Author: ЖАМБАЛЫН САНДАГДОРЖ

Categories
мэдээ нийгэм

НОМ ЯРЬЖ ӨГЬЕ: Сабахаттин Али “Арьсан хүрэмтэй Мадонна” DNN.mn

Монсудар хэвлэлийн газрын “Утга зохиол” хэмээх цувралдаа дэлхийн сонгодог болон орчин үеийн утга зохиолын төлөөлөл бүтээлүүдээс сорчлон хэвлэхийг зорьсон юм гэжээ. Тэгвэл энэ цувралын нэг болох Туркийн зохиолч Сабахаттин Алигийн “Арьсан хүрэмтэй Мадонна” гэдэг номыг сонирхуулъя. Уг ном байсхийгээд л бестселлер номоор шалгардаг гэдгийг та бүхэн мэдэх байх. Ганц Монголд ч биш Туркдээ бас хамгийн олон хэвлэгдсэн ном аж. Номын гол баатар ажилд орсноор зохиол эхэлнэ. Хуучин ажиллаж байсан банкнаасаа халагдан гонзгойрч явтал дунд сургуулийнх нь найз тааралдаж түүнийг ажлаасаа гарсаныг мэдэлгүй оройн хоолонд урина. Гэртээ ирсэн хойноо мэдэж маргааш манай ажил дээр яваад ир, би ажил олъё гэж хэлдэг. Тэгээд ажилд орон нэг хижээл герман хэлний орчуулагчтай хамт ажилладаг. Түүнийг Раиф эфэнди хэмээн авгайлна. Маш томоотой дуу шуугуй нэгэн бөгөөд байгаа үгүй нь үл мэдэгдэнэ. Гол баатар түүнтэй дотносох гээд чадалгүй бараг гурван сар болчихсон байдаг. Ажлаа огт таслахгүй,орой тараад хүнсээ аваад л харьдаг дөч гарсан, буурал сахалтай, түүнээ хайчилж зассан тогтуун нүдэнд дулаахан хүн. Герман хэлэндээ сайн тул ажилд бүрэн дарагдаж байх аж. Раиф эфэнди хааяа ханиад хүрч хэд хоног хэвтэхээс өөрөөр ажлаа үл тасална. Эфэнди гэж манайхаар гуай ч юм уу хүндэлсэн үг гэнэ. Залуу яваандаа дотно танилцаад нэг удаа ээлжит ханиад хүрэх үед нь орчуулах материал хүргэх далимдаа гэрт нь очиж эргэдэг. Истанбулын захдуухан хоёр давхар байшинд амьдрах аж. Зочны өрөө нь ганган дэгжин гэгч нь алмайрмаар ч мань хүний хэвтэж байгаа өрөө заваан болхи нь дэндсэн байх аж. Тэр авгайнхаа дүү нартай уг байшинд амьдарна. Байшингийн бүх зардал хоол унд бүгдийг Райф гуай даах боловч хамгийн шоовдор, нөгөөдүүлийнхээ нүдээр бол энэ нэг ичмээр бүдүүлэг бааз юм гэж шоолуулдаг эр байх аж. Райф гуай нэг ээлжит ханиадаараа нас бардаг бөгөөд залуу ширээг нь цэвэрлэж өгөхдөө нэг тэмдэглэлийн дэвтэр олно. Түүнд нь Берлин хотод танилцсан залуу бүсгүйн тухай бичсэн байдаг бөгөөд хайрлаж дурлаж гэрлэхээр тохиролцсон ч араас нь ирээгүй тухай гарна. Райф бүх насаараа түүнд гомдол тээн “Миний голоосоо хайрласан Мариа намайг гомдоож чадаж байхад энэ хүн надад ингэж харьцах нь арга үгүй” гэж боддог болжээ. Гэтэл Мариа нь өвчнөөр нас бараад түүнээс төрсөн охин нь өнчрөн хамаатныдаа өсч байгааг гэнэт мэдэн түүнээсээ болоод сэтгэлээр унан нас бардаг. Мариа “Арьсан хүрэмтэй Мадонна” гэх зураг зураад үзэсгэлэнд оролцож байхад нь Райф эфэндий уг зурагт нь дурлаж бараг долоо хоног харж суусаар тэр хоёр танилцдаг. Мариа тэр зурагтаа өөрийн хөргийг дүрсэлсэн гэж зургийн танилцуулганд бичсэн байсныг уншаад шууд дурласан тухай гардаг. Ерөнхийдөө ийм үйл явдал гарна. Яг уншаад эхлэхээр салахын аргагүй ном байдаг даа, яг тийм.

Categories
арын-нүүр нийгэм

Таны ааш араншин таны хувь заяа DNN.mn

ӨДРИЙН СОНИНЫ 2010 ОНЫ АРХИВААС ДАРААХ НИЙТЛЭЛИЙГ ХҮРГЭЖ БАЙНА.

Үнэнхүү хайр татсан хулгайч та харсан уу. Үнэхээр үнэн сэтгэлээсээ сайхан ааштай дээрэм­чинг та мэдэх үү. Хэн ч харсан хайрламаар гуйл­гачин та харсан уу. Ийм зүйл байдаггүй л байхгүй юу. Худал намбиганасан хулгайч дээрэмчний тухай үлгэр домог зөндөө л байдаг. Гэвч амьдрал дээр ийм юм байдаггүй. Та хулгайч заяанд төр­сөн бол хулгайч ааштай л байхаас өөр ямар ааш зантай байх билээ. Таны сэтгэл санаа хиргүй тун­галаг бол ёрын ааштай байх боломж танд бас олдохгүй.

Таны хувь заяа таны ааш араншингаас ха­маарна гэсэн эртний мэргэн үг байдаг. Үүнийг олон зүйл баталдаг. Юун дээрээс ч жишээ авч болно. Бидний сайн мэ­дэх замын түгжрэл дээр жишээ авч болох юм. Бүх машин цувраад гарч байна. Эсрэг урсгал нь хоосон байлаа. Гэтэл гэнэт нэг “ухаантай” хар хүү “эксел”-тэйгээ сөрөг урсгалд орон давхиж гарам­ руу дайрдаг.

Харин энэ үед өөдөөс нь машин ирж таараад нөгөө ухаант­ны араас бас нэг ухаантан дай­раад гэх мэтчилэн бөөн түгжрэл болж тэр гарам өдрийн хагас гацдаг. Тэв­чээргүй, бусдыгаа үл хүн­дэт­гэх бачуу аран­шин­тай нэг “багий”-гаас болж хү­мүүс тэр өдрөө л аз жар­галгүй болж хувир­даг. Тэгж бачуурч давхиж бай­гаад осол аваарт орох нь энүүхэнд. Таны хү­лээц­гүй, дэг журам бо­лоод бусдыг үл хүн­дэт­гэдэг бачуу ааш араншин чинь таны хувь заяанд нө­лөөлж байгаа нь энэ.

Categories
арын-нүүр мэдээ нийгэм

Монголчуудын их амралтын үе ирлээ DNN.mn

ӨДРИЙН СОНИН.Ы 2010 ОНЫ АРХИВААС…

УИХ мөдхөн завсар­лаж, наадам өндөрлө­лөө. Одоо залгаад аймаг сумдын наадам, дээр нь “Их хурд” болох гэж бай­на. Зөөлөн бороо үе үе цайран орж наран ми­шээж халуу дүүгэнэ. Ийн­хүү Монгол нутгийн хам­гийн сайхан үе монгол­чуудын их амралтын үе ирлээ.

Гэвч “Наадмын дараа намар” хэмээн амтай болгон нь хэлэх юм. Үүнээс бүүр залхаж гүйц­лээ. Бүр байчихаад до­л­дугаар сарын 12-нд бөх үзээд сууж байх зуурт нэг жижиг телевизийн хөт­лөгч хүү “өнөөдөр чинь зуны хамгийн сүүлийн өдөр” гэж ирээд л мэ­дэмхийрч байх юм. Яа­гаад гэвэл наадам өнөө­дөр дуусч байгаа тул маргааш нь намар эхлэх юм гэнэ дээ. Наадмын маргааш ид зун үргэл­жилдэг болохоос хэзээ байтлаа намар эх­лэж байсан юм бэ. Хойч үе маань дээрхи үгийг сонссоор байгаад ингэт­лээ үнэмшчихсэн байна.

Жилийн есөн сар нь хүйтэн, үлдсэн гурван сар нь сэрүүхэн манай орны хувьд наадмын дараах энэ хэд хоногт л европын цаг уур шиг зөөлөн ду­лаан болдог. Гэхдээ цөө­хөн хоног үргэлжлээд дуусдаг. Тэгээд л нөгөө хохигносон хүйтэн салхи нь гуядаж, “яндан хон­гиноод” эхлэнэ дээ. Үүнийг гэрт өссөн хүмүүс бүгд мэднэ.

Тэгэхлээр хүмүүс энэ хэд хоногийн дулаанд амжиж сэтгэл амар амрах хэрэгтэй юм даа. Найм­дугаар сарын арав­даас хойш л ажил төрөлдөө ордог юм байгаа биз. Бү­тэн есөн сарын зуданд нух­луул­сан малчдыг хад­­лангаа ав гэж шаар­даад барьсан унагыг нь тавьж хөөгөөд байх бас хаашаа ч юм. Тэгээд ч хувийн хэвшлийн аж ахуй­нууд өвсөө бэлтгэнэ үү, байна уу төр засагт огт хамаагүй юм биш үү. Хо­туудын өвөл­жилтийн бэлт­­гэлээс өөр төр засагт са­наа чилээх юм огт байхгүй.

Гэтэл өвсөө хадаж ав, тариа ногоогоо хураа, уринш бордоогоо бэлтгэ хэмээн өдөр өнжилгүй ухуулах нь хэнд ч хэрэггүй зүйл болоод дуусаж байна. Үүнийг сонсож байгаа хүмүүс байгаа гэж үү. Огтхон ч байхгүй. Мэдээж хүн болгон цагийн тавиуд ганц хоног ч гэсэн амраад авахыг бодно. Үүнийг буруутгах ч үндэслэлгүй. Амьд амьтан л юм бол амарч цэнгэхийг бодохгүй яах юм бэ. Хүн болгон, байгууллага бүр яаж амрах, амралтаа яаж зохицуулахыг л бодохоос өвлийн бэлтгэл яанаа гэхгүй. Дээрхи өвлийн бэлтгэл гэх мэт яриа нь төр засгийн бодлого жи­рийн хүмүүсээс хичнээн хол байдгийн нэг жишээ л болоод өнгөрч байна. Түүний оронд ганц сар сайн амарч аваад дараа нь хэдүүлээ ажилдаа орно шүү хэмээн хэлж ухуулж байсан нь дээр мэт.

Хүмүүс наадмаа үз­чих­сэн, шинэ бөх түрүү­лэхийг харчихсан тул одоо хэд хоног хаашаа явах билээ хэмээн бодож суугаа. Тэд нөөц дугуй­ныхаа хагархай олгойг нөхөж аваад, эхнэр хүүх­дээ муу машиндаа чихэж өгөөд хөдөө гарч өгнө. Нутаг усаа харж, ээж аав­даа золгож, хамаатан са­дан­тайгаа уулзаж ша­вай­гаа ханатал тарвал­за­хаар одож байна. Агь таанын үнэрт аргал хор­голынхоо утаанд шимийн юм халаалган шимж хот газрын сонин, хол ойрын хов, дээр нь улс төр, наад­мын сонин ярьж яваад ирнэ.

Харин төр засаг хэн­хэг­лэж өвлийн бэлтгэл гэж байхаар дээрхи сонир­х­лыг нь дагуулан үйл­чил­гээ үзүүлбэл л ононо. Замын тэмдэг, тэмдэг­лэл, ус борооны мэдээ, сум суурингуудын буу­даллах газар зэрэгт ан­хаарууштай байдаг. Мөн хүмүүсийн үзүүштэй түү­хэн газрын мэдээ, мэдээ­лэл түүнд холбогдох үүх түүхийг түлхүү таниулж байвал Монголоороо бахархах үзэл иргэдэд төлөвшихөд хэрэгтэй.

Манай улс чинь харагдаж байгаа шигээ эзгүй ээрэм цагаан тал биш, бахархвал бахар­хах түүхтэй, үзвэл үзэх байгальтай газар аа. Харин бид үүнийгээ мэ­д­дэггүй л болохоос.

Оюун ухааны манлай болсон манай мэргэдийн бясалгал хийж байсан аглаг буйд агуй, оюун ухааны уурхай болсон сүм хийдүүдийн туурь гэх мэт газар олонтой. Ид шид тарни ухааны хэ­зээ ч үл тайлагдах нуу­цуудтай холбоотой газар Монгол нутагт минь үнэхээр арвин билээ.

Түүнээс биш уран зо­хио­­лын номонд гарса­наас болж алдаршсан ши­лийн хулгайч болох гэж тангараг тавьдаг гэх до­могтой ганц уул л байдаг юм биш. Гэхдээ уг ууланд очих ч бас муу юм биш. Яа­гаад гэвэл улсын хилийн яг торгон ирмэг байрлах уг газар очсон хүн эх орон, элгэн нутгаа эргэж харахад ямар нэгэн сонин мэдрэмж, “сиймхий ч гэсэн гэр минь” гэж өмөөрөх, харамлах, бас харуусах сэтгэгдэл төр­дөг юм билээ. Өвөлжөө маань хилийн дотор байхад зуслангийн газар хүний нутагт оччихсон байгааг харахаар лав л зүгээр байгаад байхгүй биз дээ.

Ингээд амарсан ч биш, амраагүй ч биш хоё­рын хооронд байхаар наймдугаар сарын дунд үе хүртэл улс нийтээрээ амралтын сар гэж зарлаад бүгдээрээ амрах, эх орноороо аялах үе болговол ямар вэ. Ам­раахгүй гээд ч бүх хүмүүс аль хэдийнээ амрахаар одсон байлгүй. Хэн энэ чийгтэй байшингийн му­хар сахиж суух вэ. Энүү­хэндээ гэж сонирхуу­ла­хад нөгөө траншейны гэх тэнэмэлүүд хүртэл Туу­лын бургасанд зус­лан­даа гарчихсан байна лээ шүү.

Categories
арын-нүүр мэдээ нийгэм

Зүсэр бороотой зуны өдрүүд DNN.mn

Зүсэр бороотой зуны өдрүүд үргэлжлэх нь. Гандуу байсан газруудад ган тайлаад сайхан байна аа. Бороо наадам хүртэл орох цаг агаарын мэдээ хараад сэтгэл өег байна. Хүй долоон худгийн цэнхэр хөндийд зулзаган ногоо хэнзэлж манан буун наадмын хурдан хүлгүүдийн түмэн туурайн чимээ битүү бүгд нүргэлэн тоосгүй наадах нь.

Хөх Монголын хөндий шилүүдэд тариа чив чимээгүй ургаж мал таргалан голио царцаа шаргин сайхан зун болох нь ээ. Монголын зун бороо орох нь бурханаас илгээсэн бэлэг билээ л. Хур усан цагтаа бууж амьтай болгон үржин өсч, байгаль эхийн өгөөмөр хишигт цатгалдан шандуурч үндэстэй болгон урган төлжих нь зун цагийн жам юм. Ай энэ үед их талуудын амар амгалан ноёлж араатан хүртэл амьтан барьж идэх нь бараг үгүй болдог. Оддын чуулган тэнгэрийн заадас газарт буусан шиг ойртон тодорч шөнийн шувуудын дуулалдах, талын энгээр тархан бэлчсэн адуун сүргийн тургилах, хааяа янцгаах чимээнээс өөр чимээ үгүй алдран агь таанын үнэр хамар цоргин ханхална.

Монголын заяа их гэж дэмий ч нэг ярьдаггүй аж. Саяхан л хавсарга тавьж шар шороон шуурга тэнгэр баганадан, гандуу цагаан тал хохилзон “зун болох нь уу” гэж арга нь барагдсан хүмүүс дэмий л бие биенээсээ сураглан байсан сан. Одоо тэгвэл торгон ногоон зун хар нялхаараа эхэлж байна. Тэнгэр бурхан хайр хишгээ харамгүй хүртээх нь.

Нүүдэлчдийн цагийн сайханд хийдэг наадмын цуурай аль хэдийнэ нүргэлээд эхэлчихсэн байна. Залгаад их амралтын өдрүүд айсуй. Амрах цагтаа амарсан шиг амарчихаад, ажиллах цагтаа ажилласан шиг ажиллах нь нүүдэлчдийн удам монголчуудын зан билээ л.

Categories
мэдээ нийгэм

НОМ ЯРЬЖ ӨГЬЕ: Ширчингийн Баатар “Хайрхаан” DNN.mn

Энэ ном Ноён хутагтын шадар шавь Лувсанхайдавын цадиг намтраар бүтээгдсэн болой. Говийн догшин ноён хутагт гэнэт жанч халсанаар ар, өвөр Монголд түүний эзэлж байсан байр суурь эзгүйрчээ. Мянга есөн зуун гучаад оноос цаг төр ороо бусгаа болж халхууд дүрвэн Өмнөд Монголд ид очиж байсан үеэс ном эхэлнэ. Тэнд Дилав хутагт ар халхаас ойн гарч, өмнөдөд ид ажиллаж амьдарч байсан үе юм. Ар Монголын тагнуул Японд баригдаж тамлуулахдаа би Дилав хутагтын холбоочин гэж мэдүүлсэнээс үүдэн япончууд хутагтыг гишгэх газаргүй хянан цагдаж байжээ. Барьж, хорьж ч байсан аж. Гэвч хутагт үг алдаж хэрэг хүлээгээгүй байна. Энэ үед өмнөдөд бурхан шашин яг хуучин хэвэндээ байж япончууд тэдний сэтгэлийг эзэмдэн татах талаар олон ажил явуулж байв. Үүний нэг голлох ажиллагаа нь бурхан шашнаар бүх монголчуудыг татах байжээ. Өмнөдийн Сөнөд хошууны зурхайч лам гэх алдар хүнд нь түгсэн гэгээнтэн Лувсанхайдавыг өргөж авдаг. Хүүг Пэлжээ гэдэг байсан ч сахилын нэр нь Лувсанхайдав юм. Хүүг зургаан настай байхад нь өмнөд хошууны зартай баян эцэг нь зурхайч ламд өргүүлдэг. Өвчин ороогоод хоёр ч удаа айхтар айлгасан учир ийнхүү өөрийн багшдаа өргүүлжээ. Өмнөд монголчууд их Ширчингийн Баатар

“Хайрхаан” баян байсан бололтой юм. Номд бичсэнээр хүүгийн аавыг гурван түмэн хоньтой байсан гэжээ. Гучин мянган хоньтой эднийх хошуундаа баянаараа хоёрт ордог байсан аж. Тэргүүн баян нь дөрвөн түмэн хоньтой айл байв. Тэр нь үнэн бөгөөд яагаад гэвэл дөрвөн ган тулгатай байсан аж. Хошуу тамгаас нэг түмэн хоньтой болоход нь нэг ган тулгаар шагнадаг байсан. Пэлжээгийнх гурван тулгатай байсан гэнэ. Нэг, хоёр тулгатай айлуудыг нэг их баян тарган гээд байдаггүй гэнэ. Япончууд Өмнөд Монголыг бурхан шашины диваажин болговол хойд монгол татагдан орох болно гэж үзэж байлаа. Богд Жавзундамба таалал төгссөн учир түүнийг өмнөдөд тодруулбал хойдуул ядах юмгүй дагах болно гэж тэд тооцож байлаа. Түүнийг яаж тодруулах вэ гэвэл хойноос дүрвэн ирсэн Дилав хутагтаар дамжин үүнийг хийж болно гэж үзжээ. Хойноос ирсэн халхуудыг бөөгнүүлэн Дилав аймаг хэмээн байгуулж Дилав хутагтын нэр нөлөөгөөр удирдаж байв. Ингээд Дилав хутагтыг шахаж эхэлнэ. Богдыг тодруул хэмээн. Энэ нь Банчин богд ч цаг бусаар таалал болсон үе байв. Төв Азийн буддын шашны гурван томоос ердөө залуу Далай лам л амьд үе юм. Дилав хутагт шахаанд орохдоо цаг хожихын тулд жанч халсан ч говийн хойд өмнөд талд домог мэт нэр хүндтэй Догшин Ноён хутагтыг эхлээд тодруулъя гэж шийддэг. Ингэхдээ таалал болохынхоо өмнөх өвөл ирж өвөлжөөд буцахдаа дараа ирж авна гээд орхисон сүйх тэргийг нь тодрох ёр болгож үлдээжээ гэж үздэг. Энэ нь бусад дээдэст үнэмшилтэй дуулдана. Тодруулах ажлыг Лувсанхайдавыг өргөж авсан зурхайч лам гардан хийнэ. Тэгээд өөрийн өргөмөл хүүтэй нь нас бараг чацуу Догшин Ноён хутагтад гарынх нь шавь болгон явуулдаг. Ер нь япончууд Богд Жавзундамбыг өмнөдөд тодруулах гэж гурвантаа оролдсон байдаг юм. Ийнхүү Ноён хутагтын шавь хэрхэн дайн дажин хувьсгал тэмцлийг даван туулж өдгөө америкт 93 насыг зооглон амьдарч байгаа энэ номоос тухай уншаарай.
Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ

​Одонтой ч, одонгүй ч ээжүүддээ баярлалаа DNN.mn


Дөнгөж зургаан настай болов уу гэмээр хүү цүнхээ чирэн сургуулийн хашаанд уйлан зогсож байв. Хүү айсан бас их сандарсан бололтой харагдана. Хажуугаар нь эцэг эхчүүд уйлан зогсоо хүү шиг насны хүүхдүүдийг хөтлөн өнгөрөх тоолонд тэрбээр улам их гомдож байгаа бололтой шуг шуг хийн эхэр татах нь чангарах аж. Яаж яваад сургуулиасаа гараад ирсэн юм бодвол хөөцөлдөж гүйж сахилгагүйтэж байгаад л гарчихсан бололтой. Яагаад гэвэл ийм насны хүүхдийг ганцааранг нь гаргадаггүй журамтай. Мань хүн зах хязгааргүй ертөнцөд гэнэт гарч ирчихээд хаачихаа мэдэхээ байчихсандаа ийнхүү айж сандарч зогсоо биз ээ. Хязгааргүй ертөнц түүнийг огт үл тоон өөр өөрсдийн зам мөрөөр бужигнаж , бас аймаар хүнийрхүү огт танихгүй хүмүүс хажуугаар нь зогсох ч үгүй зөрөн өнгөрцгөөнө. Хэдийгээр сургуулийн хашаанд боловч тэр ганцаараа ийнхүү байж үзээгүй билээ. Гэтэл сургуулийн хашаагаар жижигхээн туранхай залуу бүсгүй шогшин орж ирээд хүүг харан айсан гайхсандаа дуу алдан “Ганаа миний хүү юу хийж энд ганцаараа зогсож байгаа юм бэ” гэж уулга алдав. Хүү тэр жижигхэн туранхай ямар ч чадал хүчгүй, хэнийг ч хамгаалж хүч үл хүрмээр эмэгтэйг харан “ээж ээ” гэж хашхираад саяхан уйлж байснаа тас мартаж инээд алдан тосон гүйлээ. Хүү сахиусан тэнгэрийн тэвэрт байгаа мэт, бүүр дэлхийд ганцхан байдаг шидэт дагинад тэврүүлчихсэн мэт саяхны айж, сандарч байснаа тас мартажээ. Ээжүүд ийм л шидтэй. Тэд ямарч хүчгүй мэт үзэгдэвч, ямар ч залуу бүүр өөрөө хүүхэд мэт харагдавч өөр хэнд ч байдаггүй үр хүүхдээ гэсэн ид шид оргилон байдаг юм. Түүнийг нь ээж гэж дуудаж хэлд орсон хэн ч мэддэг.

Монгол даяар ээжүүд одонгоо авч баярлалдан байна. Хаашаа л харна, гоёлоо өмссөн ээжүүд цэцэг мэт алаглан баяр баясгалан авч ирнэ. Одонтой ч бай, одонгүй ч бай ээжүүд бүгд адилхан үр хүүхдийнхээ өмөг түшиг нь билээ. Та нартаа баярлалаа.


Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ нийгэм

НОМ ЯРЬЖ ӨГЬЕ: ​”Биеийн хэлийг тодорхойлохуй” DNN.mn

Аллан ба Барбара Пийз нарын ийм нэртэй ном байдаг. Нэрнээс нь ямар ном гэдэг нь тодорхой. Чиний бие чамайг юу бодож байгааг шууд хэлж өгдөг. Үүнийг анхаарч сурах л хэрэгтэй байдаг аж. Хүн худал ярих амархан байдаг бол худал хэлж байгаагаа нуух бараг боломжгүй байдаг. Ганц худал хэлэх биш ер нь үйлдлээ нуух ямар ч бололцоогүй шахам гэж номд бичсэн байна. Биеийн хэлийг уншиж сурсан хүмүүс юу ч ярилгүйгээр тантай өдөржин ярилцсан байдаг. Таныг юу бодож байгаа, юу сонирхдог, худал ярьж байгаа эсэх, үнэхээр хүсч байгаа, дурласан уу, өлсөж цангаж өвдөж хавдаж байгааг бүгдийг нэвт шувт мэдэж болдог. Гэхдээ харагдах байдал яг жинхэнэ байдал хоёр маш ялгаатай гэдгийг байнга бодож харагдах байдалтай нь нөхцөл байдлыг сайн уяж сурах хэрэгтэй.Ер нь бол хөлөө ачиж суусан эмэгтэйг хамгаалсан байдалтай байна гэж хэлж болох ч тэр хэт богино банзалтай ч юм уу даарсан байж болно. Элгээ тэвэрсэн хүнийг өөрийгөө хамгаалж гадны халдлагаас айж байна гэж уншиж болох ч гэдэс нь өвдсөн эсхүл даарсан ч байж болдог учир нөхцөл байдлыг нь сайн мэдрэх хэрэгтэй гэж зөвлөжээ. Гарын алга дэлгэгдсэн байвал ер нь найрсаг байгаагийн илрэл. Энэ дохио чулуун зэвсэгийн үеэс л гартаа чулуу атгаж ирээд толгойг нь хага цохихгүй гэсний баталгаанаас үүсчээ. Биеийн хэлийг эмэгтэйчүүд эрчүүдээс хамаагүй илүү уншиж сурсан байдаг. Тэд нялх хүүхэдтэй харилцдаг учир хэлгүй үрээ юу хүсч юунд дургүй байгааг харсаар байгаад сурчихсан байдаг. Энэ нь удамшдагаас ийн биеийн хэлийг сайн уншдаг. Эмэгтэй хүн биеийн хэл ярианы хэл хоёр зөрвөл хүний үгийг шууд сонсохоо больдог. Тэр шууд биеийн хэлд нь үнэмшдэг учир юу гэж донгосож байсан ч итгэдэггүй. Эрэгтэй хүн бол биеийн хэлийг ойлгодоггүй. Тийм ч учраас эвгүй байдалд орох нь олонтаа. Эмэгтэйчүүд сэтгэлийг нь татсан эрчүүд рүү инээмсэглэдэг бол эрчүүд өөррүү нь харж инээмсэглэсэн эмэгтэйд сэтгэл татагддаг. Энэ судалгаагаар нотлогдсон. Эмэгтэй хүн эрчүүдээсээ хэдэн хувь илүү инээмсэглэдэг. Энэ нь тэдний тархитай холбоотой бөгөөд тэдний инээд тайвшруулах ид шидтэй. Энэ нь өөрсдөөсөө хүчтэй эрчүүдийн дунд амьдарч ирсэнтэй холбоотой гэнэ. Худал инээхэд нүдний булчин хөдөлдөггүй, үнэн инээхэд нүдийг тойрсон булчин хөдөлдөг. Үүнийг ихэнх эрчүүд анзаардаггүй. Эмэгтэй инээмсэглээд байдаг тойроод л элдвийн хошин шог яриад л гүйгээд байдаг. Тэгвэл энэ байдлыг харсан сайн танил эмэгтэй нь тэр эрд шууд л наадахаа хая аа, чамайг тэнэг амьтан гэж үзээд байна гэж хэлдэг. Тэр нь үнэн л байдаг.Тантай гар барьж байгаа хүн эгц босоо байрлалд гар баривал тэр нь эрх тэгш харилцааг илэрхийлнэ. Гараа эргүүлэн алгаа уруу харуулан таны гар дээр байрлуулбал тэр давуу байдал олж авах гэж байгаа хэлбэр.

Ийм байдалд орвол та өөдөөс нь нэг алхаад нөгөө сул гараа гар барьсан гар дээр нь алгаа доош харуулан тавивал бүүр илүү байдал орно гэх мэтээр хүний бүх төлөвийг энэ номд оруулжээ. Харц нүдний шил, будаг гэх зэргээр нэвт шувт хүнийг уншиж болдог байна. Та ийм болмоор байвал энэ номыг уншаарай.

Ж.Сандагдорж

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ

​Хос хэл байж болдог болохоос хос үсэг байж болдоггүй DNN.mn


Энэ үгийг Эрдмийн Их сургуулийн захирал, Монгол Улсын Шинжлэх Ухааны гавьяат зүтгэлтэн Шинжлэх Ухааны доктор (ScD) профессор Ч.Зэгиймаа хэлсэн юм. Хос хэлээр ярьж болдог болохоос хос үсгээр нэг үгийг хоёр янзаар бичдэг явдал байж болохгүй. Аав абу гэж хоёр янзаар бичдэг улс байдаггүй юм аа. Хуучин бичгийг эрдэмтэн судлаачид нь аваад явдаг юм байгаа биз.

Ард түмний дунд ингэж хавтгайруулан заадгаа болих хэрэгтэй гэсэн юм. Энэ нь хүүхдүүдийн анхаарлыг хоёрдуулдаг гэсэн. Саяны Элсэлтийн ерөнхий шалгалтад монгол хэл дээр унасан хүүхдүүдийн тоо үүнийг батлах мэт. Ингээд хос бичгээс үүдэн хэлэхэд нэг юм та бүхэнд ажиглагддаг уу.Монголчууд бидэнд дандаа онц чухал биш юм чухал мэтээр хэлэлцэгддэг, бүүр түүнийг тун чухал зүйл гэж ойлгуулах гэж оролддог гэдгийг. Хүмүүс ч энэ л их чухал юм байна гээд итгэчихдэг. Үүний жишээ уйгаржин бичиг байна. Түүнийг сурахгүй юм бол монгол хүн устах юм шиг, үүнийг сурвал хөгжлийн манлайд хүрэх юм шиг сурталчилдаг. Бүүр тусгаар тогтнолын баталгаа гэцгээдэг. Яг жинхэнэдээ энэ худал үг. Баталгаа нь бидний өмнөд монгол ахан дүүс маань байна. Тэд уйгаржин бичигтэй ч тусгаар тогтнолоо хадгалаад байдаг бил үү. Тэгэхлээр энэ онц чухал зүйл ч биш байдаг л нэг бидэнд орхигдсон бичиг үсэг орчин үед техник технологийн эрин үед нэг их таарч тохироод ч байдаггүй. Бидэнд үсгээ солих зайлшгүй шаардлага ч байхгүй, заавал солино гэвэл латин нь дээр гэж үздэг олон хүн байдаг. Уйгаржин бичгийг нойр хоолгүй нүдэж байхаар үелэх системийн ганц томьёо цээжилж байвал төгсөх хүүхдэд уул нь хамаагүй дээр л дээ. Яг үүн шиг биднийг хэн нэгэн нь дандаа хэрэг багатай дэмий сул назгай байдал руу шахаж оруулах гэж оролддог нь анзаарагддаг. Хотын утаа цахилгаанаар л давын өмнө арилна, тэгвэл зөвхөн тэр цахилгааныг нь л хийхгүй тойрч давхицгаадаг гэх мэт олон зүйл харагддаг.

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ

НОМ ЯРЬЖ ӨГЬЕ: ​Дэлхийд унасан эр DNN.mn


Волтер Тевисийн зохиол “Дэлхийд унасан эр” номыг сонирхуулъя. Энэ зохиолч нөгөө алдарт “Бэрсийн гамбит”-ыг зохиосон юм. Өнгөрсөн зууны 40-60-аад онуудын үеийг “шинжлэх ухаанч уран зохиолын үе” гэдэг. Энэ үеийн зохиолуудын нэг томоохон төлөөлөл болох “Дэлхийд унасан эр” номыг МонСудар хэвлэлийн газраас эрхлэн хэвлэжээ. Хүн төрөлхтөн бид энэ орчлонд ганцаараа юу олуулаа юу, хэрэв өөр оюун ухаант амьтан буюу хүн байдаг бол ямар байх вэ гэх зэрэг түмэн асуулт бидэнд байдаг. Яг ийм асуултад хариу болгох үүднээс энэ номыг бичээ биз ээ. Ньютон гэж өөрийгөө нэрлэсэн энэ эр Антеа хэмээх гаригаас ганц хүний хөлгөөр манай дэлхийд иржээ.Тэр 197 см өндөртэй, цав цагаан үстэй, туранхай шингэн цагаан царайтай үс сахал байхгүй ч цэв цэнхэр нүдтэй, жижиг амтай, ер нь л маш царайлаг эр хүний шинжтэй харагдана. Хиймэл хумс хөлийн дөрвөн хуруу зэргийг нь эс тооцвол бараг л хүнээс гадна талаасаа ялгарч харагдахгүй. Гаригт нь оюун ухаант төрөлтөн гурав байсан бөгөөд тэд хоорондоо цөмийн бөмбөгөөр дайтан гаригаа сүйтгэсэн аж. Гаригт бараг амьдрал байхгүй болж эрчим хүч дуусаж сүүлийнхээ нөөцийг барж байгаа. Антеа гаригаас хүнтэй төстэй Ньютоны төрлөөс ердөө 300 гаруйхан л газрын гүнд тэсч үлджээ.

Тэдний эрчим хүч хүнс хэмжээтэй үлдсэн бөгөөд тэдгээрийг дуусахаар мөхөх нь илт юм. Антеа гаригийнхан дэлхийг эртнээс мэддэг байжээ. Тэд эрт үеийн түүхэнд дэлхий дээр олонтой ирж байсан бөгөөд шинжлэх ухааны ололтуудаасаа хуваалцдаг байв. Сахиусан тэнгэрийн тухай элдэв домог бол бараг л энэ гаригийнхны тухай шахам гэхэд хилсдэхгүй. Сүүлдээ дэлхий радиотай зурагттай, болж долгион нь цацагддаг болсоноос хойш бүүр ч илүү сонирхон судалдаг болсон байна. Ньютоны төрөлтнүүд сүүлчийн боломжоо шавхан байж агуулахуудын нэгэнд цөмийн сүйрэлд өртөлгүй үлдсэн одод хоорондын жижиг хөлгийг засварлан дэлхий рүү хөөргөжээ. Илүү том хөлөг хийх ч засварлах ч боломж байхгүй учраас тэр жижиг хөлгөөр Ньютоныг дэлхий рүү явуулсан нь тэр. Түүнийг олон жил бэлджээ. Дэлхийн хүний хэл, ёс заншил хувцаслалт зэргийг маш сайн судалж сургав. Ньютон дэлхийд очоод тэнд амьдарч өөрийн гаригийн шинжлэх ухааны гайхамшигт ололтоор маш хурдан баяжиж тэргүүлэх тэрбумтан болох бөгөөд үлдсэн хүмүүсээ авах сансрын хөлөг барих ёстой байлаа. Хэдийгээр Ньютон маш түргэн баяжиж сансрын хөлөг барьж эхэлдэг ч америкийн тагнуулын байгууллагад баригдан мөрдөгдөж байгаад тэндээсээ холбооны мөрдөх товчоонд шилжинэ. Дэлхий түүнийг бууснаас нь хойш ажиглаж байсан аж. Тэндээсээ суллагдах болж зураг авахуулна. Гэхдээ ХМТ нүдний торлогны зураг авч хадгалдаг аж. Энэ нь гадаад байдлаас илүү найдвартай гэнэ. Ньютон хэдийгээр би дэлхийн хүн биш наад рентген чинь миний нүдэнд хортой гэж хэлсэн ч үл тоон зураг авдаг.

Ингээд тэр сохордог, бас оюун ухаан нь ч хуучнаа гүйцэхгүй болдог бөгөөд бүх ажил нь зогсдог. Гарахад нь сурвалжлагчид шавахад тэрбээр зурагтаар өөрийн гаригт хандан Миний ажил бүтэлгүйтлээ, тэгээд ч эднийг тэр их мэдлэгийн уурхайд оруулмааргүй байна. Бид өөрийн дэлхийгээ сүйрүүлж чадаж байхад энэ сармагчингууд тэр дор нь энэ сайхан дэлхийг устгачих байх” гэж мэдэгдэнэ.

Categories
мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

СОНИНЫ АРЫН НҮҮР: Хаврын найраг нижигнэнхэн эхлээсэй DNN.mn

Хаврын найраг яаж эхэлдэг вэ гэж бодсон чинь нэг их сайхан урин ханхалсан өглөөнөөс эхэлдэг санагдаад байх юм. Өглөө эрт гэгээ ороод л болжмор жиргээд л хайлсан цасны хөлдүү үнэр үнэртээд л.Үндэсний радиогоор “таван-эрдэнэ” гэдэг дуу яваад л. Яг намар “Ургацын далай” дуу явдаг шиг. Малчдын ярианы цаана нялх хурга ишигний дуу цангинаад л. Жавар хүйтэн аль хэдийнэ мартагдсан дууль гэгч нь болсон байдаг даа. Хотын утаа шингэрээд л хүмүүсийн хар өнгийн өвлийн хувцас арай өөр болж хөнгөн нимгэн болоод л. Залуус орой үдэш гарч орох нь ихсээд л.

Ирж яваа цаг цаанаа л нэг урамтай санагддаг билээ. Гэхдээ хамгийн урамтай зүйл бол хавар болохоор ажил хөдөлмөр ундардагт л байдаг юм. Хаврын тариалалт, төл бойжилт гээд уламжлалт ажлын хажуугаар их бүтээн байгуулалт өрнөвөл хүмүүсийн сүр сүлд нь бадраад л явчихдаг даа. Хэдүүлээ энэ хавар юу хийх вэ, хийх ажлаа сүр дуулиантайхан эхэлцгээх юмсан даа.

Эрдэнэбүрэнгийн усан цахилгаан станцыг барих ажлыг эхлүүлж сайн дурынхныг элсүүлээд л. Өдөр бүр тэндээс авсан бүтээн байгуулалтын сурвалжлага оройн мэдээгээр гараад л. Оюу толгойн далд уурхайн нээлт болоод л гадагш нь зарж байгаа баяжмалаа бахдаж, доллар олж байгаагаа ярилцаад л. Хотод залуучуудын орон сууц хөтөлбөр эхлээд л тэнд хүмүүс ажилд ороод л барилга бариад л бужигнаад л. Төмөр зам говьд бариад л ажилчин элсүүлээд л, Таван толгойн цахилгаан станц баригдаж эхлээд л энэ бүгдийг нуух биш харин ч сурталчлаад л бужигнаад явчихвал монголчуудын хойморь нь сэргээд л ажил төрөл амжуулах гэж зүтгэх нь илт ихсээд л явчихдаг даа .

Хэдүүлээ ер нь бүтээн байгуулалт өрнүүлж юм бүтээж байвал л долларын ханш бууж төгрөг чангарч амьдрал дагаад чангарна гэж мэддэг болсон байлгүй дээ.