Энэ нь ямар нэгэн тэрбумаар илэрхийлэгдэх хөрөнгийн тухай бус харин хүн төрөлхтний хөгжлөөс гээгдэж хоцорсон тэрбум хүнийг хэрхэн сэхээх арга замыг эрэлхийлсэн ном юм. Мөн байнга л ядуу буурай гэгдэн бусдаас зээл тусламжхүртэж ирсэн бидний хувьд мөнгө тусламжаа өгч байгаа хүмүүсийн нүдээр харах боломжийг олгосон зохиолгэж хэлж болно.Зохиогч нь Пол Коллиер.Дэлхийн банкны судалгааны хэлтсийн захирал асан, Оксфордын их сургуулийн Африкийн Эдийн засгийн судалгааны төвийн захирал Пол Коллиер нь дэлхийн ядууралтай тэмцэж ирсэн нэгэн. Африкийн орнуудын эдийн засгаар мэргэшсэн, дэлхийд тэргүүлэх судлаачдын нэг тэрбээр “Мөргөлдөөний занганаас гарах нь” зэрэг олон номын зохиогч билээ. Тэрбээр “Адагт үлдсэн тэрбум” номондоо өнөөг хүртэл олон улсын байгууллагуудын үзүүлж ирсэн тусламжийн бодлогод шүүмжлэлтэй хандаж, улс орон бүр өөрийн онцлогт тохирсонхөгжлийн стратегитай байх ёстойг хүлээн зөвшөөрч, ядууралд нэрвэгдсэн улс орнуудадзориулан “Их найм” хөгжлийн шинэ, өвөрмөц гарц санал болгохыг уриалсан байна.
Уншигчдын хувьд дэлхийн хөгжлөөс гээгдэж хоцорсон адаг ёроолд үлдсэн гэгдэх тэрбумд Монгол багтах эсэх нь сонин буй за. Харамсалтай нь зохиогчийнхамгийн ядуу буурайг тодорхойлох таван шалгуурыг харвал ганц нэгээс бусад нь бидэнд ихээхэн танил санагдах вий. Дэлхий дээр туйлын ядуу буурай оронд амьдардаг тэрбум хүмүүсдөрвөн төрлийн занганд орсон байдаг гэж зохиогч тодорхойлсон. Тухайлбал адагт үлдсэн хүмүүсийн 73 хувь нь иргэний дайнд нэрвэгдсэн байдаг. Бурханы авралаар манайд тийм юм байхгүй. 29 хувь нь байгалийн баялгийн орлогыг тойрсонулс төр ноёрхсоноронд амьдардаг гэсэн нь манайхандхамааралтай тодорхойлолт. Байгалийн баялагтай орон ядуу амьдрах ёсгүйгэж олонхи монголчууд боддог. Харин зохиогч байгалийн баялгийгхөгжлийг чөдөрлөсөн занга гэдэгтээ оруулсан нь учиртай. “Ашигт малтмалаас олох орлого туйлын тогтворгүй учраас хямралд хүргэдэг. Өсөлт өндөр байх үед төсвийн зарлага маш эрчимтэй өсч болох ч хожим уналтын үедбуцааж бууруулах нь маш хэцүү байдаг. Өсөлт өндөр үед дипломат алба өргөжсөн байж болно. Гэтэл хүнд цаг ирэх үедхүмүүст хүрэх ёстой наад захын үйлчилгээний хөрөнгө оруулалтаас хасч танадаг” гэсэн нь өнөөгийн манай дүр зураг гэлтэй.”Нөөц баялаг ихтэй ардчилсан улс орнууд хөрөнгө оруулалтыг дутуу хийхээс гадна дэндүү олон тооны зардал ихтэй, үр ашиг муутай төслүүдэд хөрөнгө оруулалт хийдэг” гэж тэр бас дүгнэсэн байна лээ.Байгалийн баялаг ихтэй орнуудад хүрдэг хараал, голланд өвчний тухай бол бид хангалттай ярьцгааж байгаа. “Байгалийн баялаг ихтэй байх тусмаа сонгуулийн өрсөлдөөний шинж чанарыг гуйвуулдаг. Энэ нь уг чанартаа ивээл өмгөөлөл үзүүлэх улс төрийн томилгооны бодлого (патронаж) үйлчлэх бололцоог олгодог”.”Төрийн үйлчилгээний бодлогын туйлширсан хувилбар нь ивээл хамгаалал, томилгооны улс төр бөгөөд сонгогчдыг төрийн мөнгөөр хахуульддаг явдал юм”. “Хэвлэлийн эрх чөлөө хязгаарлагдмал байх тусам ашигт малтмалаар баянардчилсан орны амжилт буурч байлаа” гэх мэтээр зохиогч судалгаагаа түшиглэн дүгнэжээ. Төр засгийнэрх мэдлийг хянах, тэнцвэржүүлэх үр өгөөжтэй хяналтын тогтолцоо байсан цагт улс нийгэм ивээл, патронажийн бодлогоос салж чадна гэжПол Коллиер дүгнэсэн байна лээ. Дээр дурдсан ёроол дахь тэрбумыг тодорхойлох шалгуур үзүүлэлтээ үргэлжлүүлье. Зохиолч бол үүнийгээ занга гэж нэрлэсэн. Мөнөөх адаг дахь улсуудын 30 хувь ньдалайд гарцгүйн дээр муу хөршүүдийн дунд амьдарч байна гэжээ. Монгол далайд гарцгүй нь үнэн ч хөршүүд харин муу хэмээх ангилалд багтахгүй. Муу хөрш гэдэгтээ зохиолч иргэний дайнд идэгдсэн, өвчин зовлон хилээр хальж орж ирдэг улсуудыг хэлсэн. Үүний эсрэгээр аливаа улсын сайн өсөлт ч бас хил даван хальдаг гэнэ. Дэлхийн дунджаар авч үзвэл хөрш орнууд нэг хувь орчмоор нэмжөсөхөд хөршүүдэд нь 0.4 хувийн нэмэлт өсөлт орж ирдэг гэж тэр тооцоолжээ. “Хэрэв танай улс далайн эрэг дагууоршдог болтанайх дэлхий нийтийн хэрэгцээнд үйлчилнэ. Харин далайд гарцгүй улс болөөрийн хөршүүддээ үйлчилдэг”гэнэ дээ.Адагт үлдсэн орнуудад нийтлэг ажиглагддаг нэг занга нь тэдний 76 хувь нь урт удаан хугацаандмуу засаглал, эдийн засгийн алдаатай бодлого явуулж ирсэн улс орны иргэд гэв.
Б.ЯНЖМАА