Үндэслэлгүй хөрөнгөжих гэмт хэргийн талаар хуульч, өмгөөлөгч Г.Оюунцэцэгтэй ярилцлаа.
-Үндэслэлгүй хөрөнгөжих гэмт хэргийг хуульд хэрхэн авч үзэж байна вэ?
-Манай улсын хувьд энэ гэмт хэргийг 2015 оны Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 22.10 дугаар зүйлийн нэг дэх хэсэгт “Нийтийн албан тушаалтан өөрийн хөрөнгө, орлого их хэмжээгээр нэмэгдсэн нь хууль ёсны болохыг үндэслэлтэй тайлбарлаж чадаагүй бол…” гэж үндэслэлгүйгээр хөрөнгөжих гэмт хэргийн шинжийг тодорхойлсноос үзэхэд уг гэмт хэргийн субьект нь зөвхөн нийтийн албан тушаалтан юм.
Нийтийн албан тушаалтан гэдэгт Нийтийн албанд нийтийн болон хувийн ашиг сонирхлыг зохицуулах, ашиг сонирхлын зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх тухай хуулийн гуравдугаар зүйлийн 3.1.4, 4 дүгээр зүйлийн 4.1, Авлигын эсрэг хуулийн дөрөвдүгээр зүйлийн 4.1.1-4.1.9-д тус тус заасан этгээдүүдийг хамааруулан үзнэ.
Үндэслэлгүйгээр хөрөнгөжсөн эд хөрөнгө нь гэмт хэрэг үйлдсэн этгээдийн эзэмшил, ашиглалд бус өмчлөлд байсан нь тогтоогдсон бөгөөд өмчлөгч нь нийтийн албан тушаалтан байх хуулийн шаардлага нь уг гэмт хэргийн субьектийг тодорхойлохоос гадна зөвхөн түүний үйлдэлд эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэх нь Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 1.2 дугаар зүйлийн нэгдэх хэсэгт заасан хууль ёсны зарчмын нэг хэсэг болох “Гэмт хэрэг, түүнд хүлээлгэх эрүүгийн хариуцлагыг энэ хуулиар тодорхойлно”, 1.3 дугаар зүйлийн 3 дахь хэсэгт заасан шударга ёсны зарчмын нэг хэсэг болох “Гэмт хэрэг үйлдсэн хүнд өөрт нь эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэнэ.
Эрүүгийн хариуцлагыг бусад хүнд халдаан хэрэглэж болохгүй” гэсэн ойлголт, агуулгад нийцэх ёстой байдаг.
Харин нийтийн албан тушаалтан өөрийн гэмт үйлдэлдээ төрөл садан, найз нөхөд болон бусад хүнийг ашигласан тохиолдол нь түүний гэмт хэрэг үйлдэх, түүнийгээ нуун далдлах арга тул нийтийн албан тушаалтны гэмт үйлдлийн хариуцлагыг бусад хүмүүст халдаан хэрэглэж болохгүй юм.
-Орлогоосоо давсан хөрөнгөтэй, зарлагатай төрийн албан хаагчид, дарга нарын тухай баримт мэдээллүүд гардаг. Яагаад тэд хариуцлага хүлээхгүй байна вэ?
-Нийгэмд энэ талаар ихээхэн яригддаг боловч энэ мөн л хууль эрх зүйн орчноосоо шалтгаалж байгаа юм. Учир нь манай улс зах зээлийн чөлөөт эдийн засагтай улс. Энэ утгаараа иргэн хүн хэдий хэмжээний орлого олж байгааг төрөөс зохицуулах болон хөрөнгө орлого олох нөхцөлийг хязгаарлах боломжгүй. Ярьж байгаа сэдвийн хүрээнд бол эрүүгийн хуульд энэ гэмт хэрэгт шалгагдах субьектийг тодорхой зааж өгсөн байна.
Нийтийн албан тушаалтны хууль бус орлогын цаана буй үйлдэл, эс үйлдэхүйг нотолж чадахгүй боловч хууль бус орлого олох гэмт явдлыг таслан зогсоох эрүүгийн эрх зүйн энэхүү хэм хэмжээ нь Авлигын эсрэг НҮБ-ын конвенцид тусгагдсан бөгөөд манай улс 2005 онд уг гэрээнд нэгдэж, олон улсын гэрээгээр хүлээсэн үүргээ биелүүлж “нийтийн албан тушаалтан өөрийн хөрөнгө, орлого их хэмжээгээр нэмэгдсэн нь хууль ёсны болохыг үндэслэлтэй тайлбарлаж чадаагүй” тохиолдлыг гэмт хэрэгт тооцож 2012 онд Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 270 дүгээр зүйлд анх хуульчлан тодорхойлж, 2015 оны Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 22.10 дугаар зүйлээр үргэлжлүүлэн эрүүжүүлсэн.
Үндэслэлгүйгээр хөрөнгөжих гэмт хэргийн тухайд албан тушаалтны албаны эрх мэдлээ урвуулсан үйлдэл, эс үйлдэхүйг шалгаж тогтоох боломжгүй нөхцөл байдал үүссэн боловч түүний хөрөнгө хууль ёсных нь орлогоос давсан бол энэ талаараа үндэслэл бүхий тайлбараа нийтийн албан тушаалтан өөрөө гаргах үүрэгтэй.
-Шалгаад хариуцлага хүлээлгэсэн тохиолдол ховор юм биш үү. Энэ асуудал хуулиндаа байна уу?
-Энэ гэмт хэргийг шүүхээр эцэслэн шийдвэрлэгдсэн байдал цөөхөн байгаа. Энэ талд дээр нарийн дүгнэлт хэлэх боломжгүй юм. Жишээ нь, өмгөөлөгч бидний хувьд ихэвчлэн яллагдаг, шүүгдэгч талын эрх ашгийг хамгаалж хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд ордог тул илүү хүний эрх, мөрдөн шалгах ажиллагааны хууль ёсны зарчим, шударга ёсны зарчим талаас нь тайлбарладаг юм.
Нэгэнт манай улс дээр ярьснаар олон улсын гэрээ конвенцид нэгдэн орсон. Энэ үүргээ биелүүлэх ёстой. Нийтийн албан тушаалтан өөрийн хөрөнгө орлого их хэмжээгээр нэмэгдсэн нь хууль ёсны болохыг үндэслэлтэй тайлбарлаж чадаагүй тохиолдлыг үндэслэлгүйгээр хөрөнгөжих гэчихсэн. Манайх дотоодын хуульдаа ч бас энэ тухай хуульчилчихсан. Харин тухайн хүний хамаарал бүхий хүмүүс эд хөрөнгө, өмчлөх эрхтэй.
Энэ эрхэд нь хууль бусаар халдаж, нийтийн албан тушаалтны хувийн байдалд хамаатуулан ойлгож болохгүй гэж үзэж байна.
Энэ нь Олон улсын хүний эрхийн зарчмууд, шударга шүүхээр шүүлгэх, хууль шүүхийн өмнө тэгш эрхтэй байх гэсэнд нийцэх нь чухал юм. Мөрдөн шалгах ажиллагаагаар нийтийн албан тушаалтныг үндэслэлгүйгээр хөрөнгөжсөн нөхцөл байдлыг хөдөлбөргүй тогтоох үүрэгтэй. Гол нь субьектээ зөв тогтоож, үйл баримтандаа эрх зүйн зөв дүгнэлт хийх нь чухал байх.
Шүүхээр шийдвэрлэгдэж байгаа цөөн тохиолдол нь мөрдөн байцаалтад буцах, цагаатгах тогтоол гарсан байгаагаас харахад тухайн хэргийг бүрэн эргэлзээгүйгээр нотолж тогтоож чадаагүй, тухайн гэмт хэргийн субьектийг зөв тодорхойлж чадахгүй байгаа юм болов уу гэж үзэхээр байна.
Тиймээс хуулийн талаас боловсронгуй болгох асуудлыг цагдаа, прокурорын байгууллага энэ тал дээр байр сууриа илэрхийлэх нь зөв болов уу.
-Улсын бүртгэлээр нэг иргэн хувьдаа 60 орчим орон сууц эзэмшиж байгаа мэдээлэл нийгэмд ихээхэн анхаарал татаж байсан. Тухайлбал, ийм тохиолдлын цаана үндэслэлгүй хөрөнгөжсөн нөхцөл байдал байгаа эсэхийг шалгах боломж байдаг уу?
-Авлигын эсрэг хуулиараа нийтийн албан тушаалтан жил бүр өөрийн хөрөнгө орлогыг мэдүүлэх үүрэгтэй. Энэ үүргийнхээ дагуу мэдүүлсэн хөрөнгө орлогод Авлигатай тэмцэх газраас дотоод хяналт шалгалтыг явуулж байгаа. Энэ шалгалтаар дээрх гэмт хэрэг илэрдэг гэж хэлж болох юм.
Өөр байдлаар иргэний хөрөнгө орлогыг энэ зүйл заалтаар шалгах боломжгүй юм. Харин иргэн олох ёсгүй орлого олсон бол Иргэний хуульд заасан үндэслэлээр тогтоолгож болдог.