БНХАУ-ын Ухань хотноо байрлах Төв Хятадын шинжлэх ухаан, технологийн их сургуулийн Эдийн засгийн сургуулийн эрдэмтэн профессорууд Хятадын эдийн засгийн өсөлт, уруудалт, “Бүс Зам” санаачилгын талаар лекц семинар зохион байгуулсан билээ. Тэрхүү мэдээллээс товчлон хүргэе.
Ажиллах хүчний хомсдол ба худалдааны дайн
Дэлхийд ажиллах хүчний хомсдолд хамгийн түрүүнд орсон улс бол Япон. 1990 оноос Японд энэ асуудал сөхөгдөж эхэлсэн бөгөөд өнөө жилээс тус улс ажиллах хүчнийхээ тодорхой хувийг гадаадаас авч эхэллээ. Өмнөд Солонгосын хувьд 2010-2015 онд хүн амын хөгшрөлт эхэлсэн гэдэг. Азийн орнуудаас хүн ам нь хамгийн хожуу хөгшрөх улс Сингапур бөгөөд хойтон жилээс л энэ тухай ярьж эхлэх нь. Дэлхийд хүн амаараа тэргүүлдэг манай өмнөд хөрш болох хятадуудын хувьд ч ажиллах хүчний хомсдолд ороод байна. Энэ нь нэг хүүхдийн бодлоготой холбоотой бөгөөд хүн амын өсөлт удааширч, хөгшрөлт нэмэгдсэн нь эдийн засагт шууд сөргөөр нөлөөлж эхэлжээ. Яг ийм үед Хятад Америкийн худалдааны дайн эхэлсэн нь огцом тэсрэлттэй өсч байсан Хятадын эдийн засгийн өсөлтийг удаашрууллаа.
1978 онд хувьсгал гарсан нь өдөөгийн Хятадын үсрэнгүй хөгжлийн эхлэл болсон гэдэг. Улсаа хөгжүүлэхийн тулд хүнээ хөгжүүлж, хөрөнгөжүүлэх хэрэгтэй байсан учраас Хятад улс дотоод нөөц бололцоондоо найдахаас өөр арга байсангүй. Тэдэнд байгалийн баялаг бүхий асар өргөн уудам газар нутгаас гадна ажиллах хүчний маш их нөөц байв. Улс нь мөнгө хөрөнгөгүй, хүмүүс нь ядуу, техник технологи хөгжөөгүй, олигтой том компани ч байхгүй байсан үе нь. Тиймээс тэд газраа ажиллах хүчиндээ хуваарилан хотуудаа хөгжүүлэх бодлого барилаа. Аж ахуйн нэгж, компаниудыг олноор бий болгон, үйлдвэрүүд байгуулж, хийсэн зүйлээ экспортолж эхэлсэн. Экспортоос орж ирсэн мөнгөө дэд бүтэц бий болгоход зарцуулна. Хувцас, бараа бүтээгдэхүүнээс эхлээд электрон барааг үй олноор нь үйлдвэрлэж гадагшаа зарж байв.
Мөн гадаадын хөрөнгө оруулалт татах бодлогоо ч тогтвортой байлгав. Үүний үр дүнд өнөөгийн үсрэнгүй хөгжилтэй Хятад улс бий болсон бөгөөд 1978-2011 оны хоорондох эдийн засгийн өсөлт нь 9,2 хувьд хүрч түүхэн дээд амжилт тогтоов. Америкийн дараа орох дэлхийн хоёр дахь том эдийн засагтай орон болж чадлаа. Эдийн засгийн оргил үе буюу 2011 оны үед Хятад улс 10 триллион ам долларын гадаад валютын нөөцтэй байв. Үндсэндээ багтаж ядсан хөрөнгөтэй улс байлаа. Өдгөө энэ тоо 3,1 трилон ам.доллар болтол буурч, өмнөд хөршийн эдийн засгийн өсөлт 6,3 хувьтай болж уруудсан ч дэлхийд хүчирхэг улс хэвээрээ байна. Эдийн засаг уруудсан ч 6,3 хувийг боломжийн тогтвортой өсөлт хэмээн оношилж байна. Учир нь эдийн засгийн индекатор болох ажил эрхлэлт, үнийн тогтвортой байдал, олон улсын худалдааны тэнцвэртэй байдал зэрэг нь өсөлттэй байгаа аж. Эдийн засаг тэлж, хөгжихийн хэрээр хятадууд маш орон асуудалтай нүүр тулж эхэлжээ. Хамгийн түрүүнд гадаад орчин буюу Хятад Америкийн худалдааны дайн эдийн засагт цочмог нөлөөлсөн байна. Эдийн засгийн удаашралыг эрдэмтэд гадаад хүчин зүйлээс гадна мөчлөгийн дагуу давтдагддаг зүй тогтол хэмээн таамаглаж байна. Хятадын эдийн засгийн удаашрал дэлхийн эдийн засгийн удаашралтай бараг давхацдаг. Ер нь дундад улсынх гэлтгүй өндөр хөгжилтэй орнуудын эдийн засаг ч унаж байгаатай холбодог.
Үйлчилгээний салбарын өндөр хөгжил эдийн засгаа унагасан уу?
Эдийн засгийн өндөр өсөлтийн үед Хятадад үйлчилгээний салбарын хөгжил ч маш хурдацтай өсчээ. 2013 оноос үйлчилгээний салбарын хөгжил маш хурдан буюу 50 хувиас дээш өсөлт үзүүлсэн нь гайхалтай тоо аж. Бээжинд 81, Гуанжоуд 71, Уханьд 51, нийт хятад даяар 52 хувьтай өссөн үзүүлэлт байна. Харамсалтай нь, энэ үеэс Хятадын эдийн засаг унаж эхэлсэн юм. Энэ нь тохиолдол уу, холбоотой юу хэмээн шинжээчид судалгаа хийсэн бөгөөд судалгаанаас харахад шууд холбоотой байв. Өөрөөр хэлбэл, үйлчилгээний салбарын өндөр хөгжил улсын эдийн засагт сөргөөр нөлөөлсөн гэсэн үг.
Үйлчилгээний салбар хөгжих нь зөв үү. Яагаад энэ хөгжил эдийн засагт сөрөг нөлөөлсөн бэ? Хариулт нь тун энгийн аж. Иргэдийн орлого нэмэгдэж, эдийн өсөх нь үйлчилгээний салбарт зохиомол хөөсрөл үүсгэжээ. Үүнийг урлагийнхны тоглолт дээр жишээлж тайлбарлавал илүү ойлгомжтой юм. Урлагийнхны тоглолтын тасалбарын үнэ байнга өсч байдаг. Үнэ өссөн ч тухайн дуучны авьяас чадвар нь яг өмнөх шигээ хэвээрээ байдаг гэсэн үг. Үйлчилгээний салбарт иргэдийн гаргах мөнгө нэмэгдэж байгаа нь жинхэнэ өсөлт биш юм. Энэ салбарт гарч байгаа өсөлт нь бодитой, үр дүнтэй байх ёстой. Үнэ сайжруулсан шиг чанараа сайжруулбал эдийн засаг бодитой сайжирна.
Хятадын эдийн засаг уруудах уу, өгсөх үү?
Эдийн засгийн өсөлт 6.3 хувиас буурахгүй бол хэвийн үзэгдэл гэж үздэг юм байна. Тэгвэл одоо 6.3 хувьтай байгаа Хятадын эдийн засгийн өсөлт буурсаар байх уу гэдэгт судлаачид өөр өөр тайлбөр өгдөг. Хятадын алдартай эдийн засагч “Хятадын эдийн засгийн урт хугацааны өсөлт 2011 онд хамгийн өндөртөө найман хувьд хүрнэ” гэж 20 жилийн өмнө хэлсэн нь яг биеллээ олсон байна. Тухайн үед Хятад улс 1954 оны Япон, 1967 оны Сингапур, 1973 оны Солонгосын хөгжилтэй адил, нэг хүнд ногдох дотоодын нийт бүтээгдэхүүн нь Америкийн дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 20 хувьтай тэнцэж байв. Өсөлт найман хувиас дээш гарахгүй байх нь дотоод хүчин зүйлээс эдийн засаг шууд шалтгаалдагтай холбоотой аж. Хамгийн чухал нь хүн амын хүчин зүйл. 2010 оноос өмнөх Хятадын хүн ам маш хурдан өссөн. Тэгэхээр эдийн засгийн уналт хүн амын хүчин зүйлээс хамаарч байна гэж харж болох нь. Ер нь эдийн засгийн хурд буурч байгаа нь аймаар зүйл биш гэв. Энэ өөрчлөлт шинэ хөдөлгөх хүчинд түшиглэнэ. Өөрөөр хэлбэл, боловсон хүчний чанар, технологийн шинэчлэл хийж үр дүнг сайжруулах аж. Хамгийн гол нь эдийн засгийг хөдөлгөгч өөр ямар хүч байна вэ гэдгийг олж харах нь чухал.
Ирээдүйн чиг хандлага
Америк, Баруун Европын орны дэлгүүрээс авсан бараан дээр “Made in China” гэсэн шошго байнга дайралддаг. Баруунд гаргах боломжтой юу байна тэр бүгдийг баруун солгойгүй үйлдвэрлэн экспортолдог байсан нь хятадуудын гадаад валютын урсгалаа нэмэх гол арга байсан юм. Харин одоо хятадууд оймс, гутал, өмд, цамц мэтийн хэрэглээний жижиг сажиг зүйлс үйлдвэрлэхээ болихоор шийджээ. 2012 оноос өмнө бүх хүчээрээ урагшаа гэдэг уриатай байсан бол үүнээс хойш нийлүүлэлт дээрээ анхаардаг болсон байна. Оймс, бээлийнээс эхлээд бүхнийг хийдэг байсан үйлдвэрүүдээ Тайланд, Вьетнам зэрэг Зүүн Азийн орнууд руу шилжүүлжээ.
Үүний оронд нийлүүлэлтээ илүү чанартай болгоё гээд ноу хау шингэсэн технологийг оруулж эхэлсэн байна. Тухайлбал, цахилгаан машины хамгийн том үйлдвэрлэгч болохоор зорьж байгаа. Ер нь дэлхийн хамгийн сүүлийн үеийн дэвшилтэт техник технологийг үйлдвэрлэгч орон болно хэмээн зорилгоо тодорхойлжээ.
Хятадууд өдгөө хүн төвтэй хөгжлийн тухай ярьж байна. Энэ нь ядуурлын эсрэг дайн юм. Мөн бүх хотуудаа Бээжин мэт болгож, хот хөдөөгийн ялгааг арилгах тэнцвэртэй хөгжил рүү зорьж явна. Ингэвэл нийгмийн баян хоосны ялгаа арилна. Инновацийг дэмжиж интернэт орчноо илүү хөгжүүлэхэд анхаарч эхэлжээ. Үүнтэй холбоотой маш олон судалгааны хүрээлэнгүүд ажиллаж байна. Уламжлалт үйлдвэрлэлээ багасгаж байгаль орчинд ээлтэй ногоон хөгжлийг дэмжиж эхэлжээ. Хятад гадаад гэхээсээ дотоод эдийн засагтаа илүү анхаарч татвар бууруулах гэх мэт мөнгөний бодлогоо ард түмэн рүүгээ илүү чиглүүлж байна. Үйлдвэрлэлийн салбарт НӨАТ 15 байсныг 10 хувь, аж ахуйн нэгжийн нийгмийн даатгал 16 хувь болгож бууруулсан байна.
Тэдний ойрын зорилт бол иноваци болон дотоодын нөөц бололцоогоо ашиглан хүчирхэгжих. Гадаад хүчин зүйлээс хараат байдлаа хална. Шинэ технологи, шинэ үйлдвэрлэлийн системийг бий болгоно. Судалгааны салбартаа илүү мөнгө хаяна.
“Бүс Зам” санаачилга
2011 оны эдийн засгийн үсрэнгүй өсөлтийн үед Хятад хүчин чадлаасаа илүү гарсан хөрөнгийн боломжтой болсон байв. Үйлдвэрлэж буй бараа бүтээгдэхүүний нэр төрөл, тоо хэмжээ их. Маш их бүтээн байгуулалт өрнөж байсан. Тиймээс илүүдэл зүйлээ гадагш гаргах хэрэгтэй болсон. Эдийн засгийн цар хүрээ нэмэгдэхийн урвуу хамаарал нь нөөцийн дутагдалд орсон. Тиймээс олон улсын зах зээлээс газрын тос, нүүрс, төмрийн хүдэр, хүнсний том компаниудыг хүртэл худалдаж авч эхэлсэн.
2013 оноос эхэлсэн Америк, Хятадын таагүй харилцааны үр дүн бол Худалдааны дайн юм. Энэ үед Хятадын нэг хүн ногдох дотоодын нийт бүтээгдэхүүн Японыг давж, Америкийн дараа орж эхэлсэн. Дэлхийд гадаад худалдаагаараа нэгд ордог улс болов. Энэ нь АНУ, Япон, Баруун Европын улсуудтай худалдааны зөрчил үүсгэж эдийн засаг буурах гол шалтгааны нэг болсон юм.
Худалдааны дайныг хэрхэн хор хөнөөл багатай давах талаар судалгаа, бодлого шийдвэрүүд гарч эхнээсээ хэрэгжээд эхэлжээ. БНХАУ-аас санаачлан хэрэгжүүлж буй “Бүс,Зам” санаачилга ч үүнтэй шууд холбоотой. Энэ санаачилга бол зөвхөн Хятад улс ашиг олох биш бүгд харилцан ашигтай ажиллах Хятад мөрөөдөлд тулгуурласан юм. Үүнийгээ ч Хятадын дарга нь албан ёсоор зарласан билээ. Дээрх санаачилгын хүрээнд эдийн засгийн зургаан коридор үүсэх бөгөөд нэг нь Хятад-Монгол-Оросын газар нутгийг дайрах юм. “Бүс, Зам” санаачилгад нийт 60 улс хамрагдах юм байна.
“Бүс Зам”-ын зорилго нь Евро Азитай холбосон гүүр, ложистикийн гинжин хэлхээ үүсгэх зорилготой. Тиймдээ ч энэ санаачилгыг эхлүүлснээр Хятадын гадаад худалдаа эрс өссөн үзүүлэлт байна. “Монгол Улсын хувьд Ашигт малтмалын баялгаа давуу тал болгон хөгжих, хөрөнгө оруулалт татах хэрэгтэй. Мөн хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн, ноос ноолуураа боловсруулан экспортолж, валютын нөөцтэй болох. Үүгээрээ дахин үйлдвэрлэл явуулж, шинэ технологи суурьшуулах. Нэг бүс-нэг замыг ийм хөрөнгө оруулалт татах үйл ажиллагаан дээрээ маш сайн ашиглах хэрэгтэй” хэмээн Хятадын эдийн засгийн судлаач багш нар онцолж байлаа.