Ажилтны сэтгэл зүйн талаар Сэтгэл судлалын үндэсний төвийн гүйцэтгэх захирал, сэтгэл судлаач Б.Ууганцэцэгтэй ярилцлаа.
-Хүн ер нь шинэ орчинд, шинэ ажлын байран дээр гарахад хэзээнээс дасаж, сэтгэлзүйн хувьд хэвийн болдог вэ. Энэ талаар яриагаа эхэлье?
-Ерөнхийдөө шинэ ажилд орсон хүний сэтгэл зүй жилийн дараагаас тогтвортой болж эхэлдэг. Гэхдээ үүнд ажилтны өөрийн хандлага мөн чухал байдаг. Зарим үед 6 сар болоод л хамт олонтойгоо ойлголцож байхад, заримдаа 12 сарын дараа ч хамт олондоо дасаж өгдөггүй тал бий. Тухайн ажилтан өөрийгөө хэр нээлттэй илэрхийлж сурсан бэ? гэдгээс шалтгаалдаг. Ажил дээрээ чимээгүй байж байгаад гэртээ ирэхээрээ нээлттэй болдог. Энэ нь нэг талаасаа өөрийнхөөрөө байж чадаагүйг харуулж байгаа юм.
-Шинээр ажилтан болж буй залуус хамт олонтойгоо уусахад хэр хугацаа шаарддаг вэ?
-Шинээр ажилд орсон ажилтан 6-12 сарын хугацаанд тухайн ажлын байранд тавигдах шаардлага, дүрэм журам гээд байгууллагын онцлогийг ойлгож эхэлдэг. Хүүхэд төрөөд эхний 12 сарын хугацаанд өөрийн байгаа орчноо таньж мэддэгтэй адил юм.
-Тухайн байгууллага шинэ ажилтандаа хэрхэн хандаж, угтвал эерэг хандлага түгээх вэ?
-Байгууллагын дотоод журам, онцлогоо шинэ ажилтандаа зөвөөр ойлгуулах хэрэгтэй. Харин нөгөөтэйгүүр ажилтан байгууллагаа ойлгоход өөрөө хичээх ёстой. Ер нь хоёр талын хамтын ажиллагаа их чухал нөлөөтэй.
-Их сургуулиа төгсөөд л шууд ажлын талбарт гарсан хүмүүс цөөнгүй байдаг. Анх ажилд ороход ажлын ачааллаас үүдэн сэтгэл хямралд өртөх ч тал бий. Тэд сэтгэл зүйгээ хэрхэн бэлдэх ёстой вэ?
-Нэгдүгээрт, Яагаад энэ ажилд орж буйгаа сайн тодорхойлох. Хоёрдугаарт, цалин аваад тухайн байгууллагад юу өгч чадах вэ гэдгийг ойлгох нь зүйтэй. Юу өгөх вэ гэхээр ямар нэгэн материаллаг зүйл бус тухайн шинэ ажилтны хандлага ямар вэ? байгууллагынхаа хөгжил, үйл ажиллагаанд ямар хичээл зүтгэл, сэтгэлтэйгээр ажиллах гэдэг асуудал юм.
| Гагцхүү цалин авахын тулд ажиллана гэсэн ойлголттой байж болохгүй. Энэ нь байгууллагын соёлыг эвдэх талтай байдаг. Тэгэхээр харилцан ойлголцол чухал үүргийг гүйцэтгэнэ гэсэн үг. |
Шинэ ажилтан гэдэг ажлын байран дээр гарч үзээгүй байдаг тул өөрийнхөө сэтгэл хөдлөлийг шууд илэрхийлэх ч тал бий. Ажил дээр гарсан сөрөг хандлагаа гэрийнхэндээ гаргадаг. Эсвэл эсрэгээрээ хувийн харилцаанд үүссэн асуудлаа ажил дээрээ гаргах гэх мэт түгээмэл алдаа бий. Тиймээс ажил амьдралаа ялгаж сурах нь зөв юм.
-Үүнд хэрхэн менежмент хийх хэрэгтэй вэ?
–Хамт олны хурал томоохон байр суурийг эзэлдэг. Ажилтан өөрийнхөө хийж бүтээсэн зүйлийг бусдад тайлагнана гэдэг нэг талын оролцоог илэхийлдэг. Энэ зүйл дээр нэг л юм дутагдаад болохгүй байна. Тиймээс та нарын тусламж хэрэгтэй байна гэдгийг хамт олондоо нээлттэй хэлэх хэрэгтэй. Мөн нөгөө талаас шинэ ажилтан гээд үгийг нь сонсохгүй, авч хэлэлцэхгүй бол харилцаанд асуудал үүсэх эрсдэлтэй. Тиймээс аль аль тал нь харилцан хүндэтгэлтэй байж ойлгох нь чухал.
Шинэ ажилчдын хувьд тэр болгон асуудлаа ярихгүйгээс болоод сүүлд нь өөрөө ямар нэгэн асуудалд орох нийтлэг тал ажиглагддаг. Тэгэхээр болохгүй байгаа асуудлаа удирдагчдадаа хэлэх, зөвлөгөө авч байх нь сэтгэл зүйд эерэгээр нөлөөлдөг.
-Оюутан байхдаа дадлага хийх нь тухайн хүнийг ажлын байр, орчинд нь эртнээс дасгаж буй нэг хэлбэр мөн үү?
-Ялангуяа ажлын байран дээр гарахдаа эртнээс бэлдэхийн тулд дадлагажих боломжуудыг оюутнууд маань эрэлхийлэх хэрэгтэй. Ажил олгогчид ч гэсэн тэднийг мэргэжлийн дагуу дадлагажуулах ёстой. Оюутан ирлээ гээд хэрэггүй зүйлд явуулах тохиолдол бий. Энэ нь учир дутагдалтай. Тиймээс мэргэжлийн дагуу боловсон хүчнээ бэлдэх нь цаашид сайжрах боломжийг бий болгодог. Мэргэжлээрээ дадлага хийсэн оюутан, дадлага хийгээгүй оюутантай харьцуулахад илүү мэдлэг туршлагатай байдаг.
-Шинэ ажилтнаа ажлаар дарж, хэт ачаалалтай ажиллуулах нь урмыг нь мохоодог гэдэг…?
-Ажил олгогч хоёр талтай. Үнэхээр аливаа зүйлийг сургах гэсэн чин хүсэлтэй ачаалал даах чадварыг нэмье, багаар ажиллахад чадварт суулгая гэх үүднээс ажиллуулдаг бол нөгөө тал нь шинэ боловсон хүчнээ таних боломжийг алдаж, урмыг нь мохоож байдаг. Тиймээс шинэ ажилтныг хэрхэн сорих, яаж чадварыг нь таних, шаардлагатай ур чадварыг нь ямар аргаар хөгжүүлэх зэргийг зөв тодорхойлж байж эрсдэл үүсгэхээс сэргийлнэ.
-Хэрвээ шинэ ажилтан стресс, депресст орсон бол ямар арга хэмжээ авах вэ?
-Юунаас болж стресст өртөв гэдгээ эхлээд дүгнэх шаардлагатай. Хамт олон удирдлагаасаа болсон бол түүнийгээ илэрхийлж хэл. Мөн хувийн шалтгаан байж болдог. Хүмүүс ихэвчлэн ажлаасаа шалтгаалаад стрессдээд байна гэж боддог. Энэ нь зарим үед хувийн амьдралаас болж стресс үүссэн байдаг. Тэгэхээр дээр хэлсэнчлэн үүнийгээ ялгах нь зөв арга зам юм.
–Ажилдаа удаан хугацаагаар сэтгэл ханамжгүй явснаар ажлаас халширдаг тал ажиглагддаг. Тэгэхээр ажилтан ямар хандлагатай байвал таагүй мэдрэмжийг дарж, эерэг мэдрэмжээ хадгалж чадах вэ?
-Ажлаасаа халшрахгүй байхын тулд хэд хэдэн зүйлсийг анхаарах хэрэгтэй болно. Үүнд, Тухайн мэргэжлээ өөрийн хүслээр сонгосон уу? Дуртай ажлаа хийж байгаа юу?, Хоёрдугаарт, Ажил болон амьдралаа хэр ялгаж, салгадаг вэ. Ажлаа гэртээ авч очдог уу эсвэл гэрийнхээ асуудлыг ажил дээрээ авч очдог уу?, Гуравдугаарт, Өөрийнхөө сонирхолтой, дуртай зүйлийг хийх цагийг өөртөө гаргадаг уу. Нөгөө талаасаа стрессээ хэрхэн зохицуулдаг вэ?, Дөрөвдүгээрт, Байгууллагын ажилтан талаасаа өөрийгөө хөгжүүлэхэд цаг гаргадаг уу? зэрэг асуудал яригдана.
Харин эерэг хандлагатай байхын тулд эхлээд тухайн ажилтан өөрийн сэтгэл хөдлөлөө зөв илэрхийлж чаддаг байх хэрэгтэй. Зарим хүмүүс сэтгэл хөдлөлөө зөв илэрхийлнэ гэхээр нуух, дарах гэж ойлгодог. Үнэндээ өөрт төрсөн мэдрэмж, сэтгэл хөдлөлийг маш зөвөөр илэрхийлдэг, стресстэй бухимдалтай байгаа бол түүнийгээ зохицуулж удирддаг өөрийн гэсэн аргатай байх нь хамгийн чухал.
-Энэхүү ярилцлагыг уншиж буй шинээр ажилтан болсон, болох гэж буй залууст хандаж ямар зөвлөгөө өгөх вэ?
-Үнэхээр энэ ажлыг хийгээд аз жаргалтай байж чадах уу гэдгээ тунгаан бодох хэрэгтэй. Хэрвээ тийм бол сэтгэл зүрхнээсээ ажиллаж, амжилт гаргахыг хичээ. Аз жаргалгүйгээр ажлаа хийдэг бол өөрийнхөө дуртай зүйлийг хийх хэрэгтэй гэж зөвлөмөөр байна.
Д.Отгонтуяа