Халуун там Зимбабве, хүйтэн там Монгол DNN.mn

ӨДРИЙН СОНИНЫ АРХИВААС……..

Эрлэг Номун хааны хүйтэн, халуун тамын тухай бид мэддэг ч энэ биеэрээ очиж үзсэн хүн үгүй учраас тэр нь тийм, энэ нь ийм гэхэд хэцүү юм. Тэгвэл өнөө цагт энэ ертөнцийн халуун там нь Зимбабве, харин хүйтэн там нь Монгол хэмээн дэлхийн улс гүрнүүд хэлцэх болжээ. Авлигын индексээрээ нэг зэрэг зиндаанд очиж, ардчиллын үнэт үзүүлэлтийн эсрэг заалт болсон авч өгдөг уламжлалаараа ав адилхан тэргүүлсэн учраас ийм цол гуншин хүртэх болсон юм байна. Ер нь Африкийн Зимбабве, Азийн Монгол хоёрт адилтгах зүйл асар их. Гол ялгаа нь тэнд халуун тогоо хөмрүүлсэн мэт халуун байдаг, харин манайд хүйтэн жавар үлээсэн сэрүүн байдаг нь л байх. Азийн цээжинд Их Монгол Улс байгуулагдаж амжихаас өмнө буюу XI зуунд Африкийн цөл дунд Их Зимбабве улс байгуулагдчихсан байжээ. Хувцас сэлтийг алт, зэс, зааны соёогоор арилждаг байсан энэ эзэнт гүрэн монголчууд ид мандан бадарч байх үед Африктаа арабуудтай хийсэн худалдаа наймаа нь амжилттай тул хүн ардын амьжиргаа нь сүрхий сайн байсан аж. Харин XV зуунд Шоно гүрэн Их Зимбабвег унагаж, харин сүүлдээ өөрсдөө XVII зууны үед колоничлогчдын гарт орсон байх юм. Ерөнхийдөө Монголын түүх л харагдаж байгаа биз дээ. Монголчууд өөр хоорондоо эе эвийг эвдрэлцэх үедээ бусдын өөшинд амар ордог байсан шиг Зимбабвегийн харууд ч нэгийгээ хүчгүйдүүлэхийн цагт өөрсд өө англичуудын аманд орчихсон байх юм.

Сецил Жон Родес гэдэг уул уурхайн магнат, улстөрч, бизнесмен эрийн нэр энэ улсын түүхтэй салшгүй холбогддог. 1853 онд Их Британид төрсөн тэрбээр хорвоо дээр зуугийн талыг ч насалж амьдарч чадаагүй ч их зүйлийг амжуулсан эр. Түүний байгуулсан алмаз эрдэнийн “De Beers” компани гэхэд өдгөө салбартаа хатуу алмазын 40 хувийг зах зээлд нийлүүлдэг юм. Англи эрийн Африк тивд байгуулсан нэрнээс нь улбаалсан Родезиа улс нь удалг үй хойд, урд Родезиа хэмээн хуваагдсан бөгөөд саяхнаас л Замби, Зимбабве гэсэн нэрээр хүмүүс мэдэх болсон гэхээр тавь хүрэхгүй насандаа юу амжуулж чадсан эр вэ гэдэг нь зах зухаасаа мэдэгдэж байгаа биз дээ.

Зимбабвечүүд 1888-1965 оныг колонийн үе хэмээн түүхэндээ тэмдэглэдэг. Дэлхийн II дайнд энэ нутгаас очсон хүмүүс Их Британийн тө- лөөнөөс тулалдаж явсан гэхээр саяхныг хүртэл колони орон байжээ. Манжийн дарлалаас салж чадсан монголчууд эрх чөлөө, тусгаар тогтнолын үнэ цэнийг мэдрэнхэн хойд урд хөршүүдийнхээ эзэрхийллээс Ардын хувьсгал хийн байж чөлөөлөгдөж байлаа. Социализмийн чиг баримжаагаар замнасан ч монголчууд хөгжиж, урагшилж асан бол манай африк нөхөд колоничлол дууслаа маргаашаас нь иргэний дайнд буу шийдмээ агсацгаажээ. Харин эдний тусгаар тогтнолын он жилүүд бол 1980-1999 он юм. Монголд өөрчлөлт шинэчлэлийн салхи сэвэлзэж, ардчиллын залуус “Хонх”-ны дууг аялж, Азид ардчилсан хувьсгал ямар ч эрсдэлгүйгээр ялж, ардчиллын залуус хэт олонхи болж засаг барьж байх үед Зимбабвегийн анд нөхөд маань тусгаар тогтнолоо олох гээд л зүтгэж байсан байна шүү дээ. Харин иргэний дайны үеэс эхлэн тусгаар тогтнолоо тунхаглах хүртэл энэ улсын улс төрийн амьдралд Мугабе гэсэн нэр салахгүй яваад байсан гэдгийг хэлэх хэрэгтэй.

Ази тивийн далайд гарцгүй Монголд Африкийн Камерун улсын хоёр нөхөр ирж, монгол бүсгүйд ХДХВ халдааснаар манай улс ДОХ-ын тохиолдол хоёртой гэгдэж байв. Харин тэр үед Африк тивийн далайд гарцгүй Зимбабвед хүн амын 25 хувь нь ХДХВ-ын халдвартай болсон байсан юм. Хар цагаан арьстнуудын хэн нь нийгэмд өндөр байр суурь эзлэх талаар цуцалтгүй тэмцэж, тамын тогооны үлгэр жинхэнэ утгаараа энэ улсад өрнөж ирсэн нь түүхээс харагддаг. Магадгүй колоничлож ирсэн зэвхий царайтнуудтай арцалдах чанар харуудын цусанд нь байдаг ч байж болох юм. Халуун тамд энэ мэт ялгаанууд бий ч адил зүйл их. Тэдний иргэдийн гар дээр орж ирж буй мөнгө нь уул уурхайн салбар, хөдөө аж ахуй, аялал жуулчлалын салбараас цуглардаг нь манайхтай яг адилхан. Зимбабвечүүд бол малчин хүмүүс. Бид таван төрлийн амьтдыг гаршуулан малладаг бол Зимбабвегийн малчид заан хариулдаг байна.

Эдийн засгийн хувьд муугийн муу үзүү- лэлттэй энэ улсын хувьд Олон улсын Эмнести интернэшнл, НҮБ-ын Хүний эрхийн хорооноос байнгын тэнсэнтэй явдаг гэж болно. Харин манайхан өнгөрсөн жилийн долдугаар сарын 1-ний явдлаараа тэдэнтэй адил хар дансны улс болчих шахаад байгаа билээ. Зимбабве бол бидний дэргэд хүн ам олонтой улс. Бид гурван сая дөхөөд явж байгаа бол тэд биднээс даруй дөрөв дахин илүү хүн амтай. Харин тэдний ердөө 2.5 хувь нь цагаан болон өнгөт арьстнууд. Манайд албан ёсны хэл ганц бол тэнд гурав. Англи, шона, ндебел гэсэн хэл байна. Ерөнхийдөө Европын орнуудын колони байсан учраас христийн шашинтнууд хүн амынх нь 62 хувь байдаг юм билээ.

Бас энэ улсын тухай баримт дурдахад анхаарал татахаас аргагүй нэгэн зүйл бий. Монголчууд 60 хүрч ухаараад, 61 настай талийдаг гэлцдэг. Энэ нь манайхны дундаж наслалттай холбоотой гарсан үг байх. Аз болоход монголчуудын дундаж наслалт сүүлийн үеийн мэдээгээр 63 болж нэмэгдээд байгаа. Харин Африкийн анд нөхөд маань ухаарч ч амжааг үй талийгаач болдог эмгэнэлт хувь заяатай хүмүүс юм. Зимбабвед эрчүүдийн дундаж наслалт 37, харин эмэгтэйч үүдийнх 34. Энэ бол дэлхийн улс гүрнүүдээс хамгийн муу үзүүлэлт. Өлсгөлөн гуйланчлал, ДОХ, цагаачид, иргэний дайн гээд тэр олон аймшгуудаас дөчин насны босгыг давах хүн энэ улсад цөөн. Гэвч дөч байтугай ная гаруй насыг зооглоод явж байгаа нэгэн зимбабве эр бий. Тэр бол Роберт Мугабе. Энэ улсын сүүлийн нэгэн жарны түүхтэй түүний нэр салшгүй холбогдох биз ээ. Дундаж наслалт 37 байдаг энэ оронд 85 насыг шүргээд тэгээд улс орноо удирдаад явж байна гэдэг бол гайхмаар үзүүлэлт биш гэж үү.

Түүнийг нэгэнтээ XXI зууны Гитлер хэмээн нэрийдсэн байдаг. Үнэндээ хар царай дээрээс нь тэр бүрийд сахал нь тодордоггүй ч Гитлер шиг сахал тавьчихсан байдгийг нь сайн харвал анзаарагдана. Гэхдээ тэр зөвхөн сахлаараа Адольфтой ижилсдэг хэрэг биш л дээ. Түүний огцом мэдэгдэл, гэнэтийн шийдвэр өөрийнхөөрөө зан нь ийм ойлголтыг тө- рүүлдэг юм. Тэр олон жил улс төрийн хоригдол явж үзсэн. Гэхдээ тэглээ гээд мөн л шоронд олон жил болсон Нельсон Манделатай адил сайн нэр хүнд түүнд үгүй. Ерөнхийлөгч учраас нь хү- мүүс түүнд дургүй байдаг гэж ойлгож болохгүй юм. Нельсон Мандела ч Ерөнхийлөгчийн албыг хашиж явсан хүн шүү дээ. Тээр нэг жил манайд холер гэгч өвчин гараад хөл хорио тогтоон бөөн ажил болж байсан даа. Тэрхүү холер саявтар Зимбамбвед чухам дэгдэх шиг болж, 700 гаруй хүн нас баржээ. Харин энэ үед ямар нэг байдлаар асуудлыг зохицуулж байх ёстой Ерөнхийлөгч нь англичууд тэднийг дахин эзлэн авахын тулд биотерроризм үйлдэж байгаа тухай мэдэгдээдэхсэн билээ. Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллага 792 хүнийх нь амийг авсан өвчнөөр халдварласан хүмүүсийн тоо 60 мянгад хүрэх аюултай байгааг анхааруулж, бас өвчний халдвар гаднаас орж ирсэн байх магадлал үгүйг онцолсон ч Африкийн Гитлер англичууд энэ өвчнийг санаатай тараасан хэмээн зүтгэсээр байсан юм.

Тэр 1998 оноос хойш гайхаш барсан шийдвэрүүд гаргах болсон нь дотоод болон гадаад ертөнцийнхний анхаарлыг татаж эхэлсэн юм. Мугабег зимбабвечүүд хар арьст баатар хэмээн үзэж байсан үе бий. Шоронд 11 жилийн турш хоригдож, бас тэр хугацаандаа гурван ч мэргэжлийн диплом өвөртөлс өн түүнийг олон хүн хүндэтгэдэг байжээ. Тиймээс ч тэмцэгч Мугабед1980 оноос эхлэн энэ улсын удирдах түвшинд ажиллах боломжийг өгчээ. 1980-1987 онд Ерөнхий сайдаар ажиллаж, 1990 оноос Зимбабвегийн их сургуулийн захирлаар ажиллаж байв. Түүний хачирхалтай мэдэгдл үүдийн нэг гэвэл ижил хүйстнүүдийн тухай ойлголт юм. Тэрбээр Зимбабвегийн ард түмэн дунд бэлгийн чиг хандлага нь өөр хүмүүс урьд хожид байгаагүй хэмээн мэтгэдэг билээ. Өөрөөр хэлбэл, колончлогчдын үед л ийм буруу зүгийн хэм хэмжээ тогтсон гэж үздэг юм. Бас түүний газрын шинэчлэл гэж явуулсан өвөрмөц бодлого бий. Тэрбээр өөрийнхөө өмн өх Ерөнхийлөгч буюу тус улсын анхны Ерөнхийлөгч Бананагийн гаргасан бодлогуудыг буруутган түүнийг засч залруулах үйл ажиллагааг эрх мэдлийг авсныхаа дараа эхлүүлж эхэлсэн билээ.

Мугабе түүний шийдвэр үүдээс дандаа ичдэг байсан гэсэн бол Бананагийн талынхан үүнийг нь болиулах боломж байсан ч тэгээгүй байж одоо ингэж шоудах ямар хэрэг байна гэлцэж байсан юм. Бас түүнийг дэлхийд өвөрм өц удирдагчаар нь алдаршуулахад хүргэсэн явдал бол Дэлхийн байгууллага хэмээх НҮБ-тай арцалдсан хэрэг юм. НҮБ-ын Хүнс, хөдөө аж ахуйн хорооноос байгууллагынхаа 60 жилийн ойн үйл ажиллагаанд Ромд урьж, тус улсад хүнсний тусламж өгөх асуудлаар ярих гэсэн боловч өнөөх хөгшин чинь тэдний өгсөн хоолоор ард түмнээ хооллохдоо тулаагүй гээд гэдийчихсэн гэж байгаа. Тэндээс улсдаа өндөр наслах азтай цөө- хөн хүмүүсийн нэг болсон Роберт Мугабе хохироогүй байж болно л доо. Жигтэйхэн баян юм чинь. Харин уг хөтөлб өрт хамрагдаж чадаагүй нь 40 нас хүрээд өнгөрөх байсан олон мянган зимбабвечүү- дийн хоногийн тоог хагасалсан байх. Сүүлийн үед нэгэн үеийн баатар гэж үздэг байсан Роберт Мугабег зөнөөд тэнэг алхам хийгээд байна гэж үзэгсэд цөөнгүй болсон гэж байгаа. Гэхдээ үүнийгээ ил хэлэх хүн үгүй л дээ. Нээрээ Роберт Мугабе бол дэлхийн улс орнуудад хүссэн цагаараа айлчлаад байх боломжгүй хүн юм.

Тус улсад болсон 2002 оны сонгуулийн дараагаас түүнийг Европын холбоо өөрийн Засгийн газрын бүрэлдэхүүнд багтдаг 94 оронд зорчих эрхийг нь хаасан. АНУ ч бас үүнтэй адил арга хэмжээ авсан байдаг. 2005 оны дө- рөвдүгээр сард Роберт Мугабе Ромын пап Йонн Павелийг оршуулах ёслолын ажиллагаанд оролцсон бөгөөд Ватиканы зүгээс гаргасан онцгой хүсэлтийн нь дагуу түүнд эл эрхийг олгожээ. Мөн НҮБаас зохион байгуулж байгаа арга хэмжээ дээрх улс орнуудад зохиогдож байвал түүнд виз олгохыг зөвшөөрс өн байдаг аж. 1980 онд Родезиа улсын цагаан арьст удирдагчдын эсрэг тэмцэж байсан марксист үзэлтэй Роберт Мугабе сонгуульд 64 хувийн санал авснаар Африкийн улс гүрн үүдээс өөрийн гэсэн онцлогтой удирдагч болж чадсан юм. Түүний сонгуульд амжилт үзүүлдэг он жилүүд үргэлжилсээр 2002 он ирлээ. Тэрбээр Ерөнхийлөгчийн сонгуульд Ардчилсан өөрчлөлтийн хөдөлгөөний удирдагч Морган Цвангирайтай өрсөлд өн 56.2 хувийн саналаар ялалт байгуулсан юм.

Гэхдээ 41.9 хувийн санал авсан Цвангирай болон Их Британи, Европын холбоо, АНУ зэрэг улсууд энэ сонгуулийг хуудуутай болсон гэж үздэг. Эгээ манайхан өөр зуураа өнгөрс өн УИХ-ын сонгууль нэг л сонин гэж ярьдаг шиг гайхширдаг гэсэн үг л дээ. 2005 оны парламентын сонгуульд түүний тэргүүлдэг нам бас л олонхи болов. Энэ үед сөрөг хүчний үүргийг Цвангирай тэргүүтэй Ардчилсан өөрчл өлтийн хөдөлгөөн гүйцэтгэсээр байлаа. 2007 оны гуравдугаар сарын 11-нд Морган Цвангирай цагдаа нарт баригдсан бөгөөд сүсэгтэн зодсон хэргээр баривчлагдсан байна. Энэ мэт Мугабегийн хязгааргүй эрх мэдэл нэмэгдсээр, манайд сөрөг хүчний намын хоёрхон гишүүний нэг болох Л.Гүндалайг хүчээр баривчлан авч явж, хүмүүс дэмий л нэг арга барагдаж байсан тэр үетэй л адил цаг хугацаа үргэлжилсээр өнгөрс өн жилийн гуравдугаар сарын сонгууль болжээ. Өнгөрсөн жил Зимбабвед Ерөнхийлөгч, парламентын сонгуулийг нэг дор хийсэн бөгөөд эрх баригч ZANU-PF нам олонхийн суудлаа алдсан аж. Харин энэ үед Ерөнхийл өгчийн сонгуулийн дүн гарсангүй хүлээгдэж эхэлсэн байна. Бүр таван долоо хоног өнгөрөөд байхад дүн нь тодорхойг үй хэвээр л байлаа. Ингээд тавдугаар сарын 2-нд Зимбабвегийн Сонгуулийн хороо нэр дэвшигчдээс хэн ч 50 хувиас илүү санал авч чадаагүй учир дараагийн шатны сонгууль явуулах хэрэгтэйг зарлав. Гэхдээ эхний шатны байдлаар Мугабе 43.2 хувийн санал авч, нөгөөх нь 47.9 хувийн санал авсан тул мань Ерөнхийлөгч ялагдал хүлээсэн нь тодорхой харагдаж байлаа.

Харин ихэнх хүмүүс Мугабег ялагдсан хэдий ч луйвраар дараагийн шатны сонгуулийг хийлгэхээр болов гэлцэж байсан юм. Энэ сонгуулийн үеэр улс төрийн хүчирхийллийн улмаас 85 хүн нас барж, Сонгуулийн тойрогт ажиллаж байсан зуугаас илүү ажилтан баригдсан гэхээр ямар чигийн юм болсон нь ойлгомжтой байгаа биз ээ. Сонгууль булхайгүй болдог орны иргэд үүнийг ойлгохгүй л дээ. Харин манайхан энэ талаар дээр, дооргүй сайн мэддэг учраас Зимбабвегийн сонгуулийн байдлын талаар тайлбарлаад байх шаардлагагүй биз. Монголд УИХ-ын сонгууль болох өдрөөс хоёрхон өдрийн өмнө Зимбабвед Ерөнхийлөгчийн төгсгөлийн шатны сонгууль болсон юм. Харин дүн нь манайд сонгуулийн санал хурааж байсан өдөр гарчээ. Ямар дүн гээч. Мугабе 85.5 хувийн санал авч, харин түрүүнд нь тэргүүлээд байсан азгүй Цвангирай ердөө 9.3 хувийн санал авсан байх юм. Ингэж XXI зууны Гитлер зургаа дахь удаагаа Ерөнхийл өгчийн тангараг өргөсөн билээ. Ингэж тэр хүчээр Ерөнхийлөгч болж авснаар хоёрхон суудлын зөрүүгээр цөөнх болсон намаа Засагт оруулах ажлыг эхлүүлсэн гэж болно. Хэдэн өдөр маргалдаж, хэрэлдэж, айлгаж янз янзаар болсны эцэст Зимбабвегийн улстөрчид хамтарсан Засгийн газрыг байгуулж ажиллахаар болсон билээ.

За даа, цаг хугацааны хувьд манайхтай бараг адилхан даа. Ингэж л ямар нэг сэжмээр холбогдоод байдаг халуун тамын анд нөхөдтэйгээ бид ижилсдэг юм. Бас өнгөрсөн Бээжингийн олимпоор цагаан арьст зимбабве бүсгүй Керсти Ковентри нэг алт, гурван мөнгөн медаль авч нутаг нэгтнүүдээ баярлуулсан. Бид бас анх удаагаа алт аваад баярлаж байх үед Африкийн энэ ард түмэн ч баяраа тэмдэглээд сүйд байсан. Гэхдээ тэд 1980 онд эмэгтэйчүүдийн талбайн хоккейн төрөлд анх удаа алтан медаль хүртэж, 2004 оны Афины олимпоос мөн Керсти Ковентри нэг алт, нэг мөнгө, нэг хүрэл медаль хүртэж байснаараа биднээс ялгаатай. Гэхдээ тэд олимпийн гурван алтан медальтай нь бидэнтэй бас л адил. Энэ мэтээр дурдаад байвал хаа байдаг нь мэдэгдэхгүй Зимбабве бидэнтэй адил төстэй нь ихээр анзаарагдана. Халуун там Зимбабве, хүйтэн там Монгол оо гэж