Шударга иргэдийн нэгдсэн эвсэл намын дарга, УИХ-ын гишүүн Ж.Батзандантай ярилцлаа.
-УИХ-ын сонгуулийг томсгосон 26 тойргоор явуулна хэмээн МАН-ын удирдах зөвлөлөөс мэдээллээ. Тогтолцоо нь хэр зөв юм бэ?
-Сонгуулийн хууль гэдэг сонгогчдын эрхийн тухай хууль юм. ШИНЭ нам энэ талаас нь харж, судалж арав гаруй санал боловсруулж, ажлын хэсэгт хүргүүлсэн. Томсгосон тойргийн системээр сонгууль явуулах нь буруу биш. 2008 онд энэ системийг хэрэглэж байсан. Сул тал нь нэг намаас нэр дэвшсэн хүмүүсийн хооронд өрсөлдөөн бий болдог. Үндэсний эв нэгдэл алдагдаж, хагарал бутралын үүдийг нээдэг ийм систем гэдгийг түүхэн туршлага харуулсан. Сонгуулийн энэ систем долдугаар сарын 1-ний томоохон тэмцэл хөдөлгөөнтэй шууд холбоотой. Систем нь бүхэлдээ буруутай биш, хамгийн гол засах зүйл нь сонгуулийн процедур, процесс, маргааныг хянан шийдвэрлэх систем, сонгогчдын эрхийг хамгаалах тогтолцоогоо илүү нарийвчлан хуульчлах ёстой.
-Танай намын зүгээс арав гаруй саналыг ажлын хэсэгт өгсөн гэлээ. Ямар ямар саналуудыг өгсөн юм бэ?
-Нэгдүгээрт, Сонгогчдын саналыг хар машинаар тоолох үед хяналтын тооллого буюу гар тооллогыг 100 хувь хийх ёстой. Хяналтын тооллого, хар машины тооллого хоёр зөрсөн тохиолдолд гар тооллогыг эцсийн бөгөөд хүчин төгөлдөр сонгуулийн дүн гэж үзнэ гэдэг санал хүргүүлсэн. Хоёрдугаарт, өнгөрсөн 30 жилийн түүхийн алдааг засч залруулах ёстой. Нэг намаас нэр дэвшигчид хамтран ажилладаг тогтолцоог оруулж, дэмжих ёстой. Мөн эвсэл байгуулах асуудал байна. Эвслийн нэг нам эвслээс гарах үед эвсэл задардаг байдлаар өнгөрсөн 30 жил сонгууль, улс төрийн систем үргэлжилсэн. Ирэх 30 жилийг бид хагарал бутралын он жилүүд биш, эвлэлдэн нэгдэх цаг үе болгох ёстой. Тиймээс эвслийн энэ хэврэг зохицуулалтыг өөрчилж, эвслийн удирдах зөвлөлийн 51 хувийн саналаар эвсэл тарах, байгуулагдах, өөр эвсэлтэй нэгдэх, татан буугдах гол шийдвэрүүдээ гаргадаг байхаар хуульчлах нь зүйтэй.
Өнөөдрийг хүртэл нэг нам гарахад л эвсэл задарч, Монголын улс төрд эвлэлдэн нэгдэх эрх хязгаарлагдаж, мянга мянган сонгогчын эрх зөрчигддөг явдал олон жил үргэлжилсэн. Энэ бол өнгөрсөн 30 жилийн алдаа завхралуудын нэг байлаа. Монголын улс төрд хагарал, бутралыг биш, эвлэлдэн нэгдэх эрхийг дэмжсэн сонгуулийн хуулийг хийх нь чухал.
-Сонгуулийг томсгосон тойргоор явуулахаар шударга бус хуваагдах юм биш үү гэх шүүмжлэл байна. Энд таны байр суурь ямар байна вэ?
-Энэ асуудлыг ШИНЭ нам болон парламентад суудалгүй улс төрийн намууд дунд байгуулагдсан ажлын хэсэг дээр ярьсан. Сонгуулийн хуультайгаа хамт тойргоо хүн амынх нь тоонд тэнцүү, тэгш байгуулж, батлах ёстой гэдэг саналыг манай намаас хүргүүлсэн. Сонгуулийн тойргийг газар нутагт нь тохируулж байгуулах биш, хүн амынх нь тоо, төлөөлөлд тэнцүү тэгш байхаар байгуулах зүйтэй гэдэг байр суурийг ШИНЭ намаас хүргүүллээ.
-Тэгэхээр яаж хуваагдана гэсэн үг вэ. Томсгосон 26 гэхээр мандатуудаа яаж хуваах вэ?
-Өнөөдрийг хүртэл Дундговь аймгаас УИХ-ын гишүүн дөрөв, тавхан мянган хүний саналаар сонгогддог. Улаанбаатар хотоос сонгогдсон УИХ-ын гишүүн 10-20 мянган хүний саналаар сонгогддог ийм л тогтолцоо байсан. Энэ завхрал, гажуудлыг бид засах ёстой. УИХ-д сонгогдсон гишүүн бүр ижил тэгш тоотой иргэдийг төлөөлдөг байх нь чухал гэж бид үзэж байгаа. Томсгосон тойргийг ойролцоогоор 20 мянган сонгогчтой гэж үзвэл УИХ-ын тойргуудыг байгуулахдаа сонгогчдын тоонд нь ижил тэнцүү байдлаар тойргоо байгуулах нь зөв гэдэг байр суурийг манай нам барьж буй. Улаанбаатараас сонгогдсон гишүүд нь хөдөө орон нутгаас сонгогдсон гишүүдээсээ хоёр гурав дахин олон хүний санал авч сонгогддог байдлыг буруу гэж үзэж байгаа. Энэ тэгш бус байдлыг арилгах ёстой.
-Яг энэ тогтолцоогоор явсан 2008 оны УИХ-ын сонгуулийн үр дүнг та хэрхэн хардаг вэ. Энэ сонгуулиас бид ямар сургамжийг авсан юм бэ?
-2008 онд явуулсан сонгууль, сонгуулийн системийн алдаа завхралыг засах зорилгоор хар машиныг Монголын төр засаг тооллогын системдээ ашиглаж эхэлсэн л дээ. Хар машин бол 2008 оны сонгуулийн системийн болоод тэр үед болсон долдугаар сарын 1-ний үйл явдлын сургамж байсан. Гэхдээ хар машин 100 хувь найдвартай гэсэн үг биш. Хар машинаараа тоолчихоод хяналтын тооллогыг давхар хийх нь зүйтэй.
Олон мандаттай томсгосон тойргийн нэг том сул тал нь намын нэр дэвшигчид дотроо өрсөлдөж эхэлдэг. Нөгөө талаас нэр дэвшигчид өөр намын нэр дэвшигчтэй хуйвалдаж эхэлдэг. Шударга бус өрсөлдөөн газар авдаг. Тухайн үед Баянгол дүүрэгт өрсөлдсөн МАН, АН-ын нэр дэвшигчид болон бие даагч нарын дунд учиртай гурван толгой гэдэг жүжиг тавигдаж байсныг та мэднэ. Ингээд учиртай гурван толгой гээд жүжиг тоглогдоод намын нэгдсэн хөтөлбөрөөсөө гадуур хувийн болоод бүлэглэлийн хөтөлбөрүүд гарч ирдэг. Зарим газруудад дөрвөн бэрх гэдэг хөтөлбөр гарч ирж байсныг ч та мэднэ. Баянзүрх дүүрэг дээр хоёр өөр намын нэр дэвшигч нөхдүүд учиртай хоёр толгой болж, луйвар хийж байсныг бид мэдэж байгаа.
-Мөн нэг асуудал бий. Томсгосон тойргоор явахаар иргэдийн санал гээгдэх тохиолдол гарах юм биш үү. Нэг талаараа “царцаа” гэж яригддаг нүүдэл эрчимжих магадлалтай гэх юм…
-Томсгосон тойрог дээр “царцаа”-ны нүүдэл харьцангуй багасна байх гэж харж байна. Мөнгөнийн нөлөөлөл харьцангуй багасна. Том тойргийг худалдаж авахад хэцүү. Сайн талууд олон бий. Сөрөг сул талыг нь түрүүн хэллээ.
-Шинэ, залуу төлөөллүүд сонгуулиар УИХ-д орж ирэх боломж хэр байх бол?
-Шинэ хүмүүс УИХ-д гарч ирэхэд харьцангуй хэцүү тогтолцоо. Яагаад гэвэл тойрог томсож байгаа учраас өөрийгөө таниулах хугацаа боломж бага байдаг. Нөгөө талаас томсгосон тойрог дээр хуучин намууд, хуучин бүтцээрээ хуйвалдаан зохион байгуулах хэлбэр газар авдаг. Энэ бол сул тал. Одоо сонгуулийн хууль хэлэлцэж байна. 2008 оны долдугаар сарын 1-нд юу болсныг мартаж болохгүй. Тэр болсон үйл явдлын сургамж дээр тулгуурлаж, 2008 оны алдаа дээрээ суралцсан сонгуулийн сайн хуулийг хийгээсэй билээ гэж бид хүсч байгаа. Жижиг, шинэ намуудын хувьд ямар ч боломж байхгүй. Ганцхан тохиолдолд боломж гарна. Энэ бол жижиг, шинэ нам, улс төрийн хүчнүүд хамтарч, эвсч, тэр эвслээ задрахгүйгээр бат суурьтай хадгалсан тохиолдолд амжилт гаргах боломжтой. ШИНЭ намын хувьд сонгуулийн хуулинд задардаг эвслийг биш задардаггүй эвслийг хийх эрх зүйн зохицуулалтыг оруулахаар ажиллаж байна. Өнөөдрийг хүртэл 10 нам эвсчихээд байхад ганцхан нам эвслээс гарахад эвсэл задардаг ийм зохицуулалттай яваад байна. Дээр хэлсэнчлэн 51 хувийн саналаар эвсэл задардаг байх бидний саналыг оруулж ирэх нь зүйтэй. Өнгөрсөн 30 жил бол Монголын ард түмний эв нэгдлийн эсрэг 30 жил байсан. Эвсч нэгдэхийг хориглосон, хаасан 30 жил байлаа. Ирэх 30 жил Монголын ард түмний эв нэгдэл хамтын ажиллагааг дэмжсэн 30 жил байх ёстой. Тиймээс ийм хууль байх ёстой юм.
-ШИНЭ нам бүх тойргийн мандатууд дээр гишүүнээ дэвшүүлэх үү?
-ШИНЭ нам Сонгуулийн тухай хууль батлагдсаны дараа стратеги, тактикаа гаргаж ирнэ. МАНАН-гийн намуудаас бусад улс төрийн хүчнүүдтэй эвсэх, хамтран ажиллах тал дээр нээлттэй ажиллана. Гэхдээ эх орнынхоо төлөө, Монголын төлөө бодлогын эвсэл, нэгдэл байгуулж ажиллах ёстой. Албан тушаал, эрх мэдэлд хүрэхийн төлөө эвсч нэгддэг биш, эх орноо өөрчилж, хөгжүүлж, хайрлаж хамгаалахын төлөө нэгддэг бодлого дээр суурилсан эвслийг хийхийн тулд ШИНЭ нам ажиллана.