А.Ундраа: 2020 оны төсөв хөгжлийн бодлоготой уялдаж чадаагүй

УИХ-ын гишүүн А.Ундраатай ярилцлаа.

---

-Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн гуравдугаар хэлэлцүүлэгт бэлдэхээр болж байна. Батлагдах эсэхийг шийдэхэд маш богино хугацаа үлдлээ. Таныхаар хэдийд батлагдах бол?

-Үндсэн хуульд оруулах нэмэлт, өөрчлөлтийг Ард нийтийн санал асуулгаар явуулахгүй болсон. Тиймээс гуравдугаар хэлэлцүүлэг хийхээр бэлтгэл ажил хангагдаж байна. Үүнтэй давхцаад төсөв хэлэлцэгдэж байгаа. Тиймээс эхний ээлжинд улсын төсвөө батлаад залгуулаад Үндсэн хуулийн гуравдугаар хэлэлцүүлгээ хийхээр ажиллаж байна. Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөө батална гэдэг байр суурь дээр дийлэнх гишүүд бий. Түүхэн чухал шийдвэр учраас оны өмнө гэхэд батлагдах байх гэж харж байгаа.

-АН-ын зүгээс Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөд гурван санал тусгах хэрэгтэй гэж үзсэн. Эдгээр саналыг дэмжиж байгаа юу. Тусгаж авах боломж бий юу?

-Засаглалын тэнцвэртэй байдлыг хангах нь нэн чухал. Тэр үүднээс эрх мэдлийн хуваарилалтыг зөв хийх, хяналтыг сайн тавих, парламентын засаглалыг бэхжүүлэх нь чухал гэсэн байр суурь хэвээрээ байгаа. АН-аас гаргаж байгаа саналуудыг аль аль намуудын оролцоотой Зөвшилцөх ажлын хэсэг дээр ярилцах байх.

Ажлын хэсгээс гаргаж байгаа санал, дүгнэлтээс хамааран дүгнэж цэгнэн, байр сууриа эцэслэн тодорхой болгоно.

-2020 төсвийн хуваарилалт ялгаа заагтай байгаагаас гадна сонгуультай холбоотойгоор тойргоо усалсан төсөв болчихлоо зэрэг шүүмжлэлтэй тулгарч байна. Төсвийн тухайд байр сууриа илэрхийлээч?

-Төсөв татвар төлөгчдийн мөнгөнөөс бүрдэж байгаа учраас хөгжлийн бодлоготойгоо уялдуулж, үндэсний эрх ашигт нийцүүлж маш хариуцлагатай зарцуулах ёстой. Төсөв хэд хэдэн заалтаар тэгж чадаагүй гэдэг нь тодорхой харагдаж байна. Өөрийнхөө тойргийг ярихаас илүүтэй тулгамдаж байгаа асуудлыг харах нь зөв. Засгийн газраас шинжлэх ухааны салбарын ажиллагсдын анхдугаар их хурлыг зохион байгууллаа. Шинжлэх ухаан чухал гэдэг нь маш тодорхой асуудал. Уриалга нь хүртэл “Хандлагаа өөрчилье” гэж буй. Угтаа шинжлэх ухаан ямар чухлыг олон нийт сайн ойлгож байгаа харин улстөрчид өөрсдөө ойлгохгүй байна. Энэ анхдугаар хурлаар маш их шоу хийсэн. Гэтэл төсөвт шинжлэх ухааны салбарт амлаад байсан хэмжээнд зардал тусгаагүй. Тэгэхээр Ерөнхий сайд тэр олон мянган эрдэмтдийн өмнө андуурч ярьсан гэсэн үг үү. Эсвэл Сангийн сайд нь Ерөнхий сайдаа сонсоогүй байна гэсэн үг үү. Эсвэл Засгийн газрын бодлого хаа нэгэн газраа гацаад байна гэсэн үг үү. Тийм бодлого баримтлаагүй бол яагаад тэгж амласан юм бэ гэх асуулт гарч ирнэ.

МАН-ын 2016 оны сонгуулийн мөрийн хөтөлбөрт ч шинжлэх ухааны салбарыг дэмжих асуудал туссан. Шинжлэх ухаанаа дэмжихгүйгээр яаж хөгжих юм бэ. Улс үндэстний хувьд уураг тархиа цэнэглэхгүй байна. Энэ төсөв тэр амлалтыг биелүүлсэн төсөв болж чадаагүй. Улс үндэстний нийтлэг эрх ашиг гэж жишээлбэл үүнийг хэлээд байгаа юм. Хоёр дугаарт, нийслэл хотод тавигдсан төсвийн хэмжээ хангалттай биш байна. Улаанбаатар хотын хүн амын төвлөрлийг харахад албан бус тоогоор нийт хүн амын 50 шахам хувь нь амьдарч байна. Хүн амын төвлөрлөө бодолцвол нийслэлийн төсөв үнэхээр хангалттай биш байна. Сургууль цэцэрлэгийн хүртээмж, эмнэлгийн тусламж үйлчилгээний чанар зэргийг харахад нийслэлд төрийн үйлчилгээ хүндрэлтэй хэвээрээ байна. Шаардлагадаа дүйцэхүйц төсөв тавигдаагүй. Мөн зарим аймаг орон нутгаас сонгогдсон гишүүдээс гарч байгаа шүүмжлэлтэй санал нэг байна. Татвар төлөгчдийн мөнгийг эргүүлээд зарцуулж байгаа бол тэр өндөр үнийн дүнтэй ажлууд хийгдээд байгаа газар нь тэгж их татварын орлого бүрдүүлээд байгаа юм уу. Тэнд эдийн засгийн эргэлт үүссэн байгаа юу зэрэг логикийн алдаатай асуудал их байна л даа.

-Төсөв гэдэг өөрөө микро эдийн засгийн тохируулга хийхэд зориулагддаг гэдэг. Та үүнтэй санал нийлэх үү?

-Санал нэг байна. Энэ удаад хөгжлийн бодлоготой уялдаатай зүйлсээ хийж чадаагүй. Уг нь гишүүдийн хэн нь Сангийн сайдтай ойр байна гэдэг хувийн чанартай тоглолтууд хийгдэж, хуваарилагддаг эд биш шүү дээ. Хэний мөнгөөр хэн тоглоод байна вэ гэдэг асуултын хариу энэ төсвөөр бэлээхэн харагдаж байна.

-Нийгмийн даатгалын сан, Эрүүл мэндийн даатгалын санг шалгах ажлын хэсгийг та ахалсан. Капитал банк дээр дээрх сангийн нэлээд хэмжээний мөнгийг байршуулсан байсан гэж байгаа. Шаардлага хангахгүй байгаа банкуудад чухал сангийн мөнгийг байршуулах нь хэр зөв юм бэ. Энэ мөнгийг хэрхэн эргүүлж авах вэ?

-Нийгмийн даатгалын сан насанд хүрсэн ажил хөдөлмөр эрхэлж байгаа хүмүүсийн цалин орлогоос авч байгаа татвараас бүрдэж байна. Өнөөдөр дөрвөн төрлийн тэтгэвэр тэтгэмж байна. Энэ дундаас нийгэмд, тэр дундаа залуучуудын хувьд хамгийн их бухимдаж байгаа нь тэтгэврийн асуудал байгаа. Өнөөдөр орлого бүрдүүлж, цалингаасаа татвар төлж байгаа хүмүүс ирээдүйд тэтгэвэрт гарах үед орлоготой байх юм уу. Өндөр цалин аваад тэтгэвэрт гарах үедээ өндөр тэтгэвэртэй болно гэсэн баталгаа алга. Шударга бус байна гэж бухимдахаас аргагүй. Энэ санд зарчмын том өөрчллөлт, шинэ менежмент шаардлагатай байгаа.

Хуульдаа өөрчлөлт оруулж эв хамтын зарчим, нэрийн данс, хувийн данс зэрэг хосолмол зарчмыг нэн яаралтай нэвтрүүлэх хэрэгтэй байна. Ажлын хэсэг санд нэлээд зөрчил байгааг илрүүлсэн. Монголбанк, Аудитын газраас оролцсон мэргэжлийн хүмүүсийн үнэлтэнд үндэслэн эдгээр дүгнэлтийг гаргасан. Нийгмийн зүгээс анхаарал татдаг нэг гол зүйл нь сангийн чөлөөт мөнгөн үлдэгдлийг аль банкинд, ямар хүүтэй байршуулсан бэ гэх асуудал. Хадгалж байгаа банкных нь чадамж, олон нийтийн эрх ашгийг хамгаалж чадах уу, үгүй юү гэдэг асуудал. Олон нийтийн эрх ашгийг эрсдэлд учруулж байгаа нь хамгийн харамсалтай хэрэг. Банк дампуурсантай холбогдуулж эргэж харах, олон нийтийн зүгээс тавих гол шаардлага бол хохирлыг барагдуулахдаа нийтийн эрх ашгийг хэддүгээрт эрэмбэлсэн байна вэ гэдэг асуудал. Нийгмийн даатгалын сан, Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн чөлөөт үлдэгдэл Капитал банкийг дампуурахад хамт эрсдэлд орсон. Хохирлыг барагдуулахдаа бусад харилцагчдийн дараа, эсвэл өмнө нь оруулсан байна уу гэх хариулт эрсдэлийн дүгнэлт болно.

Нэн тэргүүнд олон нийтийн эрх ашгийг хөндсөн асуудлуудын хохирлыг барагдуулмаар байгаа юм. Нийгэмд маш их бухимдал дагуулж байгаа бас нэг чухал асуудал бол эрүүл мэндийн салбарын тусламж үйлчилгээ, түүний чанар хүртээмж байна. Дотооддоо зарим эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг чанартай болгочихвол олон хүмүүс гадагш явж эмчлүүлэх шаардлагагүй. Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ хүртээмжтэй анхнаасаа урьдчилан сэргийлэх үйл ажиллагаанд илүү хүч зарцуулдаг бодлого нь зөв явж ирвэл хүмүүсийн өвчлөлийн тоо буурна. Эрүүл мэндийн салбараас хамааралгүй хүн гэж байхгүй. Тиймээс даатгалын сангийн үйл ажиллагааг сайжруулна гэдэг тусламж үйлчилгээтэй шууд нөлөөтэй. Эрүүл мэндийн ерөнхий газар бие дааж байгуулагдаад сан нь нийгмийн даатгалаас тусдаа гараад хоёр жил болж байгаа. Аливаа шинэ зүйл сайжиртлаа хугацаа их шаарддаг. Нийгмийн даатгалын сангаас үйлчилгээ авдаг хүмүүсийн тоо, эрүүл мэндийн даатгалаас үйлчилгээ авдаг хүмүүсийн тоо 60 орчим хувь. Нийгмийн даатгалын санд нийт ажиллаж байгаа хүмүүсийн тоо 1400 гаруй, эрүүл мэндийн даатгалын ерөнхий газар ажиллаж байгаа хүмүүс 140 орчим гэхээр 10 дахин цөөн хүнээр хоёр дахин хүнд үйлчилгээ үзүүлнэ гээд бодохоор нэг ажилтанд оногдох ажлын ачаалал ажлаа сайн гүйцэтгэх магадлал төдий чинээ багасна. Ажлын хэсгээс тодорхой асуудлуудаар арга хэмжээ авах үүрэг чиглэлийг Засгийн газарт өгсөн.