Байгаль орчин, аялал жуулчлалын сайд Н.Цэрэнбаттай ярилцлаа.
-Байгаль орчны салбарт бохирдуулагч нь илүү их төлбөр төлдөг, ашиглагч нь илүү их мөнгө төлдөг байх ёстой гэж “Хандлагаа өөрчилье” багц ажлыг хийлээ. Ус бохирдуулсны төлбөрийн тухай хуульд хэн илүү хэрэглэнэ тэр илүү төлдөг болгохыг зорилоо.
Усыг дахин ашиглах, техник технологийг нэвтрүүлбэл тэр хүн, байгууллага бага төлдөг байхаар хуульд тусгаж байгаа. Байгаль орчны багц хуулиудад давхардал, хийдэлтэй бүх асуудлыг цэгцлээд, Их хуралд өргөн барьсан. Нэг хуулиар зөвшөөрсөн юм шиг хэр нь нөгөө хуулиар хориглосон хийдлүүд их байсан.
Үүний үр дүнд байгаль орчны эсрэг гэмт хэргүүд шийдэгдэхгүй өнгөрөх нь олон байдаг. Багц хуулийн өөрчлөлтөөр энэ хүндрэлүүд арилна гэж үзэж байгаа.
-Баахан лиценз цуцаллаа гэсэн хэл ам их гарах боллоо…
-Туул гол дагуу Зайсан, Яармаг гээд Богд уул тойрсон газартай холбоотой газруудын эрх, нөгөөх нь уул уурхай тойрсон арваад лицензийн асуудал яригдаж байгаа. Сүүлийн хорь гаруй жил Монгол Улсын төр засаг тогтворгүй байснаас болоод яг аль нь зөв юм гэдгээ мэдэхээ байсан. Өнөөдөр Богд уулынхаа харагдцыг халхалсан өндөр байшингуудыг барьчихсан.
“Болдог юм аа, өмнө нь болж байсан юм аа” гэдэг. Намайг ажил авснаас хойш гарч байгаа хүндрэл бол “Өмнө нь болоод байсан. Яагаад чиний үед болдоггүй юм бэ. Чи хүнд суртал гаргах гээд байна. Танай доод шатны албан тушаалтнууд чинь авлига хээл хахууль авах гээд манай юмыг удаагаад байна” гэсэн гомдлууд тасардаггүй. Тэрийгээ албан ёсоор баримтжуулаад ег гэхээр өгдөггүй.
Яг хууль ном журмаар нь судлаад үзэхээр анх авахдаа өөрсдөө хууль зөрчөөд авчихсан байдаг. Зарим газартай холбоотой харилцааг нь өмнөх сайдууд маань цуцалсан хэр нь шүүхээр тэр нь дахиад сэргэчихсэн зэрэг хүндрэлүүдээс болж Богд уул тойрсон, Туул гол тойрсон хэрүүл эзэнтэй ч юм шиг, эзэнгүй ч юм шиг явж ирлээ.
-Богд уул чинь дархан цаазтай. ЮНЕСКО-д бүртгэлтэй. Тэгсэн мөртлөө өдий хүртэл аялал жуулчлал нэрээр газар өгөөд ирчихсэн. Байшин барилга барьсаар байгаад бараг тусдаа нэг дүүрэг үүсчихсэн. Шийдэж чадахгүй болохоороо ЮНЕСКО-гийн бүртгэлээс гаргах гээд явж байгаа мэдээлэл ч сонсогдох юм…
-Бидний хувьд тийм байр суурьгүй байгаа. Анхны төрийн тахилгатай дархан цаазтай уул гэдгээр ЮНЕСКО-д бүртгүүлж байсан. Харин бид хуулийн нөхцөл байдлыг судлаад тусгай бүс болгочихъё, татвартай болгочихъё гэсэн хандлагатай байгаа. Тэнд хөрөнгөө оруулчихсан хүмүүсийн сонирхол юу гэвэл хурдан тусгай хамгаалалттай газраас хасаад өгөөч ээ гэдэг.
Богд уулын харагдцыг Улаанбаатар хотын иргэн болгон харах ийм байгалийн тогтцыг нь эвдэхгүйгээр аялал жуулчлалын, тэр тусмаа амрах отоглох цэг байгуулна гэсэн хуулийн зүйл заалтыг Горхи Тэрэлжийн аялал жуулчлалын гэдэг статустай зэрэгцүүлэн олгосноос болж ийм хүндрэл гарсан. Энэнийг засахын төлөө явж байгаа. Гол хүндрэл жишээлбэл нэг га газар авсан мөртлөө хоёр га барилгажих талбай хийчихээд тэрийгээ нэмж өг гэдэг.
“Үгүй ээ, тэр нэг га чинь зөвшөөрөлгүй баригдсан учраас өгөхгүй” гэхээр хэн нэгнийг буруутгадаг. Харин энэ баригдсан байшингууд ялгаагүй монгол хүний хөрөнгөөр баригдсан учраас тусгай бүс болгоё, амьдарч байгаа бол тодорхой хэмжээний татвар төлдөг бол Бизнесийн журмаар ашиглаж байгаа бол илүү татвар төл, тэр мөнгөөр нь бид цаашдаа Богд уулыг хамгаалсан эко системийг хамгаалах зэрлэг амьтны гарц бий болгох ийм юман дээр нь зарцуулдаг болъё гэсэн байр суурьтай байгаа.
-Та сайд болсноос хойш нэмж нэг ч зөвшөөрөл өгөөгүй юм уу?
-Үгүй. Гол нь амрах отоглох цэг гэдэг хуулийнх нь дагуу өгөхөөр “Чиний өмнөх хүмүүс аялал жуулчлалын гэж өгөөд байсан. Чи яагаад болдоггүй юм бэ” гэдэг л асуулт асууж, хариулт нэхдэг.
-Аялал жуулчлалын гэж хэдэн жилээр өгдөг юм?
-Таван жилээр сунгаж байгаа.
-Тэгээд тэнд амьдарч байгаа хүмүүс тав, таван жилээр сунгаад л амьдраад байдаг хэрэг үү. Хоёр зуун жил амьдрах гэж байгаа юм шиг сүрхий том байшин барьчихсан байдаг шүү дээ.
-Тэгээд шүүхдэнэ. Гол нь хуулийн статус нь тодорхой биш байгаад байдаг учраас шүүхдэлцээд л яваад байдаг. Дэлхийн хаана ч илүү гоё орчинд амьдрах гэж байгаа бол илүү татвар төлдөг. Татвараа төлдөг учраас тэр хөрөнгийг нь хайрладаг, хамгаалдаг, харилцааг нь зохицуулдаг систем рүү оръё л гэж зорьж байгаа. Өөрийн чинь хэлснээр хоёр зуун жил амьдрах байр барьчихсан гэдэг дээр хэлэхэд хууль тодорхойгүй байгаа.
Үл хөдлөх хөрөнгөө барьчихсан, газар нь дархан цаазтай, газрын төлбөрийг дүүрэг тогтоодог. Өнгөрсөн жил Баянзүрх, Хан-Уул дүүргийнхэн газрын төлбөрөө нэмчихсэнийг яам нэмчихсэн юм шиг буруу ойлголттой байгаад байна. Энэ бол нутгийн өөрөө удирдах ёсны байгууллага болох дүүргийн ИТХ-ын эрх мэдлийн асуудал. Эрх мэдлээ тэнцүүлээд өгчихсөний л гай.
-Хүүхдүүдэд ногоон паспорт олгоод байсан. Тэр ямар учиртай юм?
-Байгаль орчны салбарт хоёр хүндрэл байгаа. Өнгөрсөн цаг хугацаанд бий болсон байгаль орчны хохирлууд байна. Тэрийг арилгах шаардлага байна. Хоёрдугаарт, ирээдүйд бий болох хүндрэлийг багасгах явдал. Ирээдүйд Монгол Улсад амьдарч байгаа иргэн болгон хэрхэн байгальд ээлтэй байж, байгалиа бага бохирдуулахав, нөхөн сэргээх үү гэдэг заншлыг ерөнхий боловсролын ахлах ангийн сурагчдаар дамжуулан өрх бүрт хүргэе.
Өрх бүр нэг ногоон паспорт эзэмшигч байя. Ингэснээрээ нэг стакан ус ч өдөр хэмнэг. Хогоо ялгадаг болгоё. Бидэнд хог хаягдлын менежментийг бид орхигдуулж байна. Нэг бол нийслэл мэдэх ёстой юм шиг. Нэг бол яам мэдэх ёстой юм шиг байгаа.
Яг бодит үнэндээ бол Нутаг дэвсгэр, засаг захиргаа түүний нэгжийн тухай хуулиар тухайн шатны бүх засаг дарга Монгол Улсын хуулийг нутаг дэвсгэр дээрээ биелүүлэх үүрэгтэй. Энэ үүргээ үе үеийн орон нутгийн удирдлагууд биелүүлээгүйгээс болж хог хаягдал бол бидний толгойн өвчин болсон. Энийг л багасгая гэж байгаа юм.
Багаасаа зөв зүйтэй дадал заншил суучих юм бол ирээдүйд ногоон паспорт эзэмшиж байгаа хүүхдүүд маань амьдралынхаа хэмнэлээр жилдээ 12 тэрбум төгрөгийн байгаль орчны хохирол учруулахаас сэргийлэх ийм л тооцооллын үндсэн дээр ногоон паспорт аяныг ахлах ангийн хүүхдүүдэд явуулж байгаа.
Том орны улс төрийн зодоонд Монголыг хавчуулж байна гэж ойлгож байна.
Дээр нь шилдэг санал санаачилгыг аль болох байгаль орчны салбарын байгууллагууд дээр хэрэгжүүлэх, иргэддээ сурталчлах, таниулах ажил хийж байгаа. Энэний хүрээнд аймаг болгоны шилдэг хүүхдүүдийг БНХАУ-ын Бээжин, Хонг Конгт аялуулж, юм яаж өөрчлөгдөж байгааг харуулж, Солонгос улсад болсон агаарын бохирдолтой хотуудын форумын үеэр ногоон паспорт эзэмшигч шилдэг хүүхдүүд маань хийсэн ажлаа танилцуулсан.
НҮБ-ын уур амьсгалын өөрчлөлтийн талаарх олон улсын хуралд шилдэг ногоон паспорт эзэмшигч Энэрэл маань очиж хийсэн ажлаа тайлагнаж, Бид дэлхийн хөгжлөөс хоцроогүй шүү, бас энэ санал санаачилгаа үргэлжлүүлж байгаагаа танилцуулсан.
Энэ бол ирээдүйд илүү боломжуудыг авчирна. Ингэснээрээ бид усаа хэмнэдэг, эрчим хүчээ хэмнэдэг, нүүрс хүчлийн хий, дэлхийн дулаарлыг бууруулахад хувь нэмрээ оруулдаг ирээдүйн иргэдийг л бэлдэж байгаа юм.
-Ногоон зээл гэдэг нь яаж олгогддог юм. Гандангийн хавийнханд ногоон зээл эхэлж өгнө гэлээ гээд л шүүмжлээд эхэлсэн байсан.
-Засгийн газрын бодлого улсынхаа хөгжлийн бодлоготой уялдаж явах ёстой. Дээр нь Гандан бол бурхны шашны аялал жуулчлалын бүсдээ урт удаан жилийн түүхтэй. Үүнийг хамгаалах, тордох ёстой гол аяллын цэг байгаа юм.
Аяллын бүс учраас утаагүй болгоё, нүүрс хүчлийн хийг бууруулах нүүрс түлэхгүйгээр цахилгаанаар халаадаг энэ боломжийг нь өгөхийн тулд эхний ээлжинд Гандангийн айлуудыг түлхүү хамруулъя гэж банкуудтай тохирсон.
Уур амьсгалын өөрчлөлтийг бууруулах чиглэлээр хаягдалгүй эдийн засгийн концепцид суурилсан бүтээгдэхүүнийг авч ашиглахад нэн хөнгөлөлтэй зээлийг ногоон зээл гээд байгаа юм. Дэлхий нийтийн жишиг. Энэний хүрээнд орчны бохирдлыг бууруулах үндэсний хороонд байдаг гурван тэрбум төгрөгийг агаарын бохирдлыг бууруулах чиглэлээр ард иргэддээ олгож байна.
Нэгдүгээрт, гэр байшингийн дулаалгын асуудал, ариун цэврийн байгууламжаа шинэчлэх технологио өөрчлөх асуудал байна. Цахилгаан халаагуур худалдаж авах, мөн бүрэн шаталтыг дэмжих зуух худалдан авахад хүүгийн хөнгөлөлт үзүүлж байгаа. Төр засгийн зүгээс анх удаа бий болголоо.
Уур амьсгалын ногоон сан, Даян дэлхийн ногоон хөгжлийн байгууллагатай хамтарч Монголын ногоон зээлийн санхүүгийн корпорацийг байгуулахаар Засгийн газрын зүгээс ажлууд хийгдсэн. Удахгүй гурван сард Олон улсын Удирдах зөвлөлийн хурал нь болж батлагдах юм бол цаашид Монгол Улсад тусгайлан байгаль орчинд ээлтэй техник технологийг дэмжих, хямд эх үүсвэртэй зээлийн бүтээгдэхүүнийг олгох гээд олон ашиг тус нь ирэх юм.
-Хог хаягдлаа дахин боловсруулъя гээд л яриад байдаг. Тэгсэн атал нэг л болж өгөхгүй байсаар өнөөг хүргэчихлээ.
-Нийслэл, дүүргийн удирдлагууд, төр засгийн удирдлагуудын уялдаа тус тусдаа байдаг. Бид сүүлийн хорь гаруй жилд дэлхийн гоё гэсэн бүхнийг ямар нэгэн байдлаар эд эсийг нь авчирч туршсан. Хоорондын уялдаа гэж байхгүй, систем гэж юм байхгүй.
Систем нь явж байж эд эс нь бүрэн ажиллах болохоос Солонгосоос хогны ангилах үйлдвэр аваад, Японоос бас аваад л байтал түгээлтийн асуудалтай тулгардаг. Ложистикийн асуудлыг орхигдуулснаас болоод олон хүндрэл учраад байгаа. Үүнийг цэгцлэхийн тулд өнгөрсөн жил бид хог хаягдлын менежментийн форум хийж цаашид гадны зээл тусламж, олон улсын хөтөлбөрийг нэг дүүрэг, нэг сум, аймагт иж бүрэн хийгээд үр дүн, алдаа дутагдал дээр нь дүгнэлт хийж байж орон даяар хэрэгжүүлье гэдэг концепц дээр тогтсон.
Бид хог хаягдлаар баян орон гэж бие биедээ мэдээлэл өгч хөөргөөд байна.
Манай улс хүн ам багатай, их газар нутагтай, тархай суурьшсан улс. Газар нутаг багатай, хүн ам ихтэй орны хошны менежментийг бид шууд авчраад хуулах боломж байхгүй. Эдийн засаг санхүүгийн хувьд өөрийгөө даагаад явж байгаа энэ чиглэлийн үйлдвэр манайд байхгүй.
Анх удаа Засгийн газраас Орчны бохирдлыг бууруулах үндэсний хороо хаягдал дугуйг боловсруулдаг үйлдвэрт дэмжлэг өгч, агаарын бохирдлыг бууруулах үүднээс энэ жил зуу гаруй мянган хаягдал дугуй худалдаж авч бутлаад бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд нь дэмжсэн. Мөн хог хаягдлаар пластик боловсруулдаг компанийг дэмжиж, эхний ээлжинд найман аймагт хуванцар хог хаягдлыг бутлагч, преслэгч тоног төхөөрөмж өгч байна.
Үйл ажиллагааг нь тэр компаниуд нь хянаад явах юм. Удахгүй бид Эко төлбөрийн тухай хуулийг Их хуралд өргөн барихаар ажиллаж байна. Хэн хог хаягдал үүсгэж байна, тэр хүн тодорхой хэмжээний мөнгө төлнө. Тэр төлсөн төлбөрийн тавин хувийг нь дахин боловсруулах үйлдвэрийн тогтвортой тасралтгүй байдлыг хангахын тулд санхүүгийн дэмжлэг болгож өгдөг ийм концепцыг системээр нь хийж байж хог хаягдлыг цаашид боловсруулдаг аж ахуйн нэгжүүд маань тогтвортой үйл ажиллагаагаа хангах ёстой.
Хог хаягдлаар пластик боловсруулдаг компанийг дэмжиж, эхний ээлжинд найман аймагт хуванцар хог хаягдлыг бутлагч, преслэгч тоног төхөөрөмж өгч байна.
Бидний өмнөх алдаа юу гэхээр гал унтраах байдлаар богино хугацаанд нэг удаа асуудал шийдсэн. Дараа нь тэр шийдэл нь өөрийгөө аваад явах боломжийг үүсгээгүйгээс уначихаад байгаа юм. Манайд арав хүрэхгүй дахин боловсруулах том, жижиг компани бий. Сая тэр компанийг дэмжээд аймагт техник хүргэхэд тээврийн өртөг өндөр болчихож байгаа юм. Уг нь тэр пластик савыг бутлаад пресслэхээр овор хэмжээ тав дахин багасаж байгаа юм.
Тав дахин тээврийн өртгийг бууруулснаар тухайн компанид бага ч гэсэн дэм болж байгаа хэрэг. Гол нь үйл ажиллагаагаа тогтвортой болгох хэрэгтэй. Тэгж байж хүмүүс дадал хэвшил болгоно.
Бидний нэг өөрчлөх ёстой зүйл нь аль болох нэг удаагийн хэрэглээнээс татгалзах ёстой. Иймэрхүү ажлуудыг хийхийн тулд тодорхой хугацаа шаардагддаг. Түүхий нүүрсийг хориглохын тулд 2018 оны хоёрдугаар сарын 28-нд тогтоол нь гараад 2019 оны есдүгээр сараас хэрэгжиж эхэлсэн.
Хамгийн нимгэн гялгар уутыг хорихын тулд зургаан сарын өмнөөс хэсэгчилсэн хориг тавьж эхэлсэн. Алгуур хийхгүй бол асуудал нь хэчнээн зөв, иргэд хэчнээн дэмжих боловч эсэргүүцэх цааргалах бэрхшээлүүд гарч ирдэг.
-Манайд юу хийж байгаа нь мэдэгдэхгүй нэг л их хуралдсан сайд дарга нар байдаг. Ядаж салбар салбартаа дорвитой ганц юм хийчихвэл хэчнээн хэрэгтэй билээ. Жишээ нь, сайд болсных энэ салбарт энийг л нэг хийчих юмсан гэсэн юм юу байна?
-Монгол Улсын иргэдийнхээ байгаль орчинд хандах хандлагыг өөрчилье л гэж зорьж байна. Цаашдаа ч өөрчлөхийн төлөө зүтгэнэ, оролцоно. Харьцангуй иргэд маань байгалиа хайрлах тал дээр ойлголттой болж эхэлж байна. Байгалийн хуулийг сөрсөн цаасан дээрх хуулиуд үнэнд гүйцэгдэж байна.
Уул уурхай бидэнд хэрэгтэй боловч хөрс бохирдож байна, байгаль ой мод маань сүйдэж байна. Энийг бид л тордож, хамгаалах ёстой. Цаасан дээр хуулиараа өөрсдийгөө зөвтгөөд байж болохгүй ээ. Хариуцлагагүй уул уурхайн компаниудтай Монгол Улсын хуулийг мөрдүүлэх талаар ажиллаж эхэлсэн. Энэн дээр ахиц гарч өөрчлөгдсөн л гэж харж байгаа.
-Хариуцлагагүй уул уурхай гэснээс үйл ажиллагаа явуулж байгаа уул уурхайн компанийн лиценз хураагаад байх нь тэгээд зөв үү?
-Өнөөдөр зарим уул уурхайн компани тогтвортой ажиллахаас илүүтэй богино хугацааны ашиг хийгээд л хаяад явъя гэх нь байна. Эзэнгүй орхигдсон, зайлшгүй нөхөн сэргээх шаардлагатай байгаа талбайд хамгийн багаар бодоход 186.8 тэрбум хэрэгтэй байна.
Лиценз эзэмшигч нь талбайгаа нөхөн сэргээхгүй хаяад явчихсан хорь гаруй мянган га газар байна. Эхнээсээ асуудал нь шүүх дээр явж байна. Түрүүний хэлснээр үнэхээр бид байгалийн хуулийн үнэнд гүйцэгдэж байна.
Их хурлын гишүүн, Засгийн газрын гишүүдийг л буруутгадаг. Гэтэл нутгийн өөрөө удирдах ёсны байгууллага буюу сумын Засаг дарга, аймаг, дүүргийн Засаг дарга нар ажлаа газар нутаг дээрээ хийхгүй байна. Хийж байгаа нь ч бий. Өөрөө тухайн нутаг дэвсгэр дээрээ хууль дүрэм хэрэгжүүлэхгүй хэр нь тойргоос сонгогдсон гишүүдээр уламжлуулж байна.
Нөгөө гишүүд нь энийг нь яриад, хөөцөлдөөд Засгийн газраас шаардаад явдаг. Гэтэл тухайн засаг дарга орон нутагтаа хууль хэрэгжүүлэх дээр анхаардаггүй. Уул уурхай дээр жишээ нь бичиг баримтыг хуурамчаар үйлдэх тохиолдол их байна.
Багийн хурал хуралдаагүй байхад хуралдсан болгож, ард иргэд дэмжээгүй байхад дэмжсэн болгож эхний хуудсыг сольж явуулсан зэрэг зөрчлүүд илэрдэг. Анх сайдын ажлаа аваад бүх уул уурхайн компанид албан бичиг хүргүүлсэн.
“Монгол Улсын байгаль орчны болон Ашигт малтмалын тухай хуулийн тодорхой зүйл заалтыг хэрэгжүүлж ажиллаач. Яагаад гэвэл та бүгдийн лиценз хорь, гуч, дөчин жилийн хугацаатай. Координатын талбай дээр байгаа бүх хариуцлагыг тухайн аж ахуйн нэгж эзэмших, хариуцах ёстой. Буруутан нь хэн нэгэн өөр хүн биш. Тиймээс ийм удаан хугацааны бизнесээ төлөвлөгөө гаргаад урт хугацааны гэж хар. Хоёр жилийн дотор хэдэн төгрөг аваад хэн нэгэнд зараад зугтдагаа болио” гэсэн агуулгатай албан бичиг явуулсан.
Хууль дүрмээрээ явбал Засгийн газар дэмжиж байгаа, цаашид ч дэмжинэ.
-АНУ-ын ерөнхийлөгч Трампын хүү Монгол Улсад зөвшөөрөлгүй ан агнаад зөвшөөрлийг нь дараа нь авсан гэсэн мэдээлэл дэлхийгээр нэг тарчихаж. Энэ үнэн үү?
-Энэ асуудал АНУ-ын ерөнхийлөгчид итгэл үзүүлэх асуудалтай холбоотой эргэн тойронд олон сенсааци явж байгаагийн нэг нь.
Ирэхээс нь өмнө холбогдох байгууллагууд хамтын ажиллагааны хүрээнд бүх үйл ажиллагаа зохион байгуулагдаж, зөвшөөрөл авсан. Нууцын зэрэглэлтэй айлчлал, байсан. Өөрөө Монголоос явахдаа зургаа постолсон. Том орны улс төрийн зодоонд Монголыг хавчуулж байна гэж ойлгож байна. Шаардлагатай бол холбогдох мэдээллийг ном журмынх нь дагуу өгөх боломжтой.
-Цахилгааны шөнийн тарифын хамаг багцыг танай яам авчихсан юм уу?
-Харин тэгээд л байна лээ. Сайд сайдын багц гэж Их хурал баталдаг болохоос нэг сайдын багцад нөгөөгийнх нь багцыг оруулаад батална гэж байхгүй. Орчны бохирдлыг бууруулах үндэсний хороонд тодорхой хэмжээний төсөв тавьсан. Энэ нь шөнийн тарифыг тэглэхэд дэмжлэг үзүүлэх ёстой л гэсэн. Ийм мэдээлэл гаргасан нөхөд төсөв хэрхэн батлагддагийг мэдсээр байж зориуд л ингэж хэлээд байгаа байх.
-Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сангаас таныг мөнгө авсан гэсэн мэдээлэл явж байгаа. Яагаад тэр сангаас мөнгө авчихсан юм?
-УИХ-ын гишүүн тойргоос ирсэн ард иргэдийн санал хүсэлтийг шийдвэрлэх үүргээ биелүүлж, аль нэг байгууллага руу хуулийн дагуу тухайн өргөдөл гомдол хүсэлтийг нь шилжүүлдэг. Тэгээд шилжүүлэхээр өөрөө авсан болчих юм. Гишүүн болохдоо хөрөнгө орлогын мэдүүлэг өгсөн. Ийм компанитай холбоотой, хувь эзэмшдэг, ийм компанийн асуудал дээр оролцохгүй, ашиг сонирхол байгаа гэдгээ мэдүүлдэг. Асуудал шийдэх шийдлийн процессыг сенсааци болгоод л байх шиг,
-Та сонгогчдоос ирсэн хүсэлтээр аль нэг компанид зээл арч өгсөн юм уу?
-Зөндөө л олон өргөдөл, хүсэлт тойргоос ирэхээр холбогдох газар луу явуулдаг. Зарим нь шийдэгдээд, зарим нь шийдэгдэхгүй тохиолдол ч байдаг.
-Та өөрөө тавь гаруй компанитай юм уу?
-Би бизнесийн удирдлагаар төгссөн. Би хорин хэдэн компанитай гэдгээ хэлж, тэнд шинэ бизнесийн санаа төслүүд хийгээд л явдаг. Түүнээс биш бүх хүн компани байгуулах эрхтэй. Бидний хийж байсан төсөл төрөөс нэг ч удаа мөнгө авч байгаагүй. Жишээ нь, нэг шүүс зарах гэхээр төрөөс айхавтар дэмжлэг мөнгө аваад байх шаардлагагүй. Эцсийн хэрэглэгчийн сонголтод тулгуурласан л бизнес хийдэг байсан.
-Гэнэт улс төрд нэг залуу орж ирээд сайд болчихсон. Ямар хүн, ямар фракцын дэмжлэг байна. Увсын фракц гэдэгтээ багтдаг уу?
-2008-2012 онд Увс аймгийн төлөөлөгчөөр ажилласан. Явах ёстой шат дарааллаар нь л явж ирсэн. МАН-ын дэргэдэх залуучуудын байгууллагын Увс аймгийн дарга, удирдах зөвлөлийн гишүүн, Нийгмийн ардчилал Монголын залуучуудын холбооны тэргүүлэгч, дэд ерөнхийлөгч, тэргүүн дэд ерөнхийлөгч гээд олон нийтийн ажил хийгээд л ирсэн. 2007 оноос намын бага хурлын гишүүнээр сонгогдсон.
Намын удирдах дээд байгууллагад 12 жил ажиллаж. Увсынх болохоор Увсын мафийн гишүүн энэ тэр гэсэн хаяг зүүх, хардалт бол байгаа байх аа. 2007 онд Увсын сумдаар явж өөрөөр амьдаръя, ажил мэргэжлээ зөв сонго, усаа хэмнэе гээд л яриад явдаг байлаа.
Ямартаа ч Увсын иргэд надад итгэл өгч сонгосон. Олон ийм залуу манай намд байгаа. Хурдан гарч ирэх үгүй нь цаг хугацааны шалгуур. Фракцад хамаатуулбал залуучуудын фракцад л хамаарах байх. Одоо нас хэтрээд залуучуудын холбооноосоо гарч байна.