Бөхийн өргөөнд сар болгон уламжлал болон зохиогддог сумын заануудын барилдаанд амжилттай сайн барилдаж буй Сэлэнгэ аймгийн Мандал сумын харьяат сумын заан Т.Лхагвасүрэнтэй ярилцлаа.
– Сумын заануудын барилдаан болгонд амжилттай барилдсан эрэмбэ өндөртэй сумын заантай ярилцаж байгаадаа баяртай байна. Хөдөө орон нутгаас зорьж ирж барилддаг тань үзэгчдийн сонирхлыг их татдаг энэ талаар ярилцлагаа эхэлье?
-Би сумын заануудын барилдаанд 2016 оноос эхэлж барилдсан. Харин 2017 онд сумандаа түрүүлж шинэхэн сумын заан цолтойгоо тэр намрын нээлтийн барилдаанд анх тав давж шөвгөрч байлаа. Харин тухайн жилээ буюу 2017 оноос хойш Архангай аймагт амьдарсан. Түүнээс хойш сумын заануудын барилдаан бүрд хөдөө нутгаас зорьж ирж барилддаг байлаа. Одоо бол хотод ирээд бэлтгэл сургуулилтаа хийгээд сар болж байна. Хотод ирснээс хойш сүүлийн үед улсын начин Н.Баярбаатар ахтай хамт бэлтгэлээ хийж байгаа. “Бүрэн шинэ эхлэл” компани намайг дэмжиж саяхнаас харьяалагдаж барилдахаар болсон.
-Хөдөөнөөс сумын заануудын барилдаанд зорьж ирж барилдах өөрт тань хүндрэлтэй санагддаггүй юу?
–Надад дуртай зүйлээ хийж байгаа учир огтхон ч хүндрэлтэй санагдаж байгаагүй. Харин ч сайхан байдаг. Хөдөөнөөс ирж барилдах хүндрэлтэй санагддаггүй. Сумын заануудын барилдаанд 2019 онд хоёр удаа ирж барилдаад нэг барилдаан дээр нь тав дээр тунаж барилдаад унаж байсан. Тэр жилийн ахин нэг барилдаан дээр нь шөвгөрч байсан. Өнгөрсөн 2021 оны 11 сараас энэ жилийн таван сар хүртэл зохиогдсон сумын заануудын барилдаанд алгасалгүй 7 удаа барилдаж нэг үзүүрлэж нэг шөвгийн гуравт үлдэж үлдсэн 5 барилдаандаа бага шөвөгт шөвгөрдсөн.
-Үеийн сумын заан залуучуудаас хэн нь хамгийн хэцүү өрсөлдөгч санагдаж вэ?
-Сумын заануудад хүчтэй өрсөлдөгч гэвэл гайгүй дээ энэ тэнцүүхэн барилдана л гэж боддог. Барилдахад арай хэцүү байгаа нь гэвэл Архангай аймгийн Тариат сумын харьяат сумын заан С.Майнбаяр ах л жаахан хүнд өрсөлдөгч санагддаг. Намар долоогийн даваанд унасан.
-Таны барилдаан их хурдтай мэдрэмж өндөртэй харагддаг. Барилдааны тань онцлог гэвэл?
-Би бэлтгэл сургуулилтаа хүчний бэлтгэл голдуу л хийдэг..Миний үндсэн мэх гэвэл хонгодох,дунгуйлдах, суйлах,зэрэг сэрвүүгээс голдуу мэх хийж барилддаг даа.
-Удам судрын тань талаар ярилцлагаа үргэлжлүүлье.Ямар бөхийн удам билээ?
-Би аавын талаасаа бөхийн удамтай. Манай аавын аав Архангай аймгийн Хотонт сумын харьяат улсын арслан Далайнжамц гэж хүний удам. 1963 оны улсын баяр наадамд түрүүлж байсан гэдэг.
-Анх удмаа дагаад л бөхөд дуртай болж барилдах болсон уу?
Багаасаа л барилдах их дуртай хүүхэд байлаа. Бөхийн барилдаан их шимтэж үзнэ.Тэр тусмаа улсын начин Ду.Батбаяр начны барилдааныг илүүтэй сонирхоно. Тухайн үед начны ид сайн барилдаж байсан үе нь байсан л даа. Мөн сумо их үздэг байлаа. Яг барилдаж эхэлсэн гэх юм бол долдугаар ангиасаа эхэлж барилдсан.Анх жүдогийн аймгийн аварга шалгаруулах тэмцээнд оролцож хүрэл медаль хүртэж байлаа.Үеийнхэн дундаа сайн барилддаг хүүхэд байсан. Харин өсвөрийн үндэсний бөхийн аймгийн аваргаас алт, мөнгө. хүрэл медалиудыг авч байлаа. Миний анхны чөлөөт бөхийн багш Архангай аймгийн Хашаат сумын харьяат аймгийн начин Д.Дондов гэж хүн байдаг. Харин үндэсний бөхийн маань анхны багш Архангай аймгийн Эрдэнэмандал сумын харьяат аймгийн начин Р.Батболд гэж хүн байгаа.Үндэсний бөхийн улсын аварга хоёр удаа аймгаа төлөөлж орж байсан. Чөлөөт бөхөөр хангайн бүсээс алт мөнгө, авч байсан.Мөн самбо бөхийн улсын аваргаас мөнгөн медаль авч байсан нь хамгийн дурсамжтай санагддаг.
-Тухайн дурсамжтай барилдаанаа хуваалцвал?
-Уг барилдаан 2014 оны 5 сард Хэнтий аймагт зохиогдсон самбо бөхийн өсвөрийн улсын аваргын тэмцээн байсан юм.Тухайн улсын аваргад 60 кгт барилдана гээд сайн жин хассан юм. Тэмцээнд бэлтгэл хийх хугацаанд миний бие өвдөөд байсан ч багшдаа хэлэлгүй тэмцээндээ явсан. Замын турш унтаад бие сулбагар байсан. Багш үүнийг маань анзаараад надаас бие нь зүгээр үү нүд чинь шарлачихсан байна гэж байн байн асуухаар нь зүгээрээ би ундевит витамин ууж байгаа юм жин хасаад жаахан ядарсан байх гээд хэлчхэв.Тэгээд Хэнтий аймагт очоод л тэмцээндээ орлоо.Тэмцээн эхэлж дөрөв барилдаж бүгдийн оноогоор цэвэр ялж алтан медалийн төлөө үдээс хойш барилдахаар боллоо. Тухайн үед хоол орохгүй хамраас цус тогтохгүй байсан ч багшдаа хэлэхгүй гүрийгээд барилдчихсан юм.Тэгтэл бие маань гэнэт муудаж эмнэлэгт үзүүлтэл наад хүүхэд чинь шарлаад ком болсон байна юун барилдах буцах замын ая даахгүй эндээ эмчилгээ хийлгэ гэв. Нэгэнт эмч тэгсэн болохоор тэндээ сар гаруй танихгүй газар эмнэлэгт хэвтсэн. Хэрэв тэр тэмцээнд алт авсан бол дэлхийн аваргад явах байсан түүндээ л жаахан харамссан.
–Ер нь бөх хүн дэвжээн дээр гарахад бяр мэх чухал уу, сэтгэл зүй чухал уу?
– Дэвжээн дээр гарахад бүх л зүйл чухал байх сэтгэлзүй ч тэр. Хийсэн , давтсан мэх,хийдэг мэхээ гүйцэтгэлтэй даацтай хийх. Мөн сэтгэл зүй ч тэр бэлдсэн бэлтгэл ч ордог.Би сэтгэл зүй талаасаа янз бүрийн сандрал багатай гараад л барилдчихдаг даа их юм бодож нервтдэггүй. Харин дор даваанд уначих вий дээ гэсэн юм байгаад л байдаг юм.
– Сумын заан цолыг хэдэн онд хүртэж байв?
-Сумын заан цолыг 2017 онд Архангай аймгийн Төвшрүүлэх суманд түрүүлж авсан. Анх сумын заан цол авахдаа сумын гурвын даваанд Архангайн аймгийн Чулуут сумын начинтай таарч барилдаад давж байлаа. Дараагийн даваанд мөн л Чулуут сумын начинтай таарч барилдаад давсан. Харин тавын даваанд аймгийн начин Баярбаасантай барилдаад давсан..Түүний дараа жил нь ахин Төвшрүүлэх сумандаа түрүүлэн баталж байлаа. Үүний дараа жил 2019 онд бас сумын наадамд үзүүрлэсэн.
-Аймгийнхаа наадамд хэдэн удаа зодоглосон бэ?
-Би аймгийнхаа наадамд 2018 онд барилдаад гурав давсан. Харин 2019 онд мөн л аймгийнхаа наадамд гурав давж дөрвийн даваанд одоогийн цэргийн арслан Л.Отгонбаатарыг заан цолтой байхад нь барилдаж өвдөг шороодож байлаа.
-Ид барилдаж байгаа залуу бөхийн хувьд өнөөдрийн бөхийн хөгжлийн талаар ямар бодолтой явдаг вэ?
-Одоогийн бөхийн хөгжил нэг үеэ бодвол сайхан болж байгаа гэж харж байгаа.Барьц сонгоогоо халсан нь зөв. Зодогны стандарт дээр яалт ч гүй ярих сэдэв болчихсон байсан. Хэцүү хэцүү зодогтой хүмүүс байсан. Нэг үеэ бодвол бөхийн холбоо зөв зүйлсийг хийж байна гэж харж байгаа.