Улсын Их Хурлын гишүүн, Төсвийн байнгын хорооны дарга Г.Тэмүүлэн нарын Улсын Их Хурлын гишүүд Төсвийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийг санаачлан боловсруулж, өнөөдөр (2023.01.16) Монгол Улсын Их Хурлын дарга Г.Занданшатарт өргөн мэдүүллээ.

Төсвийн байнгын хорооны дарга Г.Тэмүүлэн Төсвийн тухай хууль болон дагалдах бусад хууль тогтоомжид нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хэрэгцээ шаардлага бий болсон талаар танилцуулав. Тэрбээр, Монгол Улс 2012 оноос хойш 2012, 2018, 2019 оныг эс тооцвол бүх онуудад 1-2 удаа төсвөө тодотгож ирсэн нь төсвийн бодлого тогтворгүй, төсвийн тооцоолол бодитой бус байсныг илтгэж байна гэлээ. Тодруулбал, төсвийн тодотголын батлагдсан он цагийг харуулбал:

– 2012 оны төсөв

– 2013 оны төсөв 2013.10.25-нд тодотгол 1 удаа

– 2014 онд 2014.05.23, 2014.12.18-нд 2 удаа

– 2015 оны төсөв 2015.01.23, 2015.10.30-нд 2 удаа

– 2016 оны төсөв 2016.09.09-нд 1 удаа

– 2017 оны төсөв 2017.04.14, 2017.10.26-нд 2 удаа

– 2018 онд тодотгоогүй

– 2019 онд тодотгоогүй

– 2020 онд 2020.08.28 1 удаа

– 2021 онд 2021.07.07 1 удаа

– 2022 онд 2022.01.31, 2022.04.29-нд 2 удаа

Төсвийн хуулийн үндэслэл болох дунд хугацааны төсвийн хүрээний мэдэгдэлд өөрчлөлт оруулсан талаарх байдлыг харуулбал:

– 2012 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэлд 201.11.30

– 2013 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэлд 2012.10.25

– 2014 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэлд 2013.11.14, 2014.05.23

– 2015 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэлд 2015.01.23, 2015.10.30

– 2016 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэлд 2016.09.09, 2015.11.13

– 2017 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэлд 2017.10.26, 2017.04.14

– 2018 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэлд 2017.11.14

– 2019 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэлд 2018.11.02

– 2020 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэлд 2019.11.13, 2020.08.28

– 2021 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэлд 2020.11.13, 2021.07.07

– 2022 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэлд 2021.11.12, 2022.01.31, 2022.04.29

Монгол Улс 2012-2022 оны хооронд 10 удаа батлах ёстой дунд хугацааны төсвийн хүрээний мэдэгдэл 30 удаа Улсын Их Хурлаар хэлэлцэгдэн батлагджээ. Эндээс төсөв тогтвортой, хариуцлагатай, ил тод байдлыг хангахгүй гэдгийг бэлэн харахаар байна. Түүнчлэн төсвийг боловсруулах, түүний үндэслэл болох дунд хугацааны төсвийн хүрээний мэдэгдэл, төсвийн тусгай шаардлагыг хэрэгжүүлэх гол үндэслэл болох Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуулийн хэрэгжилтийг ч өөрчлөх нөхцөлийг хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах замаар хийж иржээ. Тодруулбал, Төсвийн хуультай хамт хэрэгжиж эхэлсэн Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуульд нийт 13 удаагийн нэмэлт, өөрчлөлтийг оруулсан байна. Уг өөрчлөлтүүдийг хийсэн огноог харуулбал:

– 2021.07.07

– 2017.04.14

– 2017.04.14

– 2016.09.09

– 2016.02.05

– 2015.11.10

– 2015.05.21

– 2015.04.09

– 2015.02.18

– 2015.01.20

– 2012.08.17

– 2011.12.23

– 2011.02.10

Дээрх нөхцөл байдлаас харвал, төсвийн тусгай нөхцөл шаардлагыг төсөв батлах болон тодорхой арга хэмжээний шийдвэр гаргах зорилгоор түр түдгэлзүүлэх зэргээр Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуулийн зорилгыг алдагдуулсан байх эрсдэлтэй гэж сэрдэх үндэслэл бүрдэж байна. Ингэснээр төсвийн тогтвортой байдлыг хангасан байх, төсвийн иж бүрэн, үнэн зөв байдлыг хангасан байх, санхүү, төсвийн зохистой удирдлагыг хэрэгжүүлэх, хариуцлагатай байх зарчмууд алдагдах нөхцөл болж байна.

Нөгөө талаас Монгол Улсын жил жилийн төсвийн хууль тогтоомжийг батлуулах явцад үүсдэг хүндрэл нь өрийн тааз, өрийн хэмжээний талаар ихээхэн асуудал яригддаг ч Өрийн удирдлагын хууль тогтоомж болон төсвийн хууль тогтоомжид өрийг хэрхэн үүсгэх бодлогыг яг бодитой тодорхойлоогүй байна. Хүчин төгөлдөр хууль тогтоомжийн зохицуулалт нь авсан зээл, тусламжийг хэрхэн үр дүнтэй зарцуулах асуудал ярьдаг ч анх авахдаа ямар зорилгоор өр үүсгэх ёстой талаарх бодлогыг хуульд тодорхой тусгаагүй нь Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлалыг зөрчих нөхцөл болж байна.

Төсвийг төлөвлөх, батлуулах асуудал нь Монгол Улсын Үндсэн хуульд тунхагласан эрх зүйт төрийн тулгуур зарчим ёсоор гүйцэтгэх засаглалын бүрэн эрх хэмжээний асуудал юм. Засаглалын онолын дагуу Засгийн газрын үйл ажиллагаанд хяналт тавих, түүнээс хариуцлага тооцох эрх бүхий этгээд нь хууль тогтоох эрх хэмжээ бүхий Улсын Их Хурал бөгөөд энэхүү эрх хэмжээний хүрээнд Засгийн газрын боловсруулсан төсөв, гүйцэтгэл зөрүүтэй үед хэрхэн хариуцлага тооцох талаарх хариуцлагатай байх зарчим хуульд тодорхойлогдоогүй байна.

Иймээс ч төсвийг хариуцлагатай байх, бодитой төлөвлөдөг байх, төсвийн төлөвлөлтийг ил тод болгох, улмаар төсвийг төлөвлөхөд нөлөөлж буй сөрөг хүчин зүйлсийг арилгах арга хэмжээг авах нь Монгол Улсын Үндсэн хууль, Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлал, Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хууль, Төсвийн тухай хуульд заасан суурь зарчмууд хангагдана.

Энэхүү хуулийн төсөл батлагдсанаар төсвийн ил тод байдал хангагдаж, төсвийг хариуцлагатайгаар төлөвлөдөг, батлагдах, захиран зарцуулдаг байх эрх зүйн орчин бүрдэх, улмаар, төсвийн тогтвортой байдлыг хангах нөхцөл бүрдэх юм. Тодруулбал, төсвийн бодлого, төлөвлөлтийг иргэд, олон нийтийн хяналт болон төсвийн тогтвортой байдлын зөвлөл, төрийн аудитын байгууллагын хамтын оролцоо, хяналтаар дүгнэх боломжтой болно. Түүнчлэн Монгол Улсын өрийн удирдлагад баримтлах бодлогыг тодорхой болгож, цаашид зээлийг эдийн засгийн бодит үр ашигтай төслүүдэд зориулж авдаг байх Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлал биелэлээ олно.

Иймд дээр дурдсан үндэслэл, шаардлагыг харгалзан, Төсвийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг боловсрууллаа гэж хууль санаачлагчид танилцуулав. Хуулийн төсөл өргөн мэдүүлсний дараа гишүүд төсвийн шинэчлэлийн дөрвөн бодлого болон төслийн үзэл баримтлалын талаар сэтгүүчлдэд мэдээлэл өглөө хэмээн Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээлэв.

УИХ-ын Төсвийн байнгын хорооны өнөөдрийн хуралдаан 09 цаг 40 минутад гишүүдийн 63.2 хувийн ирцтэйгээр эхэлж, хоёр асуудал хэлэлцлээ. Хуралдаанд Засгийн газрын гишүүн, Сангийн сайд Б. Чойжилсүрэн ажлын хэсгийн холбогдох албаны хүмүүс оролцов. Хуралдааны эхэнд Монгол Улсын 2017 оны төсвийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Нийгмийн даатгалын сангийн 2017 оны төсвийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслүүдийн хамт өргөн мэдүүлсэн хууль, тогтоолын төслүүдийн анхны хэлэлцүүлгийг хийв. Хэлэлцэж байгаа асуудалтай холбогдуулж асуулт асуух гишүүн байгаагүй, тул Ажлын хэсэг болон Улсын Их Хурлын гишүүд, Байнгын хороодоос гаргасан зарчмын зөрүүтэй 20 гаруй санал тус бүрээр санал хураалт явууллаа.

Эдийн засгийн байнгын хорооны хуралдаанаар УИХ-ын гишүүн З.Нарантуяа, Д.Эрдэнэбат нарын гаргасан Онцгой албан татварын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн 1 дүгээр зүйлийн “7.2.Хос тэжээлт автомашин, шингэрүүлсэн хийгээр ажилладаг автомашин, цахилгаан тэжээлт автомашины онцгой албан татварыг 50 хувиар хөнгөлнө” гэснийг бүхэлд нь хүчингүй болгох гэсэн саналыг дэмжээгүй. Уг саналыг Төсвийн байнгын хорооны хуралдаанаар хэлэлцсэн ч, хуралдаанд оролцсон гишүүд энэхүү заалтыг хэвээр үлдээв.

Харин “Монгол Улсын 2017 оны төсвийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хууль батлагдсантай холбогдуулан авах арга хэмжээний тухай” Монгол Улсын Их Хурлын тогтоолын төсөлд “Гадны хөрөнгө оруулалттай томоохон төслүүдийг тухайлбал, Оюу толгой, Тамсагийн хөрөнгө оруулалтын гэрээний үр ашгийг дээшлүүлэх болон борлуулалтын мөнгийг заавал Монгол дахь банкны дансаар дамжуулдаг болгож, улсын валютын нөөцийг нэмэгдүүлэх тухай заалт нэмж оруулах” гэсэн Эдийн засгийн байнгын хорооноос дэмжсэн саналыг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 63,6 хувь нь дэмжих нь зүйтэй гэж үзлээ.

Түүнчлэн Нийгмийн бодлого, боловсрол соёл, шинжлэх ухааны байнгын хорооноос Монгол Улсын Их Хурлын тогтоолын төсөлд “Тэтгэврийн нас нэмсэн, хүүхдийн мөнгөн тэтгэмжийг бууруулсан нь иргэдийн хөдөлмөр эрхлэлт, амьжиргааны түшинд хэрхэн нөлөөлж байгаад хяналт, үнэлгээ хийж үр дүнг жил бүр танилцуулж байх, шаардлагатай бол авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээний талаар санал боловсруулж УИХ-д оруулж байхыг тус Байнгын хороонд даалгах” заалт нэмэхийг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 60.0 хувь нь дэмжлээ.

Хуралдааны үеэр хүүхдийн мөнгийг 40 хувьд олгох гэснийг нийт хүүхдүүдийн гэж ойлгох уу, нийт өрхийн хүүхдүүд гэж ойлгох уу гэдэгт тайлбар өгөхийг гишүүд хүсэв. Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайд Н.Номтойбаяр, “Намайг баруун аймгуудаар албан томилолтой байх хугацаанд Засгийн газраас ОУВС-тай уулзаж, ярилцсан байсан. Өрхийн мэдээллийн нэгдсэн санд 737,9 мянган өрх бүртгэлтэй байгаа. Энэ өрхийн 40 орчим хувь буюу амьжиргааны түвшин доогуур 300 мянган өрхийн 0-18 насны 520 мянган гаруй хүүхэд байгаа. Энэ нь монголын нийт хүүхдийн 51.3 хувь юм. Эдгээр хүүхдүүд тэрхүү хүүхдийн мөнгөний 40 хувьд хамрагдана” гэж тайлбарлав.

Түүнчлэн Төсвийн тодотгол, төсвийн хүрээний мэдэгдлийг хэлэлцүүлэгт бэлтгэх Ажлын хэсгээс “Төсвийн тухай хуулийн төслийн 1 дүгээр зүйлийн 2 дахь заалт буюу 23.12 дахь хэсгийн “өмч хувьчлалын орлогыг төсвийн орлого хэсэгт бүртгэхгүй” гэсний дараа “төсвийн алдагдлыг санхүүжүүлэх эх үүсвэр талд бүртгэнэ” гэж нэмэх саналыг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 92.3 хувь нь дэмжив. Мөн Хувь хүний орлогын албан татварын тухай, Онцгой албан татварын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөлд хэрэгжих хугацааг 2017 оны 04 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс гэснийг 2017 оны 05 дугаар сарын 01-ний өдрөөс гэж өөрчлөхийг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонхи нь дэмжлээ.

“Концессын асуудлыг Ерөнхий сайдын эрхлэх асуудалд хэвээр үлдээх нь зүйтэй” гэж үзээд Засгийн газрын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг хууль санаачлагчид буцаах Ажлын хэсгийн саналыг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 85.7 хувь нь дэмжив.

Ингээд Монгол Улсын 2017 оны төсвийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Нийгмийн даатгалын сангийн 2017 оны төсвийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслүүдийн хамт өргөн мэдүүлсэн хууль, тогтоолын төслүүдийн анхны хэлэлцүүлэг хийсэн талаарх Байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг УИХ-ын гишүүн Д.Тогтохсүрэн Улсын Их Хурлын чуулганы нэгдсэн хуралдаанд танилцуулахаар болов.

Үргэлжлүүлэн Монгол Улсын 2017 оны төсвийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Нийгмийн даатгалын сангийн 2017 оны төсвийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн хоёр дахь хэлэлцүүлгийг хийлээ. Уг хуралдаанаар Байнгын хороод, Улсын Их Хурлын гишүүд, Ажлын хэсгээс гаргасан зарчмын зөрүүтэй санал тус бүрээр санал хураав.

Монгол Улсын 2017 оны төсвийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсвийн зарлагад “Монгол Улсын 2017 оны төвсийн тухай хуулиар баталсан төсвийн ерөнхийлөн захирагчдын урсгал зардал, 2017 оны төсвийн тодотголд нэмэгдэхээр тусгагдсаныг гадаад зээл, тусламжаар санхүүжих, шүүхийн шийдвэрийн дагуу болон валютын ханшийн зөрүүгээр нэмэгдсэн, төсвийн ерөнхий захирагчдын хооронд эсвэл тухайн төсвийн ерөнхийлөн захирагчийн багцад зохицуулалт хийгдсэн, өөрийн орлого, эх үүсвэртэйгээ нэмэгдсэн зардлуудыг нэмэгдсэн дүнгээр нь хэвээр үлдээж, улсын төсвөөс санхүүжүүлэхээр нэмэгдүүлснийг 2017 оны төсвийн тухай хуулийн баталсан түвшингээр тооцож бууруулах” гэсэн Ажлын хэсгийн саналыг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 85,7 хувь нь дэмжсэн юм.

Төсвийн байнгын хорооны дарга Ч.Хүрэлбаатар хуралдааны үеэр “Төсвийн тодотголыг ОУВС-тай тохиролцсон тэрхүү зарчмын дагуу л хийж байгаа. Тиймээс төсвийн тодотголын үеэр шинэ хөрөнгө оруулалт, шинэ обьект барих яриа байхгүй. Ийм саналыг дэмжихгүй гэдэг дээр Төсвийн байнгын хороо хатуу зогсч, төсвийн сахилга батаа сахина ” гэдгийг онцгойлон анхаарууллаа.

Иймд “Монгол Улсын 2017 оны төсвийн тухай хуулиар батлагдаагүй боловч төсвийн тодотголын хөрөнгө оруулалтын жагсаалтад шинээр нэмэгдсэн, саналын томъёоллын хавсралт 01-д тусгагдсан 28,718.0 сая төгрөгийн төсөвт өртөгтэй, 2017 онд санхүүжих дөрвөн төсөл, арга хэмжээг Монгол Улсын төсвийн хөрөнгөөр санхүүжих хөрөнгө оруулалтын төсөл, арга хэмжээ, барилга байгууламжийн жагсаалтаас хасах” Ажлын хэсгийн саналыг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонхи нь дэмжих нь зүйтэй гэж үзэв.

Түүнчлэн УИХ-ын гишүүдээс гаргасан холбогдох байнгын хороодоос дэмжлэг авсан шинээр хөрөнгө оруулалтын зардал нэмсэн зарчмын зөрүүтэй нэлээдгүй саналууд хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонхийн дэмжлэгийг авч чадсангүй.

Улсын Их Хурлын гишүүн С.Чинзориг, Д.Сарангэрэл нарын “Хавдар судлалын үндэсний төвийн сити томографын аппарат төсөл, арга хэмжээний төсөвт өртгийг 500.0 сая төгрөгөөр нэмэгдүүлж, үлдэгдэл санхүүжилт болох 500,0 сая төгрөгийг 2018 оны төсөвт нэмж тусгах” гэсэн саналыг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 81,8 хувь нь дэмжив. Учир нь Монгол Улсад хавдрын эрт оношлогооны ийм аппарат нэг ч байдаггүй аж.

Байнгын хорооны гишүүд экспортыг дэмжсэн, төсвийн орлогыг нэмэгдүүлэх саналыг 100 хувь дэмжиж байлаа. Тухайлбал, Уул урхай, хүнд үйлдвэрийн сайдын төсвийн багцын өөрийн орлогыг 20.000,0 сая төгрөгөөр нэмэгдүүлэх Ажлын хэсгээс гаргасан санал 84,6 хувиар дэмжигдэв. Түүнчлэн УИХ-ын гишүүн Л.Энхболдын гаргасан “Хууль зүйн сайдын багцын хөрөнгийн зардалд Гашуунсухайт боомтоор нүүрс зөөвлөрлөж байгаа тээврийн хэрэгслийн гарах, орох замын урсгалыг шалгаж, бүртгэхэд шаардлагатай шалгалтын кабин барихад шаардагдах 360,0 сая төгрөг”, “Гашуун сухайт боомтын авто замын шалган нэвтрүүлэхэд ажиллах шалгагч, гэрээт цэргийн цалинд 820.0 сая төгрөгийг нэмж тусгах” саналыг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонхи нь дэмжив.

Ингээд Монгол Улсын 2017 оны төсвийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Нийгмийн даатгалын сангийн 2017 оны төсвийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн талаар Байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг УИХ-ын гишүүн Ч.Хүрэлбаатар Улсын Их Хурлын чуулганы нэгдсэн хуралдаанд танилцуулахаар боллоо гэж УИХ-ын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээлэв.