Цахим орчинд “Элийрэгч” нэрээр олонд танигдсан иргэн Ц.Уянгатай ярилцлаа.
Сайн байна уу. Та Монголоос хэзээ гарсан бэ?
-Би Тайландын Чан мая хотод байна. Өнгөрсөн оны арван нэгдүгээр сард Улаанбаатараас гарсан. Энд гацаад зургаан сар гаруй болж байна.
-Өнгөрсөн долоо хоногт УИХ-ын ээлжит сонгууль болж өндөрлөлөө. Таны хувьд үр дүнтэй санал нийлэхгүй байгаагаа цахим хаягаараа мэдэгдэж байсан. Энэ талаараа тодруулахгүй юу?
-Хүлээлтээс тэс өөр үр дүн гарсан. Сонсоод л шоконд орчихсон. Одоо харьцангуй хүмүүсийн бухимдал, эмоц дарагдсан байна. Монголын ард түмэн л ийм сонголт хийсэн юм байлгүй дээ. Мажоритар систем нь массын санал хувааж, нэг намыг давамгай гаргахад тохиромжтой байдаг. Тойргийг нь л томсгосноос биш мажоритар системээр явж байгаа шүү дээ. Томсгосон мажоритар систем нь нэг намд санал төвлөрүүлэхэд нэн тохиромжтой, жижиг нам эвсэл, бие даагчдад боломж хомс олгодог. Миний хувьд сонгуулийн дүнд хар төрж л байгаа.
-Сонгууль шударга бус явагдсан гэж хардаж байна уу та?
-Саналын хуудас, санал өгсөн хүний тоо зарим тойргуудад зөрөөд байгаа нь том асуудал. Мөн олон мянган хүнийг зургаан сар орчим хилийн гадна гацаачихаад иргэдээ татах тал дээр хойрго хандаж байгаа нь үнэмшил муутай санагдаж байна. Хойд хөрш халдварын голомтоос оюутнуудаа татсан шүү дээ.Ийм байж халдвар тархаагүй газраас иргэдээ татахгүй хойрго хандах юм. Халдвар авахыг нь хүлээгээд байгаа юм уу, үүнийг огт ойлгохгүй байгаа. Хилийн гадна байгаа хүмүүсийн саналыг ашиглаж байх боломжтой гэж хардаж байна.
-Нэр дэвшигчид сонгогчдод мөнгө тараасан, бие даан нэр дэвшигчдийн саналыг дарсан зэрэг зөрчлүүд гарсан байна лээ.
-Эргэлзээтэй тойргуудад гараар тооллого явуулаад сонгууль будилаантуулсан хөдөлшгүй баримт илэрвэл сонгуулийг хүчингүй болгож дахин явуулах нь зөв гэж үзэж байна. Ирэх намар орон нутгийн сонгуультай нэгтгээд явуулах боломжтой. Орон нутгийн сонгуулийг мажоритароор явуулбал бас л улаан хэрүүл болох нь энэ удаагийн үр дүнгээс харагдаж байна. Өөр систем хэрэгтэй. Нэг намын гарт орчихлоо шүү дээ. Сонгууль дахин явуулахад мөнгө төсөв үрлээ гэж шүүмжлэх л байх. Сонгууль будилаантуулсан хүмүүсийг дөрвөн жил дээрээ залж идүүлж, уулгаж байснаас хэдэн төгрөг зарлагадаад дахин сонгууль хийхэд болохгүй зүйл юу байна. Тэр байтугай л хулгай хийж ард иргэдийг боломжоос хумсалдаг биз дээ. Цахимд дэлгэгдсэн баримтууд баталгаатай бол сонгуулийг дахин явуулах хэрэгтэй.
Мөн гадаадад гацсан иргэд санал өгч чадаагүй. Гэртээ харих хүсэлтэй 10 мянган иргэн байгаа болохоос биш гадаадад 250 орчим мянган монголчууд байгаа шүү дээ. Эдгээрийн саналыг ч ашиглаж сонгууль будилаантуулсан байж болно.
-Халдвартай газраас иргэдээ татах нь дотооддоо халдвар тархах эрсдэлийг нэмэгдүүлдэг гэж үзэх хүн олон байна лээ…
-Халдварын голомт ОХУ-аас оюутнуудаа татахад л огцом өссөн. ОХУ-ын тал хэдэн хүүхдийг автобусанд чихээд хил рүү авчраад хаячихсан байсан. Ийм нөхцөлд халдвар авах нь ойлгомжтой биз дээ. Хамгийн гол нь халдвар аваагүй иргэдийг хилийн гадна олон сараар гацааж байгаа нь сэжиг төрүүлж байгааг дахин онцолъё. Хорио цээрийн дэглэм тогтоосон үед сонгуулийн өдөр “The HU” хамтлагийн тоглолтыг зохион байгуулахаар төлөвлөөд байсныг МАН ялалтын баяртаа зориулсан байсан гэж хардаж байна. Сонгуулийн үр дүн тодорхой болчихсон байсан юм биш үү.
-Сонгогчийн боловсролын тал дээр ямар байр суурьтай байна вэ?
-Сонгогчийн боловсрол тааруу байгааг сүүлийн хэдэн сонгуулийн үр дүн харуулсан. Энэ удаагийн үр дүн бүр дордож байгааг батлаад өгчихлөө. Манайхан жижиг бэлэг тараадаг, байрны гаднах тохижилт зэргийг хийчихэд л санал шууд өгчихөж байна. Нэр дэвшигч улс орны хөгжлийн бодлого чиглэлд хууль дүрмийн хувьд тулгамдсан асуудлуудыг боловсруулаад хөдөлгөдөг, улсын эдийн засгийн чадавх багтаамжийг нэмэгдүүлэхэд чухал үүрэгтэй байдаг. Сонгогчид энэ талаас нь харахгүй байна. Нэр дэвшигчид сонгуулийн хэдхэн сард л хэдэн байрны дээвэр туурга, хашаа хайс янзлаад л санал авчихаж байна. Сонгогчид үүнийг нэр дэвшигч хувийн хөрөнгөөрөө хийж байгаа буяны ажил гэж хараад байгаа нь харамсалтай. Ингэж санал авдаг жишиг манайд тогтчихоод байна.
Яг үнэндээ бидний татварын мөнгийг үр дүнтэй зөв зарцуулах хүнийг л сонгохын тулд сонгууль явагдаж байгаа шүү дээ.
Бид нарын халааснаас гарсан мөнгөний өчүүхэн хэсгийг нь гялайлгаж буянтай сайн хүн болж харагдаад байгааг иргэд ухаарах хэрэгтэй. Хоногийн хоол, хоёр километр замын төлөө санал өгдгөө одоо болих цаг ирсэн. Бидний сайхан амьдрах санхүүгийн эх үүсвэрийг булааж, хулгайлж байгааг иргэд ухамсарлахгүй байна. Та хувьдаа жаахан тооцоо хийхэд л таны ямар сайхан боломжийг хулгайлж хумсалж байгааг ойлгох болно.
-Сонгогчийн боловсрол иргэдийн амьжиргааны түвшинтэй салшгүй холбоотой юм шиг?
-Тийм л дээ. Эрх баригчид иргэдийн амьжиргааны түвшин доогуур байлгах бодлого явуулаад байна шүү дээ. Тиймээс иргэд рүү сонгогчийн боловсролгүй байна гээд чичээд байх бас хэцүү. Сонгогчийн боловсролыг муу байлгах бодлого баримтлаад байна. Би хувьдаа үүнийг өөрчлөх гэж л их “шатлаа”. Иргэд хэрсүү ухаантай байж, нэг намын тогтолцоо, дарангуйллыг хална.