Өмнөх ярилцлагыг ЭНД дарж уншаарай.

“Шинэ Монгол” сургуулийн үүсгэн байгуулагч, Монгол Улсын гавьяат багш, УИХ-ын гишүүн Ж.Галбадрахтай ярилцлаа.

---

Сүүлийн жилүүдэд жар гаруй төрийн сургууль дээр үүнийг хэрэгжүүлэх гэж ажилласан хүний хувьд хэрхэн хийх арга зүй, технологи аргачлалыг нь сайн мэдэж байгаа. Одоо Монголын бүх сургууль менежментээ анхаардаг нөхцөлийг бүрдүүлнэ дээ. Хоёрт, багшлах хүний нөөцийн асуудал маш хүнд байгаа. Багш мэргэжлийн нэр хүндийг өсгөх шаардлага байна. Багшийн цалин, нийгмийн халамж, эдийн засгийн хөшүүргийг нь сайн боловсруулж, шилдэг залуусыг багш мэргэжлээр суралцуулах хэрэгцээ байна. Үүнийг би “Шилдэг төгсөгч төрөлх сургуульдаа ирж багшлах” гэж томьёолоод байгаа. Хөдөө орон нутагт сайн сургуулиуд цөөнгүй бий. Тэдгээр сургуульд нийтлэг нэг зүйл байгаа нь төгсөгчид нь ирж багшилж сургуулиуд сайн байгаа нь ажиглагдсан. Төгсөгч нь төрөлх сургуульдаа ирж багшлахаар сургуулиа сайн мэддэг, багш нар нь ч төгсөгчөө сайн мэддэг тул хурдан дасдаг, бас бахархал болдог, үүнийг харсан номын дүү нар нь үлгэр авдаг. Тэгэхээр багш нар нь шилдэг төгсөгчөө эргэн ирж сургуульдаа багшлахыг ятгах, нөгөө талаас багш болох хүүхдүүдэд төрөөс бодит дэмжлэг үзүүлэх ёстой юм. Үүнийг хэрхэн хийх вэ хэмээн толгойгоо гашилгаж байна даа. Гарц гаргалгаа ч эхнээсээ гарч байна.

-Хөдөө орон нутагт багш ховор байхад таны наад санаа анхаарал татаж байна л даа. Яг ямар дэмжлэг хөшүүрэг байна гэж?

-Боловсролын ерөнхий хуулиар багш мэргэжлээр суралцах, заасан босго оноо давсан хүүхдийн төлбөрийг 100 хувь хөнгөлөх боломж бүрдэж байгаа. Нэмээд суралцах хугацаанд нь дотуур байрны төлбөр, амьжиргааны зардалд нь дэмжлэг үзүүлэх боломжийг бас нээж өгөх хэрэгтэй.Өнөөдөр орон нутаг, нутгийн зөвлөл, төгсөгчдийн холбоо гээд үүнд хамтрах олон нөөц байна. Тэд жилд ганц хүүхдийн 5 сая төгрөгийн дэмжлэгийг үзүүлээд байх бүрэн боломжтой.

Тухайн сургуульд шилдэг хүүхэд багш болоход дэмжээч гэхэд захаас аваад хувь хүн, компани гарч ирнэ. Тэгэхдээ их сургуулиа төгсөөд, заавал төрөлх сургуульдаа ирж ажиллах үүргийг хүлээнэ гэсэн гэрээ хийх ёстой. Үүнээс гадна төр бас чухал үүрэг хүлээх учиртай. ЭЕШ-ын өндөр оноотой (700-гаас дээш ч юм уу) төгсөгч, багш мэргэжлээр суралцаад, сум, орон нутаг сургуульдаа(хотын сургуулиуд ч хамаарна) дор хаяж 5 жил ажиллавал гадаад улсад багш мэргэжлээр нь магистрт суралцах боломжийг нээж өгнө гэж амлаж, гэрээ хийвэл цөөнгүй хүүхэд багш мэргэжлийг сонгоно гэж харж байгаа. Өнөөдөр бүхий л залуус гадаадад суралцах хүсэлтэй болжээ. Нэг ёсны гадаад явахгүй бол дутуугийн комплекстэй болоод байна. Тэгвэл багш болоод төрөлх сургуульдаа багшилбал ийм боломж нээгдэнэ гэхээр багш мэргэжлээр суралцах шилдэг залуусын тоо нэмэгдэх учиртай. Таван жил багшлах явцад нь ажлын байран дээр нь хөгжүүлж, ялангуяа гадаад хэлийг нь сайжруулах бүрэн боломжтой. Таван жилийн дараа манайтай ойр, Азийн улс оронд төлбөр хямд, найдвартай сурах боломжийг нээгээд өгвөл гадаадад сурах гээд багшаас өөр мэргэжил сонгож байгаа залууст шинэ сонголт гарч ирнэ.

-Та багш нар зөвхөн хичээл заахаас гадна хүн болоход хүүхдүүдээ чиглүүлэх багш байна гэдгийг онцолдог. Тэр агуулга таны хийх 10 ажилд багтсан уу?

-Миний байнга хэлдэг “Хүний багш байх” гэдгийг хэлж байх шиг байна. Тэр маань оролгүй яахав. Манайд багш нар зөвхөн нэг судлагдахууны багш болоод байгаа юм. Физикийн багш зөвхөн физикээ заадаг. Багш та бол зөвхөн нэг судлагдахууны багш биш хүний багш байх ёстой шүү гэж би дандаа хэлдэг. Хүүхдээ таньж мэддэг, хөгжүүлдэг, харилцааны соёлтой, сэтгэл зүйч, үлгэрлэгч, багш өөрөө мөрөөдөлтэй, багаар ажилладаг байж хүний багш болдог. Тийм багш шавь нараа бие даах чадвартай болгохоос эхлээд ёс зүйтэй зөв хүн болж төлөвшихөд нь нөлөөлж чаддаг. Багш нар ажлын байран дээрээ нэгнээсээ суралцаж, ментор ментий харилцаанд орж, хүнээр хүн хийх арга ухаанд суралцах шаардлага үнэхээр байна уу гэвэл байна. Ийм шалгуурыг багш нарт тавьж, хэрэгжүүлэхийг зорино.

Дараагийн буюу дөрөвдүгээрт, сургуулиудын захирлын удирдах ур чадварыг хөгжүүлэх шаардлагатай байгаа. Олон улсад сургуулийн захирлыг тусгай мэргэжилтэн гэж үздэг. Тусгай сургалтаар ур чадвартай болгож бэлддэг, захирал болсных нь дараа ч тасралтгүй сургадаг. Сургуулийн захирал хэрхэн манлайлал үзүүлэх, багш нараа нэг зүгт харуулахын тулд яах ёстойгоос эхлээд эцэг эхийн хурлыг хэрхэн хийх, ахлах ангийнханд ямар сэдвээр юу ярих гээд жижиг гэлгүй бүх зүйлд суралцах шаардлагатай. Манайд захирлыг ямар шалгуураар тавиад байдгийг хүмүүс гадарлах байх. Сайн багш байсан хүн, эсвэл сонгуульд сайн ажилласан хүн гэх мэтээр ямар ч бэлтгэлгүй томилдог, болсон хойноо тэд өөрийн мэдрэмжээр ажилладаг. Ийм байж болохгүй. Захирал, менежер, нийгмийн ажилтанг ажлын байран дээр нь хөгжүүлэхийг төр бодлогоор зайлшгүй хийх ёстой. Үүнийг боловсролын салбарынхантайгаа хамтдаа нэн тэргүүнд хийнэ дээ.

Миний дараагийн бодож байгаа зүйл бол, сургуулийн барилга хамгийн аюулгүй, хамгийн сайн барилга байх юм. Тендер авсан барилгын компаниудын төсөв, зургийг сайн хянаж, дур дураараа барихыг хязгаарлана. Спорт заал нь ямар байх, гэрэлтүүлэг нь ямар байх, хүүхдүүд явах коридорын өргөн ямар байх гээд бүгд стандарттай байдаг. Хамгийн сайныг төсөр зардлаар хийх боломж байдаг. Би өөрийн сургуулиудаа барихад гар бие оролцож, төслөө удирдаж, Монголд шинэ стандарт тогтоосон хүний хувьд ханцуй шамлан орно.Энэ тал дээр стандарт гаргаж, журамлаж өгөх хууль зүйн орчин бүрдүүлнэ.

-Манайд хүн бүр дээд мэргэжилтэй болно гэсээр байгаад лангуун дээр суудаг дипломтой хүмүүс, үйлчлэгч их болсон талаар шүүмжилдэг. Үүнд ямар шийдэл та хэлэх вэ?

-Үнэхээр нэг хэсэг бүгд Их дээд сургууль төгсөнө гэсээр мужаан, гагнуурчин, хэвлэгч, үйлчлэгч гэх мэт мэргэжлийн боловсон хүчин байхгүй болсон. Гэтэл зарим улс орны жишээг харж байхад хэдэн хувь нь дээд боловсрол эзэмших, хэдэн хувь нь мэргэшилтэй ажилчин байх бодлогоо гаргачихаад, түүндээ тохирсон боловсролын тогтолцоогоо гаргасан байдаг. Манайд ийм бодлого алга. Японд гэхэд 45 хувь нь Их дээд сургуульд элсэж дээд боловсрол эзэмшиж байхад үлдэх 55 хувь нь мэргэшлийн боловсон хүчин байна гэсэн тооцоолол байдаг. Тэгэхдээ үндэстнээрээ боловсрол өндөр байхын тулд суурь боловсрол буюу бага, дунд ангийн хөтөлбөрийг хоцрогдолгүй өгөх шаардлагатай. Ажиллах хүчний баланс барихын тулд ахлах сургуулийг төрөлжүүлдэг. Манайд үүнийг хэрэгжүүлэх бүрэн боломж бий. Хэд хэдэн аймгууд нийлээд дундаа мэргэжлийн ахлах сургуультай болж болох юм. Хөдөө аж ахуйн, техникийн, асрахуйн, худалдааны гээд мэргэжлийн ахлах сургууль байгуулах хууль эрх зүйн үндсийг бий болгоно. Ялангуяа бид одоо бүсчилсэн хөгжил ярьж буй үед боломж их байна.

Дунд ангид сурч байх үеэс нь багш нар нь чиглүүлж өгөөд ямар мэргэжлээр явбал сайн, чи юуг илүү чадах вэ гэдгийг нь хэлээд өгчихдөг байх.Бид хүүхдүүдэд сонголт олгож, хүүхэд есдүгээр ангиасаа ЭЕШ-д бэлдээд цаг алдаж байснаас цаашид явах мэргэжлээр нь дөр суулгах бодлого гаргах ёстой юм. Энэ бол миний хийх ажлын 8 дахь санаа маань. Японы Коосэн бол яг ийм онцлогтой. Дунд анги төгссөн 15 настай хүүхдэд инженерийн сэтгэхүй суулгаж, 5 жил сургаад, 20 настай инженер бэлддэг технологийн коллежийн тогтолцоо юм. “Экспортлох Газрын баялаггүй манай орны хувьд дэлхийд экспортлох зүйл бол манай Коосэн брэнд боловсрол” гэж Японы ерөнхий сайд уриалга хэлж, Монголд 10 жилийн өмнө анхны гурван Коосэн байгуулагдсан түүхтэй. Япончууд монгол загвараар Малайз, Вьетнамд Коосенүүд байгуулж байгаа.Цаашид Монголын технологийн боловсрол Коосэн загвараар хөгжинө гэж өмнөх засгийн газар бодлого гаргаж тодорхойлсныг миний бие гардах үргэлжлүүлэх хамгийн тохиромжтой хүн гэж өөрийгөө харж байгаа. Анхны гурван Коосены нэгийг үүсгэн байгуулсан,JICA зэрэг япон талтай сайн холбоотой. Иймд өнгөрсөн жил шинээр Дархан, Эрдэнэт, Даланзадгадад байгуулагдсан техникийн коллежуудыг улам бэхжүүлж, бүс болгон дундын коллежтой болох Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд бодит хувь нэмэр оруулна.

-Багш хангалтгүй байна гэдэг ч үүнийг нэмэх дээр юу ч хийхгүй явж ирсэн. Таны төлөвлөгөө энэ бүгдийг өөрчлөх нь гэж харж байна…

-Энэ есдүгээр сарын 1 гэхэд 4000 багш дутна гэсэн тооцоо гарсан байсан. Дутна гэдгээ мэдэж байгаа бол гүйцээхийн төлөө ямар нэг алхам хийгээд л явах ёстой шүү дээ. Үнэхээр хариуцлагагүй байна. Багшийг зөвхөн МУБИС-д бэлдэнэ гэхээсээ өөр бусад Их дээд сургуульд зөвшөөрөл өгөх ёстой. Гагцхүү стандарт, шалгуураа л сайн гаргаад өгчих хэрэгтэй байгаа юм.

Ямар мэргэжлээр хэдэн багш дутагдалтай байгаагаа тооцоолж, тэр хяналтын тоондоо хүргэхийн төлөө чармайх хэрэгтэй. Англи хэл тавдугаар ангиас ордог байснаа гуравдугаар ангиас орохоор боллоо гэхэд маш олон багшийн хэрэгцээ мэдээж үүсэх нь ойлгомжтой. Үүнийг урьдчилан харж бэлдэх ёстой. Багш нараа хөгжүүлэх бодлого, тэдэнд зориулсан нийгмийн халамж, урамшууллаа харамгүй өгч, багшийн цалин хамгийн өндөр байх тогтолцоог бий болгох хэрэгтэй. Тэгвэл одоо байгаа багш нар ч тогтвортой ажиллах болно.Үүний төлөө бүх боломжийг хайх болно.

Миний хийхээр төлөвлөж буй зүйлийн есдүгээрт зүрх сэтгэлийн боловсролын асуудал орж байгаа. Хүүхдийг сэтгэл зүгшил сайтай, зөв хандлага, төлөвшилтэй, гал эрмэлзэлтэй, амьдрах ухаантай зөв хүн болгоход шаардлагатай хөтөлбөрийг тэдний нас бие, физиологид нь тохируулж системтэй хэрэгжүүлэх шаардлагатай.Төслийн 68 сургууль бүр дээр зүрх сэтгэлийн боловсролын хөтөлбөр хэрэгжүүлэхэд зарим сургуулиуд дээр гайхалтай үр дүнгүүд гарсан.

-Тодорхой жишээ байвал?

-Тухайлбал, сэтгэл зүгшил сайтай гэдгийн дотор “эзэн сэтгэлгээ” гэсэн ойлголт бий. Сургууль дээр долоо хоног бүр ангиуд “хөөсний баяр”гэсэн нэг өдөртэй болоход хүүхэд өөрөө сургуулиа угааж цэвэрлэхэд оролцдог болох жишээтэй.Ингэснээр эзэн сэтгэлгээ сууна. Төслийн сургуулиуд хүүхдүүдээ өглөөд тосон авч мэндлэх дадал хэвшүүлдэг юм. Энэ хэвшил маш олон давуу талыг авчирдаг. Мөн 7:50 цаг гэхэд хүүхэд бүр ангидаа орсон байх журам гаргаад, 7:50-8:00 цагийг ангийн багшийн цаг болгоход л хүүхдүүдэд эерэг нөлөө үзүүлдэг.Тухайлбал, цаг барих арга ухаанд хүүхэдтэйгээ зэрэгцээд багш нар ч суралцаад явдаг. Малчин айлын хүүхдүүдэд ээж, аавынх нь хөдөлмөрийг ойлгуулж, монгол уламжлалаа түгээх сүү цагаан идээ боловсруулах ажлыг бас хийлгэх жишээтэй. Энэ мэтчилэн зүрх сэтгэлийн хөтөлбөрийн аргачлалыг өгөхөд л багш хамт олноос маш олон санал санаачилга, амьдрах ухааны хөтөлбөрүүд өөрсдөө гаргадаг.

Дараагийн миний бодож санаж байгаа зүйл бол яалт ч үгүй сургуулийн орчны стандартын асуудал. Жишээ нь, багш нарын өрөөний стандартыг авч үзье. 100 багшийн дунд амрах өрөөг багш нарын өрөө гэж ойлгоод байгаа. Ийм нөхцөлд зарим багш нар хичээлээ заачихаад, цүнхээ сугавчлаад гараад явчихдаг тал бий. Багш бүр өөрийн гэсэн сандал ширээ, хувийн орон зайтай байж тэндээ сууж ажиллаж, өөрөө хөгжиж, хүүхдүүдээ хөгжүүлэх ажилдаа бэлдэх ёстой. Тийм орчин байхгүй байхад хичээлээ заачихаад гараад явах нь аргагүй. Бид төслийн сургууль бүрээ хамгийн түрүүнд багш тус бүрээ сандал ширээтэй болгож, сууж ажиллах боломжийг нь хангахыг зөвлөдөг. Эхэндээ тийм боломж муу гэдэг ч ямар нэг аргаар өрөө гаргаж, ширээ тавьж эхлэхэд багш нар үр бүтээлтэй ажилладаг болдог.

-Хүүхдийн тоо дандаа асуудал дагуулдаг. Таныхаар хэд байх ёстой вэ?

-Хүүхдийн тоо стандартын гол үзүүлэлт. Нэг ангид байх хүүхдийн тоог хуульчлах ёстой. Өнөөдөр 50-60 хүүхэдтэй сургуулиуд байна. Энэ бол байж болохгүй зүйл. Ахлах ангид 40 хүртэл, бага, дунд ангид 30-35-аар тогтоох нь зөв. Саяхан Японы Боловсролын сайдаар ажиллаж байсан хүнтэй уулзаад ярьж байхад Сангийн яамтайгаа тулж байж,40-ийг 35 хүртэл бууруулж чадсанаа бахдан ярьж байсан.Манай сайд үүнийг хийх ёстой. Би тултал нь дэмжинэ.Мэдээж төсөв мөнгөний асуудал яригдах ч хүүхдээ, багшаа нэгдүгээрт бодох нь чухал.Хөрөнгийн эх үүсвэр олох дээр тууштай ажиллана. 50-60 хүүхэдтэй ажиллах нь хүнд хөдөлмөр учир багш нар зугтаад байгаа шүү дээ. Багшийн ажлын байрны тодорхойлолтыг гаргаж олон ажлыг халах хэрэгтэй гэж боддог. Үүнийг цэгцэлбэл багш болох хүмүүс нэмэгдэх учиртай.

Түүнээс гадна сургуулийн нийт хүүхдийн тоо чухал. Ер нь нэг захирлын хүрч ажиллаж чадах хязгаар бол хамгийн ихдээ 2000 сурагч, 150 багш шүү. Гэтэл манайд 5000-6000 хүүхэдтэй сургууль байна. Ийм сургууль хөл толгойгоо олохоо байж, сургалт чанаргүй болдог. Иймд бас энэ тоог судлаачдын баг ажиллуулж тогтоох болно.

-Төрөлх сургуульдаа ирж багшлаад гадаадад сурах боломжийг ярьж байна. Төрийн сангийн зээлээр суралцана гээд эрх мэдэл, мэдээлэлд ойр хүмүүс төрийн мөнгийг цөлмөснийг мэдэх учраас хүмүүс үүн дээр жаахан болгоомжилж магад юм?

-Журам нь тодорхой, хяналт нь тодорхой байхад бүх зүйл болдог. Манай “Шинэ Монгол” сургуулийн ивээн тэтгэгчид 580 орчим төгсөгчид, нийт 11 сая орчим ам.долларын тэтгэлэг олгосон байдаг. Тэтгэлэг авах хүүхэд ямар шаардлага хангах, юу хийх нь тодорхой байдаг. Тэднийг явахаас нь өмнө мөрөөдөл зорилгыг нь бичүүлж авдаг. Ингэж явсан хүүхэд хийх ёстой зүйлээ хийгээд л буцаад ирдэг. Ийм байдлаар боловсролд оруулах хөрөнгө оруулалт үр дүнтэй болдог. Ивээн тэтгэгчид маань сэтгэл хангалуун байдаг.

Түүнээс гадна хөдөө орон нутгийн хүүхдүүд УБ хотод ирж Их дээд сургуульд сурах үед тэтгэлэг олгодог Шинэ Монгол-Мабүчи тэтгэлгийн санг 2015 онд үүсгэн байгуулж тэтгэлэг олгож ирсэн туршлага бий. Орон нутгийн оюутан сургалтын төлбөр болоод амьжиргааны зардал дээрээ асуудалтай бол энэ сангаас тэтгэлэг авах боломжтой юм. Жилийн 1500 ам.долларын тэтгэлэгийг буцаан төлөх нөхцөлтэй олгодог. Хоёр жил, дөрвөн жилийн хугацаанд авдаг ба ажлын байран дээр гараад хоёр жилийн дараагаас жил болгон авсан тэтгэлгээ буцааж төлдөг зарчимтай. Одоогийн байдлаар 21 аймаг, 9 дүүргийн 316 хүүхдэд энэ тэтгэлгийг олгосон ба эргэн төлөлт 69 хувьтай байна. Энэ хугацаанд буцаалтаа хийгээгүй гээд шүүх цагдаагаар явж, асуудал болсон нэг ч хүүхэд гараагүй. Тэдэнд анх тэтгэлэг олгохдоо түүнд итгэж байгаагаа хэлдэг, бас түүний буцааж төлөх мөнгө дараагийн дүү нарын тэтгэлэг болно гэдгийг ойлгуулдаг учраас тэд маш бахархалтайгаар буцаан төлөлтөө хийдэг. Тэтгэлгээ буцаан төлсөн залууст өөрийн гараар дараагийн тэтгэлгийн эзэн дүүдээ гардуулж өгөх эрх өгдөг. Тухайн цаг үед өөрт нь хэрэг болсон боломжийг дараагийн дүүдээ үзүүлсэндээ залуус өөрөөрөө бахархдаг.

-Таны харж байгаа энэ бүхэн манай боловсролын салбар хүмүүсийн хүлээж байгаа суурь өөрчлөлт болж чадах болов уу?

-Би хувьдаа чадна гэдэгт итгэлтэй байна. Би энэ бүх өөрчлөлтийн суурийг хийе гэсэн итгэл үнэмшилтэйгээр улс төрд орж ирсэн. Түүнээс надад дараагийн дөрвөн жил энэ тэр гээд бодоод байх юм алга. Мэдээж, шууд гурав дөрвөн жилийн дотор энэ гээд харуулах үр дүн нь гарахгүй байж болох ч арван жилийн дараагаас энэ бүх өөрчлөлтийн үр дүн гарах болно.

-Та парламентад байгаа Японы эзэн хааны “Мандах наран одон”-той ганц хүн. Тиймээс парламентын бүлэгт гойд нөлөөтэй ажиллаж, хоёр орны харилцаанд улам бүр хувь нэмрээ оруулаасай гэж бодож байна…

-Аливаа улс орнуудын харилцаа хувь хүмүүсийн үүрэг роль, нэр хүндийн нөлөөгөөр улам илүү хөгжих тохиолдол байдаг. Шинэ парламентад япон хэлтэй, Японд сурсан нэлээд олон гишүүн байгаа сурагтай. Миний хувьд хоёр орны харилцааг парламентын түвшинд хөгжүүлэхийн төлөө хичээн ажиллах болно, тийм ч амбицтай байгаа. Өнөөдрийн миний амьдралын түүх, амжилт, бүтээн байгуулалт бас Японтой салшгүй холбоотой юм.

-Нээлттэй ярилцсан танд баярлалаа. Манай уншигчдад хандаж хэлэх үгийг тань сонсъё.

-Боловсрол улс орны үндэс. Манай улсад нийгэм эдийн засгийн маш олон хүндрэлтэй асуудал байгаагийн дотор ядуурал хамгийн эмзэг байна. Ядуурлаас гарах цорын ганц бодит гарц бол нийтийн боловсролыг чанаржуулах явдал юм. Үүний төлөө зөв бодлогыг бид гаргах учиртай. Би үүнийг л гол зорилгоо болгож байна. Олон гишүүд боловсролыг нэгдүгээрт ярьж байгаа нь сайшаалтай санагдаж байгаа. Ярихдаа биш, хийхдээ зарчмыг баримталж ажиллана.

“Шинэ Монгол” сургуулийн үүсгэн байгуулагч, Монгол Улсын гавьяат багш, УИХ-ын гишүүн Ж.Галбадрахтай ярилцлаа.

---

-Тантай Галаа багш аа, гээд өмнө ярилцдаг байсан бол одоо гишүүн ээ гэж дуудах болжээ. Шинэ албандаа хэр дадаж байна даа?

-Боловсролын салбарын төлөөлөл, багш нарын төлөөлөл болж хууль тогтоох байгууллагад орж ирсэн болохоор хийхээр төлөвлөж, судалж байгаа олон ажлууд байна. УИХ-ын дарга, бусад гишүүд, салбарын сайдтайгаа ярилцаж, хийхээр төлөвлөж байгаа ажлуудаа танилцуулж, саналаа солилцож байна.

-Танаас тэр бүрийг нэг бүрчлэн асууж тодруулахыг хүсч байна. Гэхдээ арай өөр сэдвээр ярилцлагаа эхэлье.Таны үед, намын жинхэнэ гишүүнээр тэнцэж элсэх гэдэг чухал үйл явдал байсан. Та ингэхэд аль нэг нам, тэр дундаа МАН-ын гишүүн байсан уу?

-Байгаагүй. МУИС-д оюутан байхад Эвлэлийн хорооны дарга Д.Лүндээжанцан багш байсан. Тухайн үедээ би факультетийн оюутны эвлэлийн үүрийн дарга,идэвхтэй гишүүн байсан болохоор ирээдүйд намд орно шүү гэсэн яриа гарч л байсан. Төгсөөд ХААИС-д багшилж байхдаа багш нарын эвлэлийн хороог ахалж байлаа. Ер нь тухайн үеийн замналаараа эвлэлийн хороогоор явсан хүн намын гишүүн болох нь тодорхой байсан л даа. Гэхдээ нас дөнгөж хорин тав, зургаатай байсан болохоор намын гишүүн хараахан болоогүй.Тэгж байтал удалгүй сурганы хүрээлэнд ажиллахаар яваад, цаашлаад гадаадад сурч, сургуулиа байгуулна гээд намтай ер хамаатай байсангүй дээ.

Нээрээ, нам гэснээс 1990 онд Ардчилсан хөдөлгөөн эхэлж байх үед ХААИС-ийн оюутнууд жагсаалд нэгдэхээр Туулын гүүрнээс талбай руу туг бариад алхах үед тэргүүн эгнээнд нь удирдаад явж байлаа. Хоёр ч том ардчиллын жагсаалд манай оюутнууд нэгдэн очиж байсан юм. Тэр үеийн сургуулийн ректор дуудаад “Багш та нар өөрсдөө ингэж тэргүүлж оролцохгүй ээ” гээд загнаж байсан удаатай. Дараахан нь Социал демократ нам байгуулагдах үед санагдаж байна, манай МУИС-ийн Р.Гончигдорж, А.Ганбаатар, Мэндсайхан гэсэн мат, физикийн багш нар биднийг дууддаг байлаа. Тухайлбал, Японы Хирано гээд том эрдэмтнийг урьж лекц уншуулж, лекцийг нь кассетэнд бичиж авсныг найз Энх-Амгалантайгаа хэдэн шөнө сууж буулгаад, ном болгож гаргах эхийг нь бэлдэж өгч байсан сан. Тэр үед Социал демократ намын гишүүн болооч гэж байсан ч элсэж барьсангүй л өнгөрсөн. Гэхдээ сүүлд Социал демократ хөдөлгөөнд оролцсон хүмүүсийн түүхэн ном гарахад миний нэр явж байсан.

Миний намтай холбогдсон түүх гэвэл ердөө энэ.Аль нэг намд элсээгүй жар хүрчээ. Гэхдээ манай намд элсээч, сонгуульд нэр дэвшээч гэсэн яриа хөөрөө бол 2010 оноос хойш бол яригддаг л байсан. Би ч нам бус хүн дээ гээд өнгөрдөг байлаа. Харин өнгөрөгч тавдугаар сарын 28-нд МАН-д албан ёсоор элссэн.

-МАН-ын жагсаалтаар нэр дэвшигчдийн нэрс үнэхээр “цочирдом” байсан л даа. Танд энэ санал яаж ирсэн бэ?

-Тавдугаар сарын 18 миний төрсөн өдөр л дөө. Тэр өдөр амралтын өдөр,бас бурхан багшийн их дүйчин өдөр таарсан юм. Ганданд хурал номд сууж байхад МАН-ын удирдах албан тушаалтан утасдлаа.

Ингээд хамаагүй ярьж болж байна уу даа(инээв). “Та хаана байна, уулзах хэрэг байна” гэхээр нь номон дээр сууж байна аа л гэлээ. Оройдоо дахиад хаана байна гэхээр нь төрсөн өдөртэй байна аа гэлээ. Үнэндээ хүүхэд сургуульд оруулах тухай гуйлт байх гээд цааргалангуй санаатай. Гэтэл байсан газар маань хүрээд ирдэг байгаа, тэгээд л гараад уулзсан даа. Мэдээж, тэр санал цочирдом байлгүй яах вэ. Гадуур хүмүүс нэр дэвших гээд гүйж байна, жагсаалт нь хэдэн тэрбум гэнэ гэсэн яриа л сонсож байснаас өөрөө орох тухай төсөөлөө ч үгүй хүн. Би үнэнээ л хэлсэн. “Би мөнгө өгч, чадахгүй ээ” гэж. “Мөнгө авахгүй ээ, жагсаалтад ямар ч хүнээс мөнгө авахгүй байгаа” гэж байна. Бас дахиад хэллээ. “Би бас мөнгө авахгүй шүү. Нэр цэвэр хүмүүсийг оруулаад мөнгө өгдөг гэсэн яриа дуулсан” гэлээ. “Танд мөнгө өгөхгүй ээ” гээд инээж байна.

Нэмээд,“Би кнопчин болж, намын хатуу гишүүн байж чадахгүй ээ. Намыг чинь муухай харагдуулж магадгүй шүү. Улс эх орны төлөө хийж бүтээх гэсэн ажлууд надад бол байна, гэхдээ бодох хэрэгтэй байна” гэсэн. Нэг ийм л яриа болсон юм. Тэгээд намайг та сайн бодоорой. Гэхдээ хариу яаралтай, маргааш хэрэгтэй байгаа гээд явсан.

-Нөгөө төрсөн өдрийн арга хэмжээ тэс өөр ярианы сэдэв болж хувирсан уу?

-Юун төрсөн өдөр болсон, гэнэтийн санал тавьчихаар. Боловсролын салбарт төрийн бодлогоор шийдэх маш олон асуудал байгаа юу гэвэл байгаа. Зах цухаас нь хийх гээд өөрийнхөөрөө зүтгэж явсан надад улс төрд орж хийнэ гэж бодож байгаагүй болохоор хүлээж авахад эхлээд хол санагдсан. Гэр бүл, ах дүү нартайгаа ярилцаж, найз нөхөдтэйгөө ч санал солилцлоо. Манай гэр бүл, охидууд бол шууд л дургүйцсэн дээ. “Улс төрд ороод ирэхээр таны нөгөө багш гэж хүндэтгэл хүлээж ирсэн тэр бүхэн байхгүй болно. 76 мангарын нэг гээд дуудуулаад эхэлнэ шүү дээ. Тэгээд ч таны характерт таарахгүй. Та бол багш л хүн, дэмий дээ” гэцгээсэн. Үнэхээр хийх ёстой олон ажил байгааг мэдэж байгаа хүний хувьд, боловсролын салбарт олон өөрчлөлтийг хийхэд, энэ салбарыг өөд татахад боломж гарч байгаа тул үзээд алдмаар ч юм шиг. Хоёрдоод хямарсан л даа. Тэгээд нэлээд нухацтай бодсоны дараа шийдвэрээ гаргасан, 20-нд нэр дэвшигчид зарлагдсан шүү дээ. Яг ингэж хамаагүй ярьж болохыг мэдэхгүй байгаа ч үнэн гэвэл энэ юм. Гэхдээ МАН-аас салбар салбарын эксперт болсон хүмүүсийн араас ингэж уйгагүй хөөцөлдөж байгаа нь таалагдсан. Хожим сонсох нь ээ манай жагсаалтын эхний хэд бүгд л нэг иймэрхүү байдлаар гэнэт дуудагдсан юм билээ. Харин одоо бид улстөрчийн ажилд хурдан суралцаж, салбарынхаа дуу хоолойг хүчтэй хүргэж, оновчтой шийдвэр гаргах хэрэгтэй болж байна даа.

-Ингээд хийчих юмсаан гэсэн бодол, дотроо “шатах”нь бий. Танд ийм бодол хэдийд анх мэдрэгдэж байсан бол?

-Би 32 нас хүртлээ Монголдоо дунд сургуулийн багшаар ажиллаж байгаад Японд сурахаар очих үедээ боловсролын тогтолцоог нь хараад ихэд атаархаж, Монголоо ийм л болгох хэрэгтэй гэж бодож байсан. Би Их дээд сургуульд багшилж, хүрээлэнд судлаач, хөдөө, хотын дунд сургуульд багшлах зэргээр бүх шатанд ажиллаж байсан хүний хувьд хоёр орны ялгааг бүх түвшинд харж чадаж байсан л даа. Тиймээс тэдний давуу талыг буулгасан өөрийнхөө онцлогт тааруулсан жишиг сургууль байгуулъя, хожим нь тэр туршлагаа түгээж дэлгэрүүлье гэсэн зорилгоор “Шинэ Монгол” ахлах сургуулиа байгуулсан хүн шүү дээ.

-Манайд арван жилээр сургууль төгсдөг байсан үед анхны 11 жилээр хүүхдүүдээ төгсгөж эхэлсэн санагдаж байна. Гадагшаа явах гэхэд манай арван жилийг хүлээн зөвшөөрдөггүй, нэмж сурах хэрэгтэй гээд амаргүй байсан үе шүү…

-Тохокү их сургуульд 1999 онд элсээд, докторын судалгааны сэдвээ “Монголын ахлах сургуулийн сургалтын хөтөлбөрийн инноваци” гэж аваад судалж эхэлсэн л дээ. 9-10 гэсэн хоёр жилийн ахлах анги дээр нэг жил нэмээд арван нэгэн жилээр анх удаа төгсгөх ажлыг эхлүүлж байлаа. Тухайн үед арваа төгсөөд Их дээд сургуульд оролгүй үргэлжлүүлэн 11 жилээр төгсөх боломжийг бий болгосон гэсэн үг. Бараг арваад жил манай сургууль ганцаараа арван нэгэн жилээр төгсгөдөг байсан. Асуултаасаа нэлээд халиад байна уу даа. Ингээд 2000 онд “Шинэ Монгол” ахлах сургуулиа байгуулж, бодит өөрчлөлт хийж явж байгаад 2005 оноос байна уу даа, жаахан улстөржиж эхэлсэн гэх үү дээ, үгээ хэлж эхэлсээн. Манай боловсролын салбарын явж байгаа чиг хандлага, ялангуяа гадны төслөөр хэрэгжүүлж байсан хөтөлбөрүүд буруу яваад байхаар тэсээгүй. 10 жилийнхээ 4+4+2=10 тогтолцоог өөрчилж буй нэрээр 6:3:3,бүр 5:5:2 гээд 3-4-хөн жилд яам маань бужигнуулж өгсөн дөө. Тогтолцоо нь ингэж тогтворгүй байхаар сургуулиуд бүр л бужигнасан. Тухайн үеийн Боловсролын сайдын мэдэгдэл ярилцлага өгсний дараа тэр ТВ-д нь очоод буруу зүйл болоод байна гээд ярьдаг байв. Бүр Ерөнхийлөгчийн Иргэний танхимд хэлэлцүүлэг хүртэл санаачилж, шүүмжилж, УИХ-ын гишүүдэд хүртэл албан захиа бичиж хүргүүлж байлаа. Яамны шалгалт манай дээр ирэх нь ихсээд, зуултад орж байсан ч халшраагүй хэлэх үгээ хэлсээр байсан удаатай.

Гэхдээ сүүлдээ манай салбарт сайд тогтдоггүй, ирсэн сайд бүр сонин, сонин шийдвэр гаргаад, хөтөлбөрийг дураараа өөрчилдөг болоод ирэх үед шантраад хаясан гэж болно. Яамнаас гарах шийдвэрт найдах хэрэггүй юм байна гэсэн бодолтой болсон. Харин өөрөө л чадах хэмжээндээ хийж үзүүлье гэдэг утгаар төсөл хөтөлбөр хийж эхэлсэн дээ.

-Өөрийн сургуулийн сайн туршлагаа улсын сургуулиудад нэвтрүүлсэн төсөл тань үнэхээр бахархам байсан. Янз янзын түвшний, хот хөдөөгийн сургуулиудтай ажилласан энэ хугацаанд боловсролын салбар дахь нүцгэн үнэнтэй тулж чадсан байх…

-Тийм ээ, төрийн сургуулийн менежментийг сайжруулах төслөө эхлүүлж чадсандаа би өөрөөрөө ч бахархаж байгаа.(инээв) Би төслийнхөө эхний шатанд хот, хөдөөгийн найман сургуультай хамтран ажиллаж, дараагийн шатанд жаран сургууль сонгон авч ажилласан. Ингэхдээ орон нутгаас аль болох олон сургууль оруулсан. Сургуулийн менежмент гэж юуг хэлдэг талаар цагаан толгойноос нь эхэлж байгаа юм л даа. Сургуулийн бүхий л үйл ажиллагаа менежмент дээрээ зангилагдаж байдаг гэдгийг ойлгуулахыг хичээсэн. Гол нь 20 гаруй жил “Шинэ Монгол” сургууль дээр хэрэгжиж нотлогдсон нөү хау, тэргүүн туршлагыг түгээж байгаа юм л даа. Дараагийн гурав дах шатанд 60 сургуулиасаа бодит өөрчлөлт гарч байгаа сайн сургуулийг сонгож аваад жинхэнэ ментор сургуулиуд болгох төлөвлөгөөтэй байсан.Үнэхээр нүдэнд харагдах сайхан үр дүнгүүд гарч байгаа. Тэгээд сайн сургуулиуд бусдадаа менторлох боломжийг нээгээд гинжин холбоосоор улам түгээнэ дээ гэж бодож байлаа. Харин одоо арай өөр түвшинд ажиллах боломж ирлээ. Манай төслийг салбарын яам дэмжиж хамтарч ажиллах болсон. Ирэх дөрвөн жилд улсын хэмжээний 690 сургуульд хүрч ажиллана даа.

-Боловсролын салбарын шинэчлэлт, тэр дундаа дараагийн хорь гучин жилийг авч явах өөрчлөлтийг хүмүүс хүлээж байна. Танд ямар төлөвлөгөө байна вэ?

-Би УИХ-д орох шийдвэр гаргасны дараа, нэгэнт орсных гээд зорилгоо тодорхойлсон. Боловсролд таны тус хэрэгтэй байна гэхэд би хүлээж авсан хүн шүү дээ. Зөвхөн хувийн сургууль гэхгүй бүхий л салбарт нь ажиллаж байсан туршлага надад байна. Сүүлийн гурван жилийн хугацаанд хэрэгжүүлсэн төслийнхөө ачаар төрийн сургуулиуд ямар түвшинд байгааг хот, хөдөөгийн ялгаа, давуу талыг сайн мэддэг болсон. Ингээд салбараа бүхлээр нь хараад хийх шаардлагатай өөрчлөх ажлаа жагсаагаад бичихээр 30-40 хүрч байв. Тэндээсээ эхний ээлжинд зайлшгүй хийх шаардлагатай, хамгийн чухал гэсэн арван зүйлийг гаргачихаад байж байна. Ирэх дөрвөн жилийн хугацаанд тэдгээрийг хэрэгжүүлээд бодит үр дүнг нь гаргачих юмсан гэсэн бодолтой сууж байна даа.

-Та энэ арван зүйлээ бүр нэгдүгээрт, хоёрдугаарт гэж байгаад хэлээд өгч болох уу?

-Нэгдүгээрт, аль ч шатны сургуулиуд маань сургалтын чанараа дээшлүүлэх ёстой, сургууль шиг сургууль байх ёстой. Сургууль бол байгууллага гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. Иймд менежментийг нь сайжруулах хэрэгцээюуны өмнө байна. Манайд захирлууд зөвхөн өөрийн хувийн ажлын туршлага дээрээ түшиглэж яваад байгаагаас биш сургуулийн менежментийн ухаанд үндэслэн сургуулиа авч явж чадахгүй байна. Хөтөлбөрөө мэддэг, санхүүгээ үр дүнтэй зарцуулдаг, үнэлгээгээ бодитоор хийдэг, багш нараа багаар ажиллуулчихдаг, тэднийг ажлын байран дээр хөгжихөд нь анхаарчихдаг, сурагчдад зөвхөн хичээл заагаад орхих биш, эерэг хандлага төлөвшүүлдэг, сургуулийн соёл нэвтрүүлсэн, сурагчдаа гол цөмдөө тавьдаг болох хэрэгтэй. Үүнийг л би менежмент гээд байгаа юм.

 

Үргэлжлэл бий…