Хорт хавдрын эмчилгээний чанар, хүртээмжийг сайруулахын төлөө Монгол Улсын Засгийн газар, Эрүүл мэндийн яам бодлогын хүрээнд анхаарч, хорт хавдрын туяа эмчилгээний тусламж үйлчилгээг шинэ түвшинд гаргах зорилгоор 2011 оноос Хавдар судлалын үндэсний төвд “Хорт хавдрын тусламж үйлчилгээний чанар, хүртээмжийг сайжруулах нь” төслийг эхлүүлсэн. Санхүүжилтийг Австрийн Засгийн газрын хөнгөлөлттэй зээлээр шийдвэрлэснээр хорт хавдрын туяа эмчилгээнд АНУ-ын “Varian Medical systems” үйлдвэрийн “Clinac iX” болон “Unique” гэсэн хоёр шугаман хурдасгуурт төхөөрөмжийг ХСҮТ-д суурилуулж, 2019 онд албан ёсоор нээлтээ хийсэн билээ. Улмаар гурван хэмжээст конформал туяа эмчилгээг анх удаа эхлүүлсэн баяртай үйл явдал болсон талаар мэдээлж байв. Тэр үеэс хойш манай улсад хавдрын туяа эмчилгээ нэг алхам урагшилж, 20 жилийн хоцрогдлоо арилгаж чадсан байна.
Түүнчлэн шугаман хурдасгуурт суурилсан туяа эмчилгээний дараагийн дэвшилтэт технологи болох IMRT болон VMAT технологийг нэгэн зэрэг нэвтрүүлжээ. Ингэснээр манай улс туяа эмчилгээний хөгжлийн хоёр дахь том алхмаа хийж хорт хавдрын туяа эмчилгээнд дахин 20 жилийн дэвшлийг авчиржээ. Энэ талаар ХСҮТ-ийн ерөнхий захирал Н.Эрдэнэхүү “Бид хожуу эхэлсэн ч чармайн ажилласны дүнд гурван жилийн хугацаанд туяа эмчилгээг дэлхийн түвшинтэй хөл нийлүүлэн хөгжүүлэх боломж бүрдлээ” гэж онцолсон юм.
IMRT (intensity modulated radiotherapy) нь эрчмийг тохируулсан гурван хэмжээст конформал туяа эмчилгээг хийхэд зорилсан төхөөрөмж юм. Энэ нь цацрагийг хавдрын байн хэлбэр дүрсээр хэлбэржүүлэн 2-7 чиглэлээр тусган эмчилдэг аж. Улмаар хавдрын байг илүү нарийвчлалтай тодорхойлж, хэлбэржүүлсэн цацрагаа өөр өөр эрчмээр 9-19 чиглэлээр тусгаж, хавдрын байд өгөх цацрагийн тунг 10 Грэй хүртэл нэмэгдүүлснээр эмчилгээний чанар сайжирч, эдгэрэлт түргэсэхээс гадна хүндрэл, зовуурь, гаж нөлөө эрс багасдаг давуу талтай юм байна.
Тэгвэл VMAT (Volumetric modulated arc therapy) буюу эзэлхүүнт нуман туяа эмчилгээ нь мөн л шугаман хурдасгуур аппарат дээрээ түшиглэнэ. IMRT-ийн дараагийн шатны дэвшилтэт технологи VMAT нь эзэлхүүнт нум хэлбэрийн эргэлдэх хөдөлгөөнөөр эмчилгээг хийдэг тул эмчилгээний хугацаа IMRT эмчилгээнээс гурав дахин бага байх давуу талтай. Цацрагийг 200-600 өнцгөөр тусган эмчилдэг тул өндөр үр дүнтэй.
Цөмийн технологид суурилсан туяа эмчилгээ хийх гэдэг нь туяа эмчилгээний эмч,техникч, дозиметрист, эмнэлгийн физикч зэрэг олон мэргэжлийн багийн жигд, уялдаатай үйл ажиллагаагаар зохицууллагддаг нарийн, чимхлүүр, хариуцлагатай үйл ажиллагаа бөгөөд энэ чиглэлийн эмч мэргэжилтнүүдийг гадаадын өндөр хөгжилтэй орнуудад сурган чадавхжуулах ажлууд тасралтгүй хийгдсээр ирсэн юм.
Хорт хавдраар өвдсөн шаналсан хүмүүс эх орондоо дэлхийн хөгжилтэй орнуудад хийгддэг туяа эмчилгээнүүдийг хийлгэдэг болох боломжууд алхам алхмаар ийнхүү нэмэгдэж байна.
Энэ талаар ХСҮТ-ийн ерөнхий захирал Н.Эрдэнэхүүгээс тодрууллаа.
-20 жил урагшлуулж наашлуулж байгаа энэ технологийг нэвтрүүлснээр хавдрын нөхцөл байдал сайжрах нь ээ?
-Хүн бүхэн баярлах учиртай үйл явдал тохиож байна. Учир юу гэвэл, туяа эмчилгээний хувьд манайх 40 жилээр хоцорсон байсан. 2019 онд шугаман хурдасгуур төхөөрөмжийг АНУ-аас оруулж ирсэн.Засгийн газар,Цөмийн энергийн агентлагийн тусламжтайгаар хоёр аппарат оруулж ирж байлаа. Тэгээд цахилгаанаас туяа эрчмийг үүсгэдэг уг аппаратын тусламжтайгаар ЗD конформалтуяа эмчилгээг хийж байв.Энэ нь туяа эмчилгээний хөгжлийн дөнгөж хоёр дахь үе л дээ.
Харин сүүлийн гурван жилийн хугацаанд бид дахиад 20 жилийн хоцрогдлыг ийн нөхөж байна. Өөрөөр хэлбэл, хоёр дахь шатнаас дөрөвдүгээр шатанд хүрсэн гэсэн үг. Тэрний цаана дахиад арван жилийн асуудал бий. Тэгвэл шугаман хурдасгуур дээр хэрэглэдэг аргачлал бүхий IMRTгэх төхөөрөмж нь эрчмийг тохируулдаг болнуман буюу VMAT нь ямар ч хавдрыг зай алдахгүйгээр эмчлэх юм. Урьд нь бид 3D-ээр бууддаг байлаа. Одоо 300 орчим өнцгөөс , тухайн хавдрын эсийг нэг ч шат алдахгүйгээр буудах юм. Ингэхдээ хажуу эрхтнийг гэмтээхгүйгээр буудах түвшинд хүрч байгаа билээ.
Туяаны өндөр тун өгөх бололцоотой болж байгаа юм. Учир нь хажуугийн эд эрхтнийг гэмтээчихвий гэж болгоомжлох шаардлагагүй. Тухайлбал, 10, 20 Грэй өгөх зэрэг өндөр тунгаар эмчлэх боломжтой юм. Одоогоор бид 1.8 Грэй өгдөг. Харин өндөр тунгаар буудсан тохиолдолд хажуу эрхтнээ гэмтээхгүй гэдэгтээ өндөр итгэлтэй болж байна аа гэсэн үг. Гэхдээ энэ үйл ажиллагааг эхлүүлэхийн тулд физикч, дозиметристууд, техникч эмч нарын төлөвлөлт болон цаг зарцуулалт маш чухал болж байгаа юм.
-Дээрх технологийг ашиглаад эмчилгээнд 11 хүн орсон гэлээ. Тэр хүмүүсийн биеийн байдал хэр байна?
-Үр дүн их сайн байгаа тул өнөөдөр бид итгэлтэйгээр нээлтээ хийж байна. Манай олон эмчлүүлэгч их баяртай байгаа. Ийм зүйлийг амьд дээрээ үзэх гэж хэлэх хүн цөөнгүй. Хамгийн гол нь ийм туяа эмчилгээг Монголд ойлгодог хүмүүс их ховор. Шинэ технологийг нэвтрүүлснээр улам боловсронгуй болж буйн илрэл юм. Өндөр тун өгөх бололцоотой болсон гэдэг нь их дэвшил юм. Учир нь урьд нь маш олон удаа туяа эмчилгээнд орж байдаг болсон бол энэхүү хугацааг багасгаж, цөөн удаа орж, эмчилгээ үр дүнтэй болох юм.
-Энэхүү технологийг дэлхийд хэдэн улс нэвтрүүлсэн байдаг вэ?
-Цөмийн энерги, туяа эмчилгээг Франц, АНУ, Япон, БНСУ олон оронд сайн хийгдэж байгаа. Хөгжиж буй улс орнуудын хувьд, манай Монгол Улс ч дээгүүрт орно. Дээрх технологийг ийнхүү нэвтрүүлснээр дэлхийд дээгүүр түвшинд хүрчихэж байгаа юм. Дараагийн алхам бол эдгээр төхөөрөмжүүдийг даатгалд бүртгүүлэх. Учир нь Монгол Улсад хавдрын эмчилгээ 100 хувь үнэ төлбөргүй иргэддээ хүргэдэг хуультай. Даатгалд хамруулчихвал эмчилгээний хүртээмж ч ихэсчихнэ. Урьд нь өвчтөнийг курс эмчилгээ хийлгэсний дараа л хяналтад оруулдаг байв. Одоо бол туяа эмчилгээнд орсон даруйд үр дүн өгсөн эсэхийг шууд үзэх боломжтой болж байгаа юм.
–Боловсон хүчний тухайд?
-Монгол Улсад туяа эмчилгээ хөгжөөд 61 жил болж байна. Манай хавдар судлалын туяа эмчилгээний эмч нар Япон, ХБНГУ, БНСУ-д доктор, магистрын зэрэг хамгаалсан. Үүнээс гадна манай физикч инженерүүд, техникчид маань ч хилийн чанадад жил бүр сургалтад хамрагддаг. Хирошимагийн их сургуульд гэхэд удахгүй зургаан эмч мэргэжлээ дээшлүүлэхээр явна.
-Багаж хэрэгслийн хангамж хэр вэ?
-Туяаны тасаг нь техникч, физикч, дозиметрист зэрэг 40 гаруй ажилтантай. Туяаны тунг төлөвлөх, ямар эрхтнийг ямар хэлбэр дүрс, хэмжээгээр шарах, өвчтөний биеийн онцлог, эмчилгээг төлөвлөх зэрэг маш нарийн ажиллагаа шаардагддаг.
-Хошин урлагийн жүжигчид 200 гаруй сая төгрөгийн үнэтэй шинэ эхо аппарат Хавдар судлалын үндэсний төвд хандивласан. Монголд ийм төрлийн ганц аппараттай. Энэ нь хоёр дахь гэж мэдэгдсэний дараа олон нийтийн сүлжээгээр нэлээн шуугилаа. Гэтэл та сая удахгүй таван аппараттай болно гэж хэллээ. Энэ талаараа тодруулна уу?
-Энэ бол манай эмнэлгийн хувьд л даа. Улсын хэмжээнд хэд байдгийг сайн мэдэхгүй байна. Хошин урлагийн жүжигчдийн хандивласан төхөөрөмж бол хамгийн сүүлийн үеийн төхөөрөмж л дөө. Тэрнээс эхоны аппаратын өмнөх үеийн загварууд гэхэд ХСҮТ-д дөрөв, нийт 20 төхөөрөмж бий. Харин дээрх загварууд бол iPhone-аар харьцуулбал iPhone 14 л гэсэн үг л дээ. Энэхүү төхөөрөмжийн тусламжтайгаар элэг, нойр булчирхай, хэвлийн эрхтнүүд, хөх зэрэг эрхтнүүдэд эрт илрүүлэг хийх, эмчлэх боломжтой.