Монголын цагдаагийн үнэн дүр төрх хэдхэн хоногийн өмнө цацагдсан бичлэгээс тов тод харагдаж байна. Бааранд төлбөрөө төлөхөөс цааргалсан гэх шалтгаанаар хоёр залуугийн нэгийг зодсон бололтой гавлаж унагаад, нөгөөхийг нь зогсоо зайгүй өшигчин, цохиж унагаж байгаа бичлэг хоёр минут орчим боловч үйл явдал нь цаг гаруй үргэлжилсэн бололтой. Хэдий бичлэг цацагдсанаас хойш албаныхан түмэн тайлбар хэлж байгаа ч энэ бол Монголын цагдаа монголчуудаа хүн гэж үздэггүйн нэг жишээ юм. “Энэ үйл явдал хоёр жилийн өмнө болсон. Зодсон хоёр цагдааг ажлаас нь халсан. Хэргийг АТГ шалгаж байгаа” гэх мэт тайлбар бол цагдаагийн дарга нарын арьсаа хамгаалах гэсэн арга ядсан үйл явдал юм.
Улаанбаатарт шөнө дунд хүртэл ажилладаг эрх дархтай баар бол цагдаагийн дарга нарынх байдаг. Тийм бүрэн эрхтэй болохоороо л шөнө цагдаад дуудлага өгч, өнөөх цагдаа нар нь даргадаа үнэнчээ үзүүлэхээр залуусыг тэгж аймшигтайгаар зодоо биз. Үүний дараа хоорондоо үгсэн тохирч, хэргийг тухайн өдрийн албан бүртгэлд оруулаагүй нуусан байна. Эндээс харахад яалт ч үгүй цагдаагийн томчуудын оролцоотой баар саванд ийм хэрэг болжээ. АТГ баарны далд эздийг зарлана гэдэгт найдаж байна.
Баар, нийтийн үйлчилгээний газарт энэ мэт зөрчил бишгүй л гардаг. Тэр тоолонд дуудлагаар ирсэн цагдаа нар ингэж аймшигтайгаар зоддог юм биш байгаа. Архи ууж, хэрүүл зарга үүсгэсэндээ бантаад ихэнх нь цагдаагийн гарын шүүс болоод дуугүй өнгөрдөг байж мэднэ. Бичлэгийн доорх сэтгэгдлүүдээс харж байхад цагдаад зодуулж байсан тухайгаа маш олон хүн бичжээ. Ингэхээр цагдаа нар мань хэдийгээ зодож дээрэлхдэг байдал бүр хэвшил болсон, энгийн үзэгдэл мэт бат бөх суурьшжээ. Болохгүй бол бороохойддог, үүнийхээ төлөө цагдаа, тэдний удирдлагын хэн нь ч хариуцлага хүлээдэггүй. Тэгэх л ёстой юм шиг хээв нэг гар далайдаг. Өнөөдөр ч хананы цаана хэн нэгнийг цагдаа, хүчнийхэн нэвширтэл зодож байж мэднэ.
Тун ойрхны хэдэн жишээ дурдъя.
Жишээ нэг. Тавьсан шаардлага биелүүлээгүй хэмээн хэдэн цагдаа Ц хэмээх иргэнийг олноороо дарж аван, гавлаж баривчилсан хэрэг өнгөрөгч оны арван нэгэн сард шуугиан тарьж байлаа. Үүний хариуд цагдаагаас “Тэр залуу чинь өмнө нь өчнөөн зөрчил гаргасан, ер нь танхай этгээд шүү” гэсэн тайлбар олон нийтэд цацаж байсан юм.
Жишээ хоёр. Сар гаруйхны өмнө төв талбай дээр ковидоор нас барагсдынхаа араас гашуудан зул өргөх даруухан ёслол болов. Хүмүүс тэнд нэг их бужигнаж, олноороо ирээгүй, увж цувж цөөн цөөнөөр ирж зул өргөөд буцаж байсан юм. Гэтэл цагдаа нар дайран орж ирээд зул хүжийг нь авч зугтан бөөн үймээн дэгдээлээ. Тайлбар нь “Ковидтой үед ингэж болохгүй” гэсэн боловч үхсэн хүмүүсийн араас битгий сүржигнэ гэсэн хандлага мэдрэгдээд байв.
Жишээ гурав. Арваад хоногийн өмнө сагсны талбайд бөмбөг тоглож байсан залуусыг мөн л гавлаж баривчиллаа. Маргааш нь “тэд чинь үгэнд орохгүй байсан юм” гэх маягийн зүйл цагдаагаас хэлэв.
Жишээ дөрөв. Өнгөрсөн долоо хоногт машинаараа хүн дайрч хүнд гэмтээсэн гэмт хэргийн бичлэг сошиал орчинд тавьсан залууг баривчилж, байцаалт энэ тэр авч сүрийг үзүүлж байгаа. Мөн л “дайруулсан хүн сүртэй гэмтээгүй” гэх тайлбар шидэхээр зэхэж суугаа бололтой.
За тэгээд замын цагдаа нь буланд нуугдаж зогсож байгаад гэнэт гарч ирээд торгодог, үг хэл үйлдэл, биеийн хэлэмжээрээ дээрэлхэж дарамталдаг гэдгийг хэн хүнгүй л хэлнэ дээ. Бүгд цагдаагийн ийм дарамтыг ямар нэгэн байдлаар амссан байдаг. Зодуулчихаагүй нь их юм учраас дуугүйхэн шиг өнгөрдөг юм.
Ковидын цар тахлаар далимдуулж, цагдаагийн түрэмгийлэл хэрээс хэтэрснийг хэн хүнгүй мэдэрч байгаа байх. Цар тахлын үед цагдаагийн вант улс болсныг эргэж иргэний улс болгохгүй бол удахгүй цагдаа нар Монголыг мэддэг, захирдаг болох шинж бүрэлдээд тогтчихлоо. Өнгөрсөн хоёр гуравхан жилд хотын төвд хэдэн зуун тэрбумын үнэтэй боссон цагдаа, хүчнийхний гантиг орд харшийг харахад цэргийн хунтын дэглэмтэй улсад байгаа мэт санагддаг болоод удлаа. Дээрээс нь Ерөнхий сайд нь Хэнтийнх, цагдаагийн дарга нь мөн Хэнтийнх байж болохгүй. Ийм жалга дов, төрөл садны холбоотой болоод ирэхээрээ л нөгөө хонгил үүсдэг гэдгийг сүүлийн 30 жилийн туршлага бэлээхэн харуулж ирлээ. Тэр хонгилоор дургүйгээ хүргэсэн хэнийг ч болов шулуухан шоронд илгээж болдог гэдгийг бид мэддэг болсон. Ийм учраас Цагдаагийн даргыг дариухан ажлаас нь халах хэрэгтэй байна. Салбарт нь байж боломгүй хэрэг зөрчил байнга гараад байхад хэлгүй, дүлий мэт сууж байдаг Хууль зүйн сайд ч хариуцлага хүлээж огцрох ёстой.
Энэ бүгдийг мэдсээр, харсаар байж зүгээр сууж болохгүй гэдгийг ард түмэн мэдмээрсэн. Дургүйгээ хүрвэл буудаад алчихдаг жишээг Долдугаар сарын 1-ний таван хүний халуун амиар нэрлэж болно. Хууль зөрчсөн хүмүүст хуулийн дагуу арга хэмжээ авдаг болохоос зарц барлаг, дайснаа дарлаж байгаа мэт ард түмэндээ ханддаг цагдаатай байж болохгүй. Цагдаа, хүчнийхний цалин хангамж ард түмний халааснаас гардаг. Гэтэл ард түмэндээ дайсан мэт ханддаг, эрх баригчдыг эзнээ мэт хайрладаг цагдаатай байж боломгүй байна. Цагдаад дээрээсээ доошоо хүртэл нэвт шувт шингэсэн, ард түмэндээ дайсагнадаг үзлийг үндсээр нь өөрчилж шинэчлэхгүй бол монголчууд бороохойны дор боол мэт зодуулсаар байх нь.
Одоо юуны түрүүнд дээрх залуусыг зодсон цагдаа нар, тухайн үед хуйвалдаж бүртгэлд оруулаагүй хүмүүс, дүүрэг, тасгийн дарга нарыг нь ч гэсэн нэрийг зарлаж хариуцлага үүрүүлэх хэрэгтэй байна. Дахин хэлэхэд, Цагдаагийн дарга, Хууль зүйн сайд нь ажлын болоод ёс зүйн хариуцлага хүлээж огцрох ёстой.