УИХ-ын чуулганы өнгөрсөн баасан гариг буюу зургадугаар сарын 03-ны хуралдааны эхэнд Озоны үе давхаргыг задалдаг бодисын тухай Монреалийн протоколд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтийг соёрхон батлах тухай хуулийн төсөлтэй хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүд, Улсын бүртгэлийн ерөнхий хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн, хууль тогтоолын төсөл, Далай ашиглах тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүд, Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Банкны тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл зэрэг нийт 46 төслийг эцэслэн батлав.
Үргэлжлүүлэн Ойн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн эцсийн хэлэлцүүлгийг явууллаа. Санал хураалтаар аймгийн байгаль орчны газрын харьяанд сум дундын ойн анги, нийслэлийн байгаль орчны газарт ойн асуудал эрхэлсэн нэгж байгуулж, бүтэц, орон тоог батлан, тэдгээрийн даргыг ойн асуудал хариуцсан төрийн захиргааны байгууллагын даргатай зөвшилцөн томилж, чөлөөлөх санал дэмжигдсэн юм. Түүнчлэн ойжуулалт, ойн аж ахуйн арга хэмжээг төлөвлөх, зохион байгуулах, санхүүжүүлэх болон таримал ойг үнэлэх, хүлээн авах, улсын ойн санд худалдан авах, өмчлүүлэх журмыг санхүү, төсвийн асуудал эрхэлсэн болон байгаль орчны асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн хамтран батална гэсэн саналыг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжсэн бөгөөд хуулийн төслийг УИХ-ын нийт гишүүдийн олонхын саналаар эцэслэн баталлаа.
Дараа нь Төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн тухай хуулийн төслийг хэлэлцэх эсэх асуудлыг хэлэлцэж эхэллээ Хэлэлцэж буй асуудалтай холбогдуулан Сангийн сайд Б.Жавхлан: -Төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн зорилго, хамрах хүрээ, зарчим, нэр томьёо, ойлголтуудыг тодорхой болгож нийтийн зориулалттай дэд бүтцийн болон төрийн үйлчилгээний чиг үүргийг харилцан үр ашигтай нөхцөлөөр хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалтаар хэрэгжүүлэх замаар улс орны дэд бүтэц, нийгэм, эдийн засгийн томоохон зорилтуудыг хэрэгжүүлэх эрх зүйн суурь нөхцөл болон төр, хувийн хэвшлийн түншлэлд төрийн байгууллагуудын бүрэн эрх, чиг үүргийг зааг ялгамжтай тодорхойлж, түншлэлийн төслийг хэрэгжүүлэхтэй холбоотой эдгээр байгууллагуудын хоорондын харилцан уялдаа холбоог сайжруулж, санхүү, төсвийн хяналтыг тухай бүр хэрэгжүүлэх эрх зүйн орчин бүрдүүлэхээр тусгасан. Төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийг олон улсын жишигт нийцсэн, хөгжлийн бодлого, төлөвлөлт болон улсын төсвийн хөрөнгө оруулалттай уялдуулан төлөвлөх, түүнд бэлтгэх, төсөлд тавигдах шаардлагыг тусгайлан хуульчлан тусгахын зэрэгцээ түншлэлийн төслийг олон нийтэд зарлах, мэдээлэх болон төслийг хэрэгжүүлэх хувийн хэвшлийн түншлэгчийг сонгон шалгаруулах үе шатуудтай холбоотой процессын зохицуулалтуудыг тусгасан.
УИХ-ын гишүүн М.Оюунчимэг: -Олон жил хөгжлийн гацаа болж ирсэн асуудлыг энэхүү хуулиар цэгцлэх боломж бүрдэнэ. Энэ асуудлыг шийдэх ямар чухал заалтууд төсөлд тусгасан бэ. Нийтийн зориулалттай дэд бүтцийг барьж байгуулах асуудлыг илүү анхаарах хэрэгтэй. Гэр хорооллын газрыг чөлөөлөн орон сууц барих боломж төрд байхгүй болохоор төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн хүрээнд төр дэд бүтцийг байгуулж, хувийн хэвшлийнхэн орон сууц барьж, ногоон байгууламжийг шийдээд явах боломжийг олгох нь чухал.
УИХ-ын гишүүн Ж.Ганбаатар: -2010 оноос УИХ-ын тогтоолоор концессын гэрээгээр явж байсан. Өнөөдрийг хүртэл төр хувийн хэвшлээр баригдсан, шилжүүлсэн төсөл хөтөлбөр бага байдаг. Энийг засахын тулд уг хууль оруулж ирж байна. Би С.Ганбаатар, Ё.Баатарбилэг нартай санал нэг байна. Яаж хувийн хэвшлийг энэ ажилд татан оролцуулах вэ. Засгийн газраас ямар баталгаа байж төр хувийн хэвшлийн ажлууд явах вэ.
Сангийн сайд Б.Жавхлан: -Хуулийн гол зорилго нь нийтийн зориулалттай дэд бүтэц буюу олон нийтийн эрх ашиг нэгдүгээрт гэсэн үг. Хаа хамаагүй үнэтэй, тариф төлбөр хураамж байж болохгүй. Тийм ч учраас төрөөс тодорхой хэмжээнд зохицуулалт хийх болно. Мэдээж түншлэлийн гэрээгээр зохицуулагдана. Уг заалтыг хуулийн 45.1, 45.2-т маш нарийн зааж өгсөн.
Улмаар УИХ-ын гишүүн Н.Ганибал, Б.Пүрэвдорж, Г.Ганболд, Д.Өнөрболор нар төслийг дэмжсэн, дэмжээгүй байр сууриа илэрхийлсний дараа хуулийн төслүүдийг үзэл баримтлалын хүрээнд хэлэлцэх эсэх талаарх санал хураалтыг явуулахад хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжлээ. Ингэснээр хуулийн төслүүдийг анхны хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр Эдийн засгийн байнгын хороонд шилжүүлэв.
Дараа нь Байгаль орчин, аялал жуулчлалын сайд Б.Бат-Эрдэнэ мэдээлэл хийлээ. Тэрээр “Монгол Улс газар зүйн байршил, эх газрын эрс тэс уур амьсгал зэргээс хамааран дэлхийн дулаарал, уур амьсгалын өөрчлөлтөд хамгийн эмзэг 10 орны нэг болохыг эрдэмтэн, судлаачид тогтоосон байдаг. Уур амьсгалын өөрчлөлтийн нөлөөгөөр дулааны улирлын хур тунадасны хэмжээ ихээхэн буурч, хуурайших, гандуу болох, цөлжих явц илүү ажиглагдах болсон. Сүүлийн 80 гаруй жилийн хугацаанд манай орны жилийн дундаж агаарын температур 2.25 градусаар дулаарч, хур тунадасны хэмжээ 7.3 хувиар буурсан байна. Цаг агаарын гаралтай байгалийн гамшигт үзэгдлийн давтамж, тоо ихээхэн нэмэгдэж, жилд тохиолдох хүчтэй шуургатай өдрийн тоо 1960-1999 онд 20-37 өдөр байсан бол 2000-2016 онд 20-43 өдөр болсон бөгөөд энэ байдал говь, хээр болон газар тариалангийн бүс нутагт түлхүү ажиглагдаж байна. 2021 онд цаг агаарын аюулт үзэгдэл 165, гамшигт үзэгдэл 18 удаа тохиолдсон бөгөөд 19 хүн амь насаа алдаж, 158 мянга гаруй мал хоргодон, 616 гэр, хашаа нурж, улсад 9.1 тэрбум төгрөгийн хохирол учруулсан. Засгийн газрын 2017 оны 98 дугаар тогтоолоор баталсан “Агаар, орчны бохирдлыг бууруулах үндэсний хөтөлбөр”, 2019 оны 318 дугаар тогтоолоор баталсан “Хөрс хамгаалах, газрын доройтлыг бууруулах үндэсний хөтөлбөр” болон ногоон хөгжлийн бодлогын баримт бичгүүдэд хөрсний бохирдол, элэгдлийг бууруулах, хөрсний үржил шимийг нэмэгдүүлэх зорилт, арга хэмжээ тусгагдсаныг салбарын сайд танилцуулгадаа дурдаад сүүлийн жилүүдэд орон нутгаас нийслэлд шилжин ирж суурьших хөдөлгөөн эрс нэмэгдсэн. Улмаар суурьшин ирж буй газруудын дэд бүтцийн хүртээмж муу, төвлөрсөн цахилгаан, дулаан хангамжид холбогдоогүй зэрэг хүндрэлээс шалтгаалж стандартын бус нүхэн жорлонтой айл өрхийн тоо жилээс жилд нэмэгдэж, энэ нь хөрсний нянгийн бохирдол үүсэх гол шалтгаан болж байна. Тухайлбал, Улаанбаатар хотод 200 мянга гаруй, орон нутгийн төв, суурин газарт 121 мянга гаруй өрх сайжруулах шаардлагатай нүхэн жорлонтой, мөн улсын хэмжээнд 819 ерөнхий боловсролын сургууль, дотуур байр, цэцэрлэг нүхэн жорлонтой, үүнээс нийслэлд ерөнхий боловсролын долоон сургууль, цэцэрлэг, орон нутагт 360 орчим сургууль нүхэн жорлонтой байна” гэв.
БЭЛЧЭЭРИЙН ДААЦЫН ТООЦООЛЛООР МОНГОЛ УЛСАД 25-30 ОРЧИМ САЯ МАЛ БЭЛЧИХ ДААЦ ҮЛДСЭН
Сайдын мэдээлэлтэй холбогдуулан УИХ дахь АН-ын бүлгийн санал, дүгнэлтийг УИХ дахь, АН-ын бүлгийн дарга Д.Ганбат танилцуулав. Тэрбээр “Дэлхийн уур амьсгалын өөрчлөлт, эко-системийн доройтол зэрэг байгалийн хүчин зүйлс байгаа боловч хүний хүчин зүйлийн нөлөөгөөр бий болсон цөлжилт, газрын доройтол, хөрсний бохирдлын хувь хэмжээ нэмэгдэх хандлагатай болж, энэ асуудал дээр төрийн зөв бодлого, шийдвэр үгүйлэгдэж байгааг тодотгоод 2012 онд “Хөрс хамгаалах, цөлжилтөөс хамгаалах тухай” Монгол Улсын хууль, 2019 онд “Хөрс хамгаалах, газрын доройтлыг бууруулах үндэсний хөтөлбөр” батлагдсан. Өнөөдрийн байдлаар холбогдох хуулиудын биелэлт хангалтгүй, хөтөлбөрийн үндсэн зорилтууд ажил хэрэг болоогүй. “Хөрс хамгаалах, газрын доройтлыг бууруулах үндэсний хөтөлбөр”-ийн хувьд эхний үе шат нь 2021 онд дууссан, хоёр дахь буюу эцсийн үе шат нь 2023 дуусахаар байгаа боловч хэрэгжилт тун хангалтгүй байна. Цөлжилттэй тэмцэхийн тулд бэлгэдлийн чанартай хөтөлбөр дэвшүүлж, лоозогнох биш, бодит ажил хийх хэрэгтэй байна. 2020-2022 онд цөлжилттэй тэмцэх, зарим нуур, голыг бохирдолт, ширгэлтээс хамгаалах, нөхөн сэргээх, хөв цөөрөм байгуулахад зориулж улсын төсвөөс 20,0 гаруй тэрбум төгрөг хуваарилсан.
Гишүүдийн зүгээс цөлжилт, газрын доройтол, хөрсний бохирдлыг бууруулах талаар олон жил ярьж байгаа боловч бодитой арга хэмжээ авч ажиллан, далайцтай үр дүн гарахгүй байгаа шалтгааныг илүүтэй тодруулж байлаа. Мөн цаашид газрын доройтолд орсон бэлчээрийг сэргээхэд авч хэрэгжүүлэх шаардлагатай арга хэмжээ, мөн нийслэлийн цэвэрлэх байгууламжийг шинээр ашиглалтад оруулах ажлын гүйцэтгэлийн явц байдал, гэр хорооллын 200 мянган нүхэн жорлонг бууруулахад баримталж байгаа бодлого, үйл ажиллагааны талаар лавлав.
УИХ-ын гишүүн О.Цогтгэрэл: -Цөлжилтийн тухай ярьж байна. Монголд хөдөө нь цөлжсөн, газар нь бохирдсон байдалтай байна. Монголын газар нутгийн 70 хувь нь цөлжсөний 50 хувь нь хүний хөгжлөөс шалтгаалсан гэж байна. Цаашид бэлчээр яах вэ. Хүний хүчин зүйл дээр яах ёстой гэж боддог вэ. Хандлага нь ямар байна вэ. 50 жилийн дараа яах вэ. Эдийн засаг мал аж ахуйтай холбоод та нар хэлээч ээ. Нийслэлийн цэвэрлэх байгууламж юу болж байгаа билээ. Баригдвал нийслэлийн 200 мянган нүхэн жорлон цөөрөх үү. Хатуу хог хаягдлыг боловсруулна гэж дуулдаж байсан. Үр дүн харагдахгүй байна. Эдгээр асуудалд ямар бодлого барьж байна вэ.
БОАЖ-ын сайд Б.Бат-Эрдэнэ: -БОАЖЯ-наас цөлжилт, газрын доройтлыг хамгаалах бодлого хэрэгжилтийг хангахаар ажиллаж байна. Энэ нь зөвхөн манай салбарын асуудал биш юм. Салбар дундын асуудал. Мал аж ахуй, газар тариалан уул уурхай, хот тохижилттой холбоотой салбар дундын зохицуулалтыг зайлшгүй хийхээс аргагүй. Саяхан олон улсын байгууллагаас хийсэн судалгаатай танилцсан. Цөлжилт, газрын доройтолтой холбоотой асуудалд мод их хэмжээгээр тарьж, уул уурхайтай холбоотой сүүлийн 40 жилийн хугацаанд 50 хувийн цэвдгээ алдсан гэдэг тооцооллыг хийсэн. Цэвдгээ авч үлдэхийн тулд Тэрбум мод хөтөлбөрийг эрчимтэй үргэлжлүүлэх, эрчимжүүлсэн мал аж ахуй руу орох, хүнс хөдөө аж ахуйн салбарын бодлогыг шинээр тодорхойлохоос өөр аргагүй. Үүнийг тодорхойлохгүй бол цаашдаа бэлчээрийн даац хэтэрснээр үлдсэн цэвдэг, модоо алдах, 2030 он хүртэл цөлжилт 25 хувиар доройтно гэдэг гашуун тооцоо судалгааг илэрхийлсэн.
УИХ-ын гишүүн Н.Ганибал: -Бид энэ асуудлаар олон жил онолын түвшинд маргаж өнөөдрийг хүрлээ. Бодит ямар ч арга хэмжээ авдаггүй. Маргааныг салбарын дунд аваачиж хаядаг. Тэгээд улс төрөө “даахгүй”. Бэлчээр, махны экспортын чиглэлд ямар нэгэн шийдвэр гаргахгүй байна. Сошиалаар нийгмийн сэтгэл зүйд хөтлөгдөж махны экспортоо хаачихна. Нөөцийн махны нөөц бүрдэж нөгөөх нь зарагдахгүй байхад махыг төрийн албан хаагчдад өгнө гэнэ. Ийм бодлоготой бид хол явахгүй. Нэг жишээ нь цөлжилт, бэлчээрийн хомсдол доройтол байна. 20 жилийн өмнө ярьж байсан юмаа ярьсаар сууна.
БОАЖ-ын сайд Б.Бат-Эрдэнэ: -Н.Ганибал гишүүний асуултад хариулъя. Монгол Улсын нийт газар нутгийн 75 хувийг бэлчээрийн талбай эзэлдэг. Бэлчээрийн 57 хувь нь доройтсон гэдгийг судалгаагаар харж болно. Бэлчээрийн даацын тооцооллоор Монгол Улсад 25-30 орчим сая мал бэлчих даац үлдсэн. Энэ янзаараа явбал 2030 он гэхэд Монгол Улс бэлчээрийн үлдсэн талбайгаа алдана гэдэг тооцоо судалгааны ажил явагдаж байгаа.
УИХ-ын гишүүн Д.Ганбат: -Монгол Улсын Үндсэн хуульд эрүүл аюулгүй орчинд монгол хүнийг амьдруулна гэж заасан. Төр засаг үүргээ биелүүлж ажиллах ёстой. Эрүүл аюулгүй орчинд амьдарч чадаж байгаа юу. Улаанбаатар хотод 400 мянган өрх бий. 200 мянга нь хашаан дотроо бие засдаг. Бороо ороод үерлэвэл юу болох юм. Нэртэй устай нь ярьсан ч болж байна. Тэгж байж энэ байдал сайжирна. Гудамж талбайд хүн явахын арга алга. Та нар дуугүй л байна. Шийдэж болох асуудлаа яагаад шийддэггүй юм бэ. Бетонон ширэнгэ байгаад байх юм уу. Нар ч үзэхгүй нь байна. Нэг иргэнд ямар ногоон байгууламж оногдох юм. Африкт ч ийм байхгүй шүү. Баянхонгор аймаг хамгийн их цөлжилттэй байна. Энэ талаар юу хийж байна вэ. Сахарын элсэн цөлийг ямаа бий болгосон.