Авлигатай тэмцэх газрын Мөрдөн байцаах хэлтсээс Оюу толгойн төсөлтэй холбогдуулж Сангийн сайд асан С.Баярцогт, “Эрдэнэс Монгол” компанийн захирал асан Б.Бямбасайхан, Татварын ерөнхий газар, Тагнуулын газрын даргаар ажиллаж байсан Б.Ариунсан нарыг баривчилж хорьсон. Мөн Ерөнхий сайд асан С.Баяр, М.Энхсайхан нарыг гадаадаас дуудан авчирч мэдүүлэг аван байцааж байна. Одоо Ерөнхий сайд асан Ч.Сайханбилэгт дуудах хуудас хүргүүлчихээд хүлээгээд сууж байгаа. Эдгээр баривчилгаануудыг өнгөцхөн харахад АТГ болоод хууль шүүхийнхэн Монгол Улсад шударга ёсыг тогтоон ажиллаж байгаа мэт.
Гэвч үнэн хэрэгтээ Оюу толгойн асуудлаар голлож Эрдэнэтийн 49, 51 хувийг саармагжуулах, барууны хөрөнгө оруулалтынхны эсрэг хонзонгоо авах гэж баруунд боловсрол эзэмшсэн сэхээтнүүдийг шоронд тарчилгах гэсэн эрх баригчдын бодлого. Маш ойлгомжтойгоор хэлбэл Эрдэнэтийг дүйвээн болгож өнгөрөөх, Оюу толгойгоос өмнө нь хоосон хоцорсон хүмүүс дахин хувь хүртэх гэсэн ийм л зүйл болж байна.
Гадаадаас дуудагдан ирж шоронд хоригдоод байгаа нөхөд бол 1990 оноос хойш Монголын нийгмийг бүтээн байгуулалцсан, төрийн өндөр алба хашиж байсан хүмүүс. Үндсэндээ өнөөгийн эрх баригчдаас алд дэлэм илүү амжилттай явсан эрхмүүд. Сүүлийн үеийн эдгээр баривчилгаанууд Монголын нийгэм, улс төрийн хүрээнд нэгэнт тогтсон механизмын дагуу явагдсан. Манай хууль шүүх, хүчний байгууллагууд үеийн үед эрх баригчдын өрсөлдөгчөө барьж, хорьж, дарж авах занга байсаар ирсэн. Аливаа асуудалд үнэн шударга хандаж байсан тохиолдол хууль хүчнийхэнд бараг л үгүй. Зөвхөн эрх баригч бүлэглэлүүдийн дохио зангаагаар явж гол өрсөлдөгчийг нь намнан буулгаж өгдөг. Үүнийг Монголын улс төрийн хүрээнд тогтсон механизм гээд байгаа. Шоронд хоригдоод байгаа, дуудагдаж байцаагдаад байгаа хүмүүс бүгд төр засгийн эрхэнд байсан. Тиймээс өрсөлдөгчөө намнаж шоронд хатаах гэсэн эрх баригчдын ажиллагааг тэд сайн мэдмээр юм. Гэвч яасан гэнэн хонгор юм бэ. Зангиагаа зүүгээд, онгоцоор нисч ирээд, шалгуулаад үнэн зөвөө шууд тэр дор нь олчихно гэсэн гэнэн бодолтой байх юм.
Хууль зүйн сайдаар ажиллаж байсан С.Батчулуун агсны хэлсэн үг бий. “Би ч энэ савнаас амьд гарахгүй дээ. Бид энэ савандаа үнэн зөвийг нь олох гэж хийдэггүй юм шүү дээ. Нийгмээс арилгах гэсэн хүмүүсээ хийдэг сав. Би хууль шүүхэд ажиллаж байсан хүнийхээ хувьд сайн мэдэж байна” гэж хэлсэн байдаг. Монгол Улсын Ерөнхий сайд, Шадар сайдаар ажиллаж байсан, одоо Элчин сайдын албыг хашиж буй М.Энхсайханы ерөнхий прокурорт хандсан захидлыг уншаад өөрийн эрхгүй өрөвдлөө.
“Бүх асуудлаар хариултыг өгсөн тул урьдчилан төлөвлөсний дагуу Швед улс руу гуравдугаар сарын 29-ний өдөр нисэх гэж буйгаа мэдэгдэж, байцаагч нартай ойлголцсон. Гэтэл нийслэлийн прокурор Ширэндэв нь буцах нислэгтэй өдөр давхцуулан АТГ дээр дахин гэрчийн байцаалт авах мэдэгдэл ирүүлэв. Нислэгээ гурав хоногоор хойшлуулж дурдсан цагт нь АТГ дээр ирсэн боловч уулзах учрах хүн гарсангүй…”. Яалаа гэж уулзах билээ дээ, Энхсайхан минь. Та ийм гэнэн.
Хууль шүүхийнхэн эрх баригчдын хонзонг авч сонгууль хүртэл шоронд нь хатаана гэсэн бодолтой л байгаа. Түүнээс тухайн асуудлын үнэн зөвийг олохдоо биш байх аа. Төрийн өндөрлөгт ажиллаж байсан Н.Алтанхуяг шударга бусын хонгил буюу коридор гэж яриад байгаа. Ерөнхийлөгч байсан Ц.Элбэгдорж энэ хонгилоор бүгдийг шийтгэдэг хэмээн ярьж хэлээд байгаа. Энэ юуг хэлээд байна вэ гэхээр өөрсдийнхөө хонгилыг байгуулъя гэж хэлээд байгаа юм биш үү.
Одоо төрийн өндөрлөгт байгаа гурван эрхэм гурван хонгил бий болгочихсон шиг байна. Шүүх, цагдаа, АТГ гэх гурван хонгилоор өөрсдөдөө таарамжгүй, өрсөлдөгч гэж үзэж байгаа хүмүүсээ гүйлгэж амийг нь чангааж байна. Хууль шүүхийнхний хуучин дарга нар нь хэвээрээ, солигдоогүй байхад төрийн гурван өндөрлөг өөрсдийн хонгилыг бий болгоно гэж үү гэх асуулт гарна. Тэгвэл баривчилгаатай холбоотой улс төрийн асуудлыг доод талын албан тушаалтнууд даргадаа хүргэлгүйгээр зохицуулчихаж байгаа байлгүй. Жишээлбэл, АТГ-ын даргаар Ганболдыг байхад дэд даргаар нь Хурц байдаг шиг. АТГ-ын даргаар одоо Энхжаргал байгаа. Түүний хувьд бараг л мэдэлгүй болчихсон байгаа даа. М.Энхболдынхоо жаран тэрбумыг л хариуцаад байж байгаа байх.
Улс төрийн өнгө аясаар дуудагдаад буйгаа Энхсайхан, Баярцогт, Сайханбилэг аль аль нь мэдэхгүй байгаа нь харамсалтай. Өнөөдөр АТГ-аас дуудаж асууна, маргааш нь яг тэр асуултыг прокуророос асууна. Сонгууль хүртэл ийм занганд байна гэдгээ тэд огтоос гадарлахгүй байна. Улс төрийн хэлмэгдүүлэлт, залхаан цээрлүүлэлт гэдэг нарийн технолиготой. Н.Энхбаярыг байцаагдаж байхад өлсгөлөнтэй нь холбоотой үнэн худал нь эс мэдэгдэх янз бүрийн зүйл шар хэвлэлээр бичигдсэн.
Улс төрийн залхаан цээрлүүлэлтийн эсрэг хэрхэн яаж тэмцдэгийн бэлээхэн багш нь яах аргагүй Н.Энхбаяр мөн. Оймсоо гозолзуулаад ачигдах хүртлээ тэр эрх баригчидтай хатуу тэмцсэн. Ийм ийм нэр бүхий хүмүүс намайг шоронд хийж байна гэдгийг ачигдахынхаа өмнөхөн зурагтаар мэдэгдсэн. Шоронд ороод ганц хором ч чимээ аниргүй байгаагүй. Өмгөөлөгч, ар гэрийнхэн нь зай чөлөөгүй хэвлэлийн хурал зарлан мэдэгдэл хийж, бараг л үхэж байна хэмээн уйлан майлаан болон хэлж байсан. “Хэрвээ миний хань, миний аав амиа алдах юм бол Монголын төрөөс бид амийг нь нэхнэ” гээд л шүдээ зуугаад үзэж байсан. Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын жишээ байна. Хууль хүчнийхэн Баянголд очин нэгжлэг хийж, баривчлах гэхэд нь баахан жүдочдыг цуглуулаад, хэвлэл мэдээллийнхнийг дуудаад нийгэмд цочрол өгч дуулиан шуугиан болгож байсан.
Улс төрийн хэрэгт унасан хүн улс төрийн акцыг ингэж зогсоо зайгүй хийдэг болохоос энэ хэдэн нөхөд шиг дуудахаар нь сүрхий зангиа занаа болон гүйж очин байцаалт өгөөд хоригдчихдог юм биш л дээ. Тэгээд дараа нь уйлагнасан нэг муу захиа бичих төдийхнөөр аргална гэвэл том эндүүрэл. Ч.Сайханбилэг “Би удахгүй Монголд очно. Үнэн зөвөө шалгуулна” гэж хэлсэн байна лээ. Түүнийг уншаад мөн ч гэнэн байна даа гэж бодсон. Адаглаад тэр жил Гүндалайг онгоцны буудал дээрээс баривчилахад юу болсныг бид мэднэ. Олон улсын хуралд явахаар нисэх гэж байхад нь баривчилж бөөн дуулиан болсон биз дээ. Намаас нь хэвлэлийн хурал зарлаж юу юу ч болсон билээ. Улс төрийн хонгилоос ийм замаар л амьд мэнд гарч ирнэ, тэсч үлдэнэ. Үнэн зөвөө шийдүүлнэ хэмээн ном журмаар нь явбал тэр хүн тэгээд л улс төрийн золиос болоод дууслаа гэсэн үг.
Сүүлийн бодит жишээ Гантулга байна. Их хурлын гишүүнээсээ түдгэлзэн гэнэнтэж балардгийн даваан дээр намын архагууд нь арайхийн авч үлдэх шиг боллоо. Намынх нь бүлэг хүртэл шийдэж чадалгүй мухардалд ороход парламентад насаараа суусан архагууд нь авч үлдэж байна. Тэд ингэж зоримог шийдээгүй бол Гантулга гэсэн энэ залуу улс төрөөс бүрмөсөн арчигдаж, тэр чигээрээ дуусна. Улс төр л орчихсон болохоос уул нь залуу хүний явдал шүү дээ.
Эцэст нь хэлэхэд, Монголын нийгмийг бүтээсэн, улс төрийн өнөөгийн нөхцөл байдлыг бий болгосон хүмүүс өөрсдөө зангандаа унаж байна. Монголын нийгэм, улс төрийн бодит хөрс ийм гэдгийг тэд өдий хүртэл мэдээгүй явж ирсэн нь гунигтай гэхээс өөр аргагүй. Амьдралаас дэндүү хол хөндий явж, дандаа дарга сайд хийж хэрвээ идэж уудаг юм бол идэж уугаад, бодит хөрсөндөө огтоос сууж өгөөгүйнх нь гор гарч байна.
Бид гэрийн эзэгтэйг хүлээнгээ, цааш явж малын бэлчээрт аавтай нь уулзлаа. Эднийх энэ жил нийтдээ 300 шахам төл авахаас 40-өөд хонь хургалсан бөгөөд хургалсан хонио хургатай нь хойд уулаараа бэлчээчихэж, харин их хонь нь баруун урагшаа бэлчээрт гарсан байв. Нарны илч буурч байсан тул биднийг очиход бэлчээрээс их хонь нь наашилж байгаа тэр аж. Хонины захад очиход ишиглэх гэж байсан ямаа нь хоёр ихэр ишиг гаргачихсан, ишгэнүүдээ долоож байна, хажууханд нь мөн нэг хонь биднийг очихдоо зэрэгцэн хургалж байв. Төв удалгүй хурга эхдээ долоолгож, тэнцээд эхийгээ амлах аж. Харин очихоос өмнө гарсан ихэр ишигнүүд хэвтсээр л байх юм. Ер нь хурга тэр дороо тэнхэрдэг бол ишигнүүд ийн хэвтэж, хэвтэж хэзээ хойно босоод эхийгээ амладаг гэнэ.
Шинэхэн төлүүд хөл дээрээ тэнцэн, эхийгээ хөхөж байх мөчид гэрийн эзэн Д.Чинбат үхэрээ наашлуулчихаад, мотоциклтойгоо давхиад ирлээ. Түүнтэй мэнд мэдэн “Өдрийн сонин”-оос малчны хотонд сурвалжлага бэлтгэхээр явж буйгаа хэлэхэд, хэсэгхэн хором чимээгүй, алсыг нэг ширтэж, цаад энгэрт бэлчих хонио нэг харангаа, хонио эргүүлчих, цаашаа давлаа гэж хүүдээ хандан хэлчихээд, за тэг ээ тэг, зураг дарах юм уу, хаанаас яаж дарах уу, хонио хааш эргүүлбэл зүгээр үү гэж байна.
Эднийх Төв аймгийн Бүрэн сумын уугуул бөгөөд 16 жилийн өмнөөс Сэргэлэн суманд ирж нутаглажээ. Гэрийн эзэн Д.Чинбат, гэрийн эзэгтэй Д.Ундармаа нар хар багаасаа бие биенээ мэдэх, нэг сумын, нэг багийн хүмүүс юм байна. Чинбат гуай Ховд аймгийн Булган сумын хилийн цэрэгт гурван жилийн цэргийн алба хаагаад, 1987 онд халагдаж ирээд, 1989 онд гэр бүл болжээ. Гэр бүлийн хоёр хоёулаа Бүрэн сумын малчин айлын хүүхдүүд гэсэн үг. 
Эднийх сүүлийн хоёр жил оторт явж өвөлжсөн ч энэ жил яваагүй гэнэ.
ШУТИС-ийн Механик тээврийн сургуулийн техникийн механикийн тэнхимийн ахлах багш П.Чойсүрэнтэй ярилцлаа. ШУТИС-ийн салбар сургуулиудын робокон тэмцээнд эдний баг түрүүлээд байгаа юм.
Ангаах ухааны доктор, АНУ-гийн Ратгерс их сургуулийн тархи судлалын салбарын судлаач багш Л.Баттүвшинтэй ярилцлаа.
Сүүлийн жилүүдэд олон улсын хэвлэлээр чихэр, шoколад, ундаа зэрэг амттанууд ихэвчлэн генийн өөрчлөлттэй байдаг гэх мэдээлэл гарах болсон. Саяхан мөн л “Сникерс”, “Киндерт” брэндийн шоколадууд генийн өөрчлөлттэй болох нь тогтоогдсон гэх эрдэмтдийн судалгааны мэдээлэл гадны зарим хэвлэлээр мэдээлэгджээ. Дээрх амттанууд манай улсад худалдаалагддаг хамгийн их борлуулалттай шоколадны тоонд ордог байна. Тиймээс уг бүтээгдэхүүнүүдийг манайхан ямар хяналт шалгалтаар оруулж ирдэг талаар өчигдөр сурвалжиллаа.
Монголчууд хэзээ ч ийм эрх чөлөөтэй, бас хэзээ ч ийм сэтгэл дундуур байсангүй. Улс төрийн болоод, сонгох-сонгогдох эрх чөлөөг дурсаад яахав? Уудам нутагтай ч явах зам хязгаартай, албат хамжлагууд ноёныхоо харьяаллаас гарч явахгүй, БНМАУ-ын иргэд аймаг хот явахдаа томилолт эвсэл “зам явах” хэмээх зөвшөөрөл авах ба автозамын дагуух сэргийлэхийн эргүүлүүд хөдөлгөөнийг хянана.
Өнгөрсөн амралтын өдрөөр Богд уул, Баруун ширээт оргил руу алхаад ирлээ. Өглөө 09.00 цагийн үед уул руу алхахад хүмүүсийн цуваа аль хэдийнээ эхэлчихсэн байна. Зарим нь өглөө эртээ уулын оргилд гарчхаад бууж байлаа. Ажил хэрэгч залуус болон спортын тамирчид өглөө 05.00 цагаас уул руу алхаад оргилд нь гарчихаад ийнхүү 8,9 цагийн үед буугаад ирдэг юм байна. Ингэж тухайн өдрийн ажил, бэлтгэлийн эрч хүчийг авдаг гэнэ. Харин амралтын өдрөө ууланд алхаж өнгөрүүлэхээр, хамт олон найз нөхөд, гэр бүлээрээ тухтай яваа хүмүүс ихэвчлэн 09.00 цагаас хойш уул руу тааваараа алхаад 12,13 цагийн үед оргил дээр гардаг байна. Бид ч яг ийм цагийн хувиараар явсан юм. Оргил дээр гарахад түм түжгэнэсэн байдалтай, хүүхэд залуус гэр бүлүүд 10,20-уулаа нийлээд оччихсон, хоол цайгаа идчихээд тоглож наадаад, унтаж амарч байгаад ирдэг юм байна. Мөн уулын оргил дээр сүүтэй цай, халуун аарц чацаргана, ойр зуурын идэх зүйлс, бэлэн гоймон хүртэл зарж байдаг аж. Дээш өгсөх замд ч мөн ундаа ус, халуун цай зарж байв. Мөн гутландаа хийдэг уулын хадаас, аяллын цүнх, уулын таяг хүртэл зарж буй хүмүүсзамд бидэнтэй тааралдлаа. Хэрэв мөнгөгүй яваа бол нэр хаяг утасны дугаар, албан ажил зэргээ тун тодорхой бичүүлж аваад, хот руу орж ирэхээрээ мөнгийг нь төлчхөж болно гэж байна.
У.Хүрэлсүхийг Монгол Улсын 30 дахь Ерөнхий сайдаар тодроход ард түмэн хурайлан угтсан юм. “Одоо л нэг эрмэг зоримог хөдлөх, ард олны ахуй амьдралыг дээшлүүлж, улс орноо зөв шударгаар удирдах залуу гарч ирлээ” хэмээн баяртайгаар хүлээн авсан. У.Хүрэлсүх өөрөө ч шударга ёсыг тунхаглаж, авлигачидтай, төрөөс хулгай хийдэг гэмт этгээдүүдтэй эцсээ хүртэл тэмцэнэ гэдгээ мэдэгдэн эхнээсээ зөв хүн, зоригтой, шударга залуу гэдэг имижийг бүрдүүлсэн.