цагдаагийн байгууллагатай хамтарч үүрэг гүйцэтгэдэг. Тиймээс цагдаагийн хэлтэс бүрт манайхаас шинжээч жижүүрийн шуурхай бүрэлдэхүүнийхэнтэй хамт үүрэг гүйцэтгэж, ажилладаг. Анх удаа амиа хорлохыг завдсан иргэнтэй ярилцаж, амь насыг нь аварлаа. Хэд хэдэн гэмт хэргийн газарт очиж байсан.