Ш.Жандос: Цагааннуур, Даян боомтыг хатуу хучилттай замаар холбоход Шинжаан Уйгар, ОХУ хоорондын худалдааны урсгалын тодорхой хэсэг манай улсаар дамжих боломжтой DNN.mn

Баян-Өлгий аймгийн Ардчилсан намын дарга Шаривын Жандостой бүсчилсэн хөгжлийн талаар ярилцлаа.

-Та “Бүсчилсэн хөгжил-Монголын эдийн засаг”-ийн форумд Баян-Өлгий аймгаас ирж оролцож байна. Бүсчилсэн хөгжлийн талаар та ямар байр суурьтай байна вэ?

-Улс орны хөгжлийн асуудлыг бид олон хувилбараар тодорхойлж, улсаа хөгжүүлэх гэж сүүлийн 30 жилийн хугацаанд зөндөө аргаар оролдож байна. Тэгээд хамгийн сүүлд бүсчилж хөгжүүлэх нь чухал гэдэг дээр парламентад суудалтай улс төрийн намууд нэгдсэн шийдэлд хүрлээ. Улмаар УИХ-ын сонгуулийн тойргоо ингэж хувааж, парламентын гишүүний тоогоо нэмэг-дүүллээ. Бүс нутгийн иргэдийн амьжиргааны түвшнийг дээшлүүлэх, ажилгүйдэл, ядуурлыг бууруулахад энэ бүсчилсэн хөгжлийн гол зорилго нь оршиж байгаа юм.

Харин цаашдаа ингэж бүсчлэн хөгжүүлэхэд тухайн бүсэд хамаарч байгаа аймгуудын өөрсдийнх нь санал санаачилга, хамтын ажиллагаа маш чухал. Яагаад гэхээр зөвхөн нэг аймаг дээрээ хөрөнгө оруулалт, бүтээн байгуулалт нь төвлөрсөн байхаас илүү тухайн бүсийн дотоод зах зээлийг хамгаалах, нөөц бололцоогоо хамгаалах хэрэгтэй. Ингэж байж төвөөс хараат бус байхын тулд нэг бүсийн аймгуудын хамтын ажиллагааг дээшлүүлэх ёстой.

Өмнө нь болохоор бид нэг аймгийг тухайн бүс нутгийн тулгуур төв гэж зарлаад, түүндээ гол анхаарлаа хандуулдаг, хөрөнгө оруулалтыг нь түлхүү тавьдаг байдлаар явж ирсэн. Ингэхээр бусад аймгууд нь орхигддог байсан. Харин одоо аль алиных нь нөөц бололцоонд түшиглэсэн бүтээн байгуулалт, дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалтыг чиглүүлж явъя гэсэн бодлого, үзэл баримтлал дээрээ бууж байна.

Тэгэхээр цаашдаа хийх ажил маш их байна. Баруун бүс л гэхэд таван аймгийнхаа онцлог нь юу вэ. Давуу болон сул тал нь юу юм гэдэг дээр судалгаа, шинжилгээний ажлуудыг хийхгүй бол зөвхөн лоозон төдий байж болохгүй. Сонгуулийн тойргоо бүсчилсэн хөгжилтэйгөө уяж өгсөн нь сайн хэрэг. Тиймээс л итгэл төрөөд, өөдрөгөөр хараад байгаа юм. Учир нь ингэснээр зөвхөн нэг аймаг дээр анхаарлаа хандуулах боломжгүй болно.

-Баян-Өлгий аймгийн хувьд сонгуулийн тойрог нь тусдаа. Гэтэл бүсчилсэн хөгжилд болохоор Говь-Алтай, Завхан, Увс, Завхан гэсэн аймагтай нэг болчихсон. Тэгэхээр бүсчилсэн хөгжилд ганцаар тойрог болсон танай аймаг орхигдоод байх вий дээ?

-Мэдээж парламентад суудалтай намууд үүнийг нухацтай ярилцсан байх. Нөгөө дөрвөн аймагтайгаа нийлүүлээд сонгуулийн нэг тойрог болгосон тохиолдолд олон ургалч үзэлтэй, ардчилсан орны үндэсний цөөнхийн төлөөлөл парламентад сонгогдохгүй байх эрсдэл байсан байлгүй. Тэр утгаараа энэ удаад салгаад явуулж байгаа байх гэж бодож байна. Ер нь яваандаа бүс нутгийн хэмжээнд ярьдаг, улсын хэмжээнд бодлого тодорхойлдог хүмүүс парламентад орох хэрэгтэй. Энэ түвшний улстөрчид Баян-Өлгий аймгаас төрж гарах, бэлтгэгдэх шаардлагатай. Цаг үе, одоогийн тогтолцоо нь ч үүнийг шаардаж байгаа. Тэгэхээр хүний нөөц дээрээ цаашид сайтар анхаарах ёстой.

-Баруун бүсийг хөгжүүлэхэд нэн тэргүүнд шаард-лагатай зүйл нь юу вэ?

-Энэ удаагийн форумд Баян-Өлгий аймгаас сонгогдсон Т.Аубакир гишүүний ярьж байгааг сонсоход учир дутагдалтай зүйл их байна. Асуудлаа зөв тодорхойлж чадахгүй байна. Яагаад гэхээр Баян-Өлгий аймгийг зөвхөн аялал жуулчлалын хэмжээнд авч үзээд хаяж болохгүй. Дээрээс нь манай аймаг худалдааны асар том потенциалтай. ОХУ болон БНХАУ-ыг холбосон хамгийн дөт зам Баян-Өлгий аймгаар явж байна. ОХУ-тай хиллэдэг Цагааннуур, БНХАУ-тай хиллэдэг Даянгийн боомтыг хооронд нь хатуу хучилттай замаар холбоход Шинжаан Уйгар, Оросын хооронд явагддаг худалдааны урсгалын тодорхой хэсэг нь манай улсаар дамжих боломжтой болно. Чөлөөт бүс гээд бид их олон жил ярьсан. Баян-Өлгий аймагт Чөлөөт бүс байдаг ч 35 хүний орон тоотой, захиргаа нь Улаанбаатар хотод байдаг. Ямар ч бодлого байхгүй, аргацаасан төдийгөөр 10 гаруй жил явж ирлээ. Тиймээс чөлөөт бүсийг жинхэнэ утгаар нь амилуулж, ажиллуулах хэрэгтэй байна. Ингэж чадах юм бол сая ярьсан худалдааны эргэлт хөрш зэргэлдээ бусад аймгууддаа ч гэсэн нөлөөлөл үзүүлэх боломжтой. Үүнээс гадна Баян-Өлгий аймагт хийх шаардлагатай маш олон ажил бий. Форум дээр ярьж байгаагаар манай аймаг дундаж цалингийн хэмжээгээрээ хамгийн бага юм байна. Гэсэн мөртлөө ядуурал багатай аймаг гэж яриад байгаа юм. Яагаад гэхээр өрхийн үйлдвэрлэл, бүртгэлгүй бизнесүүд их, иргэдийнх нь ажилч, хичээнгүй байдал нь дээрх үзүүлэлтэд нөлөөлдөг. Жаахан л дэмжээд өгвөл эдийн засгийн хувьд босоод ирэх боломж байгаа. Мөн мал аж ахуйгаа ч орхигдуулмааргүй байна. Эрчимжсэн болон уламжлалт мал аж ахуйг хослуулсан байдлаар хэд хэдэн суманд хөгжүүлэхгүй бол бэлчээрийн хомсдол үүсч, дараалсан зуд болдог боллоо. Дээрээс нь төвөөс татаас авдаггүй болгохын тулд аймаг бүрд стратегийн биш гэхэд боломжийн хэмжээний уул уурхайг бодлогоор хөгжүүлмээр байна.

Гэхдээ зохистой, хариуцлагатай уул уурхай байх ёстой. Нэг уурхайг дагаж маш олон аж ахуйн нэгж босдог тогтолцоотой байдаг. Мэдээж манай аймгийн хувьд аялал жуулчлал маш чухал. Байгалийн сайхныг үзэхээс гадна тухайн угсаатны онцлог, соёл, зан заншил, бүргэдийн соёлыг нь үзэж, хоолыг нь идэх гэж ирдэг нь бусад аймгуудаас хол илүү. Харин аялал жуулчлалыг улам төгөлдөржүүлэхийн тулд дэд бүтцээ хөгжүүлэх шаардлагатай. Баян-Өлгий аймаг онгоцны буудлаа хөгжүүлж чадаагүй учраас өнөөдөр Ховд хотод буугаад машинаар цаашаа явж байна. Хамгийн чухал нь бүсчилсэн хөгжил гэдгээ лоозон төдий явуулах юм бол магадгүй 10 жилийн дараа бүтэхгүй юм байна гээд өөр зүйл яриад сууж байж магадгүй гэдгийг л хэлмээр байна.