Сэтгэл Судлалын Үндэсний Төвийн Гүйцэтгэх захирал Б.Ууганцэцэгтэй ярилцлаа.
-Нийгмээрээ л эерэг байя, гоё байя, гэгээлэг байя гэх боллоо. Гэвч хэт ингэж туйлшрах нь хүнийг өөрийнхөөрөө байхыг хязгаарлаж, улмаар сэтгэлзүйн хямралд оруулах сөрөг талтай гэдгийг сэтгэлзүйчид онцлох боллоо. Эерэг байх гэж хэтэрхий хичээх нь хэр сөрөг үр дагавар дагуулдаг вэ?
-Эерэг сэтгэл зүйтэй байх нь өөрөө зөв л дөө. Яагаад эерэг байх зөв гээд байна гэхээр бодол санаа тогтвортой тайван байх нь чухал юм. Бодол санаа тогтворгүй, хямралтай байх үедээ бид хичээгээд ч эерэг байж чадахгүй. Сэтгэлийн хөдөлгөөн мөн сөрөг болдог. Тиймээс бодол санаагаа тогтвортой байлгавал сэтгэлийн хөдөлгөөнөө тайван тогвортой буюу эерэг байхад нөлөөлнө. Бодол санаа илүү эерэг тайван байх тусам биднээс гарч буй үг, үйлдэл хэвийн байна. Гэхдээ эерэг бай гэдэг үгнээс магадгүй залхаж дургүйцэж байгаа бол аливаад бодитой хандах нь чухал юм. Бодитоор асуудалд хандана гэдэг аливааг илүү байгаагаар нь хүлээж авахад дөхөмтэй. Бодитоор аливаа асуудалд хандана гэдэг маань тухайн нөхцөл байдлаа бид зөв үнэлж дүгнэнэ гэсэн санаа юм.
Аливаа нэг зүйлийг юмс үзэгдлийг тусган хүлээж авахад тухайн хувь хүний хандлагын асуудал чухлаар хөндөгддөг. Хүлээж авахад хүндрэлтэй нөхцөл байдлыг хүмүүс өөр өөрийнхөөрөө тусгаж хариу үйлдэл үзүүлдэг. Асуудалд хэт эерэгээр хандан хүлээж авах, нэг бол хэт сөргөөр хүлээж авах нь аль аль талдаа эрсдэлтэй. Аливаа асуудлыг юмс үзэгдлйг байгаагаар нь хүлээж аваад бодитоор хандаж боловсруулалт хийгээд зөв хариу үйлдэл гаргах нь хамгийн зөв шийдэл юм.
-Тэгэхээр эерэг гэдгээсээ илүү асуудалд бодитой хандах, өөрийнхөөрөө байх нь тухайн хүнийг тайван, амар амгалан байдалд хөтөлдөг гэж ойлгох нь зөв үү?
-Нэг талдаа хүн өөр өөрийнхөө онцлог шинж чанараар, үзэл бодлоор байх нь зөв. Гэхдээ тухайн хүний зөв гэж бодож байгаа зүйлс бусдын хүлээн зөвшөөрөгдөх хэм хэмжээг зөрчөөд байна уу гэдэг л чухал. Өөрийнх нь зөв гэж бодож, үнэлээд байгаа зүйл нийтээр хүлээн зөвшөөрөгдөж чадахаар зүйл мөн үү, аливаа хэм хэмжээг давж байна уу гэдгийг эхлээд бодолцох хэрэгтэй.
Магадгүй бидний хүүхэд би дураараа байх ёстой, дураараа үгээ хэлэх ёстой гэсэн хандлагаар өслөө гэж бодъё. Гэхдээ тэр хүүхэд ирээдүйд айлын эхнэр, нөхөр болоод өрх тусгаарлана. Нэг албан байгууллагад ажилд орж хамт олонтой болоод нийгмийн харилцаанд орно. Ингээд ирэхээр өнөөх би хүссэнээрээ байх ёстой гэсэн хандлага маань өөрт нь эргээд халгаатай болж мэдэх юм. Тэгэхээр өөрийнх нь баримтлаад байгаа зарчим, үзэл бодол бусдад саад болохгүй шинж чанар байна уу гэдгийг бодох хэрэгтэй. Зан чанар маань бусадтай харилцахад, суралцахад саад болоод байвал л бид энэ тал дээр бодолцож эхэлнэ л гэсэн үг. Биднээс гарч буй үг үйлдэл бусдын тайван байдал, сэтгэл санаанд саад учруулахааргүй бол өөрийнхөө байх ёстой л гэсэн санаа.
-Тэгэхээр “эерэг” байх гэдгийг нийгэм хэт туйлширч хүлээж аваад байгаа бололтой. Энэ нь эргээд уйлмаар байгаа ч тэвчээд гаднаа хүчтэй мэт дүр эсгэхэд хүргээд байна уу?
-Тийм. Тухайн хүн “эерэг бай” гэдэг ухагдахуунаа өөрийнхөөрөө хүлээж авч ойлгоод тэрэндээ тохирсон үйлдлийг гаргаж байгааг үгүйсгэхгүй. Уйлж болохгүй тэвчээртэй бай, уурлаж болохгүй инээ гэсэн ойлголт явдаг. Гэвч хүн уйлна, инээнэ, уурлана. Энэ сэтгэл хөдлөлөөрөө дотоод мэдрэмжээ илэрхийлж, гаргаж байх ёстой. Гэтэл хажуудах хүнээ хэт эерэг бай гээд шахаад байхаар өнөөх хүн сэтгэл хөдлөлөө гаргаж чадахгүйгээс болж бачимдах, стрессдэх, хямрах хариу үйлдэл гаргаж эхэлдэг. Хямралд өртөх ч талтай. Тэгэхээр бид юун дээр эерэг байх юм, юун дээр өөрийнхөөрөө байх боломжтой юм бэ гэдгийг ялгаж салгахгүй болохоор хэт туйлшрал ажиглагдаад байна.
Магадгүй эерэг байх гэдэг ойлголтоо бид өөр өөрсдийхөө байр сууринаас тодорхойлоод харилцагч хүмүүстээ өөрийнхөө ойлгосон шаардлагыг тавьж байхыг үгүйсгэхгүй. Эсвэл амьдралын бүхий л юман дээр эерэг байлгах гээд туйлширдаг. Гэтэл бид эерэг, сөрөг аль алиныг нь мэдэрч байдаг мэдрэмжийн амьтан учраас тэрийгээ зөв ойлгож хүлээж авч гадагшлуулна гэдэг чухал болов уу. Нөгөө талаас хүн өөрийгөө илэрхийлэх уйлах, инээх ээлжлэх нь хэвийн сэтгэл хөдлөл юм. Уйлах нь сөрөг сэтгэл хөдлөлөө гаргаж илэрхийлэх нэг боломж. Энэ болгон хязгаарлагдчихаар өөрийн сэтгэл хөдлөл хязгаарлагдаж хиймэл байдал үүсч, зарим хүмүүст өөрийнхөөрөө байж чадахгүй байх эсвэл дарамт болж хувирах ч талтай байдаг.
-Нийгмээрээ сэтгэлзүйн хувьд ингэж шахалт үүсгэх нь ямар хор нөлөөтэй вэ. Түрүүн та хүүхэд дээр жишээ авсантай төстэй хор нөлөөллийг дурдаж болох уу?
-Жишээлбэл, өсвөр насны хүүхдүүдийг битгий асуудал тариад бай. Байгаа юмандаа баярла, битгий ингэж гомдолло гэж ээж, аав нь хэлдэг. Хүүхдүүд өөрийгөө илэрхийлэх, үзэл бодол үнэт зүйлээ олж авах насан дээрээ явж байдаг үе дээр нь хэтэрхий ийм хандлага гаргаад байхаар үүнээс болоод өөрийгөө илэрхийлэх чадвар хумигддаг.
Эсвэл бүр би мэдрэмжээрээ өөрийгөө илэрхийлж болохгүй байна гэдэг бодол рүү түлхчихдэг. Иймэрхүү байдал ажлын байранд ч, хосуудын хоорондын харилцаанд ч ажиглагддаг. Ер нь бол бид амьдралаа бодитой үнэлж байж зөв алхмуудыг хийх ёстой. Хүн байгаа байдал, орчин нөхцлөө зөвөөр үнэлчихвэл эргээд түүндээ тохирсон зөв үйлдэл, шийдвэрүүдийг гаргаж чаддаг. Тэгэхээр тухайн зүйлийнхээ давуу тал, сул талыг анализ хийгээд дадчихвал бидний үг, үйлдэл аяндаа зөв гардаг. Тэгэхгүй таалагдахгүй байхад нь нэгэндээ хүчээр хүлээн зөвшөөрүүлэх гэдэг ч юм уу, эсвэл өөрийнхөө таалагдахгүй байгаа зүйлийг бусад хүнээр хүлээн зөвшөөрүүлэх гээд байгаа нь дарамт үүсгэдэг. Тиймээс хүн бүр адилгүй, хүлэг болгон жороогүй гэдэг шиг өөр өөрийн оюун санаа, үзэл бодолтой хүмүүсийг бодитоор хүлээж авах чухал. Чи нэг юм хэллээ гэхэд нэг хүн уйлж байхад өнөөх нь инээж болно. Хариу үйлдэл адилхан байх албагүй. Аливаад обьектив хандах буюу бодитоор хандах л чухал.