БНХАУ-ын Тунляо хотын ерөнхий боловсролын сургуулиудад монгол хэлээр хичээллэхгүй байх заавар өглөө гэх мэдээлэл зургадугаар сарын эхээр гарч, цахим ертөнцөд олон хүмүүсийн дургүйцлийг хүргэж байсан юм. Тус хотод Өмнөд Монголын хагас сая гаруй иргэн суурьшдаг аж. Бид энэхүү мэдээллийн дагуу Өмнөд Монголын их сургуулийн монгол хэл шинжлэлийн бакалавр, Хүмүүнлэгийн Ухааны Их сургуулийн сэтгүүл зүйн магистр Э.Болормаатай ярилцлаа.
-Өмнөд Монголын Тунляо хотод шинэ хичээлийн жилээс эхлэн монгол хэлээр хичээллэхгүй байх гэсэн заавар өгсөн гэсэн яриа яваад байна. Энэ үнэн үү?
-Яг тийм заавар, албан ёсны бичиг материал өгөөгүй. Гэхдээ тийм яриа гарсан. Хятадын боловсролын яамны сайд Өмнөд Монголд ирээд Тунляо хотоос эхлээд хос хэлний боловсролын системтэй болгоно. Нэг ёсондоо хятад хэлээр хичээллэнэ.
Монгол хэлийг дагалдуулж явна гэсэн утгатай зүйл ярьсан. Гэхдээ албан ёсны бичиг, материал одоохондоо байхгүй.
-Энэ асуудал яригдсан үе найр наадамтай давхцаж таарсан учир дарагдаад өнгөрсөн. Өнөөгийн нөхцөл байдал ямархуу байгаа вэ?
-Өмнөд монголчууд бүгд хос хэлний сургалтын бичиг, материал гаргаад есдүгээр сараас хэрэгжүүлж эхлэх юм байна гэж ойлгоод цахим сүлжээгээр эсэргүүцлээ их илэрхийлсэн.
“Монгол хэлээ хамгаалъя” гэсэн уриалга ч гарсан. Тайван жагсаал хийсэн үгүйг нь сайн мэдэхгүй байна. Одоогийн байдлаар албан ёсны бичиг байхгүй учраас энэ жилдээ намжих төлөвтэй байна гэсэн яриа дуулдсан. Тэгэхээр одоогоор сүртэй эсэргүүцэл үзүүлэхгүй л байна. Гэхдээ хүмүүс монгол хэлээ хайрлаж хамгаалъя, өдөр тутамдаа эх хэлээрээ ярья, монгол сургуулийн монгол хэл бичгийн боловсролын системийг өөрчлөхгүй байя гэсэн зорилгод нэгдэн ухамсарлаж илүү дархлаа сууж байна.
-Хэл гэдэг бол тухайн үндэстний дархлаа шүү дээ. Төрөлх хэлээр нь хичээл оруулахгүй гэсэн яриа гарсанд та хувьдаа ямар байр суурьтай байгаа вэ?
-Монгол хүн болж төрсний хувьд төрөлх хэл гэдэг бол хамгийн үндсэн суурь зүйл. Тэр ч утгаараа монгол хэлний боловсролын систем өөрчлөгдөх ёсгүй. Өмнөд Монголд сургуулийн өмнөх боловсролоос эхлээд доктор хүртэлх боловсролын систем монгол хэл дээр тулгуурладаг. Энэ байдлаар олон ч мундаг эрдэмтэн мэргэд төрсөн. Тийм ч учраас би энэ системийг сайн систем гэж ойлгодог. Миний хувьд монгол хэлний хэл шинжлэлийн мэргэжлээр сурсан учраас нутаг нутгийн аялга, авиа зүй бүрэн бүтэн хэвээр хадгалагдаж үгсийн баялаг утга учир тэр бүхний үнэ цэнэ хэвээр байгаасай л гэж хүсдэг.
-Хэлний хэрэглээ багасах тусам тухайн хэл мөхдөг. Үндэстний хэл мөхнө гэдэг соёл, сэтгэлгээ, түүх үгүйрнэ гэсэн үг шүү дээ. Хүүхдүүд багаасаа монгол хэлээ үзэхгүй байна гэдэг олон зүйлд сөрөг нөлөөтэй байх?
-Монгол хэл бол зөвхөн монголчуудын өв бус дэлхийн өв хөрөнгийн нэг хэсэг. Тийм учраас монгол хэлийг яруу тансгаар авч үлдэх нь бидний үүрэг. Хэрэв Хятадын боловсролын яамнаас албан ёсны бичиг материал буулгаж хэрэгжүүлээд хятад хэлээр хичээл ороод эхэлбэл Өмнөд Монголд гэлтгүй монгол хэл хэрэглэдэг хүн бүхэнд асар том хохиролтой. Ер нь Өмнөд Монгол өдий хүртэл босоо монгол бичгээ хадгалж, өвлөж, хэрэглэж байгаа хамгийн том нутаг шүү дээ.
-“Хос хэлний сургалт”-ыг эсэргүүцсэнд ар Монголын зохиолчид нэгдэж өөрсдийн байр суурийг илэрхийлсэн шүү дээ. Зохиолч, орчуулагч “Тагтаа паблишинг” хэвлэлийн газрыг үүсгэн байгуулагч Б.Баясгалан уран бүтээлч залууст хандаж эсэргүүцэхийг уриалж, челленж хүртэл өрнүүлсэн. Үүнд ямар хандлагатай байгаа бол?
-Хос хэлний боловсролын систем эхлүүлнэ гэсэн яриа гарахар Ар, Өвөр Монголд аль алинд нь ихээхэн эсэргүүцэл гарсан. Тэр дундаа ар монголчууд бүх Монголчуудынхаа өмнөөс монгол хэл, үсэг бичиг, үр хойчоо монголоороо байлгах, чинхүү зүрх сэтгэлтэй хүмүүс нэгдэж уриалга гарган, өөрсдийн байр суурийг илэрхийлсэнд бид их баяртай байна. Өөр газар байрласан ч бид элэг нэгт монголчууд шүү дээ.
-Монгол уламжлал, ахуй, соёлыг өмнөд монголчууд чинхүү сэтгэлээр хадгалж дээдэлдэг. Монголоо гэсэн дархлаа илүү байдаг юм болов уу?
-Өмнөд монголчууд ахуй соёл, үсэг бичгээ илүү дээдэлдэг шалтгаан нь бид уламжлалт соёлоо гээгээгүй, тэр дундаа уйгаржин бичгээ орхигдуулаагүйтэй их холбоотой. Үүнээс гадна өөр улсад харьяалагдаж байгаа учраас бид монголчууд шүү гэсэн дархлаа илүү байдаг болов уу. Өөр өөр улсад оршин сууж тухайн соёлынхоо нөлөөнд бага сага уусах нь мэдээж. Тэгсэн ч ямар зүрх сэтгэлтэй, юугаа хамгаалж үлдэхийг хүсдэг вэ гэдгээ дэлхийд цаг ямагт таниулж байх хэрэгтэй. Тиймээс бид хүүхдүүдээ багаас нь хэл, соёл, түүх, хүмүүжил дээр нь сайн суралцуулах хэрэгтэй юм болов уу. Ер нь аль нэг улсын ямар харьяалалтай байх нь тийм ч чухал биш. Хамгийн гол нь Монголын түүхээ судалдаг, удам судраа мэддэг, үг хэл, үсэг бичгээ хэрэглэдэг л бол монгол хүн гэж ойлгох хэрэгтэй. Түүнээс биш хэн нэгнийгээ ямар нэгэн байдлаар гадуурхдаг байдал бидний үеэр дуусаг гэж боддог шүү. Базаад хэлэх хамгийн гол санаа бол монгол бичиг, түүх соёлоо хамгаалах нь бүх монголчуудын үүрэг хариуцлага юм шүү.
С.ЛХАМСҮРЭН