“Сав шимийн ертөнц” булангаар сонин содон, ховор амьтдын аж амьдрал, ахуй байдал, бие төрх, үржил хөгжлийн талаар сонирхуулж, ан амьтдыг хүмүүст танилцуулж, ховордсон амьтдыг хамгаалах тал дээр олон нийтэд мэдээлэл хүргэдэг билээ. Харин энэ удаад Австрали тивд гарсан их хэмжээний түймрийн улмаас амиа алдаад байгаа өрөвдөлтэй амьтдын тухай бичиж байна.
Сар гаруйн хугацаанд Австралийн хэд хэдэн мужийн нутаг дэвсгэрт үргэлжилж буй ой хээрийн түймрийн улмаас тус улсад нөхөж баршгүй их хохирол учраад байна.
Сүүлийн мэдээгээр 24 хүн амь насаа алдаж, 28 хүн сураггүй алга болж, 2000 гаруй байшин сүйдэж, хагас сая ан амьтан үрэгдээд байна.
Ой хээрийн түймрийг унтраахад дэмжлэг үзүүлэхээр АНУ-аас гал сөнөөгчид очиж ажиллаж ч эрчээ авсан түймрийг цурманд оруулж чадахгүй байна. Түймэр өнгөрсөн оны есдүгээр сараас эхэлж гарсан бөгөөд энэ байдлаар дахин 2-3 сар үргэлжилнэ гэсэн таамаг байна.
Хэт халалт, хуурайшилт зэрэг байгалийн хүчин зүйлээс гадна хүний буруутай үйл ажиллагаа ч нөлөөлснийг Австрали болоод олон улсын мэдээллийн хэрэгслүүдээр онцолжээ.
Австралийн Цагдаагийн байгууллага гал түймэр тавьсан хэргээр 183 хүнийг баривчлан шалгажээ. Тэдний тэн хагас нь санаатайгаар гал түймэр тавьсан нь тогтоогдоод байгаа аж. Arsonist буюу санаатай галдан шатаагчдын буруутай үйлдлээс болж Австралид 200 гаруй түймрийн голомт асаж байна. Түймэр гамшгийн байдалд хүрсэн учир онц байдал зарлаад байгаа юм. 50 мянга иргэн тог цахилгаангүй болж, олон мянган хүнийг аюултай бүс нутгуудаас албадан нүүлгэсээр байна.
5.5 сая га түймэрт автсан нь хүмүүст ийм хор хохирол учруулаад байгаа бол амьтад үүнээс ч их хохирол амсаад байна. Нэг тивийн хэмжээнд хагас сая хөхтөн ан амьтнаа алдана гэдэг экосистемд нөхөж баршгүй хохирол учирч байгаа гэсэн үг. Сиднейн их сургуулийн экологичид галын улмаас 480 сая хөхтөн амьтан, шувуу, хэвлээр явагч амьтан үрэгдсэн гэсэн тооцоо гаргажээ. Тэдгээрийн дотор Австрали тивийн бэлгэ тэмдэг болсон амьтдын нэг болох 8000 коала баавгай шатаж үхээд байна. Австралид 50 мянган коала бий гэсэн тоо байдаг. Тэгэхээр энэ түймрээр 20 орчим хувь нь үрэгдээд байна гэж үзэж болох нь.
Энэ сарын 5-нд Кенгуру арал дээр гарсан түймэрт олон тооны имж, хонь өртөж хуйхлагдан үхжээ.
Австралид байдаг хөхтөн амьтдын 84 хувь, ургамлын төрөл зүйлийн 85 хувь, жигүүртний 45 хувь, загасны 89 хувь нь зөвхөн Австралид л байдаг амьтад. Та бүхний сайн мэдэх имж, динго, лемур, кукабарра шувуу, уутат баавгай коала зэрэг нь Австралийн бэлгэ тэмдэг юм. Эдгээрээс динго нь зөвхөн Австралид л байдаг өвөрмөц төрөл зүйл. Эдгээр ховор зүйлийн амьтдын хичнээн хувь нь түймрийн улмаас устаад буй талаар гаргасан тооцоо одоогоор алга.
Австралийн ойн системийн 80-аас илүү хувийг мөнх ногоон модод эзэлдэг. Цөл хэсгээр зөвхөн Австралид л харж болохуйц бут сөөг, гишгэнэ, гишүү ургадаг онцлогтой.
Түймрээс дайжсан амьтад хот суурин газар руу ирж, хүмүүст ойртож хайр энэрэл хүсч, савтай ус өгөхөд огтхон ч үргэхгүйгээр ууж, айлын гэрт, хашаанд орж ирж хэвтэх зураг, дүрс бичлэг их байна. Тэр бүү хэл айлын тэжээвэр нохой түймэрт шатаж, бэртсэн коала баавгайн бамбаруушийг зууж авчирч эздэдээ өгсөн тохиолдол гарчээ. Мөн гал сөнөөгчид рүү коала баавгай, имж зэрэг зэрлэг амьтад дөхөж ирж, ус ууж, хүзүү мөрөөр нь тэвэрч буй зургуудыг та бүхэн олж харах болно. Галд өртсөн амьтдыг асран хамгаалж, эмчилж байгаа айлууд ч байна. Амьтдын галд түлэгдсэн хөл, хамар, чихэнд нь эм түрхэж, боолт хийж, түргэн тусламж үзүүлж буй хүмүүс олон байгаа бөгөөд мал эмнэлэг гэлтгүй, хүн эмнэлгийн эмч нар ч амьтдад эмнэлгийн яаралтай түргэн тусламж үзүүлж байгаа юм.
Бусад улс орнуудын хувьд ч ялгаагүй Австрали тивд санаа зовниж, хандив өрнүүлж байна. Хэдийгээр бид өөр өөр тивд оршдог ч дэлхий гэсэн нэг л гэр бүлийн гишүүд. Хүн, амьтан гэж зааглагддаг ч байгалийн гамшиг тохиоход тэр зааг хязгаар нь арилж, амьтан нь амьтандаа, хүн нь амьтандаа тусалж, амьд үлдэхийн төлөө, хүнд бэрхийн эсрэг хамтдаа зогсож чаддаг байгалийн шүтэлцээтэй бодгаль гэдгээ нотолж байна. Хэдийгээр Австрали тивд гамшиг нүүрлээд байгаа ч энэ бүхэн нь хүн төрөлхтөн, ан амьтад бол дэлхий гэсэн нэг л айлын хүүхдүүд гэдгийг харуулж байгаа юм.
ДИНГО НОХОЙ
МЭӨ 3000 оноос эхлэн уугуул австраличууд нохой тэжээх болж, улмаар тэжээсэн нохойнууд нь орчноо орхин зугтаж, зэрлэгшиж эхэлжээ. Нэг ёсондоо хүний тэжээж байсан нохой зэрлэгшиж, динго гэсэн энэ өвөрмөц төрөл зүйлийг үүсгэжээ.
ИМЖ БУЮУ КЕНГУРУ
Имж нь Австрали тив, Тасмани, Шинэ Гвинейн арлуудад тархсан. 0.5 кг-аас 100 кг хүртэл жинтэй. Хойд хөл нь ихэд сайн хөгжсөг бөгөөд түүнийгээ ашиглан дэгдэж явдаг.
Том биетэй улаан имж цагт 45 км/цаг хурдалдаг. Орооныхоо үеэр өдөрт 100 км зам туулах нь ч бий. Имжний шинжлэх ухааны нэршил нь Macropus гэсэн латин үг бөгөөд энэ нь “Том хөлт” гэх утгатай. Бүдүүн сүүл нь дэгдэхэд биеийн тэнцвэрийг нь хадгалахад тусалдаг. Бусад ууттан амьтдын адил уутандаа үр төлөө өсгөдөг.
УУТАТ БААВГАЙ КОАЛА
Эгдүү хүргэм төрхтэй коала (Phascolarctos cinereus) нь Австрали тивийн далайн эргийн дагуух бүс нутгуудаар тархсан байх бөгөөд уутат баавгайн багийн одоо оршин буй цорын ганц төлөөлөгч юм. Тус тивд анх нүүж ирэгсэд энэхүү зэрлэг амьтанд эхэндээ янз бүрийн нэр өгч байжээ. Тухайлбал, “залхуу”, “сармагчин”, “баавгай”, тэр ч бүү хэл “баавгайн-сармагчин” гэсэн нэртэй байж. Өөрсдийн өмнө харсан амьтадтайгаа жишин ингэж нэрлэж байсан аж. Гэвч Австралийн эртний уугуул нутгийнхнаас өвлөсөн “koala” нэр нь л үлджээ. Коала гэдэг нэрийг монголчилбол “уутат саарал баавгай”, “ус уудаггүй амьтан” гэх зэргээр нэрлэж болох гэнэ.
Коалаг намхан тагжгар бие, өтгөн саарал үс, том толгой, далбагар дугуй чих, бүлтгэр нүд, халбага хэлбэрийн бөөрөнхий хамраар нь таньж болно. Нас биед хүрсэн уутат баавгайны биеийн урт 60-85 сантиметр хүрэх бөгөөд 4-15 килограмм жинтэй байдаг ажээ. Ихэнхдээ мөнгөлөг саарал өнгөтэй байх боловч бор өнгөтэй коала ч байдаг аж. Эр коала эмэгчнээсээ харьцангуй биерхүү байна. Харин эм коала нь илүү үсэрхэг байх бөгөөд чихнээсээ аваад цээж хүртлээ сахал гэмээр өтгөн цагаан үстэй байдаг бол эрэгчинд нь байдаггүй. Мөн сайн ажиглавал эрэгчин нь илүү муруй хамартай байдаг. Харин дөнгөж төрсөн зулзага нь маш жижигхэн, 3-5 грамм хүрэхтэй үгүйтэй жинтэй байдаг. Уутат амьтан учраас төрөнгүүт эхийнхээ уутанд бойжих бөгөөд хэдэн долоо хоногийн дараа л хүний хурууны дайтай болдог байна. Тэд зургаан сар хүртлээ гол төлөв уутандаа унтаж өнгөрүүлдэг ажээ. Уутнаас гараад дахин зургаан сар эхийнхээ нуруунд наалдаж, үүрүүлж амьдарна.
Түүнчлэн коала баавгай хос эрхтэнтэй гэдгээрээ онцлогтой. Эрэгчин нь жижиг том хос шодойтой байдаг бол, эм нь ч хос, эрхтэн болон савтай аж. Мөн биетэйгээ харьцуулахад харьцангуй жижигхэн тархитай байдаг байна. Коалаг авч гэршүүлэхэд хүнд амархан дасдаг.
КУКАБАРРА ШУВУУ
Австралид кукабарра гэдэг хачин жигтэй инээдэг шувуу бий. Маш жигтэй инээдэг учир түүнийг дагаж инээхгүй байхын аргагүй. Зарим арлынхан энэ шувууны дуугаар цагаа тааруулж болно гэж үздэг. Учир нь кукабарра тогтмол цагт хачин дуугаар инээх мэт дуугардаг. Гэхдээ инээд гэх тэр дуу нь заримдаа цурхиран уйлах дуугаар солигддог.