ОХУ, Украины дайн дэлхий дахины анхаарлын төвд байна. “Удаан үргэлжлэхгүй болов уу” гэж таамаглаж байсан энэ дайн эхэлснээс хойш хоёр сар болох гэж байна. Энэ хугацаанд ОХУ-ын ерөнхийлөгч В.Путиныг дэлхийн улс орнууд дарангуйлагч хэмээн ад үзэх болов. Гэвч яг үнэндээ В.Путиндаа биш, ОХУ-ын ард түмэнд асуудал байгаа юм биш үү. Үүнийг баталж байгаа мэт нэгэн судалгааны дүн байна. В.Путин Кремтэй дайн хийхэд түүнийг ард иргэдийнх нь 86 хувь дэмжиж байсан гэдэг. Одоо Украинтай дайтаж буй түүнийг 80 хувь нь дэмжиж байгаа нь сүүлийн судалгаанаас харагдаж байна. Ард түмэн нь дайн хүсч, бусад орныг эзлэн түрэмгийлж шим шүүсээр нь өөрсдөө сайхан амьдрах гэж хүсдэг бололтой. Ийм л учраас ОХУ-ын ард түмэнд асуудлын гол нь байгаа юм биш үү гэж дэлхий нийт харах болжээ. Товчхондоо, ард түмнийхээ хүсэлтийг биелүүлэхийн тулд В.Путин сүүлийн жилүүдэд зэвсэг хангинуулах боллоо. Үүнээс үзвэл ард түмнийх нь сэтгэл санаа өөрчлөгдөхгүйгээр ганц В.Путин солигдоод нэмэргүй юм байна. Яг үүнтэй адилхан нэг процесс манай улсад өрнөж байна. Энэ бол АН дотор өрнөж байгаа үйл явдал. АН-ын дотоод тэмцэл дарга нартаа биш, гишүүддээ гол нь байгаа бололтой. ОХУ, Украины асуудал эхлээд хоёр сар болж байгаа бол АН-ын дотоод зөрчил эхлээд хоёр жил болж байна.
2020 оны УИХ-ын сонгуулийн дараа удирдлагын түвшиндээ хоёр хуваагдсан АН-ын хуваагдлыг гишүүд нь хүлээн зөвшөөрсөөр өнөөдрийг хүрлээ. Уул нь намын удирдлагад байгаа хэдэн хүний л зөрчил гэж ард түмэн үзсээр ирсэн. Гэвч яг үнэндээ гишүүдэд нь хамаг учир байгаа юм биш үү гэж хүмүүс хэлэлцэх боллоо. Намынхаа хуваагдлыг гишүүд нь улам өөгшүүлж гүнзгийрүүлсээр ирсэн гэхэд болно. Яагаад ингэж бодох болов гэвэл ямар үйл явдал болсоор ирснийг эргэж харцгаая. Дарга нар эрх мэдэл тамга тэмдгээ булаалдан намаа миний нам, чиний нам гэж хуваасан. Тэднийг дагаад намын гишүүд нь хоёр хуваагдаж ээлж дараалан өөр өөрсдийн даргаа сонгох хурал хийцгээв. Хурал зарлах бүрд тус намын гишүүд идэвхийлэн түүнд нь оролцож мянга мянгаараа саналаа өгцгөөдөг. Хэрэв гишүүд нь намаа ийм байдлаас гаргахыг хүссэн бол даргын сонгуульд нь оролцохгүй бойкот хийж болох байв. Та нар дээрээ учраа ол, нэгдчихээд ир, хуулийн шаардлага хангачихаад ир, тэрний дараа Их хурал хийе. Бид та нарын тоглоомонд оролцож намаа хагалахгүй. Хэн дуртай хүний тоглоом болдог нам биш гээд сууж байх байв. Гэвч намаа эвлэлдэн нэгтгэх санал санаачилга гаргаж буй гишүүд гээд байгаа хэнд нь ч ийм бодол төрсөнгүй. Дарга нарыхаа энэ хагаралдааныг улам өөгшүүлэн ямар идэвхтэй хурал, цуглаан хийж хэдэн ч Их хурал хэдэн ч дарга сонгочихов, одоо бараг тоогоо алдаж байна. АН-ын гишүүд одоо бүр дарга нарынхаа тэмцлээс ашиг хонжоо хайдаг болчихлоо.
Өнөөдрийнх шиг хоёр хуваагдаж байгаагүй ч АН-ын дарга нар эрх мэдлээ хоорондоо булаацалдсаар ирсэн. Үеийн үед л ийм байсан. Ужгирсан их тэмцэл дундаас гишүүд нь дарга нарынхаа тэмцлийг өөгшүүлээд байдаг юм байна. Хоёр талд хуваагдсан АН хоёулаа сая Их хурлаа хийлээ. Хурлаараа үзэл бодол, ардчиллын төлөө либерал үзэл зэргийг бараг ярьсангүй. Зүгээр л гишүүд нь ирж даргад өрсөлдөж байгаа хүмүүсийн мөнгийг үрж хэдэн өдөр архидаж, буудал саваар байрлаж намын Их хурлын төлөөлөгч гэх эгогоо хангахын төлөө хөдөлж байна. Х.Баттулгыг намын даргаар батламжилсан Их хурлаас харахад Ардчиллын төлөө тэмцэж явсан түүх, намын лидерүүд, либерал үзлийг огт дурссангүй. Хуралдсан дүр үзүүлээд л өнгөрлөө. Даргад өрсөлдөж байгаа хүнээ 100 хувь дэмжээд л болчихлоо. Ард түмнийг хэрхэн сайхан амьдруулах талаар ч ярьсангүй. Ердөө л сонгуулиар хэн ялах магадлалтайг харж байна. Энэ нь ялж магадгүй, баян юм байна гээд дагаж байна гэхэд хилсдэхгүй. Үүнээс харахад, АН-ын гишүүд мэр сэр ялаад төр засгийг удирдалцаж бялуу хуваагаад сурчихсан, бүр түүнийхээ амтанд нь орчихсон юм байна. “Татвар төлөгчдийн мөнгийг хуваарилах эрх мэдэлтэй болно” гэж үүний төлөө нүдээ ухаж өгөхөөс өөрцгүй зүтгэж байна. Аль нэгэн хүчтэй лидерийн нөмөр нөөлөгт хоргодоод бялуу хүртэхийн төлөө л хичээж байна. Тийм ч учраас хэдэн зуун мянгаараа намынхаа хуваагдлыг хүлээн зөвшөөрч сонгуульд нь саналаа өгч, Их хуралд нь ирж байна. Түүнээс бус намын эв нэгдэл тэдэнд түй ч хамаа алга.
АН 1990 онд Зөвлөлтийн дарангуйллаас гарахыг хүссэн монголчуудыг ардчиллын замаар хөгжүүлж тусгаар, жаргалтай улс болгохын төлөө тэмцэж гарч ирсэн нам. Гэтэл сүүлийн үед барууныг үзэн ядсан, ОХУ-ыг дэмжсэн либерал үзлийн үртэс ч байхгүй гишүүдтэй болж байгаа нь юун ардчилал бараг сэжиг төрөхөөр харагдаж байна. Намын даргаа батламжлахдаа анхны лидерүүдээ үзэн ядсан үг унагаж байна. Сүхбаатарын талбайд болсон жагсаалын үеэр АН-ын нэг гишүүн Э.Бат-Үүлийн толгойтой үснээс нь зулгаасан. Ингэх нь ч аргагүй юм байна. Яагаад гэвэл, тэрээр намаа нэгтгэсэн нэр зүүж энэ түүхэн намын нэрээр хоолонд хүрэхэд нь саад болох гээд байгаа учраас. Энэ нам түүхэнд нэртэй, түмэнд алдартай нам. Энэ намын лидерүүд Монголын түүхэнд бүү хэл дэлхийн түүхэнд бичигдсэн лидерүүдтэй нам. Энэ намын түүхээс ичдэг,энэ намын үзэл бодлыг үл тоодог, бүр үзэл бодлых нь эсрэг хатуу чанга дарангуйлагч мөрөөддөг ямар гишүүд хаанахын хэн гээч хүмүүс байна даа, ингэхэд. АН-ын гишүүд ингэж л үзэл санаагаа нулимж байна. Тэд ухаалаг байсан бол тал талд хуралдаж, даргад нэр дэвшигчийг дагаж ашиг хонжоо хайх бус “Бүгд хамтраад хуралдъя. Шүүхийн өмнө учраа олж ардчиллаа авч явъя. Өмнөх түүх, бахархлаа хаяж болохгүй” гэж хэлэх байлаа. Угтаа энэ нам ардчилал либерал үзлийг Монголд авч ирсэн нам шүү дээ. Өнөөдөр тэр бүгдийгээ нулимаад эргэж санахыг ч хүсэхгүй байна. АН ухаалаг гишүүдтэй байсан бол асуудалд арай өөрөөр хандаж намын дарга сонгох гэдэг энэ бүх жүжгийг таслан зогсоох байлаа. Гэвч ийм сэтгэл, зүтгэлгүй нь ардчиллыг үл ойшоон хэзээ ч шүүх зөвшөөрөхгүй үйл явдал хийн жүжиг тоглож байгаагаас харагдаж байна. Энэ нам нэгдэж нийлэхгүй л бол шүүхийн тоглоом болоод дуусна. Нэг намынх нь тамга бодит, нөгөө намынх нь дарга бодит ингэж тоглосоор энэ нам сөнөх нь. Сэхэх ч шинж алга. Ийм гишүүдтэй, ийм үзэл бодолтой нам байх юм бол түүнээс ард түмэн юм горьдоод хэрэг байна уу. Тэд олон түмнийг шулах ээлжээ хүлээсэн хүмүүсийн бөөгнөрөл л болчихож байгаа юм биш үү.
Одоо АН эргэж сэргэхийн тулд хоёр талд хуваагдсан байдлаа больж дарга болох гэсэн хүмүүсийн эгог дарж Их хурлаа хамт хий, ард түмний татвараар цугласан мөнгийг захиран зарцуулах эрхтэй болох гэсэн шуналаа тат, улс төрийн намтар цэвэр, шинэ залуу хүнээ гаргаж ир. Хуучин төрийн өндөр алба хашиж байсан хүмүүсээ хүндэл, харин тэднээ дарга болгох хэрэг байхгүй. Тэд зүгээр намын домог болоод цаана нь зогсож байх хэрэгтэй. Тэднийг ямар ч үед төрд гаргах хэрэг байхгүй. Тэд болсон, төдийгөөс өдий хүртэл юу хийсэн нь бэлээхэн ард түмний амьдрал бодит шалгуур нь байна. Ингэхгүй бол АН цаашаа явахгүй. Хэн араа шүдээ билүүдсэн шунал нь нүүрэн дээрээ ил гарсан хүмүүсийг сонгох юм бэ. Сонгогчид хэрсүүжиж, өөрсдийнхөө төлөө зүтгэх хүнийг сонгохоос өрөөлийг хуурах хүнийг сонгохоо больсон байна шүү дээ.
АН-ын гишүүд одоо л нэгдэж намаа аврахгүй бол оройтно. Хоёрхон жилийн хойно дараагийн сонгууль болно. Энэ хүртэл хоёр талд хуваагдсан АН-ын гишүүд дарга нарынхаа хуваагдлыг өөгшүүлэн хоёр талд саналаа өгсөөр, дэмжсээр байвал хэзээ ч эвлэхгүй. Ядаж хэнийг нь ч дэмжихгүйгээ илэрхийлж бойкот хийх хэрэгтэй. Намын гишүүд байхгүй бол дарга нар үнэндээ хэн ч биш. Тиймээс одоо АН-ын гишүүд үнэ цэнээ мэдрүүлж, намаа нэгтгэх цаг ирлээ. Та нарт дарга болж хүний бизнес луйвардах гэж бодохоос илүү ард түмнээ амар жимэр амьдруулах түүхэн үүрэг байгаа юм шүү, уул нь.