Үй цай. 2013 оны төгсөлт
Бусдын тойрогт бүү хүр” уриатай “Гар+Дор” контемпорари үзэсгэлэнгээ “Мишээл экспо”-д дэлгэсэн Ц.Анударийн ангийнхныг “барьж авав”. Залуу уран бүтээлчийн үзэсгэлэнгийн нээлтэд ангийнхан нь ирсэн байлаа. Ц.Анударийн үзэсгэлэн гараар баялаг. Нарийхан улаан “гудамжаар” алхахад дунд сургуульд байхад маань хүүхдүүдийн ярьдаг байсан “Хар гар”-нууд амилах шиг л санагдсан. Ханан дундаас сэрийлдсэн тэдгээр гарнууд биед шүргэн долгилно.
Гараар илч дулааныг мэдрүүлж болдог ч бас бас бусдын орон зайд халдаж, айдас хүйдэс төрүүлж ч болдог. Тэрбээр хувь хүний орон зайг хүндлэх, бусдын орон зайд халдахгүй байх нь дэлхийн олон оронд чухалд тооцогдох ч Монголд хувь хүний орон зайн тухай ойлголт ч хомс байна хэмээн уг үзэсгэлэнгээрээ хэлэхийг хүсчээ. Тэр ч байтугай уран бүтээлч бүсгүйн өмссөн хувцас нь хүртэл орон зайгаа зарлан тунхаглаж байлаа. Хиртэй гараар ч хүрэмгүй залуу бүсгүйн бие цогцос бус уу.
Тэд “Үй цай” сургуулийг 2013 онд төгсөгчид. Найзынхаа анхны үзэсгэлэнг зорьж ирсэн ангийн хүү Б.Өлзийхутагтай ярилцлаа. Тэрбээр Шанхайн хятад уламжлалт анагаахын их сургуулийг төгссөн. “Найдан” хувийн эмнэлэгт зүүний эмч хийж байгаа. Түүний багын найз Г. Чинзориг дэргэд нь зогсож байлаа. Тэд 2002 онд “Үй цай” сургуульд элсчээ. Г.Чинзориг дэлхийн топ 30 сургуульд багтдаг Бээжингийн их сургуульд суралцсан. Хүний их эмчээр зургаан жил сурч, 2020 онд төгсчээ. Чингэлтэй дүүргийн нэгдсэн эмнэлгээс ажлын гараагаа эхэлсэн байна. Нэг ангийнхан энэ өдөр олон дурсамж хуваалцсан буй за. Б.Өлзийхутаг “Нэгдүгээр ангид ороод танилцаж байсан үеэ санадаг. Г.Чинзориг яг миний хойно суудаг байсан. “Би ээжтэйгээ хөдөө яваад ирсэн. Тэмээтэй хотод орж ирсэн” гэж ярьж байсан хэмээн хуучлав. Нэгдүгээр ангид байхдаа ингэж яриад, найзууд болж байсан гэнэ. Харин Г.Чинзориг нь “Яах вэ, хөдөө очоод тэмээ унасан. Түүнийгээ л буруу ярьчихсан шиг байгаа юм” хэмээн залруулав. “Би тэр үеэ санадаггүй юм. Өлзий л санаад байдаг” хэмээн тайлбарласан. Тэд багаасаа найзалсан. Одоо ч нөхөрлөдөг гэнэ. Европ, уламжлалтынхан “ном хаялцах уу” гэхэд маань Б.Өлзийхутаг “Манайх хэчнээн уламжлалт ч европ анагаахын үндсэн хичээлүүдийг үздэг байсан. Нэг курс болохоор танайд одоо энэ хичээл яаж орж байна” гэх мэтээр сонирхдог байсан гэнэ.
Г.Чинзориг “Бага ангид байхаасаа эмч болно гэж боддог байсан. Хүссэн сургуульдаа орж, хүссэн мэргэжлээ эзэмшээд явж байна” гэлээ. Өлзий найз нь ч Шанхайн хятад уламжлалт анагаахад сурна гэж боддог байсан. Аав “Гэр бүлд нэг эмч байх хэрэгтэй. Эмчээр сурвал яадаг юм бэ” гэж зөвлөсөн гэнэ. Тэд “Дунд сургуульдаа даруухан сурагчид байсан” хэмээн өөрсдийгөө тодорхойлов. Г.Чинзориг “Авьяас маруухан, зурах гэж оролддог байсан” гэсэн бол Б.Өлзийхутаг жил бүр болдог урлагийн үзлэгийн үеэр “Хоорт зогсдог байсан” гэлээ. “Шанхайд очиход мэргэжлийн хэллэг ороод ирэхээр арай хүнд. Гэхдээ дунд сургуульдаа хятад хэл дээр суралцсан болохоор ойлголцоход ямар ч асуудал байгаагүй. “Үй цай” сургуульд маш сайн сууж сурсан. Ханз цээжилж байсан болохоор ч тэр үү амархан цээжилдэг болчихдог юм билээ” хэмээн сонирхуулав. Үзэсгэлэнгээ дэлгэсэн Ц.Анударьтай тэд багын найзууд. Хятадад сурч байсан хүүхдүүд бүгд холбоотой байсан. Амралтаараа бие бие дээрээ ирж очдог байсан гэнэ. Г.Чинзориг “Ану зорьсондоо тууштай. Багаасаа урлагт дуртай байсан. Таагүй юм болж тавгүйтээд ирэхээрээ Ану дээр очиж ярьдаг” гэлээ.
Харин ангийн охин Б.Энхмаа “Анутай нэг урлагийн сургуульд сурсан. “China Academy of Art”-ийг төгссөн. Найз маань хувцас дизайнаар, би барилгын архитектур интерьерээр төгссөн” хэмээн танилцуулав. Тэрбээр тавилгын дэлгүүрт брэнд менежерээр ажилладаг. Тавилганы байршил, өнгө зохицол гэх мэтээр интерьер дээр нь “тулж ажилладаг” ажээ. Б.Энхмаа Монголд артист хүмүүст зориулсан галерей барихыг хүсдэг. “Шинэ байранд орлоо, дотоод заслыг нь хараад өгөөч” гэсэн хүсэлт гуйлт их хүлээж авдаг гэнэ. “Дунд сургуульд цайны цаг л хамгийн хөгжилтэй байсан” хэмээн дурслаа. “Тухайн үед ороомог алдартай байлаа. Манай ангийн нэг баньд ороомгоо барьчихсан гүйж орж ирээд, тээглэж унахдаа ороомгоо дээш нь бариад унаж байсан” хэмээн хуучилсан. Дунд сургуулийн амаргүй өдрүүдийг тэрбээр “Өглөө эрт хичээл ороод 17-18 цаг гэж тардаг, үзсэн хичээлээ шалгуулж байж харина. Хичээлээ цээжлээгүй тохиолдолд 21 цаг хүртэл суух үе ч байсан. Тэр үедээ хэцүү байсан, уйлах нь уйлаад, ээж аавтайгаа цуг суугаад цээжлэх нь цээжилдэг байсан” хэмээн дурсав.
Найзынхаа анхны үзэсгэлэнд Монголд байгаа ангийн хүүхдүүд нь ихэнх нь ирсэн гэнэ.
Э.Энэрэл дэлхийн дөрвөн том аудитын компанийн нэг болох KPMG аудит ХХК-д монгол салбарт нь ажилладаг. “Дунд сургуулиа төгсөөд манай ангийн хүүхдүүдийн талаас илүү нь Хятадад тэтгэлгээр сурсан. Би Санхүү, эдийн засгийн дээд сургуульд ороод, дараа нь Англи явсан. Бусдаасаа өөр, бараг холбоогүй байсан. Хамтдаа хийдэг зүйлс гэвэл урлагийн үзлэг бодогдож байна. Хичээл тараад бөөнөөрөө хоор дуугаа бэлтгэнэ, нэг ч хүн дутаж болохгүй гэдэг. Бүжиг, хоор дуунд ордог байсан гэв. Ангийнхаа “Хамгийн хамгийн”-аас дурдаач гэвэл “Хамгийн сурлагатай нь гэвэл өөрийгөө хэлнэ. Зарим хүүхэд гэрийн даалгавраа хуулуулаач гэдэг байсан” хэмээн өөрийгөө магтаад авлаа. “Бага ангийн Бо. Туяа хамгийн хайртай багш маань. Манай сургууль нэгээс тавдугаар ангидаа монгол хятад хэлтэй өвөрмонгол багшаар хичээл заалгадаг байсан. Дунд ангиасаа ямар ч монгол хэл мэдэхгүй хятад багш хичээл заадаг байв. “Үй цай” төгсөгчид хүмүүжил, харилцаагаараа ялгардаг” гэж Э.Энэрэл онцолсон шүү.
Харин Э.Жавхлан Шанхайд олон улсын худалдаа, эдийн засгаар төгссөн. Гадаад яаманд ажиллаж байгаад, Засгийн газрын тэтгэлгээр магистрт суралцсан. Тэрбээр дунд сургуульд байхдаа Ану найзынхаа загвар өмсөгч болж байсан удаатай. Ану ахлах ангидаа “Бөртө чоно Гоо марал” загварын уралдаанд түрүүлж байжээ. Эрэгтэй модель нь Э.Жавхлан байв. Ану үндэсний хэв маягтай форм зохион бүтээж байсан түүхтэй. “Анхны үзэсгэлэн дээр нь төслийн менежерээр нь ажиллаж, Анутай их холбоотой яваа юм байна” хэмээн Э.Жавхлан дүгнэж байна. Анугийн хамгийн сайн найз О.Номин. Гэр бүлийн гишүүн шиг болсон найзууд гэнэ. Дүрслэхэд уран зураач мэргэжлээр сурсан чөлөөт уран бүтээлч. Дүрслэх дизайн урлагийн сургуулийн О.Энхтайван багшийн удирдлаганд дөрвөн жил суралцсан гэнэ. Охиныхоо найзын үзэсгэлэнд ирсэн О.Номингийн ээж “Үй цай хүүхдийг сууж сургадаг нь гайхалтай. Энэ хүүхдүүд маань нэгдүгээр ангиасаа орой 19 цаг хүртэл хамтдаа урт хугацаанд хичээл хийж сууж сурсан, тууштай хүмүүс болж хүмүүжсэн. Хүүхдээ асуугдаж гарч ирэхийг нь хүлээгээд, эцэг эхчүүд сургуулийн үүдэнд хүлээгээд сууж байдаг байлаа” хэмээн дурслаа. “Үй цай” сургуулийн захирлууд Д.Цэцэгмаа, Д.Баяраа нар төгсөгчийнхөө үзэсгэлэнг зорин ирж, дурсгалын зүйлс гардуулан, эцэг эхээс нь дутахгүй баярлаж явлаа.
Нэг ангийхны энэ удаагийн гол баатар Ц.Анударьтай ярилцлаа. Тэрбээр “Үй цай” бүрэн дунд сургууль төгсөөд, Ханжоуд байдаг Хятадын урлагийн академийг хувцас дизайны мэргэжлээр төгсөж, Шанхайд хоёр жил ахлах дизайнераар ажилласан. Монголдоо ковидоос болж ирэх хугацаандаа хувцас загвараас контемпорари арт урлаг руу шилжилт хийж, анхны үзэсгэлэнгээ толилуулж байгаа гэлээ.
-“Бусдын тойрогт бүү хүр” гэдэг чухал мессэж. Сэдвээ яаж сонгов?
-Би сэтгэл зүйн эрүүл мэндийг чухалчилдаг. Жилийн өмнө төслийнхөө санааг гаргаж байсан. Надад тулгарч байсан зүйлс бусдад бас тохиолдож байсан эсэхийг мэдэхийг хүсч, сошиалаар судалгаа асуумж явуулсан. Энэ бүхэн зөвхөн надад төдийгүй Монголд өдөр тутам тохиолддог хэвшмэл ойлголт юм байна гэж үзсэн. Энэ сэдвээр үзэсгэлэн гаргах ёстой юм байна гэж ойлгосон. Нидерландын хунтайж Клаусын нэрэмжит соёл урлагийн сангийн тэтгэлэгт төслийн санаагаа илгээж, шагналын эздийн нэгээр тодорсон.
-Бусдын тойрог гэдгийг юу гэж ойлгох вэ?
-Залуу үеийн сэтгэл зүй эрүүл мэндийн асуудлыг урлагаар дамжуулж хөндөж байгаа. Олон нийтийн газар дахь таагүй байдлуудыг гаргаж ирж байгаа юм. Монголд хувь хүний орон зай гэдэг ойлголт байдаггүй. Миний орон зайд яагаад миний зөвшөөрөлгүй халдаад байгаа юм бэ. Зөвхөн биед хүрэхээс гадна үг хэл хандлагаараа бусдын орон зайд халддаг. Энэ бүхэн сэтгэл зүйд сөрөг нөлөөлөх магадлалтай. Хувь хүний орон зайд халдах нь тухгүй мэдрэмж төрүүлдэг ч хүмүүс энэ талаар ярьдаггүй. Энгийн юм шиг хүлээж авсаар тэр нь даамжирч, бусадтай хамаагүй харьцаж болдог юм шиг ойлгодог болсон. Хүн гараараа олон гоё зүйлийг бүтээж болдог. Бас онцгүй зүйлүүдийг ч хийгээд байгаа юм. Олон утгаараа “Гар дор” гэсэн нэрийг өгсөн.
-Өмссөн хувцсаараа энэ санаагаа илтгэхийг хүссэн болов уу, хувцсаа яаж бүтээсэн бэ?
-Баримал хийдэг найзаараа өөрийнхөө биеийн хэвийг авахуулсан, гар нь ч миний гарын хэв. Өөрийнхөө биеийг өөрийнхөө бие дээр өмсч байгаа гэсэн үг. Хувийн орон зайгаа өөрийн гараар хамгаалж байна гэсэн санааг илтгэж байгаа юм.