А.Энхтайван: Жанцанноров гуай “Хүний заяа” дуугаа надад зориулж хийсэн юм DNN.mn

Монгол Улсын ардын жүжигчин хөгжмийн зохиолч, кино найруулагч, дуурийн дуучин Агваанцэрэнгийн Энхтайвантай ярилцлаа. Тэрээр УДБЭТ-т “Балжийн гол” нэртэй тоглолтоо хийх гэж буй юм.

---

-“Балжийн гол” тоглолтын талаар яриагаа эхэлье. Энэхүү дуу бүтсэн түүхээс сонирхуулаач?

-“Балжийн гол” дуу 1985 оны намар зохиогдсон. Тухайн үед Дуурийн театрын залуу дуучдад дуулах дуу олддоггүй байсан л даа. Өөрөө нэг дуутай болъё гэж шийдсэн. Тэгээд Хэнтий аймгийн нэгдүгээр арван жилийг хамт төгссөн Ж.Саруулбуян найзаасаа шүлэг гуйж, аяыг нь өөрөө зохиож, дуулж байлаа. Найз минь тэр үед Монголын радиогийн Утга зохиолын хэлтэст ажиллаж байсан. Одоо бол Ардын уран зохиолч цолтой том зохиолч хүн бий. “Балжийн гол” булган сүүлтэй дуу. Өнөөдрийн байдлаар би 540-өөд дуу зохиосон байна.

Нэгдүгээрт энэ дуу зохиогдсоны 40 жил, хоёрдугаарт 1994 онд би өөрийнхөө зохиосон дуунуудаар “Балжийн гол” гээд нэртэй анхны тоглолтоо нэрлэж байсан. “Балжийн гол” нэртэй тоглолтын маань 30 жил, энэ дуу төрсний 40 жилийн ойдоо зориулж тоглолтоо хийх гэж байна. Би Монголын урлагт 40 жил ажиллалаа. Энэ хооронд бүтээсэн бүтээлүүдээсээ энэ концертондоо оруулсан. Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Ц.Түвшинтөгс маань энэхүү тоглолтын найруулагчаар ажиллаж байгаа. Бид 1994 оноос хойш хамтдаа уран бүтээл хийж ирсэн.

-Та анх дууны урлагт хэрхэн хөл тавьж байсан бэ?

-Дууны урлагт 1985 онд Уралын Консерваторийн хөгжмийн дээд сургуулийг төгсөж ирээд УДБЭТ-т гоцлол дуучнаар орж, миний анхны дуучин болох зам эхэлсэн. Дуурийн театртаа 2005 он хүртэл 20 жил ажилласан. Энэ хугацаанд дэлхийн сонгодог болон үндэсний дуурийн 32 дүрийг бүтээсэн.

-Дуу дуулах эрдэмд сургасан багш нараа дурсвал?

-Миний анхны багш Хөдөлмөрийн баатар, Ардын жүжигчин, Г.Хайдав. Энэ хүний удирдлага дор Хөгжим бүжгийн дунд сургуульд дөрвөн жил сурсан. Уралын Консерваторт мэргэжлийн багш маань Курлахов гэж хүн байсан. Оросын гавьяат жүжигчин, доктор, профессор хүний шавь болж таван жил суралцсан. Дуурийн театрт ирэхэд Армений ардын жүжигчин Данильян багш миний хоолой дээр нэлээд ажилласан. Мөн Хөдөлмөрийн баатар, Ардын жүжигчин, ХХ зууны манлай дуурийн эрэгтэй дуучин Ц.Пүрэвдорж гуайтай нэг өрөөнд хамт байсан. Энэ хүн надаар хоолойн дасгал уншуулж, дууг дуулах эв зүй талаас нь их зааж сургасан. Дуулах урлаг бол амьсгалын урлаг. Ц.Пүрэвдорж багш бол маш гоё амьсгалтай хүн байсан. Тэр дуулах амьсгалынхаа урлагийг надад зааж өгсөн.

-Таны хамгийн том тодотгол “Мөнх тэнгэрийн хүчин дор” киноны Чингис хааны дүр. Энэ дүрийн тань тухай асуухгүй өнгөрч болохгүй нь?

-Намайг “Үүлэн заяа” гэдэг дуурь дээр тоглож байхад Төрийн хошой шагналт ардын жүжигчин Н.Жанцанноров гуай Чингис хаан кино хийх гэж байсан хүмүүсийг дагуулж ирээд л тайзнаас намайг харуулсан байгаа юм. Түүний дараа Кино үйлдвэрт пробонд ор гэж дуудсан. Тэгэхэд мэргэжлийн маш олон жүжигчид байсан. Ялангуяа Драмын театрын том, том жүжигчид болох Хөдөлмөрийн баатар, Төрийн шагналт Н.Сувдаа эгч, Ардын жүжигчин Б.Дамчаа, Г.Мягмарнаран гээд залуучуудаас Төрийн соёрхолт Ц.Төмөрбаатар, гавьяат жүжигчин Б.Жаргалсайхан, Ж.Сүххуяг гээд энэ жүжигчидтэй киноны пробонд оруулсан. 1990 оны цагаан сарын шинийн нэгний өглөө Соёлын яамны 11 хүнтэй бүрэлдэхүүн хуралдаад л намайг Чингис хааны дүрд тоглуулахаар сонгосон юм билээ.

-Тухайн үед том, том жүжигчидтэй хамтарч ажиллаж байхад танд ямар санагдаж байв?

-Маш гоё санагдаж байсан. Жүжигчин хүний өгөө авааны гоё харьцаан дээр манай Н.Сувдаа эгч хүний ээж шиг их сайхан харьцдаг байлаа. Ц.Төмөрбаатар маань Жамухын дүрд тоглосон. Бид хоёр их гоё харьцаатай байсан. Д.Төмөртогтох гээд хүлэг баатар Боорчийн дүрд тоглосон, одоо ч бид найзууд. Ер нь кино хийгдэж байх үед хамгийн их өгөө аваатай тоглосон жүжигчид гэвэл Ц.Төмөрбаатар, Ж.Сүххуяг, Д.Төмөртогтох нар юм. Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Ц.Төмөрхуяг бол их гоё жүжигчин. Уран бүтээлийн хэлхээ холбоо сайтай явдаг.

-Монгол Улсын Төрийн шагналт, Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн, кино зураглаач Б.Балжинням найруулагчийн тухайд та юу хэлэх вэ?

-Тэр хүн бол агуу их сэтгэлгээний найруулагч гэж боддог. Бусад найруулагчид гадаад дүр, имиж, киноны ерөнхий үйл явцаа харж, жүжигчидтэйгээ харьцдаг бол манай Б.Балжинням багш хүн бүрийн дотоод сэтгэлийн илэрхийллийг аль болох тайзан дээр нүдээр нь үйл хөдлөлөөр нь харуулахыг хичээдэг. “Мөнх тэнгэрийн хүчин дор” кинон дээр Б.Балжинням найруулагч бид хоёр маш ойр дотно харьцаатай, дүр дээрээ ажиллаж байсан. Дотоод сэтгэлгээний тал дээр маш сайхан зөвлөмж өгч, тоглуулж байсан.

-Тухайн үед Чингис хааны дүрийг бүтээж байхад танд ямар санагдаж байв?

-Тэр үед би Чингист тоглож байна гэж нэг их бодож байгаагүй. Ер нь бол манай найруулагч ч хэлж байсан. Чи нэг их сайхан удирдагч хүний дотоод сэтгэл, сэтгэхүйгээр ард түмэнтэйгээ, ээжтэйгээ, цэргүүдтэйгээ, дүүтэйгээ яаж харьцах вэ гээд сайн бод гэж билээ. Намайг тойрон хүрээлж байсан киноны маань 300 гаруй хүн болон гол дүрүүдэд тоглож байсан хүмүүсийн намайг Чингис хаан гэж бодож хүндэлж, харьцсан харьцаанаас л энэ дүр гарсан гэж боддог.

-Таны бүтээсэн Чингис хааны дүр бол хүмүүсийн сэтгэлд хамгийн их хүрсэн дүр. Та юу гэж боддог вэ?

-Тэр бол миний дүгнэлт биш. Үзэгчид, ард түмэн маань энэ олон Чингис хааны дүрүүдээс илүү ойрхон санагдсанаа нэрлэдэг байх. Би Чингис хааны дүрдээ хайртай.

-“Хүний заяа” дууныхаа талаар тодруулахгүй юу?

-1988 онд хөгжмийн зохиолч Н.Жанцанноров гуай Энхтайван чамд би нэг дуу хийлээ. Хөдөлмөр сонины эрхлэгч С.Жамбалдорж гэж хүний шүлгээр хийлээ. Би чиний их олон дуурьт дуулж байхыг сонссон. Мэргэжлийн том дуу хийж өгч чамаар дуулуулъя гэж өгснөөр би дуулсан. “Хүний заяа” дуу маань урт настай, удаан жаргалтай, 36 дахь жилдээ дуулагдаж байгаа нь их сайхан.

-Мөн “Мойлхон” гээд киног та найруулсан даа?

-Миний хань Б.Баярмагнай минь Хүүхэд залуучуудын театрт ажилладаг хүн байсан. 2007 онд Хэнтийн Дадал, Биндэр, Ширээтээр “Хан хэнтий” гээд дууны клип хийх саналыг Б.Бат-Эрдэнэ аварга гаргаж, дөрвөн дуучнаа дагуулаад бид хамтдаа явсан. Тэгж явахад Буриад сумдуудын хүмүүстэй уулзаад тэдний хэлмэгдэж байсан үеийн зовлон, жаргалын талаар хань минь сонсож, тэдэнтэй уйлж дуулж ярилцсан байдаг. Тэгээд ирснийхээ дараа “Нүхэнд үлдээсэн Сувд” нэртэй зохиол бичээд надад өгсөн юм. Би киноны зохиол болгож, сценарыг нь бичээд хамгийн түрүүнд Б.Балжинням багшдаа үзүүлэхээр авч очсон. Багш нь үзье, орхичих гэсэн. Удаагүй хоёр цаг гаруйн дараагаар багш намайг хүрээд ир дээ гэсэн. Би гүйгээд очсон. Их сайхан нандин зохиол байна. Иймэрхүү маягаар кино гаргах цаг нь болсон. Салхийг нь хагалах хүн нь чи байсан юм байлгүй дээ. Зоригтой байгаарай миний хүү гэсэн. Өөрийнхөө бодсоноор хий, болохгүй бол багшаасаа асуугаарай гэсэн. Би түүнд нь зоригжоод, санхүүжилтээ яаж босгох вэ гэж бодсон. Манай Биндэр сумын харьяат “Туушин” компанийн дэд захирал Г.Пүрэвчулуун ахад үзүүлэхэд би чиний зохиолыг уншаад уйллаа, санхүүжүүлнэ ээ гэснээр энэ кино бүтэхэд том тус хүргэсэн.

Миний анхны “Мойлхон” кинонд Ардын уран зохиолч, Төрийн соёрхолт Б.Лхагвасүрэн ах маань зохиол дээр редактороор нь ажилласан. Мөн энэ киноны хоёр дууны шүлгийг нь өөрөө бичиж өгсөн. Энэхүү кинонд 60-аад уран бүтээлч оролцож байсан. Мойлхон гэдэг нэрийг би өөрөө өгсөн. Яагаад гэвэл манай буриадууд чинь “Миний мойлхон хархан нүдтэй басгад” гэж ярьдаг л даа. Тийм ч учраас Сэндэм гэж гол дүрээ сонгосон. Манай Б.Баярмаа их сайн тоглосон. Дээр нь Г.Золбоот бол маш гайхалтай дүрийг бүтээсэн. Г.Алтаншагайгаа бол маш өндрөөр үнэлсэн. Гол дүр шахуу том дүрийг бүтээсэн, сайхан жүжигчин.

Казах, Монголын хамтарсан “Хүмүчи мэргэн” гэж киноны маань хөгжим Азийн кино наадмаас Гранпри авч байсан. Би хийсэн 10 гаруй киноныхоо хөгжмийг өөрөө бичиж, найруулсан.

-Таны дотно найз “Чингис хаан” хамтлагийн дуучин, Ардын жүжигчин Д.Жаргалсайхан мөн үү?

-“Чингис хаан” хамтлагийн дуучин Д.Жаргалсайхан бид найзууд. Нарийн яривал бид Цэнхэрмандалын цэцэрлэгт хамт хүмүүжиж байсан. Дотно найзалдаг. Уран бүтээлээ их ярилцдаг, найзыгаа их хүндэлдэг. Найз маань их авьяастай. Өөрөө үгээ зохиож дуулдаг, дуулсан дуу болгон нь хүнд хүрдэг. Дуу болгоныхоо утга учрыг гаргаж дуулдаг. Монголын поп урлагийн загалмайлсан эцэг гэж би хэлнэ. Поп урлагийнхан дотроо хамгийн анх Ардын жүжигчин цолыг авсанд нь найзаараа бахархаж, энэ цолыг хүртэх ёстой хүн гэж бодож явдаг.