УИХ-ын Нийгмийн бодлогын байнгын хорооны хуралдаанаар Хөдөлмөрийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийн анхны хэлэлцүүлгийг хийж байна.

Төслийг Засгийн газар 2018 оны гуравдугаар сарын 26-ны өдөр өргөн мэдүүлжээ.

Хуулийн төслийг баталснаар хуулийн хамрах хүрээ өргөжих, ажил олгогч болон ажилтны хуулиар хамгаалагдах эрх, хүлээх үүрэг тэнцвэржиж, хөдөлмөрийн хууль тогтоомжийг хэрэгжүүлэх, хянах механизм, нийгмийн түншлэлийн тогтолцоо оновчтой болох бөгөөд Хөдөлмөрийн тухай хуулийг олон улсын конвенцид нийцүүлснээр дэлхийн худалдааны гишүүн орныхоо хувьд хүлээж байгаа үүрээ биелүүлэх, Европын холбооны GSP+ зэрэг гадаад худалдааны тарифын хөнгөлөлтийг цаашид үргэлжлүүлэн эдлэх, хөдөлмөр эрхлэлтийн хүрээнд бий болсон хөдөлмөрийн шинэ харилцааны зохицуулалтыг хуульд тусгаснаар хөдөлмөр эрхлэлт нэмэгдэх зэрэг олон ач холбогдолтой гэжээ.

Хөдөлмөрийн тухай хуулийг 1999 он шинэчлэн баталснаас хойш 24 удаа нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан байна.

Хэлэлцүүлгийн үеэр УИХ-ын гишүүн Л.Энх-Амгалан хэд хэдэн асуудал хөндөж асуулт тавьсан юм. Ажил, хөдөлмөр эрхэлж буй иргэдийн эрх ашгийг хэрхэн хамгаалах, цалин хөлсний хэмжээ болон хөдөлмөрийн маргааныг хэрхэн шийдвэрлэж хуулинд заагдах талаар Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайд С.Чинзориг-оос тодрууллаа.

УИХ-ын гишүүн Л.Энх-Амгалан ярихдаа: Хөдөлмөрийн хуулийг хэлэлцэхийг дэмжиж байгаа. Хөдөлмөрийн хуулийн хэрэгжилттэй холбоотой судалгаа, олон улсын хөдөлмөрийн байгууллагын зөвлөмжүүдийг уншсан. Хуулийг шинээр батлахаар өнөөдөр Монгол Улсад ажиллаж хөдөлмөр эрхэлж байгаа 1,2 сая хүний эрх ашиг хамгаалагдаж чадаж байна уу? Өнөөдөр 1,2 сая хүн ажил хөдөлмөр эрхэлж байгаагаас албан бус секторт 223,000 хүн ажиллаж байна. Албан бус секторт ажиллаж байгаа хүмүүсийн эрх ашгийг хангаж чадаж байна уу, гэхээр бас л Хөдөлмөрийн хуулиар хангаж чадахгүй байна.

Уг хуулиар хэдэн хувийнх нь эрх ашиг хамгаалагдаж чадах вэ, тооцоо судалгаа байна уу? Монгол Улс цаашдаа цалин хөлсний шинэ тогтолцоонд зайлшгүй шилжих ёстой. Хувийн хэвшлийн томоохон компаниуд цалин хөлсний шинэ тогтолцоонд шилжсэн. Гэтэл өнөөдөр төрд ажиллаж байгаа хүмүүс, хувиараа хөдөлмөр эрхлэж байгаа иргэд, албан бус секторт ажиллаж байгаа хүмүүсийн цалин хөлсний тогтолцоо хуучнаараа явж байгаа. Шинэ тогтолцоонд шилжихэд ямархуу дэвшилт ахиц гарах вэ?

Монгол Улсын нэг цагийн хөдөлмөрийн хөлсний хэмжээ ижил төстэй орнуудаас хамгийн доогуур байдаг. Цагийн хөлсний тогтолцоонд шилжвэл ямар давуу тал ямар эрсдэл байна вэ?

Хөдөлмөрийн маргааны асуудал. Бусад улсуудын чиг хандлагыг харахад хөдөлмөрийн маргаанаа дангаараа шийддэг хөдөлмөрийн хуулийн шүүхүүд бий болж байна. Манай улс1,2 сая ажилтантай мөртлөө хоёр хуулиар шийдэж байгаа. Нэг нь хөдөлмөрийн хуулиар маргаанаа шийддэг. Нөгөө нь иргэний хуулиар маргаанаа шийддэг. Маш ойлгомжгүй нөхцөл байдал үүссэн. Хоёр хуулиар маргаанаа шийддэг хөдөлмөрийн маргаан жил ирэх тусам өсөж байгаа, цаашдаа ч өснө. Энэ асуудлыг бид нар ямар тогтолцоогоор шийдэх ёстой вэ? Маргаан шүүхээр явсаар байгаад маш их цаг хугацаа зардал шаардсан тогтолцоотой улс орон болчихсон байна. Цалин хөлсний тогтолцооны асуудлууд, хуулийн хамрах хүрээний асуудлууд, хөдөлмөрийн маргааны асуудлууд. Энэ асуудлууд яаж шийдэгдэх вэ? Ажилгүйдлийн даатгалын сангаас тэтгэмж авч байгаа хүмүүсийн тоо жил бүр өсөж байна. 2017 онд 21000 иргэн гэнэт халагдсаныхаа төлөө 34 тэрбум төгрөгийн тэтгэмж авсан. Зайлшгүй үүссэн нөхцөл байдлыг дангаараа шийдэж чадах хууль орж ирж чадаж байна уу хэмээн асуулаа.

Түүний асуултанд Хөдөлмөр,нийгмийн хамгааллын сайд УИХ-ын гишүүн С.Чинзориг ийнхүү хариуллаа.

Л.Энх-Амгалан гишүүнтэй санал нэг байгаа. Манай ажиллагсад 1,2 сая. Үндэсний статистикийн тооцоогоор 400 мянган хүн албан бус секторт ажиллаж байгаа гэсэн судалгаа бий. Өөрөөр хэлбэл иргэд өөртөө ажлын байр бий болгож байна. Хөдөлмөрийн тухай хууль бол ажилтан ажил олгогч хоёрын хооронд хөдөлмөр эрхлэлтийн харилцаа үүссэнтэй холбоотой. Уг асуудлыг зохицуулдаг хууль учраас хувийн хэвшилд албан бус секторт ажиллаж байгаа ажил эрхлэлттэй холбоотой асуудлыг бүрэн шийдэж чадахгүйтэй санал нэг байна. Нийт ажиллагсдын ихэнх хувь нь албан бус секторт ажилладаг. Эдгээр иргэдийн нийгмийн хамгаалал,хөдөлмөрийн аюулгүй байдал эрүүл ахуйтай холбоотой хуульд өөрчлөлт оруулж эрх ашгийг хамгаалах асуудал яригдана. Цалин хөлсний тогтолцоотой асуудалд мөн санал нэг байна. Засгийн газраас цалин хөлсний одоогийн тогтолцоонд өөрчлөлт оруулах талаар зарим шинэчлэлүүд хийж байгаа. Олон улсын байгууллагуудтай хамтранэрүүл мэндийн салбарт ашигтай цалин хөлсний ажлын байрны үнэлгээ хийсэн. Төрийн албан хаагчид бүгд адил цалин авдаг тогтолцооноос салах цаг нь болсон. Ажлын байрны нөхцөл, ажлын ачаалал, ур чадвар, үр дүнгээсээ хамаарсан цалин авдаг тогтолцоо руу орох талаар ажиллаж байна. Эрүүл мэндийн салбарт ажиллагсдын ажлын байрны нөхцөлийн судалгаа дууссан. Засгийн газарт танилцуулна. Эрүүл мэндийн салбарт хийсэн судалгааг харахад нярайн эмч, мэс заслийн эмч, нойрсуулагч эмч, сувилагч гэсэн дөрвөн ажлын байр хамгийн өндөр ур чадвар шаардсан, ачаалалтай гэсэн судалгаа гарсан.

С.Чинзориг: Ажлын ачаалал, ур чадвараасаа хамаарч цалин хөлс авдаг байх хэрэгтэй. Хөдөлмөрийн маргаан сүүлийн жилүүдэд маш ихээр нэмэгдсэн. Бид шинэ хуулиар хөдөлмөрийн маргаантай асуудлыг хөдөлмөрийн сонирхлын маргаан, хөдөлмөрийн эрхийн маргаан гэж хоёр ангилж хуулинд оруулна. Шүүхээс хөдөлмөрийн тухай хуулийн маргаантай асуудлууд анхан шат дээр шийдвэрлүүлж байгаагийн 4,5 хувь нь байна гэсэн судалгаа байна. Давж заалдах шатны шүүхээс гарч байгаа шүүхийн шийдвэрийн 22 хувь нь хөдөлмөрийн тухай хуулийн маргаантай холбоотой асуудал байгаа . Шат ахих тусмаа хөдөлмөрийн маргаан байсаар байна. Хөдөлмөрийн маргаантай холбоотой асуудлыг шийдэх, боловсронгуй болгох хэрэгтэй. Хөдөлмөрийн эрхийн маргаантай холбоотой асуудлыг эхний ээлжинд ажилтны төлөөлөгчид, аж ахуй нэгжүүдэд хөдөлмөрийн маргаан таслах комисс байгуулж ажиллах саналтай байгаа. Шүүхийн шатанд очихгүйгээр комисс дээр шийддэг байхаар хуулинд оруулж байна. Энэ комиссын шийдийг эс зөвшөөрвөл шүүхийн шатанд асуудлаа шийдүүлдэг байхаар хуулинд оруулж байгаа юм хэмээн тайлбарлав.

Б.НОМИН-ЭРДЭНЭ

Монгол Улсын Их Хурлын дарга М.Энхболдод өнөөдөр (2018.03.26) Улсын Их Хурлын гишүүн, Засгийн газрын гишүүн, Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайд С.Чинзориг Хөдөлмөрийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг өргөн барилаа. Монгол Улсад хөдөлмөрийн харилцааг анх 1925 онд “Аливаа хүчин үнэлэгчдийн дүрэм”-ээр зохицуулж байсан нь хөдөлмөрийн харилцааны эрх зүйн үндсийг тавьсан бөгөөд 1930, 1933, 1934, 1941, 1973, 1991, 1999 онд баталсан Хөдөлмөрийн тухай хуулиуд нь тухайн цаг үед улс орны нийгэм, эдийн засгийн байдал, өөрчлөлттэй уялдуулан хөдөлмөрийн харилцааны асуудлыг зохицуулж ирсэн.

Хөдөлмөрийн тухай хууль 1999 онд шинэчлэгдэн батлагдаж, хүчин төгөлдөр болсноос хойш нийт 24 удаа нэмэлт, өөрчлөлт оруулжээ.Уг хууль нь төрөөс хөдөлмөрийн харилцааг дангаар зохицуулах үүрэг солигдсон шилжилтийн үеийн хөдөлмөрийн харилцааг тухайн үеийнхээ нийгэм, эдийн засгийн өөрчлөлт, шаардлагад нийцүүлэн зохицуулсан бөгөөд хөдөлмөрийн хамтын гэрээ, хэлэлцээр, хамтын маргаан, ажил олгогч, ажилтан хоорондоо хөдөлмөрийн харилцааны нөхцөлөө тохиролцох, хөдөлмөрийн удирдлагын хоёр болон гурван талт зөвшлийн эрх зүйн үндсийг бий болгосон юм.

Хөдөлмөрийн тухай хууль нь шилжилтийн үеийн хөдөлмөрийн харилцааг зохицуулахад өөрийн үүргээ хангалттай биелүүлж ирсэн хэдий ч зах зээлийн эдийн засгийн өнөөгийн нөхцөлд тавигдаж байгаа хөдөлмөрийн харилцааны шаардлагыг бүрэн хангаж чадахгүй байна. Иймд Хөдөлмөрийн тухай хуулийн хамрах хүрээг өргөжүүлэх, хөдөлмөрийн зах зээл, хөдөлмөрийн харилцааны өнөөгийн байдал, олон улсын хэм хэмжээ, чиг хандлагад нийцүүлэх хэд хэдэн шаардлагын улмаас уг хуулийн төслийг боловсруулжээ.

Хуулийн төсөлд дараах зарчмын шинжтэй асуудлыг тусгасан байна. Үүнд:

1.Хөдөлмөрийн тухай хуулийн зохицуулах харилцаа, хамрах хүрээг өргөтгөн хөдөлмөр эрхлэлтийн харилцааны шинж бий болсон үеэс хөдөлмөрийн харилцаа үүссэнд тооцож, хөдөлмөрийн хууль тогтоомж үйлчлэхээр төсөлд тусгасан.

2.Ажил олгогч болон ажилтны хуулиар хамгаалагдах эрх, хүлээх үүргийг тэнцвэржүүлэх зорилгоор хуулийн төсөлд ажилтны хөдөлмөрийн харилцаан дахь суурь эрхийг заахаас гадна ажил олгогчийн өмнө зайлшгүй хүлээх үүргийг тусгажээ.

3.Олон улсын хөдөлмөрийн суурь эрх болох эвлэлдэн нэгдэх, ялгаварлан гадуурхахгүй байх, хүүхдийн хөдөлмөрийг хязгаарлах, хөдөлмөрийн харилцаанд дарамтыг хориглох, албадан хөдөлмөрийг хориглохтой холбоотой зохицуулалтыг нарийвчлан оруулсан байна.

4.Хөдөлмөрийн гэрээг хугацаатай байгуулах тохиолдлыг тодорхой болгож, байнгын ажлын байранд хөдөлмөрийн гэрээг хугацаагүй байгуулахаар зохицуулсан.

5.Хөдөлмөрийн зах зээлд шинээр бий болсон хөдөлмөр эрхлэлтийн гурвалсан харилцаа, бүтэн бус цагаар ажиллах, зайнаас ажиллах, жасаагаар ажиллах зэрэг харилцааны онцлог зохицуулалтыг тусгажээ.

6.Цалин хөлсний зохицуулалтын тухайд ажилтны цалин хөлсийг ур чадвар, мэргэшлийн зэрэгтэй нь уялдуулан олгох, мэргэшлийн зэргийг улсын хэмжээнд хүлээн зөвшөөрөх тогтолцоог бий болгох, түүнчлэн бүтэн бус цагаар ажиллах ажилтны цалин хөлс, ээлжийн амралт зэрэг зохицуулалтыг хуулийн төсөлд тус тус тусгаж өгчээ гэж УИХ-ын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээлэв.