Author: БАЯРХҮҮГИЙН АМАРТҮВШИН

Эрдэнэт үйлдвэрт онц дэглэм тогтоох тухай Засгийн газрын тогтоол Үндсэн хууль зөрчсөн эсэх асуудлаар хуульч Б.Мэргэн, Э.Хашчулуун, Б.Энхмандах нар Үндсэн хуулийн Цэцэд хандсан байна. Энэ талаар “Веритас партнерс” хуулийн фирмийн хуульч Э.Хашчулуунтай ярилцлаа.

---

-Та бүхэн яагаад Цэцэд гомдол гаргах болов?

-Үндсэн хуулийн Цэцэд бид Эрдэнэтийн 49 хувийг өмгөөлж хамгаалах үүднээс хандаагүй. 1992 оны Үндсэн хууль батлагдахаас өмнө 1991 онд батлагдсан Засгийн газарт эрх олгох тухай хууль гэж бий. Засгийн газарт эрх олгох тухай хуульд үндэслэн 2019 оны 91 дүгээр тогтоолыг гаргасан байна. Энэ нь Эрдэнэт үйлдвэр, Монголросцветмэнт ХХК-ийн талаар авах зарим арга хэмжээний тухай гэсэн нэртэй тогтоол юм. Тиймээс уг хууль болон Засгийн газрын тогтоолыг Үндсэн хуулийн Цэцэд өгсөн. Өөрөөр хэлбэл хувийн өмч рүү Засгийн газар халдаж байгаа энэ үйлдлийг Үндсэн хуулийн үзэл баримтлал, зүйл, заалтуудад илт харшилсан тул хүчингүй болсонд тооцогдсон байх ёстой гэж үзэж байна. Хэрэв мэдээлэл үндэс-лэлтэй гэж үзвэл үндсэн хуулийн Цэцээс дурдсан хуулийг хүчингүйд тооцсон шийдвэрийг эцэслэн гаргаж, цаашид тус хуульд үндэслэн үндсэн хууль зөрчсөн шийдвэрүүд гарахаас урьдчилан сэргийлэх нь зүйтэй гэж үзсэн учраас энэхүү мэдээллийг гаргаж байгаа юм.

-Үндсэн хуулийн хавсралт хуульд энэ хууль байдаг байх аа?

-1992 онд Үндсэн хууль батлагдахдаа хавсралт хууль баталсан. БНМАУ-ын Ардын их хурлаас 1992 оны нэгдүгээр сарын 16-ны өдөр баталсан БНМАУ-ын үндсэн хуулиас Монгол Улсын үндсэн хуулийг бүрнээ дагаж мөрдөхөд шилжих тухай Монгол Улсын хавсралт хуулийн Тавдугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт “Монгол Улсын үндсэн хууль хүчин төгөлдөр болох хүртэл дагаж мөрдөж ирсэн бүх хуулийг мөнхүү үндсэн хуульд харшлахгүй бол цаашид хүчин төгөлдөр дагаж мөрдөнө” 3 дахь хэсэгт “Монгол Улсын Үндсэн хууль хүчин төгөлдөр болсон өдрөөс эхлэн мөнхүү Үндсэн хуульд харшилсан хууль болон эрх зүйн бүх акт, тэдгээрийн заалтыг хүчингүй болсонд тооцно” гэж тус тус заасан.

Энэ хавсралтад 1988 онд батлагдсан нэг хууль, 1991 онд батлагдсан долоон хууль байгаа. засгийн газарт эрх олгох тухай хууль, Газрын хэвлийн тухай хууль гэх мэт найман хуулиуд бий. Яагаад засгийн газарт эрх олгох тухай хуулийг хүчин төгөлдөр гэж үзсэн бэ гэдэг нь тодорхойгүй байгаа. Энэ нь Үндсэн хууль зөрчсөн байна гэж бид үзээд үндсэн хуулийн Цэцэд өгч байгаа юм. Тэрнээс энэ хуулийг үндсэн хууль зөрчсөн эсэх талаар өмнө нь ямар нэг дүгнэлт гараагүй. Гэхдээ энэ хуулийг хүчингүй болгоогүй байхыг бодоход тухайн үедээ Үндсэн хууль зөрчөөгүй гэж үзсэн байж магадгүй. Нэг бол санамсаргүйгээр орхигдуулсан ч байх магадлалтай. Яагаад гэвэл тухайн үед засгийн газрын хууль гэж байгаагүй. энэ тогтоолоор зөвхөн онц байдал тогтоохоос гадна, гоц халдварт өвчин зэрэг бусад асуудлуудыг энэ хуулиар зохицуулж байсан учраас үлдээсэн байж магадгүй гэж хараад байгаа.

-Үндсэн хуулийн аль заалтад харшилж байгаа вэ?

-Хүчингүй болсонд тооцох ёстой уг хуулийн агуулгаар засгийн газраас шаардлагатай гэж үзсэн тохиолдолд өмчийн хэлбэр үл харгалзан дурын үйлдвэрийн газар, байгууллагад “онцгой дэглэм” тогтоож, захиргааны акт нь хуульд үндэслэсэн байх тухай зарчимд нийцүүлэх шаардлагагүйгээр “тусгай журам” баталж, дараахь арга хэмжээг авах эрхийг засгийн газарт эрх олгох тухай хуулиар бий болгожээ. ингэснээр засгийн газарт эрх олгох тухай хууль нь Монгол Улсын үндсэн хуульд дараахь үндэслэлээр харшилж байна. үүнд: нэгдүгээрт, үндсэн хуулийн Нэгдүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэгт “….эрх чөлөө, тэгш байдал…., хууль дээдлэх нь төрийн үйл ажиллагааны үндсэн зарчим мөн” гэж заасан. Гэтэл засгийн газарт эрх олгох тухай хууль нь засгийн газар хүссэн үедээ өөрийн үзэмжээр үйлдвэрийн газар байгууллагад дурын хяналтаа тогтоож, хуулиас гадуур журам мөрдүүлж байгаа нь иргэнийг ялгаварлан гадуурхаж, эрх чөлөөнд нь халдаж, хуулиар тогтоосон үндэслэл журмаас гадуур шийдвэр гаргах эрхийг олгож байна. хоёрдугаарт, үндсэн хуулийн Арван дөрөвдүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт “Монгол Улсад хууль ёсоор оршин суугаа хүн бүр хууль, шүүхийн өмнө эрх тэгш байна”, Арван зургадугаар зүйлийн 3 дахь хэсэгт “Монгол Улсын иргэн хөдлөх, үл хөдлөх хөрөнгө шударгаар олж авах, эзэмших, өмчлөх өв залгамжлуулах эрхтэй. Хувийн өмчийг хууль бусаар хураах, дайчлан авахыг хориглоно. Төр түүний эрх бүхий байгууллагууд нийгмийн зайлшгүй хэрэгцээг үндэслэн хувийн өмчит эд хөрөнгийг дайчлан авбал нөхөн олговор төлнө” гэж заасан. Гэтэл засгийн газарт эрх олгох тухай хуулиар иргэний шударгаар бий болгосон эд хөрөнгөнд бүрэн хяналт тогтоож, хуулийн этгээдийн бүтэц, орон тоо, удирдлагыг өөрчилж, бусадтай байгуулсан гэрээг хүчингүй болгож, эсэргүүцсэн тохиолдолд захиргааны болон бусад хариуцлага тооцохоор заасан байна. Гуравдугаарт, үндсэн хуулийн Далдугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт “Үндсэн хуульд хууль, зарлиг, төрийн байгууллагын бусад шийдвэр, нийт байгууллага, иргэний үйл ажиллагаа бүрнээ нийцсэн байвал зохино” гэж заасан. Өөрөөр хэлбэл үндсэн хуулиас гадуур ямар нэгэн үндсэн хуулийн үзэл санааны эсрэг Монгол Улсад үйл ажиллагаа явуулж байгаа албан тушаалтан, эрх мэдэлтэн, иргэн, байгууллага хууль бус шийдвэр гаргахыг хориглосон ийм зохицуулалт байгаа. Гэтэл дурдсан хуульд зааснаар засгийн газрын шийдвэр нь үндсэн хууль, бусад хуульд заавал нийцсэн байхыг шаардахгүй байна.

-Уг асуудлыг Үндсэн хуулийн Цэц дээр авч үзээд Үндсэн хууль зөрчсөн байна гэж үзвэл хэрхэх вэ?

-Үндсэн хууль зөрчсөн байна гэж үзвэл хууль өөрөө хүчингүй болно. засгийн газрын тогтоол мөн хүчингүй болно. Тэрийг дараа нь Уи х хүлээж авах эсэх нь Уи х дээр шийдэгдэнэ. Тэгээд дунд суудлын хуралдаан, их суудлын хуралдаан гээд дарааллаараа явна. Үндсэн хуулийн Цэцийн шийдвэрийг хүлээж авсан тохиолдолд юм уу, эсвэл Цэцийн их суудлын хуралдааны шийдвэр гарч мэдээллийг үндэслэлтэй байна аа гэсэн тохиолдолд хууль, тогтоол хоёр хүчингүй болно. ингэснээр тогтоолын хүрээнд гарсан онцгой дэглэм болоод ажлаас халсан шийд, цаашид зургаан сарын хугацаанд худалдан авалт хийхдээ тендергүйгээр шууд худалдан авалт хийх зэрэг үр дагавар бүхий шийдлүүд үгүй болох юм.

-Уг хуулийг өмнө нь ашиглаж байсан уу?

-Энэ хуулийг гурав дахь удаагаа хэрэглэж байна гэж тайлбарлаад байгаа. Өмнө нь МИАТ дээр нэг удаа хэрэглэсэн. Засгийн газрын тухай хууль гэж байгаа. энэ хуулийн 12-15 дугаар зүйлүүдэд ямар бүрэн эрхтэй байх вэ гэдгийг хуульчилчихсан. засгийн газар онцгой байдлын үеэр зөвхөн гоц халдварт өвчин гарсан тохиолдолд үндэсний аюулгүй байдалтай холбоотой бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэх л зохицуулалт байгаа. Өөрөөр хэлбэл бүс нутаг дээр хорио цээр тогтоох эрх хэмжээ л бий. Түүнээс хувь компани дээр ямар нэгэн хуулийн шийдвэргүйгээр онц байдал зарлаад өмч хөрөнгийг нь хурааж, ажил албан тушаалтнуудыг нь солих асуудал шүүх эрх мэдэлтэй холбогдсон буюу гэм буруутай хэсэг нь тухайн байгууллага эд хөрөнгөө өмчлөх эрх нь хууль ёсны юу, үгүй юу гэдгийг шийдсэн шүүхийн шийдвэр байхгүй үед дур зоргоороо авирлан ийм шийдвэр гаргаж байна гэж ойлгохоос өөр арга байхгүй. Яваандаа энэ хуулиар хэн нэгэн компани дээр, хаана ч онц дэглэм тогтоож болохоор харагдаж байна. Манай үндсэн хуулийн Цэц санаачилгаараа засгийн газрын тогтоол, Уих-ын шийдвэрийг хянадаггүй юм. Харин эрх зүй өндөр хөгжсөн улсуудад үндсэн хуулийн Цэц нь өөрөө энэ байдлуудаа харж дүгнэлт хийдэг.

БНХАУ-ын Засгийн газраас Монгол Улсын Засгийн газарт олгох нэг тэрбум ам.долларын хөнгөлөлттэй зээлийн хүрээнд хэрэгжүүлэх Гачууртын уулзвараас Налайх, Чойрын уулзвар хүртэлх 20.9 км авто замын өргөтгөл, шинэчлэлийн төслийн арилжааны гэрээг шинэчлэн байгуулах ёслолын ажиллагаа өчигдөр боллоо. Гэрээнд нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын захирагч С.Амарсайхан, “Синохайдро Корпорейшн Лимитед” компанийн Монгол Улс дахь төлөөлөгчийн газрын захирал Жианг Гуо нар гарын үсэг зурж, баталгаажуулсан юм. Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын захирагч С.Амарсайханаас энэ талаар тодруулсан юм.

---

-“Синохайдро Корпорейшн Лимитед” компанитай та бүхэн гарын үсэг зурж Налайхын замын ажлыг баталгаажууллаа. Та энэхүү замын ажлын талаар ярихгүй юу?

-Ер нь Баянзүрх, Налайх дүүргийн зам гэдэг нь нийслэлийн хөгжил дэвшилтэй холбоотой. Түүнчлэн иргэд оршин суугчдын аюулгүй зорчиж, ажиллаж, амьдрахтай холбоотой чухал дэд бүтцийн асуудлын нэг. Өөрөөр хэлбэл Улаанбаатар хотыг зүүн бүсийн аймгуудтай болон ЗамынҮүд, Чойр хотуудтай холбосон ачаа тээвэр, хүн тээвэр, цаашилбал, эдийн засгийн ач холбогдолтой юм.

Тухайлбал, барааны эргэлтийг нэмэгдүүлэхэд асар их хувь нэмэр болох зам гэж хэлж болно. Манай нийслэлчүүд өвөл зунгүй Тэрэлж, Чонжинболдогийн аялал жуулчлалын газрууд руу явдаг. Ялангуяа Монгол Улсад жилдээ ирдэг 600-700 мянган гадаад, дотоодын зочин гийчин, жуулчид бүгд энэ замаар зорчдог. Аюулгүй байдлын үүднээс харвал энэ замд хүнд нөхцөл үүссэн. Гачууртын уулзвараас Налайх, Чойрын уулзвар хүртэлх замд аваар ослын улмаас иргэд эрүүл мэнд, амь насаараа хохирох гэх мэт олон тулгамдсан асуудлууд гардаг. Тиймээс яаралтай Баянзүрх, Налайхын замыг шинэчлэн зохион байгуулж, иргэдийн амь нас, эрүүл мэнд, аюулгүй байдлыг хангах ажил анхаарлын төвд байсаар ирсэн. Монгол Улсын Засгийн газар нийслэлийн Засаг даргын тамгын газраас шаардлагатай арга хэмжээг авч өнөөдөр (өчигдөр) гүйцэтгэгч “Синохайдро Корпорейшн Лимитед” компанитай гарын үсэг зурж баталгаажууллаа. Энэ замын ажлыг дөрөвдүгээр сарын 1-нд эхлүүлж, энэ ондоо багтаж, бүрэн ашиглалтад оруулах юм. Өнөөдөр гэрээ үзэглэснээр энэхүү ажил эхэлж байна.

-Гачууртын уулзвараас Налайх, Чойрын уулзвар хүртэлх замын барилгын ажилд монголчууд гар бие оролцох уу. Ажлын байр бий болгох боломж бий юу?

-Мэдээж энэ ажлыг гүйцэтгэхэд орон нутгийн иргэд, ажилчид туслан гүйцэтгэгчээр ажиллах боломжтой. Тэр хэмжээгээрээ ажлын байрыг нэмэгдүүлэн айл өрхийг орлоготой болгох боломжуудыг эрэлхийлж байна. Үүнд бид анхаарч ажиллах болно. Орон нутгийн иргэд тэр оршин суугчдын эзэмшдэг машин, механизм, бусад хүнд механизмуудыг авч, ашиглаж, туслан гүйцэтгэгчээр оролцуулна. Ингэснээр иргэдийг ажлын байраар хангах орлоготой цалинтай болгох гэх мэтийн давхар ач холбогдолтой.

-Шинээр баригдах гэж буй Налайхын зам ямар онцлогтой вэ?

-Энэхүү зам олон улсын стандарт шаардлагад нийцсэн. Өндөр зэрэглэлийн бүрэн гэрэлтүүлэгтэй, явган хүний зам, дугуйн замтай. Бид зураг төсөлд нь өөрчлөлт оруулсан. Өнгөрсөн хугацаанд нийслэлийн иргэдийн хурлын тэргүүлэгчдийн хурлаар уг замын төслийг оруулсан. Улмаар зураг төсөлд өөрчлөлт оруулах замаар явган хүний зам, дугуйн замыг нэмэлтээр хийх ажлыг зохион байгуулж, өнөөдөр (өчигдөр) бэлэн болсон. Тиймээс замын ажлыг ирэх дөрөвдүгээр сарын 1-нээс эхлүүлэх боломж нь бүрэн бүрдлээ гэж ойлгож болно. Энэ жилийн сүүл гэхэд зам ашиглалтад орно. Ингэснээр хотын ирээдүйн хөгжлийн бас нэг том суурь тавигдаж байна гэж ойлгож байгаа.

-Налайхын замд Монголын талаас ямар оролцоотой ажиллах вэ?

-Хятад талаас 70 хувь, манай талаас 30 хувь оролцоно.

-Одоо ашиглагдаж байгаа Налайхын замыг яах вэ?

-Налайхын замыг 100 хувь хаана. Энэ барилгын ажилд 40 гаруй хоолой, тунелийн ажил зэрэг эхэлнэ. Тиймээс түр замын асуудлаа яаралтай шийдэхээр ажиллаж байна.

-Налайхын зам хэдэн метр өргөнтэй байх вэ?

-Налайхын замын зорчих хэсэг хоёр эгнээ. Шинэ зураг төсөл дээр дөрвөн эгнээ хийж байгаа. Дөрвөн эгнээ хийхдээ тусгаарлах зурвас нь төмөр бетон дизельтэй байна. Аюулгүй байдлыг маш сайн хангасан гэж болно.

-Замын цагдаагийн уулзвар шинэ гүүрэн гарцын барилгын ажил юу болж байна вэ?

-Наадмаас өмнө Замын цагдаагийн баруун урд уулзварын гүүрэн гарцын үндсэн гүүрээ ашиглалтад оруулна. Есдүгээр сар гэхэд энэхүү гүүрний ажлыг бүрэн дуусгахаар төлөвлөж байна. Мөн бусад гүүрний ажил энэ жилдээ бүгд дуусна. Түгжрэлийг бууруулахын тулд орон сууц гэр хорооллын холбоос замуудыг маш сайн хийж өгөхөөр төлөвлөсөн.

Гэрэл зургийг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

Өнгөрсөн пүрэв гаригт ажлаа хүлээн авсан НИТХ-ын дарга Р.Дагватай ярилцлаа.

---

-Таны нутаг ус, аав, ээжийн тань талаар ярилцлагаа эхэлье. Та аль нутгийн хүн бэ?

-Би өөрөө Улаанбаатар хотод төрж, өссөн. Харин аав минь Архангай аймгийн Их тамир сумын уугуул. Их олон жил тээврийн жолооч хийсэн. Ээж минь нярав хүн бий. Ер нь ажилчин гаралтай гэж хэлэхэд болно доо. Хүүхэд насаа би Долоон буудалд эмээтэйгээ хамт өнгөрөөсөн. Миний эмээ надад амьдралын философи, амьдралд хүн яаж хөл тавих ёстой, ямар хүн байх ёстой талаар сургаал хайрладаг байлаа. Эмээ минь хүний сурсан, мэдсэн зүйл хэзээ нэгэн цагт заавал хэрэг болдог гэх зарчмыг байнга сануулдаг байсан. Би эрх зүйч мэргэжилтэй. МУИС, Их засаг олон улсын их сургууль, Удирдлагын академийг дүүргэсэн. Эхнэр, гурван хүүхэдтэй. Хүүхдүүд маань бүгд тусдаа гарчихсан. Дор бүрнээ ажил төрлөө хийгээд л явж байна.

-Та яагаад улс төрд орох болов?

-Би бусад хүмүүс шиг улс төрд орохыг тэгж их тэмүүлээгүй. 2005 оны үед би МҮОНРТийн хүний нөөцөөс хотын захиргаанд татагдаж ирсэн юм. Хотын захиргаанд гурван жил болсны дараа тухайн үеийн Хотын дарга орон нутгийн сонгуульд нэр дэвш гэдэг чиглэл өгсөн. Тухайн үед их гайхаж, учрыг нь ч олоогүй. Дотроо бол сонгуульд нэр дэвших дургүй маягтай байсан хэрэг. Ингээд дүүргийн ИТХд нэр дэвшиж, ялсан юм. 2012 оноос хойш хоёр дахь удаагаа НИТХ-д сонгогдон ажиллаж байна.

-Та НИТХ-ын даргад нэр дэвших эсэхээ хэзээ шийдсэн юм бэ. Гэнэтийн шийдвэр байсан уу?

-Оны өмнө намын удирдах зөвлөлийн хурлаар С.Амарсайхан дарга Нийслэлийн Засаг даргад нэр нь яригдаж, улс төрийн шийдвэр гарсан. Тэр үед давхар хурлын даргын асуудал нам дээр яригдаж миний нэрийг дэвшүүлсэн. Намын удирдах зөвлөл, бүлгийн шийдвэр гарчихсан байсан. Зөвхөн С.Амарсайхан даргын асуудлыг л хүлээж байлаа. Хотын даргын асуудал нэлээн сунжирлаа шүү дээ.

-Та шинэ ажлаа аваад удаагүй байна. Хамгийн эхний шийдвэрлэх ажил юу байх вэ?

-Нийслэлийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн шинэчлэн найруулсан төсөл УИХ дээр хэлэлцэгдэж байгааг мэдэж байгаа байх. Энэ ажлыг эрчимжүүлнэ. Өөрөөр хэлбэл, нийслэлийн эрх зүйн орчныг сайжруулах, шинэчлэхээс ажлаа эхлүүлнэ дээ. Улаанбаатар хотод эрх зүйн нэн таатай орчин хэрэгтэй байгаа. Манай хотын дүүргүүд сумын статустай адил байдаг. Гэтэл бодит нөхцөлд дүүргүүд аймгуудаас ч их хүн амтай болчихсон байна. Тиймээс төрийн болоод нийгмийн үйлчилгээнүүдийг хорооны иргэдэд хүргэхэд нэн бэрхшээлтэй болчихсон. Энэ нь маш олон тулгамдсан асуудлуудыг бий болгож байгаа. Хүн амын механик өсөлттэй холбоотойгоор манай хотод мэдээж оюуны, ажиллах хүчний төвлөрөл бүрдсэн. Гэхдээ үүнийг бид давуу тал болгож чадахгүй байгаа. Харин ч эсрэгээр бидний сул тал болчихоод байна. Учир нь нийгмийн харилцаанд их олон хүндрэлүүдийг араасаа дагуулж байна. Энэ сул талаа хэрхэн давуу тал болгох вэ гэдэг дээр илүү анхаарах ёстой. Хотын хөгжилтэй холбоотой төсөл хөтөлбөрүүд, ерөнхий концесс цаашдаа Улаанбаатар хот яаж хөгжих ёстой гэдгийг эхлээд ухаж ойлгох хэрэгтэй.

Нүдэнд харагдаж байгаа тэдгээр асуудалтай нь тэмцэх биш үндэс, сууриар нь асуудлыг нь шийдэх тал руу бодлого гаргаж ажиллана. НИТХ дахь хоёр намын бүлэгтэйгээ зөвшилцөж, тэднийхээ санаа оноог сонсож, бусад харьяа газар агентлагийн салбарын түвшин дэх бодлого, Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөр, Нийслэлийн Засаг даргын дэвшүүлсэн мөрийн хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлэх гээд их олон зүйл байна. Гэхдээ гашуун үнэнүүд бий. Тухайлбал, улс, нийслэлийн төсвөөр Улаанбаатар хотын хөгжлийг хэзээ ч шинэ шатанд гаргахгүй. Үүнийг бүгд хүлээн зөвшөөрөх хэрэгтэй. Улаанбаатар хотод тулгамдсан маш олон асуудал байна шүү дээ. Агаар хөрсний бохирдол, ажилгүйдэл, замын түгжрэл гэж явсаар золбин нохой дээр очдог байхгүй юу. Энэ бүх асуудлыг дээрх санхүүгийн эх үүсвэрээр шийдэх гэж 27 жил зүтгэлээ. Гэхдээ өнөөдрийг хүртэл шийдэж чадсангүй. Тиймээс бид Улаанбаатар хотын амьдрах арга ухааныг өөрчлөх хэрэгтэй. Глобалчлагдаж байгаа дэлхий ертөнцийн чиг хандлага руу Улаанбаатар хотын хөгжлийг дөхүүлж, орчин үеийн смарт хотын хөгжлийн төлөө бүгд ур ухаанаа уралдуулах ёстой. Ер нь хувийн хэвшлийн оролцоогүйгээр хотын хөгжлийг төсөөлнө гэж хэзээ ч байдаггүй юм байна. Хувийн хэвшлийн оролцоогүйгээр Улаанбаатар хотыг хөгжүүлчихнэ гэж бодож суугаа дарга нар байвал яг одоо гэртээ харь л гэж хэлье. Бид арваад жилийн өмнө ганцхан гамшгийн хэмжээнд тулсан тулгамдсан асуудалтай байсан. Тэр нь агаарын бохирдол. Одоо өнөөх хөрсний бохирдол, замын түгжрэл, ажилгүйдэл гамшгийн хэмжээнд ирсэн. Асуудал улам зузаараад байгаа байхгүй юу. Тэгэхээр энэ бүх бэрхшээлийг хувийн хэвшлийн оролцоогүйгээр шийдэж чадахгүй юм байна гэдгийг ойлгоод, хувийн хэвшлийнхэн юу хүсээд байгаа юм, тэдэнд ямар эрх зүйн, шийдэл, шийдвэр, юу хэрэгтэй байгааг тэмтэрч үзэх хэрэгтэй байна.

-Улаанбаатарыг хөгжүүлэх нэг том гарц гаргалгаа нь хувийн хэвшлийн оролцоо гэж ойлгож болох уу?

-Хувийн хэвшил нэг том тал нь. Улаанбаатар хотод тулгамдсан асуудлуудыг шийдвэрлэхийн тулд ажилгүйдлийг багасгах нь хамгийн чухал. Залуучуудыг ажилтай, өрхийг орлоготой болгох хэрэгтэй.

-Тэгвэл иргэдийг яаж ажил, орлоготой болгох вэ?

-Засгийн газар ажлын байрыг бий болгодоггүй. Ажлын байрыг хувийн хэвшлийнхэн бий болгодог байхгүй юу. Хувийн хэвшлийн ажил олгогчид үйлдвэрлэлээ, бизнесээ тэлэх хэрэгтэй. Тэр бүх боломж, хууль эрх зүйн орчныг хотын зүгээс гаргаж өгөх хэрэгтэй. Тэр олон мянган хүний ажлын байрыг бий болгох гэхээр юу саад болоод байна, тэрийг л бид олох хэрэгтэй юм. Тэдний бодол санааг сонсох хэрэгтэй гэсэн үг. Иймд би аль болох хувийн хэвшлийн оролцоог хангасан хотын хөгжлийн төлөө бодол санаагаа уралдуулж ажиллана.

-Гадны улсуудад хотын санхүүгийн эх үүсвэрийг бий болгосон гуравдагч туршлагууд юу байна. Та судалж үзэв үү?

-Хувийн хэвшлийн оролцоо хаана хангагддаг, тэр олон арван мянган ажлын байрууд хаана бий болдог, яавал гадаадын хөрөнгө оруулагчид тухайн бүс нутаг, улс оронд, хотод хөрөнгөө авчирдаг юм бэ гэхээр ерөөсөө татварын нэн таатай орчинд юм. Өөрөөр хэлбэл, эдийн засгийн чөлөөт бүс, өөр тусгай бүсүүдэд гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулагчид хөрөнгөө авчирдаг.

-Та чөлөөт бүс гэж их ярьдаг.

-Эдийн засгийн чөлөөт бүс гэдэг ойлголт бол цоо шинэ зүйл биш. Хэдэн зуун жилийн түүхтэй. Дэлхийд 3500 гаруй чөлөөт бүс ажиллаж байна. Монгол Улс хил дамнасан гурван чөлөөт бүсийг 2002 онд анх байгуулсан. Тэрнээс хойш 17 жил боллоо. Энэ чөлөөт бүс Монгол Улсын эдийн засагт эерэг нөлөө үзүүлээгүй. Үйл ажиллагаа нь жигдрээгүй, тогтмолжоогүй.

-Яагаад?

-Хил дамнасан эдийн засгийн чөлөөт бүсээс дэлхий нийт татгалзчихсан байна. Дэлхий нийтийн жишгээр чөлөөт бүсийг хөгжлөөр сулавтар байгаа бүс нутаг, хотуудынхаа дэргэд байгуулдаг. Манай Улсын чөлөөт бүсийн тухай хуулинд чөлөөт бүс байгуулах угтмал нөхцөлүүдийг заа-гаад өгчихсөн байдаг юм. Улаанбаатар хотод хуулинд заагдсан угтвар нөхцөлүүд бүгд бүрдсэн. Ажиллах хүч нь бэлэн байна. Залуучууд нь ажлын байр эрэлхийлж байна. Тэгэхээр хотын хөгжлийн нэг том концесс нь Улаанбаатар хотын дэргэд шинэ дагуул хот буюу эдийн засгийн чөлөөт бүс байгуулах замаар залуучуудыг ажлын байртай болгох. Тэр татваргүй орчинд гадаад дотоодын хөрөнгө оруулагчид хөрөнгөө авчрах хамгийн сайхан таатай нөхцөл бий болно. Тэнд бизнес хйиж байгаа, үйлдвэрлэлээ тэлж байгаа хувийн хэвшлийнхэн маань олон мянган ажлын байруудыг бий болгоно. Буянт-Ухаагаас Хөшигтийн хөндийн нисэх буудлын хооронд Улаанбаатарын, сууршлын бүсийг бий болгох ёстой. Тэнд эдийн засгийн тусгай бүс буюу No Taxе-тай FreeZone эдийн засгийн чөлөөт бүсийг байгуулах замаар хотын түгжрэлийг саринуулах, энэ хотод төвлөрсөн их төвлөрлийг гадагш нь чиглүүлэх, хөрсний бохирдол, агаарын бохирдлоо давхар шийдэх, залуучууддаа ажлын байртай болгох гэх мэт асуудлыг шийдвэрлэх боломжтой. Миний хийсэн судалгаагаар Улаанбаатар хотод эдийн засгийн чөлөөт бүс байгуулах юм бол 5-8 жилийн дараа 80-100 мянган хүн тогтмол орлоготой болно. Тиймээс гадаад, дотоодын зах зээлээс хөрөнгө оруулагчдыг бид урих хэрэгтэй. Монгол Улсад орж ирдэг нийт гадаадын хөрөнгө оруулалтын 80 хувь нь зөвхөн уул уурхайн салбарт ордог. Үлдсэн 20 хувь нь бусад салбаруудад руу явдаг. Хамгийн гунигтай нь Улаанбаатар хотод орж ирдэг хөрөнгө оруулалтын хэмжээ маш өчүүхэн. Яагаад гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулагчид Улаанбаатар хотыг сонирхохгүй байна вэ. Одоо яах вэ гэдэг цагийн байдлаа ярьцгаая. Энэ цагийн байдалтайгаа таарсан шийдвэрүүдийг хурдтай гаргах хэрэгтэй. Хөгжлийн том шийдлүүд нь юу байх юм. Хотын энэ олон тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэхийн үндэс, ул суурь болсон асуудлууд руу нь бид юу хийж эхлэх юм. Одоо сонгуулийн дөрвөн жилийн бүрэн эрхийн хугацаа дуусахад 1.3 жилийн хугацаа үлдлээ. Энэ хугацаанд хэнбугай ч айхтар юм хийгээд сүйд болохгүй. Тиймээс хотын 20 жилийн урт хугацааны хөгжлийн том төсөл, хөтөлбөр, концесс, суурь асуудлуудыг шийдвэрлэх суурийг бэлдэж өгөх жил байгаасай гэсэн хүсэл байна.

-Та ямар бодлого баримтлах вэ. Өмнөх НИТХ-ын дарга хариуцлага, төсвийн таналт гэж ярьдаг байсан. Үүнийг үргэлжлүүлэх үү?

-Өмнөх НИТХ-ын дарга хариуцлагыг нэхэж байсан. Хуралдааны дэг ч боломжийн байлаа. Гэхдээ НИТХ-ын хуралдааны үйл ажиллагааг илүү чанартай, хариуцлагатай, ёс зүйтэй, тогтоол, шийдвэрүүдээ цаг хугацаанд нь шийдвэрлэж чаддаг, чадамжтай хуралдаан байлгахын төлөө хичээж ажиллана. Хоёрдугаарт, улс, нийслэлийн төсвийн хөрөнгөөр Улаанбаатар хотод хийгдэж байгаа хөрөнгө оруулалтын ажлын эдийн засгийн үр өгөөжийг нэхэж эхэлнэ. Засаг дарга түүний харьяа газар албатуудаас буюу татвар төлөгч таны мөнгөөр цуглуулсан хөрөнгөөр бүтээн байгуулж байгаа нийгмийн бүтцийн чиглэлийн хөрөнгө оруулалтын ажлуудын эдийн засгийн үр өгөөж нь хаана байна вэ гэдгийг нэхэж эхэлнэ гэсэн үг. Улаанбаатар хот гэдэг болих том бүтэц. Тэр хэрээрээ урсгал зардал ихтэй. Тэгвэл Улаанбаатар хотын бүтэн жил хэрэглэж байгаа урсгал зардлын эдийн засгийн үр өгөөжийг бас нэхэж эхэлнэ. Цаашдаа энэ талаар ярина.

-Ойрын хугацаанд Улаанбаатар хотын эдийн засгийн тэргүүлэх чиглэлийг та юу гэж харж байна?

-Аялал жуулчлалын салбар гэж харж байгаа. Эхлээд бид аялал жуулчлалын бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэж байгаа хувийн хэвшлүүдэд юу саад болоод байгааг судална. Тухайлбал, Хөшигтийн хөндийн нисэх онгоцны буудал энэ онд ашиглалтад орж байгаа. Жилдээ гурван сая зорчигч тээвэрлэх хүчин чадалтай. Тэдгээр зорчигчдын хоёр сая нь гадны зорчигч буюу жуулчин байх боломжтой юм. Энэ нисэх онгоцны буудлын хөрөнгө оруулалтын эдийн засгийн үр өгөөжийг Монгол Улсын Засгийн газар тооцож байгаа байлгүй. Харин нийслэлийн удирдлагууд энэ бүтээн байгуулалт Улаанбаатар хотод ямар давуу талтайг бодох ёстой. Хөшигтийн хөндийн нисэх онгоцны буудалд гурван сая зорчигч тээвэрлэх тээврийн дэд бүтцийн боломж онгойлоо шүү дээ. Энэ боломжийг Улаанбаатар хот яаж ашиглах юм. Аялал жуулчлалын салбарт л гэхэд тэргүүлэх чиглэл байж болно. Жуулчид манай улсад төмөр зам, авто замаар ирдэггүй юм билээ. Ирдэг ганцхан тээврийн хэрэгсэл нь агаарын тээвэр. Тэгэхээр бид яаж тосож авах вэ гэдэг дээр тархиа уралдуулах ёстой. Нэг жуулчнаас хэдэн ам.долларыг Улаанбаатар хотын эдийн засгийн хөрс гээч зүйл рүү шингээж чадах вэ.

-Улаанбаатар хотыг та улсын төсөвт эерэг нөлөө үзүүлэх боломжтой гэж харж байна уу?

-Улаанбаатар хотод хоёр орчим их наяд төгрөгийн үндсэн хөрөнгө бүртгэлтэй байна. Үл хөдлөх хөрөнгө гэсэн үг. Ямар ч эдийн засгийн эргэлтэд ордоггүй. Жилээс жилд элэгдэл хорогдол тооцогдоод байж байдаг. Тэр үндсэн хөрөнгийг дандаа татвар төлөгчдийн хөрөнгөөр босгож байгаа шүү. Үүний тодорхой хувь нь жил бүр моралийн элэгдэлд орсон гэдэг шалтгаанаар актлагдаж байдаг. Тиймээс дахиад л жил бүр татвар төлөгчдийн мөнгөөр шинэ үл хөдлөх хөрөнгүүдийг бий болгож, жил бүр тодорхой хэмжээний үл хөдлөх хөрөнгө эдийн засгийн ямар ч үр өгөөжгүй хаягддаг гэсэн үг. Үүнийг яаж эдийн засгийн эргэлтэд оруулах вэ гэдэг бас нэг том ажил. УИХ-д өргөн барьчихсан байгаа нийслэлийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийг бид нар яаралтай батлуулж чадах юм бол эдгээр үл хөдлөх хөрөнгийг эдийн засгийн эргэлтэд оруулж болно. Тэр хоёр орчим их наяд төгрөгийн 1.3 их наяд нь эдийн засгийн эргэлтэд орох боломжтой. Тэрийгээ барьцаалаад бонд гаргаад, хөнгөлөлттэй, хугацаатай зээл гаргаад нийслэлийнхээ тулгамдсан асуудлуудыг шийдвэрлэх, улмаар хамгийн нээлттэй, шударга зарчимаар нийслэлчүүдтэйгээ зөвлөлдөх хэрэгтэй. Ер нь Монгол Улсын хэмжээнд эдийн засгаа макро түвшинд харах юм бол уул уурхайн салбар голлох үүрэгтэй. Дэлхийн зах зээл дээр уул уурхайн баялаг, түүнээс гарч байгаа бүтээгдэхүүний үнэ ханш савлахад манай эдийн засаг савладаг. Дагаад Улаанбаатар хотын эдийн засаг хөдөлгөөнд ордог. Ийм үелзэлтэй байна. Засгийн газраас Монгол Улсын эдийн засгийг солонгоруулмаар байна гэж ярьдаг. Өөр салбаруудыг тодорхой түвшинд уул уурхайн салбар шиг хөгжүүлмээр байна. Магадгүй дараагийн салбар нь хөдөө аж ахуйн салбар байх. Газар тариалан мал аж ахуйгаас гарч байгаа бүтээгдэхүүнийг нэмүү өртөг шингээх замаар эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, дотоодын болон гадаадын зах зээл рүү хөдөө аж ахуйгаас гарах бүтээгдэхүүнийг нэмэгдүүлэх хэрэгтэй. Гурав дахь том салбар нь Улаанбаатар хотын эдийн засаг гэж хардаг. Монгол Улсын дотоодын нийт бүтээгдхүүний 65 хувийг энд үйлдвэрлэдэг. Тэгэхээр Улаанбаатар хотын эдийн засгийн хөрсийг сайжруулж чадвал Монгол Улсын эдийн засагт макро түвшинд нь эерэг нөлөө үзүүлэх учиртай.

-Та аюлгүй Улаанбаатар хотын төлөө юу хийх вэ. Нийслэл хотыг эзэнгүйдчихээд байна гэж ярьдаг. Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх боломж хомс байна?

-Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх чиглэлийн ажлууд жил жилийн төлөвлөгөөтэй, дараалалтай явдаг. Би цагдаагийн байгууллагыг муу ажиллаж байна гэж хэлмээргүй байна. Тэд гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр өөрсдийн боломжийг тултал нь ашиглаж байгаа. Энэ нь хангалтгүй байна. Техник тоног төхөөрөмж дутуу байна. Хүний нөөцийн асуудал ч байна. Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх нь хотын хөгжлийн асуудалтай холбоотой. Бид иргэдийг аюулгүй орчинд зорчих боломжийг тэр болгон бүрдүүлж өгч чадахгүй байна. Ер нь ухаалаг Улаанбаатар хөтөлбөрийн хүрээнд нийслэл хотыг бүхэлд нь камержуулна. Цаашдаа энэ чиглэлийн ажил хийгдээд явах байх. Гэхдээ төсөв хөрөнгө гэдэг зүйл хэмжээ хязгаартай. Хүсэл байвч төсвийн хүрээнд хийнэ гэдэг учир дутагдалтай.

-2016 онд та бүхэн мөрийн хөтөлбөртөө аз жаргалтай Улаанбаатарыг байгуулна гэсэн. Энэ талаар ярихгүй юу?

-Хүмүүс хэзээ аз жаргалтай болдог юм. Энэ асуултыг би өмнө нь байсан хотын удирдлагуудаас асуудаг байсан. Тэд гэр хороололд нийтийн байр барина. Засмал зам тавина. Замынхаа хажуугаар гэрэлтүүлэг, камер суурилуулна. Ингэхээр тэр хүний амьдрах орчин нөхцөл сайжирч, аз жаргалтай болно гэдэг. Харин орон сууцны иргэдийн нийтийн эзэмшлийн талбай дээр нь мод тариад, зүлэгжүүлээд хүүхдийн тоглоомын талбай бариад өгөхөөр орон сууцны хорооллын иргэд аз жаргалтай болно гэж байгаа юм. Харин би тэдэнд бүгд худлаа байна аа залуусаа гэхээр зөрүүлээд хүн хэзээ аз жаргалтай болдог юм гэж асуудаг. Миний хувьд хүн амьжиргааны наад захын хэрэгцээгээ хангаж чадах хэмжээнийн тогтмол орлоготой болсон үедээ тайван, аз жаргалтай болдог гэж боддог. Тиймээс аз жаргалтай Улаанбаатарын төлөө нийслэлийн иргэдийг бүгдийг нь ажилтай болгох ёстой.

-Төлөөлөгчид ажилдаа хариуцлагагүй хандаж, назгайрах боллоо гээд буй. Үүнтэй холбоотойгоор та НИТХ-ын хуралдааны дэгийг өөрчлөх үү?

-Дэгийг бүрдүүлж ажил-лахын төлөө л явна. Би нэлээн шаардлагатай ажиллана. Цаашдаа ажлын хороодын хурал, бүлгүүдийн хурал, чуулганы хуралдааныг цагт нь эхлүүлдэг болгоно. Хэрэв хуралдааны ирц хүрэхгүй бол ирээгүй гишүүдийн нэрсийг олон нийтэд зарлана. Гэхдээ төлөөлөгчид маань ажилдаа хариуцлагатай хандах байх. Би итгэлтэй байна.

-Зуун айлыг нүүлгэхээс эхлүүлээд НИТХ-д хэд хэдэн бүтээн байгуулалтын ажил яригдаж байгаа. Тэр асуудлууд дээр ямар байр суурьтай байна вэ?

-Тэрхүү ажлууд үр-гэлжилнэ. Үйлдвэр тех-нологийн паркийн асууд-луудын үйл ажиллагааг жигдрүүлэх хэрэгтэй байна. Улаанбаатарын эдийн засгийн чөлөөт бүс байгуулах асуудлыг маш эрчимтэй хөөцөлдөх хэрэгтэй. Засгийн газар УИХ-тайгаа хэлэлцээрийн ширээний ард суух хэрэгтэй байна. Иргэдийнхээ төлөө санаачилгатай байх хэрэг-тэй.

Нийслэлийн Ардчилсан намын дарга, НИТХ-ын төлөөлөгч Дашжамцын Баттулгатай ярилцлаа.

---

-Та Нийслэлийн Ардчилсан нам гэдэг их айлыг авч яваа хүн. Танай намд яг одоо шинэчлэлийн ажил хүчтэй өрнөж байгаа байх?

-Өнгөрсөн 2016 оны сонгуулийн дараа манай намд маш том сорилт тулгарсан. Ард түмэн Ардчилсан намыг шинэчлэгдэх ёстой гэдэг том даалгавар өгсөн. Нэгэнт өвдөг шороодсон улс чинь шороо тоостойгоо зууралдаад орилоод хэвтээд байлтай ч биш хурдхан шиг босоод хувцасаа гөвж аваад дараа дараачийн ажилдаа шамдсан. Манай намд шинэчлэл хүчтэй өрнөсөн. Энэ ажилд гар бие оролцох зорилгоор Нийслэлийн Ардчилсан намын даргад өөрийн нэрийг дэвшүүлж нийт гишүүдээсээ олонхын санал авсан. Ингээд Нийслэлийн Ардчилсан намаа шинэчлэх ажилд орсон. Шинэчлэл гэдэг бол урт хугацаанд үргэлжилдэг үйл явц. Энэ үйл явцыг өөрийнхөө хувьд сайн хийгээд дараа дараагийн улс төрийн сонгуульд амжилттай оролцож намаа ялалтад хүргэчих юмсан гэдэг эрмэлзлээр эрвийх дэрвийхээрээ ажиллаж л байна.

-Та НИТХ-ын төлөөлөгч. Төлөөлөгчийн ажлаа хэр хийж байна вэ?

-Мэдээж төлөөлөгчийн ажил гэдэг бол олон талд анхаарал хандуулахыг шаарддаг амаргүй ажил. НИТХ дахь АН-ын бүлгийн хувьд хариуцсан сөрөг хүчнийхээ ажлыг сайн хийж байна. Яахав, 2016 онд сонгогчид “Аз жаргалтай Улаанбаатар” гэсэн МАН-ын мөрийн хөтөлбөрт итгэл хүлээлгэсэн шүү дээ. НИТХ-ын 45 төлөөлөгчийн 11 төлөөлөгч нь АН, 34 төлөөлөгч нь МАН-аас сонгогдсон. Харамсалтай нь, МАН-ын төлөөлөгчид дотроо хоёр хагарч төрийн ажлыг гацаагаад удаж байна. Юун нөгөө аз жаргалтай Улаанбаатар хот болох. Одоо бол бид дотроо “Ядаж битгий зовлон нэмчихээсэй билээ” гэж залбирч байна.

-Хэд хоногийн өмнө МАН-ын Хяналтын хорооноос Нийслэлийн Засаг даргаар олонхын санал авч ялалт байгуулсан хүнээ намаасаа хөөчихлөө. Нийслэлийн ажил цаашид ч тодорхойгүй хугацаагаар гацах бололтой?

-Тийм. Би дээр хэлсэн дээ. Зовлон нэмчих вий гэж. Бүхэл бүтэн НИТХ-ын 75 хувийг бүрдүүлж байгаа нам нь “ЖДҮ”, “60 тэрбум” гэж хуваагдаад хоёр тийшээ хараад суучихсан нь нийслэлийн ажлыг мөн ч их уяж, хойш нь чангааж байгаа. Уг нь энэ үйлдлээ ухамсарламаар. Гэвч тэдэнд иргэдээ бодох нь бүү хэл улам эсрэг үйлдэл л хийгээд байгаа харагдах юм.

-Нийслэлийн Засаг даргыг томилох асуудал дээр өрнөж байгаа үйл явцаас харахад НИТХ дахь АН-ын бүлэг энэ хагаралд улам тос нэмлээ гэх иргэдийн хардалт байсан шүү дээ. Үүнд та юу гэж хариулах вэ?

-Бид сөрөг хүчин. Засаг даргын хувьд бид нэг л байр суурьтай. Нэгдүгээрт, МАН-ын Удирдах зөвлөлийн шийдвэрийг Ардчилсан нам биелүүлэх албагүй. Хоёрдугаарт, сөрөг хүчин бол сөрөг хүчнийхээ байр суурь дээр л байна. Өөрөөр хэлбэл, НИТХ дахь олонхын бүлгийг олонхын бүлэг шиг л байгаасай гэж бодож байна. Энэ бол цөөнхийн араншин. Улс төр ингэж өрнөдөг л үйл явц. Хэрэв цөөнх нь олонхоо дагаад л гараа өргөөд байвал юу болох вэ. Энэ тохиолдолд цөөнх гэж явахын ч шаардлагагүй болно.

-Одоогийн олонх эвээ олж чадахгүй байгаа нь хэр хор хохиролтой вэ. Хоёр талд гарч суучихаад хэрэлдээд байх нь иргэдийн эрх ашгаас ч дээгүүр үзэгдэл боллоо?

-Өнгөрсөн хэдэн сарын хугацаанд У.Хүрэлсүхийн тэргүүлсэн Засгийн газрыг огцруулах асуудал үүссэн. Энэ үед юу болов, У.Хүрэлсүх өөрийн намын олонх гишүүдийн итгэл үнэмшил, саналаар биш АН-аас сонгогдсон УИХ-ын гишүүн Л.Болд, Ж.Батзандан, Д.Мурат болон бие дааж УИХ-д сонгогдсон С.Жавхлан нарын гишүүний саналаар огцрохгүй үлдлээ. У.Хүрэлсүхийн хувьд Засгийн газраа тогтвортой ажиллуулахын тулд томоохон ажил санаачлан хийхээсээ урьтаад энэ хэдэн гишүүдээ алдчихгүй юм сан л гэж сэтгэл зовж суугаа байх. Юун шинэ ажил санаачлах. Яг үүн шиг нийслэл дээр эрх баригчид хагарч байгаа нь хотын маш олон ажлыг гацааж байгаа.

-Нийслэлийн удирдлагад АН-ынхан байх үед маш олон “сайн” нэртэй бүтээн байгуулалтын ажлыг эхлүүлсэн. Энэ ажлууд үргэлжилсэн үү?

-2012-2016 онд нийслэлийг бид удирдаж ажилласан. Маш олон бүтээн байгуулалтын ажил хийж байсан. Иргэдэд ээлтэй олон ч хөтөлбөр эхлүүлсэн. Ганцхан жишээ хэлье. Бид 2012-2016 онд гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийн ажлыг эхлүүлсэн. 2016 оны сон-гуулийн өмнөхөн буюу зургадугаар сар гэхэд бид тодорхой аж ахуйн нэгжүүдийн санхүүгийн асуудлыг шийдсэн. Хотын төсвөөс 20 тэрбум, банкууд тодорхой хэмжээний зээлийг олгоё гэсэн шийдвэр гарсан байлаа. Нөгөө талдаа иргэдийн дунд орон сууцны эрэлт бий болсон байв. Бүр Засгийн газрын тогтоол гарч гэр хорооллын дахин төлөвлөлттэй хэсэгт баригдсан барилгаас байр худалдаж авбал таван хувийн ипотекийн зээлд хамруулах гэх мэтээр маш олон ажил хийсэн. Хэрвээ тэр ажил тухайн жилдээ үргэлжлээд явсан бол 2016 оны эцэс гэхэд 4700 орчим айл орон сууцанд орох байлаа. Газраа чөлөөлсөн иргэдийг байранд оруулах боломж нь бүрдчихсэн байсан. Энэ ажлыг дэмждэггүй юм гэхэд зүгээр л тухайн үеийн нөөцөөр нь үргэлжлүүлээд явуулчих л байсан. Гэтэл тэд төрийн эрх аваад энэ ажлыг гацаасан. Энэ ажил нэгэнт гацсан учраас газраа чөлөөлөөд байраа хүлээж байгаа иргэдийн бухимдал нэмэгдсэн. Бүх бурууг бидэн рүү тохож жил тойрсон. Тэгээд хэсэг хугацаа өнгөрөхөд зөв дахин төлөвлөнө гэж ярьж эхэлсэн.

Өнгөрсөн оноос эхлээд “Сервис төв” гэж ярьж эхэлсэн ч өнөөдрийн байдлаар яг таг ажил болоод хэрэгжчихсэн зүйл алга. Өөрөөр хэлбэл, гэр хорооллын дахин төлөвлөлт гэдэг энэ том ажлыг эрх баригчид гацаачихлаа. Бидний хувьд энэ шийдвэр дээр маш эмзэглэдэг. Уг нь маш зөв шийдэлтэй сайхан ажил байсан даа.

-Нийслэлийн асуудлыг ингэсгээд зогсооё. Одоо Ардчилсан намын дотоод улс төр рүү оръё. Өнгөрсөн хэдэн сард УИХ дахь Ардчилсан намын бүлэг хоёр гишүүнээ намаасаа хөөлөө. Одоо бүр бүлэггүй болж байх шиг байна. Ардчилсан нам С.Эрдэнэ, Ц.Туваан нарын гарт амь эрсдэлээ гэж шуугьж байна. Үүн дээр таны бодлыг сонсоё?

-Энэ асуудал дээр миний байр суурь маш тодорхой байдаг. Ер нь өнөөгийн намын удирдлага бол дүрмийн дагуу л ажилласан. Дүрмэн дээр АН-ын улс төрийн зөвлөл тодорхой улс төрийн асуудлаар УИХ дахь намын бүлэгт зөвлөмж өгнө гэсэн заалттай. Тэр дагуу Улс төрийн зөвлөл бүлэгтээ зөвлөмжөө өгсөн. Зөвлөмжийг дэмжээгүй бол намаас хасах асуудлыг намын дарга Үндсэн дүрмийн хорооны шийдвэрийг үндэслээд эцэслэн шийдвэрлэнэ гээд дүрмэндээ заачихсан байдаг. Тэр дагуу л шийдвэр гарсан. Дүрэм муу байж болно. Муу байна гэж байгаа бол бид засах л ёстой.

-Ерөнхийлөгч асан Ц.Элбэгдорж улс төрд ороод ирлээ. Сүүлийн үед хоёр ч удаа лайв хийж олон нийтэд ярилцлага, мэдээлэл өглөө. Үүнээс өмнө Монгол Улсын өнөөгийн Ерөнхийлөгч Х.Баттулга прокурорын байгууллагын удирдах ажилтны зөвлөгөөн дээр очоод Ц.Элбэгдоржийг яаралтай шалга гээд 178 хуудас бүхий материал өгсөн. Таны хувьд Ц.Элбэгдоржийг Ерөнхийлөгч байх үед ЕТГ-ын даргыг нь хийж гал тогоог нь барьж байсан хүн. Энэ асуудал дээр та ямар бодолтой байдаг вэ?

-Ц.Элбэгдоржийн хувьд 2009-2017 оны үед буюу найман жилийн хугацаанд Монгол Улсын Ерөнхийлөгчөөр ажилласан. Ерөнхийлөгч байх хугацаандаа Шүүхийн шийдвэрийг ил тод болгох асуудал, Архидалтын эсрэг аяны ажил, Оюутны тэтгэлэгийн асуудал гээд өргөн хүрээнд олон ажил хийж байлаа. Тухайн үед иргэд маш их дэмжиж, сайшааж байсан. Мөн өнгөрсөн жилүүдэд Монгол Улсын гадаад бодлогын хүрээнд маш олон сайн ажил хийж байсан шүү дээ. Гэтэл одоо “хойд талын хар овоохой” гэдэг шиг л бүгд муучлаад эхэлчихэж. Сүүлдээ бараг л алуурчин гэж дуудах нь холгүй байх шиг. Монголчууд бидний нэг муухай зан бий. Төрийн тэргүүн байсан ч юм уу, томоохон ажил алба хааж байсан хүмүүсээ өөд уруугүй харддаг. Харж байгаарай. Одоогийн Ерөнхийлөгчийг ч гэсэн буух өдөр бүгд хардана, бүгд харлуулна шүү. Ингээд үнэн худал нь мэдэгдэхгүй хардлагууддаа өөрсдөө итгээд үнэмшээд явчихдаг гэмтэй.

-Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулга прокурорын байгууллагад иргэнийхээ хувиар өргөдөл гаргаж өмнөх Ерөнхийлөгчөө шалгуулах хүсэлт өгсөн. Ерөнхийлөгчийн энэ үйлдлийг хараад танд ямар бодол төрөв?

-Би Улсын бага хурлын гишүүн байсан хүн. Үндсэн хуулийг батлалцахад гар бие оролцож явсан хүн л дээ. Тэр үед Үндсэн хуулийн эх баригч Ч.Чимид гуай хэлж байсан үг одоо ч санаанаас гардаггүй юм. Тэрээр “Монголд албан тушаалд очоод иргэний эрхээ эдлэх боломжгүй болдог ганцхан албан тушаал бий. Тэр бол Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн албан тушаал” гэж хэлж байсан. Өөрөөр хэлбэл, дараагийн Ерөнхийлөгч тангараг өргөтөл Халтмаагийн Баттулга гэж иргэн Монгол Улсад байхгүй. Ерөнхийлөгчийн энэхүү үйлдэл нь улс төрийн захиалга мэт харагдсан. Энэ бол маш аюултай, дахин давтагдаж болохгүй үйлдэл.

-Тэгээд Ерөнхийлөгч асан Ц.Элбэгдоржийг яах юм. Шалгуулах хүсэлт өгсөн нь буруу гэж харагдаад байна уу?

-Шалгаж болно шүү дээ. Тэр хууль хяналтынхан нь өөрсдөө энэ нийгэмд байгаа элдэв үнэн худал нь мэдэгдэхгүй мэдээллийг шалгаж нягтлаад гэмтэй бол яллаад, гэмгүй бол “худлаа мэдээлэл шүү” гэдгийг нь олон нийтэд ил зарлаад явах ёстой.

-Та энэ “60 тэрбум”, “ЖДҮ” гэх хэргийн талаар юу хэлэх вэ?

-Би аль аль талыг нь шүүмжилдэг. “60 тэрбум”-ын асуудал хэрэгжсэн эсэхийг хууль хяналтын байгууллага тогтоох байх. Харин төрийн албыг арилжаалахыг завдсан гэдэг нь тогтоогдсон. Нөгөө талаасаа зарим УИХ-ын гишүүд ЖДҮХС-гийн зээлээс хулгай хийж хувьдаа завшсан гэдэг нь бас л тогтоогдсон. Одоогийн МАН-ын удирдлага завдсан хүмүүстээ хариуцлага тооцож эхэлж байх шиг байна. Тэгвэл бас завшсан хүмүүстээ ч хариуцлага тооцох ёстой. Тэгвэл илүү шударга болно.

УИХ-ын 42 дугаар тойрог буюу Хэнтий аймаг дахь нөхөн сонгуулийн бэлтгэл ажлын талаар Сонгуулийн Ерөнхий хорооны ажлын албаны дарга Д.Баяндүүрэнтэй ярилцлаа.

---

-УИХ-ын 42 дугаар тойрог буюу Хэнтий аймаг дахь нөхөн сонгуулийн тов гарлаа. Бэлтгэл ажил хэрхэн өрнөж байгаа вэ?

-Хэнтий аймаг дахь нөхөн сонгууль зургадугаар сарын 30-нд явагдахаар товлон зарлагдлаа. Өнгөрсөн оны аравдугаар сарын 7-нд уг сонгуулийг явуулахаар УИХ-аас товлон зарлаад байсан. Тиймээс энэ хүрээнд бэлтгэл ажлууд хийгдэж байсан учир ямар нэг асуудалгүй, бэлтгэл ажил хэвийн явагдаж байна. Манай байгууллагаас сонгууль товлон зарлагдсантай холбогдуулан бэлтгэл ажлын төлөвлөгөө гаргаад ажиллаж байна. Энэ хүрээнд хамтран ажилладаг байгууллагууд руугаа хуулийн заалтыг хэрэгжүүлэх албан бичгүүдийг явуулсан. Бид нэлээн олон байгууллагатай хамтран ажилладаг.

Мөн улс төрийн намуудад сонгууль товлон зарласантай холбогдуулж, бэлтгэл ажлаа хангах болон Сонгуулийн тухай хуулийн зарим заалт хүчингүй болсон талаар албан бичиг явуулсан. Тодруулбал, Үндсэн хуулийн Цэцийн шийдвэрийн дагуу төрийн албан хаагч сонгуульд нэр дэвшихтэй холбоотой заалтад нэмэлт орсон. Төрийн албан хаагч сонгууль товлон зарласнаас хойш тав хоногийн дотор тухайн төрийн байгууллагадаа ажлаасаа чөлөөлөгдөх хүсэлтээ гаргаж сонгуульд нэр дэвшихээсээ өмнө чөлөөлөгдсөн байх хуулийн зохицуулалт орсон учраас энэ тухай мэдээлэл өгсөн. Мөн сонгуулийн санал авах тоног төхөөрөмж бэлэн байдалд байгаа.

-УИХ-ын сонгуулийн 42 дугаар тойргийн талаар ярихгүй юу?

-Уг тойрог Хэнтий аймгийн Хэрлэн, Мөрөн, Жаргалтхаан гэсэн гурван сумыг хамардаг. Энд санал авах, сонгуулийн 21 хэсэг ажилладаг. 2016 оны УИХ-ын сонгуулиар 16600 сонгогчид бүртгэгдэж, 75 хувь нь сонгуульд оролцсон. 2017 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуулиар 16800 орчим сонгогч бүртгэгдэж, 65 хувь нь оролцсон. 42 дугаар тойрогт 2017 оны сонгуулиар санал авах 22 хэсэг ажилласан байгаа. Нийтдээ сум болон санал авах байр, сонгуулийн ерөнхий хороодын 200 гаруй ажилтан зохион байгуулалтын үйл ажиллагаанд оролцоно. Дээрээс нь Улсын бүртгэлийн байгууллага, Цагдаагийн байгууллага, ажиглагчид гээд нэлээн олон хүмүүс сонгуулийн үйл ажиллагаанд хамрагдах төлөвтэй байна.

-Цэц дээр маргаан үүсч Сонгуулийн тухай хуульд өөрчлөлт орсон. Тиймээс хуулийн талаасаа ямар нэгэн зөрчил гарах асуудал байхгүй гэж ойлгож болох уу?

-Өмнө нь энэ сонгуулийг зарлахад Үндсэн хуулийн маргаан гарч хойшилсон. Энэ удаа хуулийн дагуу явуулах боломжтой гэж харж байгаа.

-Өмнөх сонгуулиудад тус тойргийн ирц өндөр хувьтай байсан гэсэн. Энэ удаад ч хангалттай сайн байна гэж бодож байгаа юу?

-Сонгогчдыг идэвхтэй оролцуулахын тулд бид тодорхой арга хэмжээ авна. Ухуулга сурталчилгаа явуулна. Энэ тойрог ирцийн хувьд харьцангуй гайгүй болов уу гэж харж байна. Сонгогчдын идэвхийг нэмэгдүүлэхэд сонгуулийн санал авах байр, сумын сонгуулийн хороод идэвхтэй ажиллах шаардлагатай. Бидний зүгээс радио, телевиз, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийг ашиглан сонгогчдыг сонгуульд оролцуулах талаар тодорхой арга хэмжээ авч хэрэгжүүлнэ. Ирц хуулийн дагуу 50+1 форматаар явна.

-Нийт хэчнээн нам сонгуульд оролцохоо илэрхийлсэн бэ?

-Бид Улсын дээд шүүхээс намуудын талаарх лавлагаа гаргуулж авсан байгаа. Одоогийн байдлаар улсын бүртгэлд бүртгэгдсэн 31 нам байна. Энэ 31 намаас санал авах өдрөөс 180 хоногийн өмнө бүртгэгдсэн бүх нам оролцох эрхтэй. Өнгөрсөн оны аравдугаар сарын 7-нд явагдах сонгуулийн үеэр намуудыг бүртгэчихсэн байсан. Энэ үеэр нийтдээ 13 нам бүртгэгдээд нэг намыг бүртгэхээс татгалзсан байдалтай байсан. Одоо энэ намууд хуулийнхаа хугацаанд дахин шинээр бүртгүүлэх шаардлагатай.

-31 намын судалгаа ирсэн гэлээ. 180 хоногтоо багтаагүй буюу сонгуульд оролцох боломжгүй нам байгаа юу?

-31 намаас Иргэний зориг ногоон нам санхүүгийн тайлангаа 2016 онд манайд ирүүлээгүй. Хуулийн дагуу дараагийн сонгуульд оролцох боломжгүй болдог. Тиймээс энэ сонгуульд оролцох боломжгүй. Манай байгууллагатай шүүх дээр асуудлаа шийдэж байгаа. Шинээр бүртгүүлсэн гурван намын талаар нарийн мэдээлэлгүйн улмаас зөвлөмж хүргүүлээгүй. Өнгөрсөн хугацаанд хоёр нам нь манай байгууллага дээр ирж уулзсан. Ард түмний олонхын засаглал нам өнгөрсөн оны наймдугаар сарын 26-нд, Их эв нам өнгөрсөн оны есдүгээр сарын 29-нд бүртгүүлсэн юм билээ. Тиймээс оролцох боломжтой болсон. Харин Гэр хороолол хөгжлийн намын бүртгүүлсэн хугацаа нь 180 хоногтоо багтаагүй учраас оролцох боломжгүй. Нийтдээ 29 нам оролцох боломжтой.

-Бүртгэх хугацааны талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгөөч?

-Сонгуульд оролцох нам, эвсэл санал авах өдрөөс 50 хоногийн өмнө буюу 2019 оны тавдугаар сарын 1-нээс өмнө сонгуулийн Ерөнхий хороонд хуульд заасан баримт бичгээ ирүүлэх боломжтой. Энэ хугацаанаас хойш намуудыг бүртгэх ажиллагаа явагдана. Тавдугаар сарын 1-нд намууд материалаа ирүүлж, Сонгуулийн Ерөнхий хороо тавдугаар сарын 5-наас өмнө тухайн тойрогт оролцох намуудыг бүртгэж дуусна.

-Нэр дэвшигчдийн нэрс хэдийгээр тодорхой болох вэ?

-Бүртгэгдсэн намууд нэр дэвшүүлэх үйл ажиллагаанд оролцоно. Уг үйл ажиллагаа тавдугаар сарын 24-нөөс тавдугаар сарын 28-ны хооронд явагдах учиртай. Бие даан нэр дэвшигчдийн хувьд тавдугаар сарын 24-нөөс 30-ны хооронд болно. Гэхдээ бие даан нэр дэвшигчид тухайн тойрог дээрээ очиж 801-ээс дээш сонгогчдын гарын үсгийг цуглуулах ёстой. Үүний дараа нэр дэвшүүлэх бичиг баримтыг нам эвсэл болон бие даан нэр дэвшигчид Сонгуулийн Ерөнхий хороонд ирүүлнэ. Сонгуулийн Ерөнхий хороо зургадугаар сарын 7-ны дотор нэр дэвшигчдийг бүртгэж авна.

Нэр дэвшигчдийн үнэмлэхийг санал авах өдрөөс 22 хоногийн өмнө буюу зургадугаар сарын 8-нд зэрэг гардуулна. Сонгуулийн сурталчилгаа санал авах өдрөөс 18 хоногийн өмнө эхэлж, санал авах өдрөөс нэг хоногийн өмнө дууссан байх ёстой. Өөрөөр хэлбэл зургадугаар сарын 12-28-ны өдрийн хооронд явагдаж, 29-ний өдөр сонгуулийн сурталчилгаа явагдахгүй.

-Сонгуулийн төсвийн тухай мэдээлэл өгөөч?

-УИХ-ын 42 дугаар тойрогт сонгууль товлон зарласантай холбогдуулан сонгуулийн төсвийг УИХ-ын тогтоолоор баталсан. Сонгуулийн зардалд нийтдээ 287.6 сая төгрөгийг баталж өгсөн. Эндээс Улсын бүртгэлийн байгууллагад 32 сая төгрөг, Цагдаагийн байгууллагад найман сая төгрөг, үлдсэн зардал нь Сонгуулийн Ерөнхий хороонд зарцуулагдана.

-Санал авах, тоолох технологиуд шинэчлэгдсэн үү?

-42 дугаар тойргийн сонгуультай холбоотой бүртгэлийн үйл ажиллагаанд техник хэрэгсэл ашиглах тухай УИХ-ын тогтоол гарсан байгаа. Өнгөрсөн аравдугаар сарын 7-нд болох сонгуультай холбогдуулан гарсан тогтоол хүчин төгөлдөр хэвээр байгаа. Тиймээс улсын бүртгэлийн үйл ажиллагаанд техник хэрэгсэл, компьютер ашиглана. Хурууны хээгээр бүртгэнэ. Дэлгэцэн дээр сонгогчийн мэдээлэл гарч, санал авах тоолох үйл ажиллагаанд санал авах тоолох төхөөрөмжөө ашиглана. Энэ төхөөрөмжөөс гарсан дүнгээ сонгуулийн төв хорооны сервер рүү явуулж, дэлгэцээр шууд дамжуулах байгаа. 42 дугаар тойрог мэдээлэл дамжуулахад тохиромжтой. Өмнөх сонгуулиудаар Баян-Өлгий зэрэг аймгийн мэдээллүүд ирэхдээ удаашралтай байсан.

-Цаашдаа тоног төхөөрөмжийн шинэчлэлийг хийх үү?

-Сонгуулийн техник хэрэгслийг ашиглах үйл ажиллагаа 2012 оны сонгуулиас хойш явагдлаа. Энэ үйл ажиллагаанд гадны олон ажиглагчид ирдэг. Тэд бидний сонгуулийн үйл ажиллагааг харьцангуй сайн байна гэдэг дүгнэлтийг өгч байгаа. Цаашдаа техник хэрэгслээ улам боловсронгуй болгох шаардлага бий. Сонгуулийн Ерөнхий хорооны энэ жилийн төсөвт дөрвөн тэрбум төгрөгийг баталж өгсөн. Энэ мөнгийг сонгогчийн бүртгэлийн компьютер техник хэрэгсэл авахад зарцуулна. 2020 оны УИХ, орон нутгийн сонгуулийн бэлтгэл ажлын хүрээнд шинэ технологи ашиглана. Санал авах, тоолох машины шинэ хувилбар гарсан. Энэ хэрэгслээс нэмж авах бодолтой ажиллаж байна. Энэ хаврын УИХ-ын чуулганы төрийн байгуулалтын байнгын хороонд зөвшилцөх албан бичгээ явуулна.

Гэрэл зургийг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

УИХ-ын гишүүн, АН-ын дарга С.Эрдэнэтэй ярилцлаа.

---

-УИХ-ын намрын ээлжит чуулган завсарлалаа. Улс төрийн хүрээнд ээлжит бус чуулган зарлах талаар яригдаж байна. Энэ талаар таны байр суур ямар байна вэ?

-УИХ-ын ээлжит бус чуулган хуралдуулах зайлшгүй шаардлага нь юу вэ гэдгийг эхлээд тодорхойлох ёстой. Тэрнээс хийх ажилгүйдээ чуулган зарлаж байгаа мэт асуудалд хандаж болохгүй. Өнгөрсөн намрын чуулганд 40-өөд гишүүн тодорхойгүй шалтгаанаар их хурлыг бойкотлоогүй байсан бол ээлжит бус чуулган зарлах шаардлага гарахгүй шүү дээ. Төрийн ажлыг гацаах, хууль бус үндэслэлээр зогсоох нь өөрөө хуультай. Нэг талдаа шударга ёс яриад байгаа боловч нөгөө талдаа хууль зөрчиж, шударга, зарчимтай байх, төрд өргөсөн тангарагтаа үнэнч байх асуудлуудаа зөрчөөд байгаа юм. Шударга ёсны төлөө тэмцэхийг үгүйсгээгүй. Өнгөрсөн хоёр сар хэртэй УИХ-ын чуулганыг бойкотолсон нь өөрөө шударга ёс гэж би харахгүй байгаа юм. Яахав янз бүрийн улс төрийн хэлбэрээр тэмцлээ хийж болно. Үүнийг хэн ч үгүйсгээгүй. Явж явж тэд нар УИХ-ын даргыг олонхоор огцруулж болдог хуулийн төсөл оруулж ирж, тэрийгээ баталж, тэрнийхээ дагуу УИХ-ын даргыг огцруулж, орных нь хүнийг томиллоо шүү дээ. Анхнаасаа тэр хуулиа санаачлаад явахгүй яасан юм. Тийм ээ. Өч төчнөөн сар төрийн ажлыг гацаалаа. Одоо ээлжит бус чуулган зарлана гэсэн зүйл ярьж байна. Яг ямар асуудал хэлэлцэх гээд ч байгаа юм. Хэд хоног хуралдах юм. Ямар зорилготой вэ гэдэг талаар ямар ч мэдээлэл алга. Их хурлын гишүүний хувьд надад ямар нэг мэдээлэл ирээгүй байна. Чуулган хуралдах зайлшгүй шаардлага байгаа эсэхийг би мэдэхгүй байна шүү дээ. Үнэхээр шаардлага байгаа бол чуулган нь хуралдаж, би гишүүнийхээ хувиар эрх үүргийнхээ дагуу оролцоод явах ёстой.

-Шударга ёс гэдэг үг өнгөрсөн нохой жилд нэлээдгүй үнэ цэнээ алдлаа шүү дээ?

-Хэд хэдэн үгний үнэ цэнэ үгүй болсон. Шударга ёс, эх орон, ард түмэн гэдэг үгс нэлээд хүндтэй үгс. Энэ үгнүүдээр тоглолт хийсээр байгаад үнэ цэнийг нь унагаалаа. Шударга ёс ярьж, эх оронч гэж цээжээ дэлдэж, 60 тэрбумын хэрэг үнэн, МАНАН бүлэглэл, шударга ёсны хонгил гэж байдаг гээд л баахан ярилаа. Тэрнийг нь Ерөнхий сайд нь хүлээн зөвшөөрлөө. Хууль зүйн сайд нь хүлээн зөвшөөрлөө. Үнэхээр шударга ёс яриад байгаа юм бол шударга ёсны ард хариуцлага гэдэг үг дагадаг юм. Үнэхээр шударга ёсны төлөө тэмцээд, үнэхээр МАНАН гэдэг бүлэглэл бий, шударга ёсны зарчимд нийцэхгүй байна гээд 60 тэрбум гэх схемийг хийж, төрийн албыг наймаалцсан хэсэг хүмүүсийг буруутгах гээд байгаа. Үүнд Сөрөг хүчний намын даргын хувьд үг хэлэхэд танай намын дарга чинь 60 тэрбумыг хүлээн зөвшөөрчихлөө. 60 тэрбумын процесст У.Хүрэлсүх өөрөө оролцсон. Тэр схемийг зохиосон хүмүүстэй тэврэлдээд сууж байгаа зураг хөрөг гээд бүх юм нь л гарчихсан шүү дээ. Тэр шударга ёс гэж яриад явж байгаа нөхдүүд ч 60 тэрбумын схемийн үйлд явдалд оролцогсод байгаа юм.

Хэрвээ 60 тэрбум үнэн юм бол УИХ-д сууж байгаа 64 гишүүн бүгд хариуцлага хүлээж, огцрох ёстой. Тэр битгий хэл МАН татан буугдах ёстой. Яагаад гэвэл Монгол төрийн эрхийг хууль бусаар, хуйвалдааны замаар авсан байна. Хоёрдугаарт, 2016 онд дэвшүүлсэн мөрийн хөтөлбөрийн биелэлтээс одоо хүртэл нэг нь ч биелээгүй. Тухайлбал, өрийг нэмэгдүүлэхгүй гэсэн. Одоо нийт гадаад өр дөрвөн тэрбум доллараар өсчихсөн явж байна. Инфляцийг нэмэгдүүлэхгүй, нэг оронтой тоонд барина гэсэн хаана байна. Инфляцийг өнөөдрийн байдлаар 8.6 хувь гэж зарлаад байгаа боловч, албан бус тооцооллоор 26 хувь байна. Өнөөх бензин, шатахууны үнийн нэмэгдэл, долларын ханшийн өсөлт, өргөн хэрэглээний барааны үнийн нэмэгдлүүд гээд яриад байвал олон юм бий. Гэтэл өөрсдөө эдийн засаг 6.2 хувьтай өсч байна гээд л гайхуулаад байна. Гэвч эд нар нэг ч баялаг бүтээгээгүй. Нэг ч бүтээн байгуулалтын ажил хийгээгүй шүү дээ. Төсвийн орлого нэмэгдүүлэх нэг ч шинэ эх үүсвэрийг бие болгоогүй байхгүй юу.

-Ямар үндэслэлээр эдийн засгийн өсөлт гарч байна гэсэн үг үү?

-Өнөөдөр Монголд байгаа уул, уурхайн түүхийн эдүүдийн гадаад зах зээл дээрх үнийн өсөлт нь нэлээн өндөр байгаа. Тэр нь одоо хүртэл хадгалагдаад байгаа юм. Тиймээс Монголд орж ирэх мөнгөний урсгал нэмэгдэх таатай нөхцөлийг бүрдүүлж өгсөн. Нэг үгээр хэлбэл 2016 онд нэг тонн зэсийн баяжмал 4200 доллар байсан. Гэтэл энэ жил оргил үедээ 7000 доллар хүрсэн. Өнөөдөр 6700 гаруй доллар байна. Төмрийн хүдэр, нүүрс, бусад уул уурхайн түүхий эдүүд бүгд өсөлттэй байгаа шүү дээ. Энэ бүгд гадаад зах зээл дээр эдийн засгийн таатай нөхцөлийг бие болгож өгч байна. Хоёрдугаарт, тэндээс орж ирж байгаа мөнгөний урсгал нэмэгдэж байна. Энэ нь манай эдийн засагт эерэг нөлөө үзүүлэх замаар эдийн засгийн өсөлт гарч байгаа юм. Тэр 6.2 хувийн өсөлтөөр орж ирж байгаа тэр их мөнгө, дээр нь өнгөрсөн гурван жил орчим хугацаанд дөрвөн тэрбум доллар буюу маш их хэмжээний мөнгийг гадаад зах зээлээс оруулж ирлээ. Зээл, тусламж, бонд хэлбэрээр. Тэр мөнгөөр өнөөдөр ямар бүтээн байгуулалт хийв. Авсан мөнгөөрөө бид ийм бүтээн байгуулалт хийлээ, ийм үйлдвэр барьсан, тэдэн ажлын байр нэмэгдүүлсэн гээд хэлчих юм юу байна вэ. Байхгүй. Ерөнхий сайдын ярьдаг гурван зүйл л байдаг шүү дээ. Нефтийн үйлдвэр барина, дотооддоо нефтийн хэрэглээгээ хангадаг болно гэж. Гэтэл тэр нефтийн түүхий эдээ хаанаас авах гэж байгаа юм. Тамсагийн нефтийн олборлолтоос үйлдвэрлэлтийн түүхий эдээ хангаж чадах уу. Хоёрдугаарт, ямар зардал гарах вэ. Гарч байгаа бензин нь ямар үнэтэй байх юм. Мэргэшсэн боловсон хүчин нь хаана байна. Одоо тэр үйлдвэр нь эхлээгүй л байж байна шүү дээ. Хэдэн км зам л тавьсан байх. Тэр нь өнөөгийн эрх баригчдын эхлүүлсэн ажил биш. 2015 онд Энэтхэгийн ерөнхий сайд Наренда Моди ирээд, парламентад үг хэлж, нэг тэрбум долларын нэн хөнгөлөлттэй зээл тусламж үзүүлэхээр болоод буцсан. Тэр мөнгө л өнөөдөр нефтийн үйлдвэр барих гээд яваад байгаа мөнгө шүү дээ. Хоёрдугаарт, цэвэрлэх байгууламжийн асуудлыг их хөнддөг. Хятадын засгийн газрын буцалтгүй тусламжаар цэвэрлэх байгууламжийг барина л гэсэн. Одоо хүртэл мөн л эхлээгүй байж байна. Хуучин цэвэрлэх байгууламжийнхаа үнэрийг дарах төдийгөөр л аргацааж байгаа. Гуравдугаарт, саарал ус, цэвэр усны нөөцийг нэмэгдүүлнэ, саарал усыг ашигладаг болох байгууламж бие болгоно гэсэн. Одоо хүртэл мөн л эхлээгүй байна. Яриа төдий байна. Ярьж байгаа гурван ажил нь л энэ. Эдгээр ажлууд нь өнөөдөр бодит амьдрал дээр хэрэгжиж эхлээгүй байгаа юм. Одоо нэг жил үлдлээ. Хэзээ эхэлж, дуусгах юм. Бүтээн байгуулалт ер хийгдээгүй. Нэг км зам ч ахисангүй. Хуучин эхлүүлчихсэн байсан ганц нэг замыг дуусгасан байх. Ийм байдлаар МАН-ын мөрийн хөтөлбөр биелэх ямар ч боломжгүй харагдаж байна. Өрийг өрөөр дарахгүй гэсэн. “Чингис” бондыг хугацаанд нь төлөхийн тулд “Гэрэгэ” гэдэг бонд босгосон. Энэ нь “Чингис” бондоосоо илүү өндөр хүүтэй. Эргэн төлөгдөх хугацаа нь 2021 он. Европын холбооны улсуудаас авсан “Евро” бондын өр тулаад ирсэн. Сү.Батболдын Засгийн газар 2011 онд авсан бонд шүү дээ. Тэр бондыг дарахын тулд “Хуралдай” гэдэг бонд гаргасан. Тэр нь мөн л “Евро” бондынхоо хүүнээс илүү өндөр. Хүүний зөрүүг хэн төлөх вэ. Ард түмний татвараар төсөв төлнө. Эд нар яг бодит орлогоос хуримтлал бие болгох замаар энэ өр зээл бондын төлөлтийг хийгээгүй шүү дээ. Дандаа өрийг дарахын тулд, өндөр хүүтэй бонд босгох замаар төлнө. Энэ зээл дарж байгаа хэлбэр биш шүү дээ. Төлөх хугацааг нь л хойшлуулж байгаа юм. Харамсалтай нь төлөх хүү нь л нэмэгдсэн. Хүүний төлөлтөөр бид маш их хохирол амсаж байгаа шүү дээ. Энэ бүх байдлыг харахаар Монгол орны нийгэм эдийн засгийн байдал тийм ч сайн биш байна. Маш их боломж байсан уу гэвэл байсан. Харамсалтай нь энэ боломжийг бүрэн дүүрэн ашиглаж чадсангүй.

-ЖДҮХС-гийн асуудал нэлээн орхигдоод байх шиг….

-Дундаж давхаргыг дэмжих гол боломж нь жижиг дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих сан байдаг. Энэ сан 580-аад тэрбум төгрөгийн эх үүсвэр бүрдүүлж, санхүүжүүлсэн байдаг. Гэтэл эндээс эргэн төлөгдөөгүй олон тэрбум төгрөгийн зардал нэгдүгээрт байна. Хоёрдугаарт, өнөөдрийн байдлаар 20, 30 тэрбум төгрөгийг эрх мэдэлтнүүд, УИХ, Засгийн газрын гишүүд нь мэдээлэлд ойр байдаг давуу эрхээ ашиглаж тэрбум, тэрбумаар нь аваад идчихсэн. Тэрийгээ зээл гэж яриад байгаа юм. Зээл биш. Энэ бол хөгжлийн банкнаас олгож байгаа хөгжлийн зээлтэй адилхан ЖДҮХС-гаас олгож байгаа жижиг дунд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх, дэмжих сангийн мөнгө юм.

Энэ мөнгө бол тодорхой дундаж давхаргыг дэмжсэн ажлын байрыг нэмэгдүүлэх зориулалттай. Ийм мөнгийг авсан нөхдүүд өөрсдийн банк бус санхүүгийн байгууллага, банкаар дамжуулаад мөнгө хүүлсэн. Тухайлбал, Хас банк жилийн хамгийн бага буюу 24 хувийн хүүтэй. Гэтэл эд нар жилийн гуравхан хувийн хүүтэй ЖДҮ-ийн зээлийг аваад жилийн 24-өөс дээш хувийн хүүтэйгээр мөнгө хүүлж байна. Энэ чинь мөнгө хүүлэх гэмт хэрэг байхгүй юу. Шударга ёс гэдэг зүйл энд алдагдаад байгаа юм. ЖДҮХС-гаас мөнгө завшсан этгээдүүдэд хариуцлага тооцъё гээд хууль хяналтын байгууллага нь оруулаад ирэхээр янз бүрийн шалтгаан хэлж байгаад аваад үлдчихэж байгаа юм. Тэгсэн мөртлөө 60 тэрбум, МАНАН гэдэг зүйлийг ярина. Сүүлдээ олон түмний тархийг яаж угааж байна гэхээр МАНАН, 60 тэрбумтай холбоотой шударга бус үйлдлүүдийг илрүүл. Шударга ёсыг тогтоо. Тэр ЖДҮ жижиг асуудал гэнэ. Хулгайд жижиг, том гэж байдаг юм уу. Хулгай л бол хулгай. ЖДҮ-ийг цайруулах гэсэн ийм тархи угаалт нийгэмд их явж байна.

Хариуцлага хүлээж сурах ёстой. Үнэхээр шударга ёс ярьж байгаа юм бол ард нь хариуцлага гэдэг зүйлийг заавал тооцож, үүрүүлж чаддаг байх ёстой.

-АН-ын бүлэг хэрхэх болсон бэ?

-Биднийг бүлэггүй болчихлоо. Бүлэггүй болохоор нам ажиллаж чадахгүй болчих юм шиг яриад байгаа. Үгүй л дээ. Манайх үндэсний хэмжээний том нам. Бүх 330 сум, 152 хороонд намын үүртэй. 200 гаруй мянган гишүүнтэй. Энэ эрх баригчидтай гол өрсөлдөх боловсон хүчний болоод үйл ажиллагааны чадамжтай нам бол манай нам. АН-ын хувьд анх удаагаа бүлэггүй болох гэж байгаа юм биш. 2004 онд тухайн үеийн хуулийн нөхцөл байдлаас болж, бүлэггүй болоод зөвлөл байгуулагдаад хоёр жил гаруй ажиллаж байсан. 2012 онд өнөөгийн эрх баригч МАН мөн хуулийн зохицуулалтаас болоод бүлэггүй жил гаруй явсан.

Дараа нь хуульд засвар оруулж байж бүлгээ байгуулж байсан гэх мэт туршлагууд бий. Нөхцөл байдал ийм байдалд хүрч байгаа бол бидэнд зөвлөлөө байгуулаад явах бүрэн боломж бий. Хоёрдугаарт, бүлэг дээр манайх хэт цөөнх байгаа. Бид нарт байгаа ганцхан боломж нь завсарлах. Зургаан хүний цалингийн асуудал, завсарлагын асуудал байгаа. Өөр санаа зовох асуудал алга. Одоо жил гаруй хугацаа л үлдэж байна. Энэ хугацаанд бид бүлгээ тасралтгүй үйл ажиллагааг нь явуулаад, зохион байгуулалтад оруулж, бүлэг гэдэг үгийг зөвлөл гэдэг нэрээр солиод явах бүрэн боломжтой нэгдүгээрт. Хоёрдугаарт, бүлэг татан буугдах эрх зүйн орчин хараахан бүрдээгүй байна. Өнөөдөр Л.Болд гишүүний өгсөн өргөдлийг АН-ын дунд шатны намын байгууллага яаж шийдэхээс их зүйл хамаарна. Дунд шатанд ямар нэг шалтгаанаар Л.Болд гишүүнийг гишүүнчлэлээс хасах боломжгүй гэдэг хариу өгвөл дахиад л энэ асуудал дээр маргаан үүснэ.

-АН цаашдаа яах вэ. Ээлжит бус сонгууль зохион байгуулна гэсэн байр суурьтай байсан шүү дээ?

-Бид өнөөдрийн УИХ-ыг чадамжгүй гэж харж байгаа. Эрх барьж байгаа нам нь 65 гишүүнтэй байсан. Нэг гишүүн нь хууль зөрчсөн үндэслэлээр бүрэн эрхээсээ цуцлагдаад гарсан. Үлдсэн 64 нь дотроо хоёр хуваагдчихсан. Ер нь өнөөгийн эрх баригчид бүх шатандаа хоёр хуваагдчихсан байгаа шүү дээ. 20 аймаг дээр эрх барьж байгаагаас миний мэдэхийн 18 аймаг дээр хуваагдалтай байна. Нийслэл дээр хуваагдалтай байна. Энэ нөхцөл байдал юуг харуулж байна вэ гэхээр эрх барьж байгаа нам өнөөдөр эрх барих хэмжээнд ажиллах чадамжгүй болжээ гэдэг дүгнэлтийг бид хийж байгаа. Дээр нь мөн 60 тэрбумын схемээр төрийн эрхийг хууль бусаар авсан нам гэдэг утгаараа хуулийн хариуцлага хүлээх ёстой. Тиймээс цаг алдаж олон түмний өмнө хүлээсэн үүргээ умартаж байхын оронд, улс төр, эдийн засаг, нийгмийн өнөөгийн байдалд бодит дүгнэлт өгөөд эртхэн тараад, ард түмнээрээ дүнгээ тавиулаад, дараагийн ээлжит бус сонгуулиа явуулж, шинэ парламентыг бүрдүүлэх замаар төрийн хямралыг арилгаад явах нь зүйтэй гэсэн байр суурьтай байгаа.

-УИХ-ын даргаар Г.Занданшатар томилогдлоо. Та үүнийг хэрхэн дүгнэж байна вэ. Хувь хүн талаасаа хурал даргалах чадамжтай гэж харж байна уу?

-Одоо дүгнэлт өгөхөд эрт байна. Сайн, муу нь мэдэгдээгүй байна. Хувь хүнийх нь хувьд мэднэ. Парламентад удаа дараа сонгогдож байсан хүн. Их хурлын дарга гэдэг бол хариуцлагатай албан тушаал. Энэ түвшинд яаж ажиллах нь уу. Хэлж мэдэхгүй байна.

НИТХ-ын дарга С.Амарсайхантай ярилцлаа.

---

-2019 оныг та бүхэн “Иргэдийн оролцоотой хөгжлийн жил” болгон зарласан. Энэ хүрээнд ямар ажлууд хийж байгаа вэ?

-Нийслэлийн зүгээс хийгдэж байгаа ажлуудыг гүйцэтгэхдээ бид иргэд оршин суугчдынхаа оролцоотой шийдлийг гаргаж, хэрэгжүүлэн хөгжлийн асуудлыг шийдвэрлэе гэдэг зорилттой байгаа. Энэ хүрээнд хэд хэдэн ажлуудыг төлөвлөөд байна. Тухайлбал, иргэдийн оролцоотойгоор хот төлөвлөлтийн асуудлыг хэрхэн шийдвэрлэх юм. Шинэ хот, жишиг дүүргийг байгуулахад ямар байдлаар явуулах вэ гэдгийг иргэд, иргэний нийгмийн байгууллага, мэргэжлийн холбоодын оролцоотой, хамтран хэрэгжүүлэх ажил бий. Энэ жил нийслэлийн 380 жилийн ой тохиож байна. Энэ ойг бид найр наадам, зугаа цэнгэл, бэлэг сэлт өгөх маягаар тэмдэглэдгийг таслан зогсооно. Үүнээс хойш ойн баярыг бүтээн байгуулалт бүхий, иргэнд үлдэцтэй хийнэ гэх шийдвэрийг гаргасан.

Эдгээр төлөвлөсөн олон ажлыг иргэдийн оролцоотой хийнэ. Түүнчлэн нийслэлийн 152 хорооны иргэд оршин суугчдын гол төлөөлөл болсон хороон засаг дарга, Иргэдийн нийтийн хурлын дарга, хэсгийн ахлагчдыг Улаанбаатарын агаарын бохирдлыг бууруулахад шууд оролцуулж, хяналт тавьдаг, үр дүнг нь тооцдог зохион байгуулалтыг хийнэ.

-Хотын даргын томилгоотой холбоотой асуудал бий. Өнгөрсөн хугацаанд янз бүрийн л зүйлс яригдлаа. Таныг тогтоолоо аваад таг дарчихлаа гэх мэдээлэл ч нийгмийн сүлжээнд хөвж явсан. Яагаад тогтоолоо явуулахгүй удсан юм бэ?

-Хотын даргатай холбоотой асуудлыг иргэд, олон нийт надаар хэлүүлэлтгүй мэдэж байгаа. Миний зүгээс шалтгаалах ямар ч асуудал байхгүй. НИТХ буюу нутгийн өөрөө удирдах байгууллага хамтын шийдвэрээр гаргадаг байгууллага. Энэ байгууллагаас ямар нэг байдлаар гарсан шийдвэрийг хэн нэгэн удаашруулах ямар ч эрх байхгүй. Гарсан шийдвэрийг зохих дээд шатны байгууллага болох Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газарт хүргүүлсэн. Бичиг баримтын бүрдэл дутуу гээд буцаж ирсэн. Бичиг баримтынх нь бүрдлийг хангаад өнгөрсөн даваа гаригт дахин хүргүүлсэн байгаа. Дараагийн асуудлыг шийдэх эрх үүрэг нь Монгол Улсын Ерөнхий сайд, Засгийн газрын тэргүүний эрх мэдлийн хэрэг. Тиймээс энэ асуудалд ямар нэг тайлбар өгөх шаардлага байхгүй гэж бодож байна.

-Ерөнхий сайд батламжлахаас татгалзвал НИТХ хэдий хугацааны дотор дахин хуралдах вэ?

-Хуульд тодорхой заачихсан байгаа. Хэрвээ Ерөнхий сайд батламжлахаас татгалзах юм бол 15 хоногийн дотор хурлыг хуралдуулж дахин нэр дэвшилтийг явуулна гэсэн заалттай.

-Тийм зүйл болбол та дахиж нэр дэвших үү?

-Энэ бол дараагийн асуудал, миний нэр дэвших үгүйтэй холбоотой асуудал ерөөсөө биш. Би хэн нэгэн хүнд таалагдах гэж, хэсэг бүлэг хүмүүсийн эрх ашигт нийцүүлэх гэж, эсвэл албан тушаалтай байх гэж үг үйлдлээрээ дүр эсгэж явах ямар ч шаардлагагүй. Хаана ч байсан би хотын хөгжил дэвшил, иргэдийн эрх ашигтай холбоотой асуудлыг л ярьдаг. Өмнө нь ч энэ талаар л ярьж ирсэн. Одоо ч ярьж байгаа. Яриад тогтохгүй тодорхой шийдлүүдийг гаргаж, ажил хэрэг болгож яваа. Тэгэхээр энэ миний асуудал гэхээсээ илүү нийслэлийн ард нийтийн эрх ашгийн асуудал. Надаас, эсвэл хэн нэгэн хүнээс шалтгаалахгүй. Аль нэг албан тушаалтнаас шалтгаалахгүйгээр шийдэгдэх зарчмаараа шийдэгдээд явна. Тэрийг тухайн үед нь яаж шийдэх вэ гэдэг процесс нь тодорхой. Тиймээс тэр процессоороо шийдэгдэх байх. Хүссэн хүсээгүй дээр хэн байхаас илүүтэй, хот өөрөө нийслэлийн Засаг дарга, Хотын захирагчийн албан тушаалын асуудлыг зохих хэмжээнд нь шийдэх ёстой гэж бодож байгаа.

-Энэ асуудалд хүн бүр өөрийн гэсэн байр суурьтай байх шиг байна?

-Ер нь намайг асуудлыг гацаагаад байгаа эсвэл удаашруулаад байгаа, нэг бол тээг саад болоод байгаа мэтээр харагдуулахыг оролдож байна. Энэ үйлдлүүдийг би өөрөө харж, ажиглаж байгаа. Үүнд элдэв янзын тайлбар хийгээд байх шаардлага байхгүй. Ямар ч байсан би нийслэлийн удирдлагаар ажиллаж байгаа энэ хугацаандаа хурлын даргынхаа албыг хашиж байна. Өөр ямар ч албан тушаал дээр байсан, эсвэл албан тушаалгүй байсан ч энэ талаар үг хэлнэ. Энэ хотыг зориуд зохион байгуулалттай гэмээр, төлөвлөлтгүй, бодлогогүй, зах замбараагүй тэлж, эзэнгүй айл шиг болгож ирсэн зарим нэг нөхдийн үйл ажиллагаатай тэмцэж, байр сууриа илэрхийлнэ. Ямар албан тушаал хашиж байгаагаасаа үл шалтгаалан хатуу тэмцэнэ. Шийдэх ёстой асуудлыг шийдүүлнэ. Хэн нэгний эрх ашигт нийцүүлж, хэлбэрдэх юм хийхгүй гэдгээ албан ёсоор хэлье.

-Маргааш АТГ-тай хамтарч үйл ажиллагаа зохион байгуулах юм билээ. Энэ талаараа ярихгүй юу?

-Бид гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх ажлын хүрээнд нийслэлийн хэмжээнд төрийн захиргааны байгууллагын албан хаагчдыг авлига, хээл хахууль хүнд суртлаас ангид байлгахын тулд иргэдийн санал гомдлыг хүлээн авч, шийдвэрлэдэг хяналт тавьдаг байх үүднээс нийслэлийн есөн дүүрэгт гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх нэг цэгийн үйлчилгээг бий болгож байгаа. Тэр үйлчилгээнийхээ хүрээнд иргэдийг хэн нэгэн албан тушаалтны үүдийг сахидаггүй шууд асуудлаа тавьдаг болгоно. Улмаар ямарваа нэг асуудлыг газар дээр нь шалгадаг, хянадаг, хариуг нь өгдөг тогтолцоог бий болгох ажлыг хийж байгаа.

-Төрийн албан хаагчдын зөвлөгөөн ямар ач холбогдолтой вэ?

-Монгол Улсын хүн амын дийлэнх оршин сууж байгаа нийслэлийн төр захиргааны байгууллагын ажилтан албан хаагчдын ажил үүргийн хариуцлага, ажил үүргийн бүтээмжээр үр дүн тооцогддог. Тиймээс нийслэлийн зүгээс энэ ажлаа эхлүүлж байна. Энэ хүрээнд төлөвлөж буй олон ажлууд бий. Тухайлбал, нэн тэргүүнд иргэд, оршин суугчдын аюулгүй байдлыг хангах, гэмт хэргээс урьчилан сэргийлэх ажлыг зохион байгуулах, цаашлаад хүүхэд багачуудын хүмүүжил төлөвшилтэй холбоотой төсөл хөтөлбөрүүдийг өргөн хүрээнд хэрэгжүүлэх. Аливаа ажлуудыг хэлбэр төдий хийж, хэрэгтэй хэрэггүй зардал гаргах замаар бус төсвийн хөрөнгийг үр дүнтэй үлдэцтэй хийхийн тулд анхаарч ажиллах ёстой. Төрт ёс гэдэг бол төрийн албыг дээдэлдэг, хариуцлагатай, ёс зүйтэй хамгийн гол нь иргэндээ үйлчилдэг байгууллага байх ёстой гэдгийг илүү төлөвшүүлэн хэвшүүлэх ажлыг түлхүү зохион байгуулж байна.

-Төрийн захиргааны байгууллагын бүтэц орон тооны талаар ярихгүй юу?

-Хэн нэгэн хүн ажил, албан тушаалд зориулж биш, асуудлыг шийдэхэд чиглэсэн байдлаар явуулахын тулд зарим нэг ажлыг зохион байгуулна. Өөрөөр хэлбэл бүх ажил хүртээмжтэй байх ёстой. Тийм ч учраас асуудлыг шийдэхэд зориулж, замын түгжрэл бөглөрөл, хөдөлгөөний зохицуулалтыг анхаарч ажилладаг дагнасан бүтэц байхгүй байгаа. Нөгөө талаар амьдрах орчны аюулгүй байдал гэж бид ярьдаг. Гэвч тэр аюулгүй байдлыг бүрдүүлдэг, стандартыг мөрдүүлдэг газар нийслэлд байхгүй байна. Энэ асуудлыг шийдэхээр ажиллана.

-Нийслэлийн нийтийн тээврийн асуудал хурцаар тавигдах болсон. Энэ жил ямар нэгэн гарц гаргалгаа хайх уу?

-Энэ салбарт шинэчлэлийг хийнэ. Такси хэрэглэж байгаа хэдэн мянган иргэн, оршин суугчид байна. Энд үйлчилж байгаа таксинуудыг бүгдийг нь бүртгэж, техникийн аюулгүй байдлынх нь шалгуур, жолоочийнх нь ёс зүйн хариуцлагын шаардлагыг тавина. Түүчлэн албан ёсны төлбөр тооцооны тоолууртай болгож, тогтмол сургалтад хамруулна. Өдгөө маш олон хүн хувиараа такси үйлчилгээ эрхэлдэг. Нийслэлийн хэмжээнд үйлдэгддэг гэмт хэргүүдийн тодорхой хувь нь эзэнтэй, эзэнгүй энэ таксинуудад үйлдэгддэг.