Улс төрийн намууд уг нь өөр өөрсдийн гэсэн үзэл баримтлалтай байдаг. Тухайлбал, МАН зүүн төвийн буюу социал демократ, АН баруун төвийн буюу либерал үзэл баримтлалтай байв. Энэхүү үзэл баримтлалынхаа хүрээнд үйл ажиллагаа явуулж бусдаасаа ялгардаг байлаа. Өнгөрсөн цаг дээр бичихийн учир нь, манай улс төрийн намууд нэгнээсээ ялгарах ямар ч үзэл баримтлалгүй болсон гэхэд огт буруудахгүй.
Уг нь одоогийн эрх баригчид “Монгол ардын нам эрх чөлөө, шударга ёс, эв санааны нэгдэл, үндэсний язгуур ашиг сонирхлыг дээдэлсэн социал демократ үзэл баримтлалтай улс төрийн байгууллага мөн. МАН нь Монгол Улсын гадаад бодлогын үзэл баримтлалд тулгуурлан даян дэлхийн энх тайван, улс орнуудын тогтвортой хөгжлийг эрхэмлэсэн социал демократ үзэл санааны түүчээ, төлөвшиж нягтарсан, дэвшилтэт нам мөн” гэсэн үзэл баримтлалтай. Гэвч энэ нь өнөөдөр тунхаг төдий байгаа нь нууц биш. МАН юун социал демократ байх вэ. Ердөө л пост коммунист нам хэвээрээ байгаа. Гэхдээ яг ч коммунист үзэл санаа биш,зүгээр хэдэн дарга гишүүдээ л эрх мэдэл эд баялагт хүргэх гэсэн нам юм. Байгаа үедээ амжиж ард түмнээс яаж хурдан мөнгө хөрөнгө дайчлан гаргуулах вэ л гэсэн үзэл бодлоос өөр юу ч байхгүй. Эрх чөлөө хумигдаж, шударга бус байдал газар авч, байгалийн баялгийн шударга бус хуваарилалт байсаар л байна. Төрийн зохистой оролцоо бүхий эдийн засгийн талаар бүр яриад ч хэрэггүй. Төр ашигтай гэсэн аливаа бизнест оролцож, оролцдоггүй юм аа гэхэд нөлөөлж, боломжийг нь хулгайлж, чөдөр тушаа болж яваа. Хамгийн наад зах нь төрд ажиллаж буй улстөрчид өөрсдийн албан тушаал, эрх мэдлийн давуу байдлаа ашиглаж хувийн бизнесээ тэтгэж сууна. Ийм хүний бизнестэй эгэл жирийн иргэдийн бизнес өрсөлдөхөд хэцүү.
Гэхдээ ганц МАН-ыг ийм увайгүй гэж хэлэх ч бас хэцүү. Бүх нам яг л энэ МАН шиг төр барих зурвас хугацаандаа шууд л ард түмнээ бушуухан шулж өөрсдөө болон гишүүдээ баяжуулахыг эрхэмлэдэг. Ямар ч нам засгийн эрхэд гарсан ард түмний амьдрал өөдөлдөггүй нь үүнтэй холбоотой. Монголын бүх нам өнөөдөр үзэл баримтлалаа чухалчлахаа болилоо. Ер нь үзэл бодол гэж байгаа ч үгүй гэж бодож байна. Байхгүй юмыг юуг нь ч чухалчлах билээ. Үзэл баримтлалгүй, үзэл баримтлалтай ч түүнийгээ ойшоодоггүй нам бол тогтоол устай адил гэж улс төр судлаачид хэлдэг. Тогтоол ус дорхноо өмхийрдөг, ширгэж алга болдог. Яг үүнтэй адил үзэл баримтлалгүй нам цаашаа явах аргагүйд хүрдэг. Ингэхээс ч арга үгүй юм. Тогтсон үзэл бодолгүй зөвхөн хувиа бодсон намыг ард түмэн дэмждэггүй. Ард түмний дэмжлэггүй нам яаж сонгуульд ялна гэж.
Үзэл баримтлал бол эрх ашгийн нэгдэл мөн. Гэхдээ тэр эрх ашиг нь хэсэг бүлэг хүмүүсийн төлөө байх ёсгүй. Намууд үзэл баримтлалынхаа дагуу үйл ажиллагаа явуулж, сонгуульд ялсан тохиолдолд улс орноо хөгжүүлэх, сайн сайхан нийгэм бүтээхийн төлөө ажиллах ёстой. Товчхондоо, ард иргэдийнхээ эрх ашгийн төлөө ажиллах үүрэгтэй. Тийм ч учраас сонгогчид өөрсдөд нь таалагдсан үзэл баримтлал, бодлого, үйл ажиллагааг нь дэмжиж буй улс төрийн намдаа итгэж саналаа өгдөг. Тэд энэ намын үзэл баримтлал миний амьдралыг дээшлүүлэх юм байна гэж л санал өгөхөөр явдаг. Сонгуульд ялсан улс төрийн нам манай үзэл баримтлал мөрийн хөтөлбөрийг дэмжиж санал өглөө гэж огтхон ч боддоггүй бололтой явж ирсэн. Тэд ялж гараад л эргээд олон түмнээ шулах дээрэлхэх, хяхан боогдуулах бодлого явуулж ирсэн нь үүнийг баталдаг. Мөн ямар увайгүйгээр олон нийтийн болон төрийн өмч хөрөнгийг хулгайлан баяжиж байгаагаас ингэж бодохоос өөр замгүйд хүргэдэг.
Хоёр сонгууль дараалан ялалт байгуулсан МАН-ын бодлого, үйл ажиллагаа иргэдэд ашгаа өгсөнгүй. Зөвхөн намынхаа гишүүдэд л ашгаа өгч байна. МАН-ын хэдэн гишүүд нь л ажилтай, орлоготой боллоо. Бусад зүйл, иргэдийн аж амьдрал бахь байдгаараа. Иргэдийн амьдрал тушаал дэвшсэн МАН-ын гишүүд шиг л лав өөрчлөгдсөнгүй. Тэгэхлээр энэ намын үзэл бодол мөрийн хөтөлбөр ард түмэнд ямар ч өгөөжгүй л гэсэн үг юм. Хэрэв байдаг бол тэр шүү дээ.
Манай намууд ямар ч ялгаагүй гэдгийг дээр хэлсэн. Хэрэвзээ АН сонгуульд ялалт байгуулсан бол МАН-ын гишүүдийн оронд АН-ын гишүүд л ажилтай болно. Түүнээс өөр иргэдийн амьдралд бодитой өөрчлөлт гарахгүй. Учир нь, улс төрийн нам гэдэг дунд, дээд шатанд дарга болох, цаашлаад төрийн албанд ажилд орох хүмүүсийн нэгдэл болсон. Намуудад үүнээс өөр эрх ашгийн нэгдэл, үзэл баримтлал баруун зүүн, ардчилал, коммунист гэх ялгаа алга. Тэгэхлээр нэг хэсэг шинэ хүмүүсийг төрд гаргаж идэж цадахыг нь хүлээнэ гэхээс ард түмэн бараг халгадаг болж байна. Улс төрийн намууд ард түмэндээ ямар ч өгөөжгүй болчихлоо. Ямар ч нам байгуулагдсан ард түмэн за хэн хэн нийлж маниусаа шулах байгаа юм шиг байна л гэж сурагладаг болжээ. Энэ байдалдаа дүгнэлт хийж, өөрчлөлт шинэчлэлтийг хийх хүсэл ч тэдэнд алга. Энэ нь өөрсдөд нь ашигтай байгаа учраас тэр бололтой. Улс төрийн намын шинэчлэл, хууль эрх зүйн өөрчлөлтийн тухай яриад удаж байгаа ч одоогоор хийсэн бодитой алхам лав алга. Харин эсрэгээрээ нам нэртэй хэдхэн хүний хүрээлэл үүсгэж түүгээрээ дамжуулан амин хувийн эрх ашгаа гүйцэлдүүлж, илтэд хариуцлага алдсан, хулгай хийсэн нэгнээ хуйгаараа өмөөрч, толгойг нь илэн сууна. Ийм л учраас ард түмэн улс төрийн намуудад итгэхээ больж өнөөдрийн улс төрийн тогтолцоог дэмжихгүй байна. “Монголд өнөөдөр хамгийн олон хүний итгэлийг алдсан байгууллага, институци юу вэ” гэвэл иргэд нэгэн дуугаар улс төрийн намууд гэж хариулахаар байна. Иргэд улс төрийн намууд, цаашлаад төрдөө итгэхээ болилоо. Одоо яах вэ. Үүнийг хүсвэл шийдэх хүмүүс нь улстөрчид өөрсдөө, улс төрийн намууд. Хэрэв бүгд яг адилхан үзэл баримтлалгүй, зөвхөн өөрсдийнхөө өнөө маргаашийн эрх ашгийг л харсаар суувал хэзээ ч өөрчлөгдөхгүй, тогтоол ус шиг оршсоор л байх болно. Гэхдээ тогтоол ус удаан оршдоггүй гэдгийг дээр хэлсэн.
Бид намын тухай олон тодорхойлолтыг мэдэх боловч үзэл бодлоороо нэгдсэн гэсэн үгийг огтхон ч анхаарч байсангүй. Анх үзэл баримтлал дагаж үүссэн намууд аажмаар зохион байгуулалттай, засгийн эрхийн төлөө тэмцэж байгаа хүмүүсийн бөөгнөрөл л болж хувирсан. Барууны орны түүхээс харахад түүхэн явцаар бүрэлдсэн иргэдийн итгэл үнэмшил дээр суурилж аливаа нэг улс төрийн үзэл баримтлал бий болдог, намууд үүсдэг аж. Үзэл баримтлал нь хүмүүсийн итгэл үнэмшлээс л эхтэй юм. Гэвч Монголд иргэний улс төрийн суурь үнэт зүйл бүрэлдээгүй үзэл баримтлал хөгжиж чадсангүй. Улс төрийн хоёр голлох нам үзэл баримтлалаа баримтлахгүй байгаа явдал нь ард иргэдийн намд итгэх итгэлийг сулруулж байна. Угтаа улс төрийн намын үзэл баримтлал нь улс төрийн философи дээр үндэслэх ёстой. Намууд өөрсдийн чиглэл, үзэл баримтлалын дагуу ажиллах шаардлагатай. Ард иргэд харин намуудыг үзэл баримтлалын дагуу ажиллахыг шаардах хэрэгтэй байна. Үзэл бодлын уг үндэс нь ард түмний дундаас үүсч бий болбол, онол номтой байвал, түүнийг нь олон хүн зэрэг дагадаг, зөвшөөрдөг байвал бас энэ үзэл бодлын төлөө тууштай тэмцдэг бол энэ үнэн бодит байх ёстой болов уу. Түүнээс өнөөдөр зүүн төвийн үзэл бодолтой байж байгаад маргааш өглөө бид баруун төвийнх боллоо гээд зарлах нь хэнд ямар итгэл төрүүлэх вэ. Намын дарга нь мэргэн зүүдэллээ хөөрхий, энэ зөв байх гээд ард түмэн дагах ёстой юу. Ингэж нэг өдрийн дотор үзэл бодлоо солих нь ямар ч үзэл бодолгүй, зүгээр төрд очиж алба хаших, зээл тендер хулгайлах гэсэн хүмүүсийн л нэгдэл гэхээс өөр юу гэх юм бэ. Ийм улаан цагаан хулгай хийх хүмүүсийн бөөгнөрөлд хүн итгэх үү.