Author: ЖАМБАЛЫН САНДАГДОРЖ

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл

Хаврын өглөө DNN.mn

Сумын төвийн хавар урин бөгөөд сонин. Далаад оны дундуур зурагт дэлгэрээгүй байсан тул радио хүлээн авагч айл бүрээс хангинан “Намайг дуудаж сэрээсэн гэгээн өглөө сайн байна уу” гэсэн хүүхдийн дуу цовоо цолгин хангинах нь элбэг. Байсхийгээд л шороо шуурах ч цаагуураа урин салхи хонхорт тогтсон цасны усан тойромд жижиг давлагаа үүсгэн чийг ханх татуулна.

Иржигнэсэн жижиг давлагаа хойно хойноосоо хөөцөлдөн ирж эрэг хөвөө хавьцаагаа элдэв зомгол цаас зэргийг гаргаж хаялахын хамт банз хөрөөдөн хийсэн жижиг далбаат онгоцон тоглоомыг далбилзуулан хөдөлгөнө. Түүнийг жаалууд тоглож байгаад л орхисон бололтой. Нуурнаас хайлсан цас, усанд дэвтэж хөөн памбайсан ширэг ногооны үндэсний үнэрийг униар мэт суунаглуулан ханхлуулна. Өглөө нарны туяа тооноор эртлэн тусч бас сумын төвийн хэдэн дан байшингийн цонх алтан шаргал өнгөөр асан дүрэлзэж захиргаа,сургуулийн давхар байрны цагаан хана ногоон дээвэр нь сүрлэг ханхайн цаанаа л суурин газрын дүр төрхийг харуулна. Үхэртэй айлуудын ганц нэг үнээ хээл нь томорч хэзээ мөдгүй тугаллах дөхөж шинэ төлийн халуун чихийг нь мэнд атгаж авахын тулд хөөрхөн ажил өглөө бүр ундарна. “Даваадорж гуайгаа дууд, үнээгээ үзүүлье” гэсэн яриа гарч хэн нэгэн хүүхэд чавхны чулуу шиг нисэн одож тун удалгүй нөгөө үзмэрч нь залагдан ирнэ.

Нарийхан урт тамхи тамхины хэмээх нимгэхэн хөхөлбөр туяатай цагаан цаасанд ороон зууж хажуудах хүүхдэд “ороод шүдэнз аваад ир” гэж зандран үнээний бөгсийг анхааралтай барилан үзэх нь яг л хугархай мөч эвлүүлэн барих бариач, тэгэхдээ бүүр хэдэн үе дамжсан алдар цуу нь цуурайтсан маарамба мэт ихэмсэг.

“Өнөөдөр дагаад яв, хүнхрээ нь сэтэрчихсэн байна, үдээс хэтрэхгүй” хэмээн өөртөө тун ч итгэлтэйгээр хэлэн аман дахь тамхиа асаан гэр лүү орж хэдэн үг солихоор яарна. Яагаад гэвэл өглөө наймаас ажилдаа явах тул ийнхүү самбаачлан ойрд уулзаагүй найзтайгаа хов базах гэсэн нь тэр билээ. Сумын худалдагч хүнд ярих юм мундахгүй их байгаа. Хүүхдүүдийн түрүүч сургуульдаа явж, тоонон дээгүүр лам шувуу хосоороо “бааг” “бааг” хэмээн нөгөө тогтоол усны зүг шуурхай нисэн өнгөрч энд тэнд трактор асаах гэж туслах моторын дуу цуурай хадуулан тачигнаж амьдрал эхэлнэ.

 

Categories
мэдээ нийгэм цаг-үе

НОМ ЯРЬЖ ӨГЬЕ: “Долоо дахь хөхний гавар буюу амьтдын тухай өгүүллэгүүд” DNN.mn

Өдрийн сонины ерөнхий эрхлэгч, сэтгүүлч, зохиолч Соёлын гавьяат зүтгэлтэн Ж.Мягмарсүрэнгийн “Долоо дахь хөхний гавар буюу амьтдын тухай өгүүллэгүүд” ном нэмж засварлан гурав дахь удаагаа уншигчдын гарт хүрч байна. Энэ ном одоогоос 25 жилийн өмнө хэвлэгдэж байсан юм. Хэвлэгдэж гарсан даруйдаа шуугиан тарьж уншигчид хошууран уншицгааж бахархан ярилцаж байлаа.

Ялангуяа аав ээжүүд “Хүүхэд номонд оруулдаг ном” хэмээн нэрлэж маш дуртай худалдан авдаг байв. Ном юугаараа ингэж уншигчдын сонирхлыг татдаг юм бэ. Зүгээр л бидний унаган ахуй буюу нийгэмшсэн хүн төрөлхтнөөс өдөр өдрөөр алсран холдож буй байгаль эхийн ааш аяг, зан төрх, амьдралын төлөө уйгагүй тэмцэж байдгийг элдэв чимэггүй харуулснаараа ийнхүү хүмүүсийн сонирхлыг татдаг. Байгаль эх гэж би амьтдыг хэлж байна. Амьтдын сэргэлэн цовоо зан бие биенээ хайрлах зан, амьдралын төлөөх уйгагүй тэмцэл, дээрээс нь өхөөрдөм байдал бас догшин зэрлэг авир нь хүмүүсийн сэтгэлийг хөвсөлзүүлэн татах бөлгөө. Ийм энгийн байдал нь хүүхдүүдэд мөн нөлөөлж тэдний танин мэдэхүй, эх хэлний тансаг үгсээр зүйрлэн өгүүлсэн байгалийн зураглал зэрэг нь унших сонирхлыг өдөөдөг. Мөн уг номд гарч байгаа хүмүүсийн унаган цөлх зан, байгаль эх болон бие биенээ хайрлаж байгаа байдал зэрэг нь бүх насны уншигчдын сонирхлыг татна. Хайр гэж одооны хүмүүсийн ойлгодог шиг дур тачаал, ороо нийллэгийн хайр биш, жинхэнэ байгалиас заяасан нинжин хайрын тухай хэллээ. Жишээ болгон нэг өгүүллэг ярьж өгье. Хүдэр хүндрэлтэй төрдөг аж. Нэг удаа төрж байгаа хүдэр дурандан харсан судалгааны баг явж чадалгүй санаа зовнин бүтэн өдөр уулын тагтад өнждөг. Эсэн мэнд төрөхийг нь үзэх гэж тэр. Хоёр яс бүрэн бүтэн салахыг нь харах гэж тэр юм. Эсэн мэнд төрчихөөсэй янзага, эх нь зүгээр байгаасай гэсэндээ тэнд өдөржин санаа нь зовнин хоорондоо ч юм ярилгүй эзгүй балар ойд сууцгаадаг.

Бараг илүү зан юм, тэдэнд ямар хамаа байхав дээ, хаяад л явчихна биз. Тэнд нэг гөрөөс үхнэ үү яана мөн ч уянгалав аа эд нар гэж хэлэх хүн олон. Гэхдээ бидний унаган зан ийм. Бид яг ингэж хаа хамаагүй зүйлийн тухай санаа зовнин тэдний үйл сайхан зохироосой гэж залбирч явдаг ард түмэн юм. Хүдэр төржээ, янзагаа долоож тэр нь хөх рүүгээ өндөлзөж байгаа нь харагдав. Гөрөөс эсэн мэнд төрж манай багийнхан ч тэрүүхэндээ бужигнаад явчихав. Ач охиноо энх мэнд төрүүлсэн өвөө нар төрөхийн үүдэнд хөл нь хөнгөрөн гүйлдэж байдаг шиг харагдана.

Майхан жодгороо босгож морьдоо аргамжиж, түүдэг галаа асааж хоол хош болоод явчихлаа. Зэрлэг сонгинотой бууз ханхалж пүүгээ болгоны ёроолоос шилтэй цэнхрүүд цэлэлзэн гарч ирж найр наадам эхлүүлжээ. Үүрээр нойрон дунд нэгэн сайхан аялгуу намайг сэрээлээ.

Шувуудын жиргээ, ялааны ч юмуу ямар нэг шавжны яг чихэн дээр өргөх сарчигнасан аялгуу. Ой нилдээ шувуудаар чуулж байлаа. Бас хажууд горхи бүхэн шулганан гялтганана. Дөнгөж мандсан нарны доор ногоохон манан мэт ойгоор бүрхэгдсэн сарьдгууд.

Оройг нь алтадсан мэт сарьдгууд. Мод бүхэн навчсаа дэлгэж их тайгад ганцхан шөнө зун ирээд буучихсан байв аа гэж өгүүлжээ. Хаа хамаагүй амьтны төлөө хөндлөнгөөс баярлаж байгаа хэдэн хүний тухай унших нь яагаад муухай байх билээ.

Ийм л хүүхдийн мэт цагаахан зан авир гардаг болохоор хүүхдүүд унших дуртай байдаг юм.

 

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Хоосон шуугиан тайван аж төрөх үндсийг алдагдуулдаг DNN.mn

Цахим орчин Монголын нийгмийг удирдаж байдгийг бид бүгдээрээ мэддэг болжээ. Эрх баригчдад ч юм уу нийгмийн нөлөөтэй хэсгийн эрх ашиг хөндөгдөх, нэр хүндэд нь халтай зүйл болоход түүнтэй зэрэгцэн нэг шуугиан буюу дэмий хоосон зүйл цахимаар давлагаалж бүхнийг мартуулна.
Хүн бүр би хоцорчих вий хэмээн сандчин утсаа шүүрэн авч тухайн шуугианыг хаврын түймрийг өрдөн хөгжөөх салхи мэт цааш нь түгээнэ. Хүн болгоны хар хорын, атаа жөтөөний, сониуч сэтгэлийн гал шингэсэн болохоор уг дэмий хоосон үг маш эрчимтэй хүчээ аван түүнийг уншсан жирийн иргэдийн
Хоосон шуугиан тайван аж төрөх үндсийг алдагдуулдагсэтгэлийг байхгүй болтол үймүүлэх аж.
Бүх зүйлийн үндэс сэтгэл санаа байдаг гэж бурхны шашинд ч, сэтгэл судлал ч нэгэн дуугаар хэлдэг.Сэтгэл санаа тайвангүй нийгэм маш муу нийгэм байж таарна. Энэ бүгдийг бид өөрөө өөрсдөдөө бий болгож байна. Үүнд техник технологи нөлөөлж байна гэж өөрсдөөсөө зайлуулж болох ч энэ нь буйртай үгүйсгэл биш. Технологи бол амьдралын чанарт нөлөөлдөг нь үнэн ч хамгийн гол нь бидний хэрсүү сэтгэл, дагаж хуйлрах дадал, дэмий хоосон үгэнд татагдах алмай байдал голлон нөлөөлж байдаг билээ. Бид хэтэрхий хөнгөн байгаагийн дээр
Бэрлиний хана. 1989 ончанартай мэдээлэл хаанаас авахаа мэдэхгүй, хаанаас авч байснаа мартсанаас болж байгаа юм. Хоосон үг одоогийнхоор бол сошиал шуугиан тайван аж төрөх үндсийг алдагдуулдаг аж. Энэ тухай аль дивангарын үед манай өвөг дээдэс мэддэг байв. Үүний жишээ болгож “Дэмий хоосон үгийг цуурхан аж төрөх үндсийг өөрсдөдөө алдагдахад хүргүүлэхгүй, нам гүм найртай түвшин суухыг” хот зээлийн газраа үүрэг болгож байжээ. Хэн хэлсэн гэж бодож байна 1910-аад оны үед Жалханз хутагт, Хатанбаатар нар баруун зүгийг төвхнүүлж явахдаа гаргаж байв.
Ж.Са нда гдорж

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

СОНИНЫ АРЫН НҮҮР: Хүний амьдралд санаа тавих нь өөрийнхөө амьдралыг сүйрүүлдэг DNN.mn

Гадаадад очиж хар бороор олон жил амьдарч яваад ирсэн нэг нөхөр маань дээрх үгийг ярьсан юм. Тэрбээр хэлэхдээ солонгос хүмүүсийн амьдралын философи нь ийм юм билээ.

Ер нь суурин газар амьдардаг хүмүүсийн соёл бидний ярьж хэлдэг сургаалаас их өөр гэдгийн нэг жишээ нь энэ гэв. Анх сонсоход ихэд хувиа хичээсэн өөдгүй үг мэт санагдана.

Манайд чинь юу, юу гэж сургадаг билээ дээ. “Нөхрийн хэрэг бүтвэл өөрийн хэрэг бүтнэ”, “Зуун төгрөгтэй явснаас зуун нөхөртэй явсан нь дээр” гэх мэтчилэн. Энэ сургаалууд нэг бол амьдрал нь төгсөрчихсөн, юугаар ч дутахгүй болчихсон хүнд таармаар. Бас гэгээрээд бодьсадва болчихсон хүнд тохирмоор санагддаг. Үхэх үйлтэй өнөө маргаашаа яая гэж яваа, урд хормойгоо авч хойд хормойгоо нөхөж явдаг мань мэтэд давын өмнө зуун төгрөг нь хэрэгтэй болоод байдаг нь гачлантай.

Сургаал бол зуун нөхөр нь зөв гээд байдаг. Ингээд зөрчилдөөд эхлэхээр дотоод сэтгэлээ хуурахаас өөр арга үгүй болно. Дотоод сэтгэл буюу өөрийн “би”-гээ хуураад эхлэхээр хэнийг ч хуурахад бэлэн болчихдог золиг шиг байгаа юм.

Найз нөхдөөр хүрээлүүлсэн, тэднээсээ юугаа ч харамладаггүй хүнийг олонтаа харж явлаа. Ийм хүнд найз нөхдийнх нь ач буян нь эргэж тусалсан тухай ч олонтаа сонсож байв. Гэхдээ л дийлэнхдээ өөрөө л хоосон ядуу, байгаа юмгүй, амьдрал нь нэг тийм орон гаран л байдаг даа.

Хүнд санаа тавихдаа өөрийгөө битгий мартаарай л гэсэн үг юм болов уу, дээрх үг. Яадаг ч байсан өөрийн амьдралаа эхэлж бүтээх нь тухайн хүний үүрэг хариуцлага байдаг гэдгийг хэлсэн байх. Тэгэхээр тийм ч муу үг биш аж.

Categories
мэдээ нийгэм

НОМ ЯРЬЖ ӨГЬЕ: Сабахаттин Али “Арьсан хүрэмтэй Мадонна” DNN.mn

Монсудар хэвлэлийн газрын “Утга зохиол” хэмээх цувралдаа дэлхийн сонгодог болон орчин үеийн утга зохиолын төлөөлөл бүтээлүүдээс сорчлон хэвлэхийг зорьсон юм гэжээ. Тэгвэл энэ цувралын нэг болох Туркийн зохиолч Сабахаттин Алигийн “Арьсан хүрэмтэй Мадонна” гэдэг номыг сонирхуулъя. Уг ном байсхийгээд л бестселлер номоор шалгардаг гэдгийг та бүхэн мэдэх байх. Ганц Монголд ч биш Туркдээ бас хамгийн олон хэвлэгдсэн ном аж. Номын гол баатар ажилд орсноор зохиол эхэлнэ. Хуучин ажиллаж байсан банкнаасаа халагдан гонзгойрч явтал дунд сургуулийнх нь найз тааралдаж түүнийг ажлаасаа гарсаныг мэдэлгүй оройн хоолонд урина. Гэртээ ирсэн хойноо мэдэж маргааш манай ажил дээр яваад ир, би ажил олъё гэж хэлдэг. Тэгээд ажилд орон нэг хижээл герман хэлний орчуулагчтай хамт ажилладаг. Түүнийг Раиф эфэнди хэмээн авгайлна. Маш томоотой дуу шуугуй нэгэн бөгөөд байгаа үгүй нь үл мэдэгдэнэ. Гол баатар түүнтэй дотносох гээд чадалгүй бараг гурван сар болчихсон байдаг. Ажлаа огт таслахгүй,орой тараад хүнсээ аваад л харьдаг дөч гарсан, буурал сахалтай, түүнээ хайчилж зассан тогтуун нүдэнд дулаахан хүн. Герман хэлэндээ сайн тул ажилд бүрэн дарагдаж байх аж. Раиф эфэнди хааяа ханиад хүрч хэд хоног хэвтэхээс өөрөөр ажлаа үл тасална. Эфэнди гэж манайхаар гуай ч юм уу хүндэлсэн үг гэнэ. Залуу яваандаа дотно танилцаад нэг удаа ээлжит ханиад хүрэх үед нь орчуулах материал хүргэх далимдаа гэрт нь очиж эргэдэг. Истанбулын захдуухан хоёр давхар байшинд амьдрах аж. Зочны өрөө нь ганган дэгжин гэгч нь алмайрмаар ч мань хүний хэвтэж байгаа өрөө заваан болхи нь дэндсэн байх аж. Тэр авгайнхаа дүү нартай уг байшинд амьдарна. Байшингийн бүх зардал хоол унд бүгдийг Райф гуай даах боловч хамгийн шоовдор, нөгөөдүүлийнхээ нүдээр бол энэ нэг ичмээр бүдүүлэг бааз юм гэж шоолуулдаг эр байх аж. Райф гуай нэг ээлжит ханиадаараа нас бардаг бөгөөд залуу ширээг нь цэвэрлэж өгөхдөө нэг тэмдэглэлийн дэвтэр олно. Түүнд нь Берлин хотод танилцсан залуу бүсгүйн тухай бичсэн байдаг бөгөөд хайрлаж дурлаж гэрлэхээр тохиролцсон ч араас нь ирээгүй тухай гарна. Райф бүх насаараа түүнд гомдол тээн “Миний голоосоо хайрласан Мариа намайг гомдоож чадаж байхад энэ хүн надад ингэж харьцах нь арга үгүй” гэж боддог болжээ. Гэтэл Мариа нь өвчнөөр нас бараад түүнээс төрсөн охин нь өнчрөн хамаатныдаа өсч байгааг гэнэт мэдэн түүнээсээ болоод сэтгэлээр унан нас бардаг. Мариа “Арьсан хүрэмтэй Мадонна” гэх зураг зураад үзэсгэлэнд оролцож байхад нь Райф эфэндий уг зурагт нь дурлаж бараг долоо хоног харж суусаар тэр хоёр танилцдаг. Мариа тэр зурагтаа өөрийн хөргийг дүрсэлсэн гэж зургийн танилцуулганд бичсэн байсныг уншаад шууд дурласан тухай гардаг. Ерөнхийдөө ийм үйл явдал гарна. Яг уншаад эхлэхээр салахын аргагүй ном байдаг даа, яг тийм.

Categories
арын-нүүр нийгэм

Таны ааш араншин таны хувь заяа DNN.mn

ӨДРИЙН СОНИНЫ 2010 ОНЫ АРХИВААС ДАРААХ НИЙТЛЭЛИЙГ ХҮРГЭЖ БАЙНА.

Үнэнхүү хайр татсан хулгайч та харсан уу. Үнэхээр үнэн сэтгэлээсээ сайхан ааштай дээрэм­чинг та мэдэх үү. Хэн ч харсан хайрламаар гуйл­гачин та харсан уу. Ийм зүйл байдаггүй л байхгүй юу. Худал намбиганасан хулгайч дээрэмчний тухай үлгэр домог зөндөө л байдаг. Гэвч амьдрал дээр ийм юм байдаггүй. Та хулгайч заяанд төр­сөн бол хулгайч ааштай л байхаас өөр ямар ааш зантай байх билээ. Таны сэтгэл санаа хиргүй тун­галаг бол ёрын ааштай байх боломж танд бас олдохгүй.

Таны хувь заяа таны ааш араншингаас ха­маарна гэсэн эртний мэргэн үг байдаг. Үүнийг олон зүйл баталдаг. Юун дээрээс ч жишээ авч болно. Бидний сайн мэ­дэх замын түгжрэл дээр жишээ авч болох юм. Бүх машин цувраад гарч байна. Эсрэг урсгал нь хоосон байлаа. Гэтэл гэнэт нэг “ухаантай” хар хүү “эксел”-тэйгээ сөрөг урсгалд орон давхиж гарам­ руу дайрдаг.

Харин энэ үед өөдөөс нь машин ирж таараад нөгөө ухаант­ны араас бас нэг ухаантан дай­раад гэх мэтчилэн бөөн түгжрэл болж тэр гарам өдрийн хагас гацдаг. Тэв­чээргүй, бусдыгаа үл хүн­дэт­гэх бачуу аран­шин­тай нэг “багий”-гаас болж хү­мүүс тэр өдрөө л аз жар­галгүй болж хувир­даг. Тэгж бачуурч давхиж бай­гаад осол аваарт орох нь энүүхэнд. Таны хү­лээц­гүй, дэг журам бо­лоод бусдыг үл хүн­дэт­гэдэг бачуу ааш араншин чинь таны хувь заяанд нө­лөөлж байгаа нь энэ.

Categories
арын-нүүр мэдээ нийгэм

Монголчуудын их амралтын үе ирлээ DNN.mn

ӨДРИЙН СОНИН.Ы 2010 ОНЫ АРХИВААС…

УИХ мөдхөн завсар­лаж, наадам өндөрлө­лөө. Одоо залгаад аймаг сумдын наадам, дээр нь “Их хурд” болох гэж бай­на. Зөөлөн бороо үе үе цайран орж наран ми­шээж халуу дүүгэнэ. Ийн­хүү Монгол нутгийн хам­гийн сайхан үе монгол­чуудын их амралтын үе ирлээ.

Гэвч “Наадмын дараа намар” хэмээн амтай болгон нь хэлэх юм. Үүнээс бүүр залхаж гүйц­лээ. Бүр байчихаад до­л­дугаар сарын 12-нд бөх үзээд сууж байх зуурт нэг жижиг телевизийн хөт­лөгч хүү “өнөөдөр чинь зуны хамгийн сүүлийн өдөр” гэж ирээд л мэ­дэмхийрч байх юм. Яа­гаад гэвэл наадам өнөө­дөр дуусч байгаа тул маргааш нь намар эхлэх юм гэнэ дээ. Наадмын маргааш ид зун үргэл­жилдэг болохоос хэзээ байтлаа намар эх­лэж байсан юм бэ. Хойч үе маань дээрхи үгийг сонссоор байгаад ингэт­лээ үнэмшчихсэн байна.

Жилийн есөн сар нь хүйтэн, үлдсэн гурван сар нь сэрүүхэн манай орны хувьд наадмын дараах энэ хэд хоногт л европын цаг уур шиг зөөлөн ду­лаан болдог. Гэхдээ цөө­хөн хоног үргэлжлээд дуусдаг. Тэгээд л нөгөө хохигносон хүйтэн салхи нь гуядаж, “яндан хон­гиноод” эхлэнэ дээ. Үүнийг гэрт өссөн хүмүүс бүгд мэднэ.

Тэгэхлээр хүмүүс энэ хэд хоногийн дулаанд амжиж сэтгэл амар амрах хэрэгтэй юм даа. Найм­дугаар сарын арав­даас хойш л ажил төрөлдөө ордог юм байгаа биз. Бү­тэн есөн сарын зуданд нух­луул­сан малчдыг хад­­лангаа ав гэж шаар­даад барьсан унагыг нь тавьж хөөгөөд байх бас хаашаа ч юм. Тэгээд ч хувийн хэвшлийн аж ахуй­нууд өвсөө бэлтгэнэ үү, байна уу төр засагт огт хамаагүй юм биш үү. Хо­туудын өвөл­жилтийн бэлт­­гэлээс өөр төр засагт са­наа чилээх юм огт байхгүй.

Гэтэл өвсөө хадаж ав, тариа ногоогоо хураа, уринш бордоогоо бэлтгэ хэмээн өдөр өнжилгүй ухуулах нь хэнд ч хэрэггүй зүйл болоод дуусаж байна. Үүнийг сонсож байгаа хүмүүс байгаа гэж үү. Огтхон ч байхгүй. Мэдээж хүн болгон цагийн тавиуд ганц хоног ч гэсэн амраад авахыг бодно. Үүнийг буруутгах ч үндэслэлгүй. Амьд амьтан л юм бол амарч цэнгэхийг бодохгүй яах юм бэ. Хүн болгон, байгууллага бүр яаж амрах, амралтаа яаж зохицуулахыг л бодохоос өвлийн бэлтгэл яанаа гэхгүй. Дээрхи өвлийн бэлтгэл гэх мэт яриа нь төр засгийн бодлого жи­рийн хүмүүсээс хичнээн хол байдгийн нэг жишээ л болоод өнгөрч байна. Түүний оронд ганц сар сайн амарч аваад дараа нь хэдүүлээ ажилдаа орно шүү хэмээн хэлж ухуулж байсан нь дээр мэт.

Хүмүүс наадмаа үз­чих­сэн, шинэ бөх түрүү­лэхийг харчихсан тул одоо хэд хоног хаашаа явах билээ хэмээн бодож суугаа. Тэд нөөц дугуй­ныхаа хагархай олгойг нөхөж аваад, эхнэр хүүх­дээ муу машиндаа чихэж өгөөд хөдөө гарч өгнө. Нутаг усаа харж, ээж аав­даа золгож, хамаатан са­дан­тайгаа уулзаж ша­вай­гаа ханатал тарвал­за­хаар одож байна. Агь таанын үнэрт аргал хор­голынхоо утаанд шимийн юм халаалган шимж хот газрын сонин, хол ойрын хов, дээр нь улс төр, наад­мын сонин ярьж яваад ирнэ.

Харин төр засаг хэн­хэг­лэж өвлийн бэлтгэл гэж байхаар дээрхи сонир­х­лыг нь дагуулан үйл­чил­гээ үзүүлбэл л ононо. Замын тэмдэг, тэмдэг­лэл, ус борооны мэдээ, сум суурингуудын буу­даллах газар зэрэгт ан­хаарууштай байдаг. Мөн хүмүүсийн үзүүштэй түү­хэн газрын мэдээ, мэдээ­лэл түүнд холбогдох үүх түүхийг түлхүү таниулж байвал Монголоороо бахархах үзэл иргэдэд төлөвшихөд хэрэгтэй.

Манай улс чинь харагдаж байгаа шигээ эзгүй ээрэм цагаан тал биш, бахархвал бахар­хах түүхтэй, үзвэл үзэх байгальтай газар аа. Харин бид үүнийгээ мэ­д­дэггүй л болохоос.

Оюун ухааны манлай болсон манай мэргэдийн бясалгал хийж байсан аглаг буйд агуй, оюун ухааны уурхай болсон сүм хийдүүдийн туурь гэх мэт газар олонтой. Ид шид тарни ухааны хэ­зээ ч үл тайлагдах нуу­цуудтай холбоотой газар Монгол нутагт минь үнэхээр арвин билээ.

Түүнээс биш уран зо­хио­­лын номонд гарса­наас болж алдаршсан ши­лийн хулгайч болох гэж тангараг тавьдаг гэх до­могтой ганц уул л байдаг юм биш. Гэхдээ уг ууланд очих ч бас муу юм биш. Яа­гаад гэвэл улсын хилийн яг торгон ирмэг байрлах уг газар очсон хүн эх орон, элгэн нутгаа эргэж харахад ямар нэгэн сонин мэдрэмж, “сиймхий ч гэсэн гэр минь” гэж өмөөрөх, харамлах, бас харуусах сэтгэгдэл төр­дөг юм билээ. Өвөлжөө маань хилийн дотор байхад зуслангийн газар хүний нутагт оччихсон байгааг харахаар лав л зүгээр байгаад байхгүй биз дээ.

Ингээд амарсан ч биш, амраагүй ч биш хоё­рын хооронд байхаар наймдугаар сарын дунд үе хүртэл улс нийтээрээ амралтын сар гэж зарлаад бүгдээрээ амрах, эх орноороо аялах үе болговол ямар вэ. Ам­раахгүй гээд ч бүх хүмүүс аль хэдийнээ амрахаар одсон байлгүй. Хэн энэ чийгтэй байшингийн му­хар сахиж суух вэ. Энүү­хэндээ гэж сонирхуу­ла­хад нөгөө траншейны гэх тэнэмэлүүд хүртэл Туу­лын бургасанд зус­лан­даа гарчихсан байна лээ шүү.

Categories
арын-нүүр мэдээ нийгэм

Зүсэр бороотой зуны өдрүүд DNN.mn

Зүсэр бороотой зуны өдрүүд үргэлжлэх нь. Гандуу байсан газруудад ган тайлаад сайхан байна аа. Бороо наадам хүртэл орох цаг агаарын мэдээ хараад сэтгэл өег байна. Хүй долоон худгийн цэнхэр хөндийд зулзаган ногоо хэнзэлж манан буун наадмын хурдан хүлгүүдийн түмэн туурайн чимээ битүү бүгд нүргэлэн тоосгүй наадах нь.

Хөх Монголын хөндий шилүүдэд тариа чив чимээгүй ургаж мал таргалан голио царцаа шаргин сайхан зун болох нь ээ. Монголын зун бороо орох нь бурханаас илгээсэн бэлэг билээ л. Хур усан цагтаа бууж амьтай болгон үржин өсч, байгаль эхийн өгөөмөр хишигт цатгалдан шандуурч үндэстэй болгон урган төлжих нь зун цагийн жам юм. Ай энэ үед их талуудын амар амгалан ноёлж араатан хүртэл амьтан барьж идэх нь бараг үгүй болдог. Оддын чуулган тэнгэрийн заадас газарт буусан шиг ойртон тодорч шөнийн шувуудын дуулалдах, талын энгээр тархан бэлчсэн адуун сүргийн тургилах, хааяа янцгаах чимээнээс өөр чимээ үгүй алдран агь таанын үнэр хамар цоргин ханхална.

Монголын заяа их гэж дэмий ч нэг ярьдаггүй аж. Саяхан л хавсарга тавьж шар шороон шуурга тэнгэр баганадан, гандуу цагаан тал хохилзон “зун болох нь уу” гэж арга нь барагдсан хүмүүс дэмий л бие биенээсээ сураглан байсан сан. Одоо тэгвэл торгон ногоон зун хар нялхаараа эхэлж байна. Тэнгэр бурхан хайр хишгээ харамгүй хүртээх нь.

Нүүдэлчдийн цагийн сайханд хийдэг наадмын цуурай аль хэдийнэ нүргэлээд эхэлчихсэн байна. Залгаад их амралтын өдрүүд айсуй. Амрах цагтаа амарсан шиг амарчихаад, ажиллах цагтаа ажилласан шиг ажиллах нь нүүдэлчдийн удам монголчуудын зан билээ л.

Categories
мэдээ нийгэм

НОМ ЯРЬЖ ӨГЬЕ: Ширчингийн Баатар “Хайрхаан” DNN.mn

Энэ ном Ноён хутагтын шадар шавь Лувсанхайдавын цадиг намтраар бүтээгдсэн болой. Говийн догшин ноён хутагт гэнэт жанч халсанаар ар, өвөр Монголд түүний эзэлж байсан байр суурь эзгүйрчээ. Мянга есөн зуун гучаад оноос цаг төр ороо бусгаа болж халхууд дүрвэн Өмнөд Монголд ид очиж байсан үеэс ном эхэлнэ. Тэнд Дилав хутагт ар халхаас ойн гарч, өмнөдөд ид ажиллаж амьдарч байсан үе юм. Ар Монголын тагнуул Японд баригдаж тамлуулахдаа би Дилав хутагтын холбоочин гэж мэдүүлсэнээс үүдэн япончууд хутагтыг гишгэх газаргүй хянан цагдаж байжээ. Барьж, хорьж ч байсан аж. Гэвч хутагт үг алдаж хэрэг хүлээгээгүй байна. Энэ үед өмнөдөд бурхан шашин яг хуучин хэвэндээ байж япончууд тэдний сэтгэлийг эзэмдэн татах талаар олон ажил явуулж байв. Үүний нэг голлох ажиллагаа нь бурхан шашнаар бүх монголчуудыг татах байжээ. Өмнөдийн Сөнөд хошууны зурхайч лам гэх алдар хүнд нь түгсэн гэгээнтэн Лувсанхайдавыг өргөж авдаг. Хүүг Пэлжээ гэдэг байсан ч сахилын нэр нь Лувсанхайдав юм. Хүүг зургаан настай байхад нь өмнөд хошууны зартай баян эцэг нь зурхайч ламд өргүүлдэг. Өвчин ороогоод хоёр ч удаа айхтар айлгасан учир ийнхүү өөрийн багшдаа өргүүлжээ. Өмнөд монголчууд их Ширчингийн Баатар

“Хайрхаан” баян байсан бололтой юм. Номд бичсэнээр хүүгийн аавыг гурван түмэн хоньтой байсан гэжээ. Гучин мянган хоньтой эднийх хошуундаа баянаараа хоёрт ордог байсан аж. Тэргүүн баян нь дөрвөн түмэн хоньтой айл байв. Тэр нь үнэн бөгөөд яагаад гэвэл дөрвөн ган тулгатай байсан аж. Хошуу тамгаас нэг түмэн хоньтой болоход нь нэг ган тулгаар шагнадаг байсан. Пэлжээгийнх гурван тулгатай байсан гэнэ. Нэг, хоёр тулгатай айлуудыг нэг их баян тарган гээд байдаггүй гэнэ. Япончууд Өмнөд Монголыг бурхан шашины диваажин болговол хойд монгол татагдан орох болно гэж үзэж байлаа. Богд Жавзундамба таалал төгссөн учир түүнийг өмнөдөд тодруулбал хойдуул ядах юмгүй дагах болно гэж тэд тооцож байлаа. Түүнийг яаж тодруулах вэ гэвэл хойноос дүрвэн ирсэн Дилав хутагтаар дамжин үүнийг хийж болно гэж үзжээ. Хойноос ирсэн халхуудыг бөөгнүүлэн Дилав аймаг хэмээн байгуулж Дилав хутагтын нэр нөлөөгөөр удирдаж байв. Ингээд Дилав хутагтыг шахаж эхэлнэ. Богдыг тодруул хэмээн. Энэ нь Банчин богд ч цаг бусаар таалал болсон үе байв. Төв Азийн буддын шашны гурван томоос ердөө залуу Далай лам л амьд үе юм. Дилав хутагт шахаанд орохдоо цаг хожихын тулд жанч халсан ч говийн хойд өмнөд талд домог мэт нэр хүндтэй Догшин Ноён хутагтыг эхлээд тодруулъя гэж шийддэг. Ингэхдээ таалал болохынхоо өмнөх өвөл ирж өвөлжөөд буцахдаа дараа ирж авна гээд орхисон сүйх тэргийг нь тодрох ёр болгож үлдээжээ гэж үздэг. Энэ нь бусад дээдэст үнэмшилтэй дуулдана. Тодруулах ажлыг Лувсанхайдавыг өргөж авсан зурхайч лам гардан хийнэ. Тэгээд өөрийн өргөмөл хүүтэй нь нас бараг чацуу Догшин Ноён хутагтад гарынх нь шавь болгон явуулдаг. Ер нь япончууд Богд Жавзундамбыг өмнөдөд тодруулах гэж гурвантаа оролдсон байдаг юм. Ийнхүү Ноён хутагтын шавь хэрхэн дайн дажин хувьсгал тэмцлийг даван туулж өдгөө америкт 93 насыг зооглон амьдарч байгаа энэ номоос тухай уншаарай.
Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ

​Одонтой ч, одонгүй ч ээжүүддээ баярлалаа DNN.mn


Дөнгөж зургаан настай болов уу гэмээр хүү цүнхээ чирэн сургуулийн хашаанд уйлан зогсож байв. Хүү айсан бас их сандарсан бололтой харагдана. Хажуугаар нь эцэг эхчүүд уйлан зогсоо хүү шиг насны хүүхдүүдийг хөтлөн өнгөрөх тоолонд тэрбээр улам их гомдож байгаа бололтой шуг шуг хийн эхэр татах нь чангарах аж. Яаж яваад сургуулиасаа гараад ирсэн юм бодвол хөөцөлдөж гүйж сахилгагүйтэж байгаад л гарчихсан бололтой. Яагаад гэвэл ийм насны хүүхдийг ганцааранг нь гаргадаггүй журамтай. Мань хүн зах хязгааргүй ертөнцөд гэнэт гарч ирчихээд хаачихаа мэдэхээ байчихсандаа ийнхүү айж сандарч зогсоо биз ээ. Хязгааргүй ертөнц түүнийг огт үл тоон өөр өөрсдийн зам мөрөөр бужигнаж , бас аймаар хүнийрхүү огт танихгүй хүмүүс хажуугаар нь зогсох ч үгүй зөрөн өнгөрцгөөнө. Хэдийгээр сургуулийн хашаанд боловч тэр ганцаараа ийнхүү байж үзээгүй билээ. Гэтэл сургуулийн хашаагаар жижигхээн туранхай залуу бүсгүй шогшин орж ирээд хүүг харан айсан гайхсандаа дуу алдан “Ганаа миний хүү юу хийж энд ганцаараа зогсож байгаа юм бэ” гэж уулга алдав. Хүү тэр жижигхэн туранхай ямар ч чадал хүчгүй, хэнийг ч хамгаалж хүч үл хүрмээр эмэгтэйг харан “ээж ээ” гэж хашхираад саяхан уйлж байснаа тас мартаж инээд алдан тосон гүйлээ. Хүү сахиусан тэнгэрийн тэвэрт байгаа мэт, бүүр дэлхийд ганцхан байдаг шидэт дагинад тэврүүлчихсэн мэт саяхны айж, сандарч байснаа тас мартажээ. Ээжүүд ийм л шидтэй. Тэд ямарч хүчгүй мэт үзэгдэвч, ямар ч залуу бүүр өөрөө хүүхэд мэт харагдавч өөр хэнд ч байдаггүй үр хүүхдээ гэсэн ид шид оргилон байдаг юм. Түүнийг нь ээж гэж дуудаж хэлд орсон хэн ч мэддэг.

Монгол даяар ээжүүд одонгоо авч баярлалдан байна. Хаашаа л харна, гоёлоо өмссөн ээжүүд цэцэг мэт алаглан баяр баясгалан авч ирнэ. Одонтой ч бай, одонгүй ч бай ээжүүд бүгд адилхан үр хүүхдийнхээ өмөг түшиг нь билээ. Та нартаа баярлалаа.