Author: Дашдаваагийн Мөнхжаргал

Улсын нэгдүгээр төв эмнэлэгт эрхтэн болон үүдэл эс шилжүүлэн суулгах өндөр технологийг нутагшуулах хөтөлбөр хэрэгжүүлж эхлээд байгаа билээ. Энэ удаа тус эмнэлгийн эмч нар амьтанд зүрх шилжүүлэн суулгах туршилтын мэс засал хийжээ. Академич Н.Баасанжаваар удирдуулсан туршилтын мэс заслыг цаашид үргэлжлүүлэн хийх юм байна. Одоогоор Улсын нэгдүгээр төв эмнэлэг амьгүй донороос гурван хүнд нэгэн зэрэг эрхтэн шилжүүлэн суулгах түвшинд хүрээд байгаа аж. Гэхдээ одоогоор эрхтний донорын асуудлыг дэмжих иргэдийн оролцоо чухал байгаа юм байна. Өөрөөр хэлбэл, донорын тухай хуулиар амьд болон амьгүй донороос эд, эрхтэн авч болохыг зөвшөөрсөн ч монголчуудын сүсэг бишрэлээс шалтгаалан эрхтэн шилжүүлэн суулгах үйлчилгээ төдийлөн хөгжиж чадахгүй байгаа гэж ойлгож болох нь.

Амьтнаас эрхтэн шилжүүлэн суулгах мэс засалд оролцсон Улсын нэгдүгээр төв эмнэлгийн эрхтэн шилжүүлэн суулгах багийн гишүүн, Анагаахын шинжлэх ухааны үндэсний их сургуулийн Мэдээгүйжүүлэг судлалын тэнхимийн эрхлэгч, профессор Л.Ганболдтой ярилцлаа.

---

-Улсын нэгдүгээр төв эмнэлэгт өнгөрөгч долоо хоногт манай улсад анх удаа амьтанд зүрх шилжүүлэн суулгах туршилтын мэс заслыг хийжээ. Та энэ хагалгаанд ямар үүрэг гүйцэтгэв?

-Миний хувьд гахайг унтуулах, зохиомол амьсгал хийх, хүчилтөрөгчийн хангамж, цусны эргэлтийг хэвийн байлгах үүрэгтэй ажилласан. Олон улсын хуулиар гахайн дээр туршилтын хагалгаа хийхийг зөвшөөрсөн байдаг. Гэхдээ туршилт хийхдээ амьтныг өвтгөхгүй, зовоохгүй байх ёстой. Энэ дагуу бид хүнд хэрэглэдэг аргаар булчинг нь суллаад, зохиомол амьсгал хийсэн.

-Мэс заслын баг хичнээн хүний бүрэлдэхүүнтэй байв. Аль эмнэлгийн эмч хагалгааг гардан хийсэн бэ?

-Энэ удаагийн мэс заслыг Улсын гуравдугаар эмнэлгийн зөвлөх эмчээр ажиллаж байсан академич Н.Баасанжаваар удирдуулж хийсэн. Манай эмнэлгийн хувьд зүрхний мэс заслаар мэргэшээгүй ч эрхтэн шилжүүлэн суулгах хөтөлбөрийнхөө хүрээнд амьтанд зүрх шилжүүлэн суулгах мэс заслыг анхлан хийж, амьдралд нэвтрүүлэхийг зорьж байна. Энэ удаагийн хагалгааг нэгдүгээр эмнэлгийн О.Ганбат, Б.Батсайхан эмч нар гардан хийсэн.

-Зүрх шилжүүлэн суулгах мэс засал хийх сэдэл анх яаж төрсөн юм бол?

-Гадны улс оронд хүмүүс “Намайг ямар нэг гэнэтийн аюул, осолд орвол миний зүрх, элэг, бөөрийг ашиглаж болно” гэсэн гарын үсэгтэй бичиг халаасандаа хийгээд явдаг гэж байгаа. Тэгвэл тархины эргэшгүй өөрчлөлтөд орсон хүний эрүүл элэг, бөөр, уушиг, нойр булчирхай, зүрх, нүдний эвэрлэг гэх мэт найман эрхтэнийг хүнд шилжүүлэн суулгаж болдог. Улсын нэгдүгээр төв эмнэлэг одоогоор амьгүй донороос элэг, бөөрийг амжилттай шилжүүлэн суулгаж байгаа. Бөөр шилжүүлэн суулгах мэс заслыг 2006 оноос хойш 130 гаруй хүнд, элэг шилжүүлэн суулгах мэс заслыг 35 хүнд шилжүүлээд байна. Энэ хугацаанд бид тархины эргэшгүй өөрчлөлтөд орсон зургаан хүний 12 бөөр, нэг элгийг өөр хүнд шилжүүлсэн. Гэтэл эдгээр хүмүүсийн эрүүл зүрхийг бид ашиглаж чадахгүй байсан. Ингээд бид зүрх шилжүүлэн суулгах мэс заслыг хүнд хийдэг болохын тулд анхны алхмаа хийж эхэллээ.

-Тэгвэл энэ мэт хагалгааг дахиад хичнээн удаа хийх шаардлагатай вэ?

-Энэ удаад бид нэг гахайн зүрхийг авч угаагаад буцаагаад оёсон байгаа. Харин сарын дараа хоёр гахайг мэс засалд оруулж нэг гахайнаас нөгөө гахайд зүрх шилжүүлэх юм. Хоёрдугаар шат гэж хэлж болно. Энэ хагалгаанаас бид илүү их зүйлийг сурах боломжтой. Тухайлбал, зүрхээ өгч буй гахайн цусыг авч нөгөө гахайнд юүлэх, цусны нөөцтэй болох зэрэг ач холбогдолтой. Хэсэг хугацааны дараа есөн сард дахиад хийнэ. Энэ маягаар нэг гахайн зүрхийг нөгөө гахайнд саадгүй авч тавьдаг болохыг бид зорьж байна. Ингэж чадвал хүнд зүрх шилжүүлэн суулгах урьдач нөхцөл бүрдэх юм.

-Хагалгааны үед ямар нэгэн хүндрэл гарсан уу. Хэдэн цаг үргэлжлэв?

-Таван цаг үргэлжилж амжилттай болсон. Гахайн зүрхний хана хүнийхээс нимгэн, судас нь илүү торгомсог юм билээ. Зүрхний анатоми, физиологи өөр учраас уушиг руу гуурс тавиад зохиомол амьсгал хийгээд амьдруулахад хүнийхээс өөр байх, чадахгүй байх, будилах, оёдол тавихаар сэтрэх гэх мэт гахайны зүрх судасны бүтэц хүнийхээс нилээд өөр байсан. Үүнийг бид урьдчилан тооцоолж, ямар нэг хүндрэл тохиоход бэлтгэлтэй байсан. Зүрхний хагалгаа амар биш. Мэс заслын шинжлэх ухааны оргил нь зүрх судас байдаг. Зүрхний эмгэгүүд нь дотрын талдаа ч, мэс заслын талдаа ч хамгийн түвэгтэй. Энэ ч утгаараа хамгийн их шинэ технологи, эмийн бодис хэрэглэгддэг. Гуравдугаар эмнэлэг зүрхний мэс заслаар мэргэшсэн тул цаашдаа тэдэнтэй хамтарч зүрхний мэс заслыг хийнэ гэж бодож байгаа.

-Энэ удаагийн мэс засалд хичнээн төгрөг зарцуулав. Ямар технологи ашигласан бэ?

-Зүрх уушигны хиймэл эргэлтийн аппарат гэх мэт олон технологийг энэ хагалгаанд зориулж бид бэлтгэсэн. Хагалгаанд сая 600 мянган төгрөг зарцуулагдсан. Хоёр зуун мянган төгрөгөөр гахайгаа авч, үлдсэнийг эм тариа, багаж материалд зориулсан.

-Хүнд зүрх шилжүүлэн суулгах мэс заслыг хийхийн тулд хичнээн төгрөгөөр, ямар технологи оруулж ирэх шаардлагатай вэ?

-Элэг шилжүүлэн суулгах хагалгааны тоног төхөөрөмжид хоёр тэрбум төгрөг, цусны улаан чөмөг шилжүүлэн суулгах мэс заслын тоног төхөөрөмжид дөрвөн тэрбум төгрөг зарцуулагдаж байсан. Зүрхний мэс засал дээр мөн тийм хэмжээний хөрөнгө мөнгө хэрэг болох нь дамжиггүй.

Монголын эртний нийслэл Хархорум хотын буурин дээр тоглож, Орхон түшээ мөрний номин цэнхэр хөндийд сурагч ахуй насныхаа гэгээн өдрүүдийг үдсэн хамт олныг “Нэг ангийнхан” буландаа онцолж байна. Энэ ангийнхныг 16 нас шүргэн наймдугаар ангиа дүүргэн, есдүгээр ангид ороход нь ерэн оны цагаан морин жилийн хувьсгал Монгол орон даяар өрнөж, нийгэм солигдож, 18 нас хүрч сургуулиа төгсөхөд нь Монгол Улсын шинэ Үндсэн хууль батлагдаж байсан түүхтэй. Нийгмийн шилжилтийн донсолгоо, цаг үеийн шуургыг хамгаас илүүтэй мэдэрснээрээ тэд онцгой түүхийн эзэд болцгоосон юм. Тэртээ ерэн хоёр оны хавар Өвөрхангай аймгийн Хархорин сумын нэгдүгээр арван жил буюу эдүгээгийн “Орхон” цогцолбор сургуулийг төгсч, өөр өөрийнхөө зам мөрөөр их, дээд сургуулийн босго алхсан тэд 25 жилийн дараа Улаанбаатар хотноо эх орныхоо өнцөг булан бүрээс баяр бахдал дүүрэн цугласан. Төр нийгмийн нэрт зүтгэлтэн Осорын Батмөнхийн нэрэмжит Хархорин сумын улсын тэргүүний нэгдүгээр арван жилийн сургуулийн түүхт 60 жилийн ой, нийгмийн ухааны төрөлжсөн анги болох Янгуг багшийн шавь нарын төгсөлтийн 25 жилийн ой давхацсан халуухан уулзалт өрнөх нь тэр.

Хорин таван жилийн өмнө 10Б-гийн 41 сурагчаа энгэрээсээ үдсэн багш нь нүүр дүүрэн инээмсэглэл гэрэлтүүлээд, цагаан саарал ноолууран дээлээр гангарч, энгэртээ төрийн дээд Алтан гадас одон тэргүүтнийг гялалзуулаад хөнгөн хөнгөн алхалсаар хүрээд ирэв. Ерэн онд наймдугаар анги төгссөн гурван сургуулийн сурагчдаас шилж сонгон нийгмийн ухааны гүнзгийрүүлсэн сургалттай ангийг нээсэн нь эл өдрийн “Нэг ангийнхан” булангийн хүндэт зочид билээ. Нийгэм судлалын хичээл долоо хоногт хоёр цагаар ордог байсныг гурван цаг болгож, жилдээ 34 цагийн хичээл илүү ордог болсон, мөн хичээлээс гадна мэргэжлийн дугуйлан хичээллэдэг зэрэг нь гүнзгийрүүлсэн сургалттай ангийн гол үзүүлэлт нь байв. Ерэн оноос өмнөх хичээлийн хуваарьт марксизм, ленинизм гээд л бүхний оргил болсон хичээл ордог байсан бол эдний ангийнхан дэлхийн нийгэм судлалыг, онол үзэл санааг нь жинхэнэ утгаар нь сурч эхэлсэн. Нийгмийн шилжилтийн давалгааг хамгийн түрүүнд мэдэрсэн гэж тодорхойлсон нь ийм учиртай ажгуу.

Эртний нийслэл Хархорум бол тэр чигээрээ Монголын түүхийг хадгалсан өлгий юм. Эрдэнэзуугийн 108 суварга гэрэлтэх энэхүү ариун дагшин газар шороонд төрж өсөж, сурч боловсорч, тэндээс л амьдрал мөрний их урсгалд хөл нийлсэн хүмүүн ямархан тэнгэрлиг хувь тавилантай байдгийг тэд өөр өөрсдийнхөө замналаар харуулж явна. Монголын хууль цагдаагийн зүтгэлтнүүд, нэр хүндтэй багш сурган хүмүүжүүлэгчид, эрүүл мэнд, бизнесийн салбарын төлөөлөгчид, инженер, спорт, урлагийн мастерууд гээд салбар бүрийн манлайлал болон ажиллаж буйг нь харахад бахдал төрсөн.

Тухайлбал, нийгмийн ухааны нэртэй багш Гүнсэнхорлоогийн Янгугийн хайрт шавь нарынх нь нэг Лхагвасүрэнгийн Ууганбаяр өдгөө Нийслэлийн замын цагдаагийн албаны гэмт хэрэгтэй тэмцэх газрын ахлах мөрдөн байцаагчийн албыг нэр төртэй хашиж байна. Цагдаагийн хошууч цолтой тэрээр сурагч ахуй үедээ волейболын спортод хорхойсч, шилдэг тоглогчийн нэг байж, спортын мастерын болзол хангасан нэгэн. Цагдаагийнхаа ёслолын дүрэмт хувцсыг өмсөөд ангийнхныхаа түүхэн уулзалтад хүрэлцэн ирсэн байв. Уг ангиас мөн л монгол төрийн цагдаагийн хурандаа тодроод буй. Тэрхүү эрхэм Монголын цагдаагийн байгууллагад 22 дахь жилдээ ажиллаж буй Хаянхярваагийн Түмэнбаяр. Хархорин суман дахь Сум дундын цагдаагийн хэлтсийн дарга, дэд хурандаа цолтой. Хоёр сайхан шавь нь ёслолын хувцсаа өмсөж, мөрдсөө зүүгээд хоёр талд нь сууж байх цаг дор Янгуг багш нь “Би чинь хоёр төрийнхөө дунд сууж байна даа” хэмээн омог бардам, ончтойхон үг хэлж байсан.

Шавь нараас нь багшийнхаа үндсэн мэргэжлийг өвлөж авсан нь Монголын үндэсний их сургуулийн түүх философийн багш, Ардын боловсролын тэргүүний ажилтан Сугарын Баттөр юм. Монголын боловсролын байгууллагад 21 дэх жилдээ багшилж байгаа эл эрхэм “Манай ангиас багшийн мэргэжил эзэмшсэн сурагчид бий. Бага ангийн багш байна, мөн нийгмийн ажилтан байна. Харин Янгуг багшийнхаа үндсэн мэргэжлийг өвлөж авсан нь би юм” хэмээн бахдал дүүрэн хэлж байсан. Тэрээр “Чойжамцын Ганзориг, хурандааТүмэнбаяр бид хэд дотно сайхан үерхэж ирлээ. Наймансайхан, Үүрийнтуяа бид чинь нэг гудамжныхан учир мөн л дотно нөхөрлөнө. Мөнхжаргал, Түмэнжаргал гээд манай фракцийнхан байна даа” гэж найз нөхдөөрөө үргэлж бахархаж явдгаа дуулгасан юм. “Би бол их нийтэч хүн шүү, багын л тийм хүүхэд байсан” гэж Баттөр багш үнэнээ өчсөн. Хархорин сумын ерэн хоёр оны нийт төгсөлтийнхнөөс хорь гаруй сурагчид онц дүнтэй, алтан медальтай төгссөний дотор 10Б-гийн Жигмэддулам, Түмэнбаяр, Үүрийнтуяа, Отгонцэрэн, Булгантамир, Баттөр нарын нэр зурайдаг юм билээ.

Энэхүү ангийнхны бас нэгэн бахархал болсон сурагч нь ангийн дарга, онц сурлагатан, мөн хамгийн хөөрхөн сурагч гэгдэх Бүддоржийн Жигмэддулам. Орос хэлэнд гарамгай тэрээр есдүгээр ангид байхдаа орос хэлний олимпиадад аймагтаа хоёрдугаар байрт шалгарч, шуугиулж байсан удаатай. “Бидэнд олон багш нар орос хэлний хичээлийг гардан зааж байсан. Тэр дундаас миний бие Чимэддоржийн Батчимэг багшийгаа дурсахгүй байхын аргагүй юм. Орос хэлний дүрэм ярих чадварыг илүүтэй гүнзгий заасан” хэмээн Жигмэддулам хэлж байна.

Хуучин Гадаад хэлний дээд сургуулийн орос- франц хэлний ангийг амжилттай дүүргэсэн эрхэмсэг хатагтай эдүгээ украйн орос зоог, барилга, хүнсний чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг “Серж интернэшнл” ХХК-д менежерийн албыг хариуцаж байна.

Бас нэг онцлох сурагчийн нэг нь Батчулууны Нямхүү юм. Хархорины Үндэсний их сургуулийг зураг хөдөлмөрийн багш мэргэжлээр төгссөн тэрээр Монгол Улсын ардын зураач, нэрт сийлбэрч Лэгшидийн Чуваамэдийн гарын шавь нарын нэг. “Монголын урлагт нэрээ мөнхөлнө шүү” гэж Чуваамэд багш нь гэртээ аваачин сийлбэр зааж ахуйдаа захисан гэдэг. Мань хүний зураач мэргэжлийг өвлөх болсон нь ангийнх нь нөхөдтэй холбоотой. Хөвгүүд хайр дурлалын билгэдэл хос хун шувууг Нямхүүгээрээ ширээн дээрээ зуруулна. Тосон будгаар бараг л бүгдийнх нь ширээн дээр цагаан хунгаас аваад олон зүйлийг захиалгынх нь дагуу зурдаг байжээ. Ямар сайндаа багш нь “Чи энэ ширээ бүхнийг арчиж цэвэрлэ. Чамаас өөр хэн ингэж завааруулахав” гэж зэмлэж байхав.

Хүүхэд ахуй насандаа гадны орнуудаар аялахыг мөрөөддөг, гадаад хэл нийгмийн ухааны хичээлд тун чиг сонирхолтой Осорын Отгонцэрэн өдгөө аймгийнхаа Мэргэжлийн хяналтын газарт алба хашиж байна. “Сургууль төгсөөд 25 жил боллоо. Нас маань дөч гараад ирлээ. Одоо л бидний ахуй амьдрал, бүх зүйл тэгширч байна. Жинхэнэ хат суусан, намба төгөлдөр аав ээжүүд боллоо” хэмээн ухааны сайхан үгийг ангийн нөхдөдөө хэлж байв. Амьдралынхаа 30 шахам жилийг багшийн ариун хөдөлмөрт зориулж ирсэн буурал багш Янгугийн шавь нараас Б.Даариймаа нийслэлийн 58 дугаар сургуульд бага ангийн багшаар, Л.Булгантамир Архангайн багшийн сургуулийг төгсөөд ус нутагтаа мөн бага ангийн багшаар, З.Бадамзул Утга зохиол, нийгмийн ажилтны дээд сургуулийг төгсөөд Орхон аймгийн “Эрдэнэт” цогцолбор сургуульд нийгмийн ажилтнаар, мөн Утга зохиолын сургуулийг дүүргэсэн Ж.Үүрийнтуяа Сүхбаатар дүүргийн Засаг даргын Тамгын газарт мэргэжилтнээр, Б.Мөнхзул Хан-Уул дүүргийн нэгдсэн эмнэлэгт ариутгагчаар ажиллаж байна. Унгар, Солонгос зэрэг орнуудад ажиллаж амьдарч ирсэн Д.Чинжаргал “Натураль эссеншлс” компанид, аливаад идэвхи санаачилгатай ханддаг Г.Түмэнжаргал “Гарьд манлай” эмнэлэгт, С.Ганзориг барилга угсралтын “Сувдан алх” компанид, Д.Ганболд “Хасу мегават” компанид, Ч.Ганзориг, Хархорины шугам сүлжээд, Ж.Даариймаа “Атга дүүрэн” компанид, П.Мягмардорж “АМОБ” компанид захирлын албатай гээд бүгд л нэртэй төртэй хамт олноо хошуучлан ажиллаж амьдарцгааж буй.

Солонгост ажиллаж амьдарч байгаад ирсэн Б.Уранчимэг хувиараа бизнес эрхэлж байгааг, Батбилэг, Х.Оюунчимэг, Ж.Наймансайхан нар нутгийнхаа тэнгэр дор голомтоо сахиад тус тусынхаа ажлыг эрхэлж байгаа нь эрхгүй бахархал төрүүлнэм. Ингэж л бага балчраасаа сэтгэл зүрхээрээ нэгдэж, нэгнээ элгэн халуун сэтгэлээр үргэлжид дурсч явдаг ангийнхны тухай өгүүлэхэд сайхан байна. “41-үүлээ Янгуг багшийнхаа өвөр дээрээс шувуу шиг холыг зорин нисч байлаа. Өнөөдөр хоёр сайхан анд нөхөр минь бурхны оронд явчихсан нь харамсалтай” гэж хоолой зангируулан дурсацгаана. Тэднийг үнэхээр эвтэй гэж бусад бүлгийнх нь атаархдаг юм билээ. Ямар сайндаа л аравдугаар ангид байхад нь завсарлагаанаар бусад ангийн банди нар ангид нь цугладаг гэж байгаа. 10Б-гийнхэн ангидаа нийлээд хөзөр тоглох, боксын бээлий өмсөөд өрсөлдөх гээд олон зүйлийг санаачилна. Хэзээний урлагт дуртай Мөнхбат нь сургуулиа төгсөөд олон ч газар ажиллаж, “касио” хөгжмийг ёстой нэг уйлуулна гэж нөхөд нь дурссан. Монгол хэлний Нямхишиг, орос хэлний жижиг Батчимэг, физикийн Намхай гээд олон сайхан багш нараа тэд дурсч байна.

Хорин жилийнхээ уулзалтыг төрөлх сум Хархориндоо, төгссөн сургуульдаа тэмдэглэсэн бол 25 жилийн уулзалтыг ийнхүү Улаанбаатар хотноо өргөн дэлгэр тэмдэглэж нэг нуурын шувууд шиг, нэг зэлний унагад шиг, нэг уяаны морьд шиг тал талаас сэтгэл зүрхнийхээ галыг асаан ирсэн нь энэ бүлгээ. Уулзалтыг амжилттай зохион байгуулсан Уранчимэг, Жигмэддулам, Үүрийнтуяа нартаа бусад нь талархлын үгээ хэлж, халуун дотноор тэврэлдэн байв. Энэхүү уулзалтын хамгийн хүндтэй зочин нь мэдээж Янгуг багш нь. Ямар чиг цагт хэзээд ихэмсэг, цэмцгэр байж, өндөр соёл нэвт ханхлуулдаг багш нь инээмсэглэл тунаруулсаар хүрч ирэн, зочдын ширээний хоймрыг эзэгнэсэнд шавь нар нь сэтгэл ихэд хангалуун, жигтэйхэн баяр хөөртэй байсан юм.

Монголын эртний нийслэл Хархорумын туурин дээр тоглож, Орхон түшээ мөрний хөвөө, Эрдэнэзуугийн 108 суварганы гэрэл гэгээнд сурагч ахуй насныхаа гэнэн хонгор мөрөөдлөөр жигүүрлэсэн нийгмийн ухааны шилдэг анги 10Б-гийнхний амжилт бүтээл хийгээд 25 жилийн тэртээх инээд хөөр цалгиасан дурсамж дурдатгалынх нь уулзалтаас товчлон хүргэхэд ийм буюу.

Эх хүүхдийн эрүүл мэндийн үндэсний төвийн 2016 оны шилдэг сувилагч, 2017 оны “Алтан дэнлүү”-ний эзэн, ЭХЭМҮТ-ийн Бөөр дотоод шүүрлийн тасгийн, хүүхдийн гемодиализийн хэсгийн сувилагч Д.Оюунчимэгтэй ярилцлаа.

---

-Эмч өвчнийг, сувилагч өвчтөнийг эмчилдэг гэдэг. Сувилахуйн шинжлэх ухаанаар өвчтөнийг хэрхэн эмчилдэг юм бол?

-Хэдхэн жилийн өмнө гэхэд л сувилагчдыг эмч нарын туслах маягаар үздэг байсан. Одоо бол сувилагч нар сувилахуйн ухаанаар доктор, бакалаврын зэрэг хамгаалдаг болсон. Миний хувьд 2004 онд Эрүүл мэндийн шинжлэх ухааны сургуульд бакалаврын зэрэг хамгаалсан. Түүнээс хойш сувилгааны аргазүйч хийгээд явж байна. Сувилахуй гэдэг бие даасан шинжлэх ухаан юм. Тухайлбал, тархины саажилттай удаан хугацаагаар хэвтсэн хүүхдэд холголт цооролт үүсэх нь элбэг байдаг. Тэдгээр хүүхдүүдтэй сувилагч нар л тулж ажиллана. Арчиж цэвэрлэх, өвдөлт намдаах тостой боолт хийх, нөхөн төлжүүлэх тос түрхэх, хоёр хажуугаар нь ээлжилж хэвтүүлэх гэх мэт нь сувилахуйн ухаан юм. Сувилагч хүн тухайн өвчтөний өвчнийг мэдэрч, өвдөлтийг хөнгөвчилж өгдөг. Мөн өвчний онцлогоос хамаарч хүүхэд бүр өөр хоол иддэг. Элэгний өвчтэй хүүхдүүд А5 хоол, чихрийн шижинтэй хүүхдүүд 7Б хоол идэх, зүрх судасны өвчтэй хүүхдүүд ес гэдэг хоол идэх ёстой. Шингэн алдсан хүүхдэд хоногт, цагт хичнээн хэмжээний хорсоол уулгах вэ гэдгийг бид хариуцна. Огцом их уулгах юм бол гэдэс нь цэрийгээд шууд бөөлждөг. Нэг бөөлжих нь хоёр суулгалттай тэнцдэг. Хорсоол уусны дараа сүүг нь бага багаар дасгаж уулгах зэргийг сувилагч нар хариуцдаг. Өвчтөнүүдийг хэрхэн асрах тухай сувилахуйн таван зарчим гэж бий. Орчин, хооллолт, хувцаслалт, сэтгэл санаа, шинж тэмдгийн асаргаа сувилгаа гэж бий. Сувилахуй гэдэг бол тухайн хүнд бий болсон, бий болох асуудлыг илрүүлэн оношилж илааршуулдгаараа эмчийн мэргэжлээс ялгаатай.

-Сувилагчийн өдөрт зориулсан эрдэм шинжилгээний хурлын 2014 оны шилдэг илтгэгчээр шалгарахдаа та ямар асуудлыг хөндсөн бэ?

-Хүүхдийн гемодиализ эмчилгээ гэж урьд нь байгаагүй. Гемодиализийн хэсэгт нэг жил ажиллах хугацаандаа диализийн эмчилгээнд орж байгаа хүүхдүүдийн артерийн даралтад юу нөлөөлж байгааг судалсан. Үүнд шүүлтүүрийн хэмжээ, биеийн жин, диализ явагдаж байгаа хугацаа нөлөөлдөг юм билээ. Манай хэсэг нээгдэхээс өмнө 1996 онд манай эмнэлэгт хэвтэж байсан зургаан настай хүү нэгдүгээр эмнэлэгт очиж диализийн аппаратад ордог байлаа. Тэр үед би сувилж байсан юм. Жаахан хүүхэд том хүний аппаратад ороход маш их цус юүлснээс болж их ядардаг. Харин манай хэсгийн аппаратууд бол хүүхдийн жин, даралт зэрэгт тохирсон учраас хүүхэд бага ядардаг юм.

-Сувилахуйн ухааны чиглэлээр ямар сонирхолтой судалгаа хийж байв?

Сэхээн амьдруулах тасгийн сувилагч байхдаа “Тархины дутмагшилтай хүүхдийн асаргаа сувилгаа” сэдвээр илтгэл тавьж байлаа. Өнөөдөр цус харвалт, төрөлтийн үеийн эмгэг, менингитээс болж тархины дутмагшил, саажилттай хүүхэд олон болсон. Саа саажилттай хүүхдүүдэд холголт, цооролт их тохионо. Энэ үед эцэг, эхчүүд ямар асаргаа сувилгаа хийх вэ, тураалд орсон хүүхдэд ямар хоол идүүлэх, усанд оруулахдаа юуг анхаарах гэх мэт зөвлөмжийг гаргаж байлаа. Үүний дараа янз бүрийн эмийн хордлоготой хүүхдэд авах арга хэмжээ гэсэн сэдвээр судалгаа, зөвлөгөө гаргаж байв. Сүүлийн жилүүдэд эмийн хордлогод орсон хүүхэд манайд их хандах болсон. Бага насны хүүхэд эцэг, эхийн анхаарал болгоомжгүй байдлаас болж эмийн хордлогод ордог бол өсвөр насны хүүхдүүд амиа хорлох зорилгоор аспирин, парацетамолыг их хэмжээгээр уудаг. Сувилагч хүний хувьд энэ асуудалд их эмзэглэж явдаг. Эцэг, эхчүүд эмийн хадгалалтад онцгой анхаарч, тунг сайн баримталж байгаасай гэж хүсдэг.

-Эмийн хордлогод орсон хүүхдэд ямар шинж тэмдэг илрэх вэ. Энэ үед эцэг, эхчүүд хамгийн түрүүнд яах ёстой вэ?

-Эмийн хордлогод орсон хүүхдэд хамгийн түрүүнд буцалсан бүлээн ус уулгаж бөөлжүүлэх ёстой. Эмийг гадагшлуулахгүй нэг цаг болоход л хүүхдийн цусанд эргэлдэж эхэлдэг. Хүүхдүүд парацетамол, аспирин, төмрийн бэлдмэл ууснаас болж хордлогод орж байна. Төмрийн бэлдмэл ягаан өнгөтэй, чихэрлэг амттай байдаг учраас жаахан хүүхдүүд уучихдаг. Төмрийн бэлдмэл маш хүчтэй үйлчилгээтэй. Төмрийн бэлдмэлийн хордлогод орсон хүүхдийн цусны бүлэгнэл багасч, цус гоожимтгой болж, ухаан балартдаг. Аспирин элэг, бөөр, тархи бүх л эрхтнийг гэмтээдэг. Парацетамол гэхэд олон хэлбэрээр байдаг. Панадол, парацетамон, нурофен, лаагаар, сиропоор байдаг. Эцэг, эхчүүд тэр бүрийг өөр эм гэж боддог байх. Халуурсан хүүхдэд лаагаар хийгээд, сиропоор уулгаад, таблеткаар уулгадаг. Тэгсээр байгаад тунг нь хэтрүүлж, хүүхэд эмийн хордлогод ордог. Эмийн хордлогод орсон хүүхэд маш их амьсгаадаж, ухаангүй болдог. Хэрвээ тэгэх юм бол аль болох хурдан яаралтай тусламжийн төвд хандах хэрэгтэй. Хүндэрсэн хүүхдүүдийг диализийн эмчилгээнд оруулдаг. Эмнээс гадна угаалгын нунтаг, химийн бодис, машины тосоол, уксус ууж хордлогод орох хүүхэд их байдаг. Энэ бүхэнд анхаарал болгоомжтой хандах хэрэгтэй.

-Та Эх хүүхдийн эрүүл мэндийн үндэсний төвд гуч шахам жил сувилагчаар ажиллахдаа хамгийн халуун цэгүүдэд ажиллаж байжээ. Сувилагч мэргэжлийн юу нь сайхан бэ?

-Би 1988 онд Улаан-Үүд хотод сувилагчийн сургууль төгсөж ирснээс хойш сэхээн амьдруулах тасгийн ээлжийн болон ахлах сувилагч, ЭНЭШТ-ийн ерөнхий сувилагч, хүүхдийн зөвлөх поликлиникийн ахлах сувилагч, хүүхдийн эрчимт эмчилгээний тасгийн сувилгааны аргазүйч, хүүхдийн яаралтай тусламжийн тасгийн сувилгааны аргазүйчээр ажиллаж байсан. Тэгээд 2013 онд Бөөр дотоод шүүрлийн тасагт хүүхдийн гемодиализийн хэсэг нээгдэхэд сувилагчаар ажиллаж эхэлсэн. Манайх зөвхөн бөөрний архаг дутагдалтай хүүхдэд үйлчилдэггүй. Үүнээс гадна химийн болон эмийн бодисонд хордсон хүүхдүүд, диабеттай хүүхдүүдийг диализ эмчилгээндээ авдаг. Гурван диализийн аппаратандаа 2013 оноос хойш улсын хэмжээнд 104 хүүхдэд тусламж үзүүлээд байна. Бид энэ хугацаанд улсын хэмжээнд 0-16 насны хүүхдүүд болон бүх насны төрсөн ээжүүдэд 7000 орчим сеанс эмчилгээ хийсэн.

Би сургуулиа төгссөнөөс хойш энд сувилагчаар ажиллаж буйгаараа бахархаж явдаг. Хүүхдүүд хурдан эдгэрч, тэнхэрдэг болохоор тэдэнтэй ажиллах их сайхан. Сэхээний сувилагч байхад эцэг, эхийн сахиургүй хүүхдүүдийг бид гардан сувилдаг байсан. Хооллоно, хувцаслана, мэсний шархыг цэвэрлэнэ. Сэхээнд байхад дандаа комд орсон хүүхдүүд ирнэ. Тэдгээр хүүхдүүдийг содтой усаар амыг нь зайлж, содтой клизм тавьж, содтой уусмалаар биеийг нь арчиж асардаг юм. Хүүхдүүд их үнэнч. Гемодиализийн эмчилгээнд орж байгаа хүүхдийг ирэхэд даралт, жинг нь үздэг. “Даралтны эмээ уусан уу” гэж эцэг, эхээс нь асуухад “уусан” гэдэг. Гэтэл хүүхдийн даралт өндөр байдаг. Тэгэхээр эмчилгээ эхлэхийн өмнө тухайн хүүхдээс асуухад “эмээ уугаагүй” гээд л үнэнээ хэлнэ.

-Чихрийн шижин өвчтэй хүүхдийн асаргаа сувилгааны талаар мэргэжлийн хүний хувьд ямар зөвлөгөө өгөх вэ?

-Чихрийн шижинтэй хүүхдийн хоол ундыг зөв зохицуулах хэрэгтэй. Хуурсан хайрсан хоол идэхгүй, сахар багатай 7Б хоол идэж байх ёстой. Нүүрс усаар баялаг, өөх тос багатай, хар талх, хөц будаа, брокколи байцаа, үхрийн махаар хоол хийж өгөх хэрэгтэй. Хонины махаар хоол хийх бол угааж, тослогийг нь багасгах ёстой. Хамгийн гол зүйл нь хөл болон бэлэг эрхтний арчилгаа байдаг. Гутлаа зөв тохируулж өмсөх, хоолоо сайн идэх, инсулинээ тариулчихаад хичээлдээ явах хэрэгтэй. Зөв хооллохгүй, зөв хоолоо тогтмол идэхгүйгээс болж хүүхдүүд комд ордог. Мөн сар бүр эмчид үзүүлж, шинжилгээ өгч, инсулиний хэмжээгээ тогтоолгох ёстой. Бэлэг эрхтний асаргаан дээр ялангуяа охидод ээж нь өдөр бүр бруцёллозтой усаар угааж цэвэрлэх хэрэгтэй.

-Тэгвэл диализтай хүүхдэд эцэг, эхчүүд ямар хоол хүнс өгч, асарч сувилах хэрэгтэй вэ?

-Натри, кали, кальци, фосфор элемэнтүүд диализ аппаратаар шүүгддэггүй учраас илчлэг, уураг багатай хоол, үхэр, гахай, тахианы мах тохиромжтой. Төмсөнд кали их байдаг учраас хоолонд хэрэглэхээс өмнө нэг цаг усанд байлгах хэрэгтэй. Тэд шээж чадахгүй учраас шингэнээ маш сайн зохицуулах ёстой. Тухайлбал, тарвас, усан үзэм гэх мэт шүүслэг жимс идэж болохгүй. Эрүүл хүн хоногт хоёроос гурван литр ус уух ёстой бол диализтай хүн хоногт 800 граммаас хэтрүүлэхгүй шингэн уух ёстой байдаг. Диализийн аппаратанд орж байгаа хүүхдүүд цус багадалтад өртөмтгий байдаг. Мөн гемодиализийн аппарат нь хэрэгтэй, хэрэггүй бүх элементийг шүүдэг учраас тэдгээрийг нөхөх эмчилгээ хийдэг. Ретропоинтинг буюу цусны улаан эс нөхөх тариаг манай эмнэлэг хүүхдүүдэд 100 хувь үнэгүй олгодог.