АНУ-ын “OpenAI” компанийн “Хиймэл оюун ухаан”-т ChatGPT аппликэйшнтэй буюу хүн хиймэл оюун ухаантай зудын талаар ярилцлага хийлээ. Хүн асууж, хиймэл оюун ухаан хариулав.
-Чи зудын тухай юу мэдэх вэ?
-“Зуд” гэдэг нь Монгол орны хэмжээнд цас их хэмжээгээр орж, эрс хүйтэрч, хүчтэй цасан шуургатай, өвөлжилт хүндэрсэн байгалийн гамшгийг хэлдэг. Энэ нь ихэвчлэн газар дээр зузаан мөсөн давхарга үүсгэдэг. Энэхүү нөхцөл байдал нь малыг хоол хүнс, усаа олоход хэцүү, эсвэл боломжгүй болгож, малын хорогдлыг өндөрт хүргэдэг. Өвөлжилт хүндэрсэн энэ нөхцөл байдал нь мал их хэмжээгээр хорогдохоос гадна нүүдэлчин малчдын хувьд ч хүнд байдалд орж болзошгүй. Зуд бол Монголын нүүдэлчин малчдын орлого, хоол хүнс нь малаас түшиглэдэг тул ихээхэн санаа зовоосон асуудал юм.
Зуд Монголд үе үе тохиолдож, эдийн засаг болон нүүдэлчин амьдралын хэв маягт сөрөг нөлөө үзүүлдэг. Монгол Улсын Засгийн газар болон байгууллагууд зудын үеэр гамшигт нэрвэгдсэн ард иргэдэд тусламж үзүүлэх, тэр дундаа малчид, тэдний гэр бүлийг хоол хүнс, эм тариагаар хангах зэргээр ажилладаг.
-Зудын гамшгийн нөлөөллийг хэрхэн багасгах вэ?
-Зудын хүндрэл, давтамж нь жилээс жилд өөр өөр байдаг ч ихэвчлэн хэдэн жил тутамд тохиолддог. Зуд болох төлөвтэй, эсвэл тохиолдсон үед Монголын төр, олон улсын байгууллагууд гамшигт өртсөн малчдад яаралтай тусламж үзүүлэхийн тулд нөөц бололцоогоо дайчлах нь элбэг. Энэхүү тусламж нь гацсан амьтдад өвс тэжээл, ус хүргэх, гамшигт өртсөн гэр бүлд санхүүгийн дэмжлэг, эмнэлгийн тусламж үзүүлэх зэрэг багтаж болно.
Зудын нөлөөллийг бууруулах арга хэмжээнд малчдын өвөлжилтийн мал аж ахуйн менежмэнтийн дэд бүтцийг сайжруулах, өөр төрлийн амьжиргааны эх үүсвэрийг төрөлжүүлэх, малчдыг цаг агаарын аюултай үзэгдлээс урьдчилан сэргийлэх зэрэг ажлууд багтаж байна. Эдгээр хүчин чармайлтыг үл харгалзан зуд нь Монголын хөдөөгийн иргэдийн хувьд томоохон сорилт байсаар байгаа нь уламжлалт бэлчээрийн мал аж ахуй цаг уурын гамшигт өртөмтгий байдгийг онцолж байна.
-Өөр төрлийн амьжиргааны эх үүсвэрийг төрөлжүүлэх гэдгээр чи юуг хэлж байна?
-Малчдын амьжиргааны эх үүсвэрийг төрөлжүүлэхэд шинэлэг арга барил, олон нийтийн оролцоо, тогтвортой хөгжлийн стратеги хосолсон байх шаардлагатай. Амьжиргааг төрөлжүүлэх гэдэг нь уламжлалт мал аж ахуйгаас гадна орлогын эх үүсвэрийг төрөлжүүлэхийг дэмжих юм. Үүнд байгаль орчинд ээлтэй аялал жуулчлал, гар урлалын үйлдвэрлэл, жижиг хэмжээний газар тариалан, боловсрол, эрүүл мэнд, үйлчилгээний салбар зэрэг хөдөө аж ахуйн бус хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих зэрэг өөр амьжиргааны эх үүсвэрийг нэмэгдүүлэх юм. Үүний үр дүнд цаг агаарын эрс тэс үзэгдлийн нөлөөнд бага өртөмтгий орлого бий болох юм. Амьжиргааны эх үүсвэрийг нэмэгдүүлснээр малчид зудын нөлөөлөлд бага өртөх юм.
-Монголд өмнө нь болж байсан зудын тухай мэдэх үү?
-Монголд 2009-2010 оны өвөл болж байсан айхтар зудын нэг тод жишээ. Энэхүү онцгой зуд нь сүүлийн үеийн түүхэнд тохиолдсон хамгийн хүнд зуднуудын нэг бөгөөд нийт нутаг дэвсгэрийг хамарч, мал сүрэг, амьжиргааг ихээр хохироосон юм. Энэ өвлийн улиралд их хэмжээний цас орж, эрс хүйтний эрч хэдэн сар үргэлжилсэн нь Монгол орны хэмжээнд мал ихээр хорогдож, малчид хүндхэн байдалд орсон. Дараа зуны хуурайшилт(ган) нь бэлчээрийн ургацыг сулруулж, өвс тэжээлийн хүрэлцээг хязгаарласан нь байдлыг улам хүндрүүлсэн.
-Зуд болохоос сэргийлэх хамгийн шилдэг арга зам юу вэ?
-2009-2010 оны зуд нь Монголын нүүдэлчин малчид цаг агаарын эрс тэс үзэгдэлд өртөмтгий байдгийг тод сануулж, ийм гамшгаас урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ, олон нийтийн дэмжлэг чухал болохыг харуулж байна. Эрт сэрэмжлүүлэх буюу зуд болох эрсдэлийн талаар малчдад мэдээлэх боломжтой эрт зарлан мэдээлэх системийг хөгжүүлэх, хэрэгжүүлэхэд хөрөнгө оруулах.
Эдгээр системүүд нь цаг уурын мэдээ, хиймэл дагуулын зураг, уламжлалт мэдлэгийг агуулсан байх ёстой бөгөөд цаг агаарын эрс тэс үзэгдлийг үнэн зөв урьдчилан таамаглах, малчид хариу арга хэмжээг түргэн шуурхай авах боломжийг олгох юм.
-Олон нийтийн дэмжлэг яагаад чухал вэ. Иргэд хэрхэн туслах вэ?
-Сайн дураараа иргэд зудын үеэр малчдад мал арчлах, тэжээх, замын цасыг цэвэрлэх зэргээр туслах боломжтой. Эцэст нь хэлэхэд, иргэд малчдадаа сэтгэл санааны дэмжлэг үзүүлж, тэдний санал хүсэлтийг сонсож, нийгэмд оруулсан хувь нэмрийг нь үнэлж байгаагаа илэрхийлэх хэрэгтэй. Малчдыг хүнд хэцүү цаг үед үнэлж, дэмжиж байгаагаа илэрхийлэх сэтгэл зүйн дэмжлэг юм.
-Засгийн газрын зүгээс зуданд нэрвэгдээд байгаа малчдад хэрхэн туслах ёстой вэ?
– Даатгалын хөтөлбөрүүд буюу Засгийн газар малчид, тариаланчдыг цаг агаарын тааламжгүй нөхцөл байдал, тэр дундаа өвөлжилттэй холбоотой гамшгийн улмаас учирсан хохирлоос хамгаалах даатгалын хөтөлбөрүүдийг санал болгох. Эдгээр даатгалын хөтөлбөрүүд нь малын хорогдол, цаг агаарын нөлөөллөөс шалтгаалсан бусад хохирлуудыг нөхөн төлж, өвлийн улиралд газар тариалан, мал аж ахуйтай холбоотой санхүүгийн эрсдэлийг бууруулахад туслах юм.
Засгийн газар хөдөө орон нутгийн өвөлжилтийн боломжийг сайжруулахад чиглэсэн зам засвар, цас цэвэрлэх, малын өвөлжөө, усан хангамжийг сайжруулах зэрэг техникийн үйлчилгээний дэмжлэг үзүүлж болно. Эдгээр хөрөнгө оруулалт нь малчдад өвлийн улиралд үр дүнтэй дэмжлэг болж, улс орны алслагдсан, хүйтэн бүс нутагт амьжиргаагаа залгуулахад тус дөхөм болох юм.