Д.Пүрэвдоржийн “Тусгаар тогтнол” шүлгийг ахин дахин сонсоход их найрагч хүүхдийн цээл хоолойгоор тусгаар тогтнолын үнэ цэнийг зүрхэнд сийлэх шиг санагдана. Ерөнхий боловсролын “Үй цай” сургуульд Ардын уран зохиолч Дэндэвийн Пүрэвдоржийн нэрэмжит “Эзэн заяа” яруу найргийн наадам арав дахь жилдээ боллоо. Улс тунхагласан өдөр, Монгол бахархлын өдрүүд шил дарсан болоод ч тэрүү хүүхдүүд “Тусгаар тогтнол” шүлгийг нь олонтаа сонгожээ. “Урлаг” танхимд Д.Пүрэвдоржийн шүлгүүд эрэгтэй, эмэгтэй хүүхдүүдээр дамжин амилж байлаа. Гучдугаар сургуулийн арванхоёрдугаар ангийн сурагч, хөх дээлтэй Б.Нарантунгалаг “Хөх даалимбан тэрлэг” найраглалын гол баатар эмэгтэй ийм л байсан болов уу гэсэн сэтгэгдэл төрүүлэв.
“Тэсгэл алдсан сэтгэл гэдэг
Тэгтлээ амархан уулзах юм шиг
Тэнгэр өнгөтэй цэнхэр даалимбаар
Тэр өдөртөө тэрлэг эсгэлээ”…хэмээн уран уншиж, бүсгүйн сэтгэлийг танхимд цацсан Б.Нарантунгалаг ахлах насны ангилалд тэргүүн байр хүртсэн юм.
Ковидын жилд цахимаар өрнөсөн уг наадамд энэ жил өмнөхөөс олон хүүхэд зорьж ирсэн тухай зохион байгуулагчид нь дурдаж байна лээ. Замын-Үүдийн оролцогчид өглөө галт тэрэгнээс буун наашилж байгаа чимээтэй. Монгол дээлээр гангарсан хүүхдүүд үзэгчдийн танхимд суужээ. “Гоё дээлтэй хүүхэд шалгаруулна” гэж “Үй цай” сургуулийн захирал Д.Цэцэгмаа хэлсэн. Хятад хэлний сургалттай уг сургуульд жил бүрийн арваннэгдүгээр сарын 26, Бүгд найрамдах Улс тунхагласан өдрийг угтан ийнхүү багш сурагчид үндэсний хувцсаар гангарч, эх оронч үзэл санаа ханхалдаг. Уг сургууль дахь Д.Пүрэвдоржийн нэрэмжит Монгол хэл, уран зохиолын танхимын хананд Монголын яруу найрагч, зохиолчдын хөрөг байрлуулж, номын шүүгээнд тэдний зохиол өрөөстэй үзэгдэв. Өглөө сурагчдыг сургуульдаа ирэхэд их найрагчийн шүлгүүд цуурайтаж байх нь олонтаа. Гадаад хэл үзэж буй хүүхдүүдэд, эх хэлний боловсрол чухал гэж энэ сургуулийн захирлууд үздэг юм билээ.
Улаанбаатар хотын дөрвөн дүүрэг, Замын-Үүд, Дорноговийн ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагчид “Эзэн заяа”-д оролцохоор зорьж иржээ.
Тэд нэгдүгээр шатанд Д.Пүрэвдорж найрагчийн шүлгээс уран уншиж, хоёрдугаар шатанд шүүгчдээс өгсөн сэдвийн дагуу 10 минутын хугацаанд шүлэг зохиож унших даалгавар авсан. Хоёр шатны нийлбэр оноогоор бага, дунд, ахлах ангийн ангилал тус бүрийн шилдгүүд тодорлоо.
Бага насныхан өөртөө ахадам “Тусгаар тогтнол” шүлэг, “Сэгс цагаан богд” найраглалаас торохгүй уншиж байлаа.
“Ертөнц” сургуулийн дөрөвдүгээр ангийн сурагч Бадралын Гоодаль “Буурай эмээ” шүлгийг сэтгэлд хоногштол уншив. Эмээ нь түүнийг уг наадамд сойжээ. Эмээ нь “Гарын таван хуруу” киноны Должингийн дүрээр олны танил болсон жүжигчин Ш.Цэцэг юм. Тэрбээр ач охиныхоо заавраар гавьяатын тэмдгээ энгэртээ зүүжээ.
Б.Гоодаль, эмээ хоёртой цөөн хором ярилцаж амжлаа.
-Ингэхэд Б.Гоодаль маань “Буурай эмээ” шүлгийг яагаад сонгосон бэ?
– Эмээтэйгээ дотно болохоор энэ шүлгийг сонгосон.
– Энэ шүлгийн буурай эмээ эмээтэй чинь адилхан санагдсан уу?
-Энэ шүлгийг уншиж байхдаа эмээгээ өрөвдөх, хайрлах сэтгэл төрж байсан.
-Хэр удаан цээжилсэн бэ, хэцүү байв уу?
-Бага зэрэг хэцүү байсан.
Д.Пүрэвдорж гуайн өөр шүлэг мэдэх үү?
-Ммм… бараг мэдэхгүй ээ.
-Эмээ нь жүжигчин болохоор хүмүүсийн сэтгэлд хүртэл уншихад чинь нөлөөлсөн болов уу?
-Нөлөөлсөн. Сэтгэлээсээ, нүдэндээ харж, бүх утгыг нь ойлгож чанга унш гэж эмээ маань зааж өгсөн.
-Том болоод ямар мэргэжилтэй болох сон гэж боддог вэ?
-Сэтгүүлч гэв.
Харин түүний эмээ гавьяат жүжигчин Ш.Цэцэг “Би кино жүжигчнээр ажиллаж, Кино урлагийн дээд сургуульд багшилж байгаад, тэтгэвэртээ суусан. Хүүхдүүдтэй ажиллаж байсан болохоороо ач охинтойгоо ажиллахад гайгүй л байна. Охиндоо ганц нэг юм хэлж өгдөг юм. Би нэг их ажиллаад, үйлээ үзсэн юм байхгүй ээ. Хамгийн гол нь би “Үгээ хүргэ. Шүлгээ сайн ойлгож байж үг чинь гарна шүү” гэдэг юм. Би охиноо жүжигчин болох юм болов уу гэхээр сэтгүүлч болно л гэдэг юм, том болохоороо бас хүүхэд өөрчлөгдөнө шүү дээ” хэмээн хуучиллаа.
Тэрбээр хоёр хүүтэй.
-Том нь “Би чамд хайртайгийн Баяраа”, бага нь бас “Гарын таван хуруу”-гийн бага хүүд тоглосон. Баяраагийнх (Н.Бадрал) энэ л охинтой, бага хүү маань дөрвөн хүүхэдтэй” гэж гавьяат ярив.
“Монгени” цогцолбор сургуулийн наймдугаар ангид суралдцаг Б.Мөнхжин
“Их цагаан сүлдэнд мөргөх айлтгал” хэмээх том шүлэг сонгож авсан байлаа. Сүрлэг, хүчтэй хоолойгоор хэзээ язааны жүжигчин аятай уншсан тэрбээр улаан залаат монгол малгай, дээл хувцас өмсчээ.
-Энэ шүлгийг яагаад сонгов?
-Түүхийн хичээл дээр Чингис хаанаас хойших хаадын олон харуусалтай түүхийг үзэж байгаа. Энэ бүхнийг бодож байгаад энэ шүлгийг харсан чинь өөрийн эрхгүй дотор огшоод, яагаад ч юм энэ бүхнээс уучлал гуймаар санагдаад, энэ шүлгийг сонгосон юм.
-Хэр удаан бэлтгэсэн бэ?
– Шүлгийн номыг хайсаар уралдаанд орохын өмнөх өдөр л бэлтгэсэн. Ер нь би тэмцээн уралдаанд дандаа ордог болохоор шүлэг хурдан цээжилчихдэг л дээ. Богино хугацаанд цээжилсэн болохоор үгээ мартах шахсан.
-Итгэл үнэмшилтэй гоё уншсан л даа, жүжигчин болохыг хүсдэг үү?
-Би эдийн засагч болно гэж боддог. Гэхдээ урлагаа орхихгүй. Аль алийг нь зэрэг хөгжүүлээд явахыг хүсдэг. Миний аав жүжигчин, найруулагч Д.Батбаатар гэдэг хүн бий. Гэхдээ ааваас илүү ээж маань урлагаар явахыг дэмждэг. Аав маань өөрөө жүжигчин болохоор намайг урлагийн замаар явуулахыг нэг их хүсдэггүй. Ээж маань урлаг, спорт, хичээлдээ ч сайн байх хэрэгтэй, тэгш хөгжүүлэх ёстой гэдэг.
-Малгай, дээл хувцас нь их гоё юм аа?
-Тэмцээн болгонд зориулж хувцсаа бэлтгэдэг. Тайзаа, үзэгчдээ хүндэтгэдэг, бас шүлгээ амилуулахад их дөхөм болдог. Хувцсаа өмсөөд шүлгээ уншихад өөр байдаг.
-Д.Пүрэвдорж гуайн өөр шүлэг мэдэх үү?
– Хэдэн жилийн өмнө хоёр шүлэг цээжилж, энэ наадамд оролцож байлаа.
-Шүлэг яруу найраг чамд юу өгдөг вэ?
-Өөртөө итгэх итгэл өгдөг. Ой тогтоолт сайжирдаг. Ямар ч шүлгийг хэдэн цагийн дотор цээжилдэг. Тэсвэр хатуужилтай болгодог гэв.
“Уулын горхиноос би гүн үү гэж асуулаа
Ус үзээгүй чамд бол гүнзгий гэж хариуллаа” гэсэн шүлгийн мөрүүдийг их найрагчийн ач, нэгдүгээр ангийн сурагч Х.Гэгээн-Учрал уншсан юм. “Гэртээ их хөөрхөн уншиж байсан. Харин сая тайзан дээр гараад гацчихлаа” хэмээн Д.Пүрэвдоржийн бэр П.Нямцэцэг тайлбарлав. Тэрбээр зохиолч С.Пүрэвийн охин юм билээ. Бэр нь найрагчийн номуудын эхийг бэлтгэдэг байсан гэнэ. Д.Пүрэвдоржийн нэрэмжит танхимд П.Нямцэцэг, “Үй цай” сургуулийн захирал Д.Баяраа нарын хооронд ийм яриа өрнөлөө.
“Анги танхим тохижуулаад, ном зохиолыг нь тавьчихсаныг харахад их л сайхан санагдсан. Тухайн үедээ бид иймэрхүү юм хийнэ гэж сэтгээгүй. Хүүхдүүдийн дунд уралдаан зохионо, шүлгийг нь уншуулна гэдэг чухал. Шүлгүүд нь давтагддаг ч нэг хүүхэд уншихаар нэг юм олж сонсоод дараагийн удаа сонсохоор дахиад нэг юм олж мэдэж суулаа” хэмээн П.Нямцэцэг талархав.
-“Пап барагтай урилганд явдаггүй. “Үй цай” сургуульд зочлоод ирэхдээ “Надад 100 доллар өгсөн” гэж ярьж байсан хэмээн тэр инээж байна.
-“Ийм юм өгөөд байвал дандаа ирээд байх юм биш үү” гэж наргиа болгож байсан гэж Д.Баяраа захирал бас дурслаа. Д.Пүрэвдоржийн нэрэмжит уралдаан зохиох болсон тухайгаа захирал ийнхүү тайлбарлав.
-Одоогоос 15 жилийн өмнө “Үй цай” сургууль үүсгэн байгуулагдсаны арван жилийн ойн үеэр “Нууц товчоо”, морин хуурыг айл болгон гэрийнхээ хойморт залах Ерөнхийлөгчийн зарлиг гарч байсан юм. Дунд сургууль Ерөнхийлөгчийн энэ зарлигийг хэрэгжүүлэх ёстой юм байна гэж бодсон.
Д.Пүрэвдорж гуайтай өмнө нь ч харилцаад “Улаан зүүд” романыг нь ивээн тэтгэж хэвлүүлсэн удаатай. “Нууц товчоо”-г залахдаа их найрагчийг урьсан юм. Тэгсэн чинь Д.Пүрэвдорж гуай маань нутгийн дүү Н.Жанцанноровыг дагуулаад ороод ирсэн. Морин хуурыг залахад хөгжмийн зохиолч Н.Жанцанноров, Нууц товчоог залахад нутгийн ах Д.Пүрэвдорж гуай маань байлцсан нь их хувь ерөөл гэж санадаг. Одоо ч “Үй цай” сургуулийн маань үүдээр ороход хойморын шилэн хоргонд “Нууц товчоо”, морин хуур залаастай хэвээр байдаг. Энэ хоёр эрхэм хүн сайхан ерөөсөн нь “Үй цай боловсрол арван жил” гэсэн номонд маань бий. Дараахан нь Д.Пүрэвдорж гуай маань Хөдөлмөрийн баатар болсон. Бие нь тааруу байсан, удалгүй мөнх бусыг үзүүлсэн дээ. Гадаад хэлний сургалттай сургуулийн хувьд эх хэлний сургалтыг дэмжих ёстой гэж боддог. Эх хэлний ярих бичих уншиж ойлгох чадвар өндөр байх тусмаа гадаад хэлний боловсролд сайн нөлөөтэй. Энэ үүднээс эх хэлний сургалтыг дэмжиж, Д.Пүрэвдорж гуайн нэрэмжит кабинет байгуулсан. Дараа нь бид Д.Пүрэвдоржийн онгод халгисан уран уншлагын наадам зохион байгуулахаар шийдсэн юм. Гадаад хэл үзэж байгаа хүүхдүүдэд эх оронч хүмүүжил чухал. Их найрагчийн “Тусгаар тогтнол” шүлэгт “Эзэн заяа” гэсэн үг байдаг. Энэ үгээр наадмаа нэрлэсэн юм. Д.Пүрэвдорж гуай манай сургуульд ирж “Нууц товчоо” залах үедээ “Эрдэмд эзэн заяатай байгаарай” гэж сурагчдад захисан юм хэмээн Д.Баяраа захирал хуучлав.
Ахлах насны ангилалд нэгдүгээр байр эзэлсэн “Үй цай” сургуулийн арваннэгдүгээр ангийн сурагч С.Төрмандах “Буханвальдаас ярьж байна” хэмээх онцгой шүлэг сонгожээ.
-Энэ шүлгийг хэр удаан бэлтгэсэн бэ, яагаад энэ шүлгийг сонгов?
– Долоо хоног зарцуулсан. Би өөрийгөө эх оронч хүн гэж боддог. Сэтгэл хөдөлгөсөн шүлэг таалагддаг. Дайн хүсэх зүйл биш гэдгийг харуулахаар энэ шүлгийг сонгосон.
Д.Пүрэвдоржийн ”Тусгаар тогтнол”, “Чингис” шүлэг нь алдартай. Бусад шүлгийг нь уншсан ч энэ шүлэг нь онцгой санагдсан гэв.
Шүүгчдийн нэг, “Болор цом”-ын эзэн, яруу найрагч Н.Гантулга сурагчдад зориулж, их найрагчийн “Урт намар” шүлгийг уншиж сонирхуулсан юм. Тэрбээр сурагч байхдаа 280 гаруй шүлэг цээжээр мэддэг байсан гэнэ. “Шүлэг уншихад тухайн он цагт очих шиг болдог. Монголын яруу найргийн охь дээж болсон шүлэг яруу найргийг цээжлэхэд өөртөө итгэх итгэл нэмэгддэг төдийгүй, хэлсэн үг ч утга учиртай болдог” гэж тэрбээр хүүхүүдэд зөвлөсөн юм.
П.Батзаяа