Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайд С.Чинзориг, Монголын үйлдвэрчний эвлэлүүдийн холбооны ерөнхийлөгч Х.Амгаланбаатар, Монголын ажил олгогчдын нэгдсэн холбооны гүйцэтгэх захирал Х.Ганбаатар нар оролцож хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг шинэчлэн тогтоосон. Тодруулбал, хөдөлмөр нийгмийн зөвшлийн гурван талт үндэсний хорооны шийдвэрээр 2019 оны нэгдүгээр сарын 1-нээс цалингийн доод хэмжээг 320.000 төгрөг байхаар тогтоосон. Мөн ирэх оны буюу 2020 оны нэгдүгээр сарын 1-нээс цалингийн доод хэмжээ 420.000 төгрөг болохоор болсон юм. Энэ нь сүүлийн мөрдөж буй хэмжээг 33.3-75 хувиар нэмэгдүүлсэн үзүүлэлт гэдгийг Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайд С.Чинзориг онцолж байв.
Ингэж хуулийн дагуу монгол хүний хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээ 320 мянган төгрөг болоод байна. Удахгүй он гаргаад 420 мянган төгрөг болохоор болж байна. Хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээ гэдэг нь тодорхой боловсрол, тусгай мэргэжил үл шаардагдах энгийн ажил гүйцэтгүүлсний цалин хөлсний хамгийн доод хэмжээ бөгөөд хоёр жил тутам нэгээс доошгүй удаа шинэчлэн тогтоож байх хуультай. Тэгэхээр уг хуулийн дагуу ирэх онд гурван талт үндэсний хороо хуралдаж цалингийн доод хэмжээг дахин өндөрсгөх боломжтой гэсэн үг. Цалингийн доод хэмжээ өндөр тогтоогдох тусам ядуурлыг улам хөөргөдөж, ажилгүйдлийн тоо улам ихэсдэг. Учир нь хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээ өндөрсөх тусам хувийн хэвшил алдагдал хүлээж дампуурлаа зарладаг.
Цалингийн доод хэмжээ өндөр байх тусам ард иргэдийн ахуй амьдрал дээшилж, ийм мэдээллийг сонссон хэн бүхэнд шууд л гар дээр нь бөөн бөөн мөнгө асгараад ирэх юм шиг ойлгодог. Гэвч яг бодит хөрсөн дээр энэ бол хамгийн аюултай зүйл. Улс орны хөгжил дэвшлийг гол хөдөлгөгч хүч нь болсон, татварын мөнгөний эргэлт санхүүжилт нь болох хувийн хэвшлүүд ажилчдынхаа цалинг тавьж чадахаа больдог. Хувийн хэвшил, аж ахуйн нэгж компаниуд төчнөөн тооны ажимллах хүчин авна, цалингийн нийт хэмжээ төд болно, үүнээс урсгал зардалд төчнөөн төгрөг зарцуулна, тэгээд сардаа төчнөөн төгрөгийн ашиг олно гэх тооцоо судалгаатай байдаг. Гэтэл эрх баригчид ард түмэндээ жигтэйхэн хайртай болох гээд хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмээг шууд 100, 200 мянгаар нэмчих нь бий. Энэ нь хувийн хэвшлийнхэнд айхавтар том цохилт болж ирдэг. Ашиг орлого олох нь бүү хэл ажилчдынхаа цалинг тавьж чадахаа байгаад дээрээс нь банкны өр, түрээсийн төлбөрөө дийлэхээ болиод яалт ч үгүй жижиг аж ахуйн нэгжүүд хаалгаа барьж эхэлдэг.
Албан газрууд дампуурахаар мэдээж ажилгүй иргэдийн тоо огцом өснө. Ингэж нийгэмд ядуурал бий болно. Хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг өсгөх ийм л хорлонтой. Боловсрол, мэргэжил үл шаардагдах энгийн иргэдээ харж үзэж өндөр цалин өгөх биш, харин ч хорлож ажилгүй болгон амьдралыг нь сүйтгэж ядуурлыг хөөргөдсөн төрийн харалган бодлого болдог. Хөдөө орон нутагт үйл ажиллагаа явуулдаг жижиг аж ахуйн нэгжид бүр чиг хорлонтой. Наад захын нэг ачигч ажилд авъя гэж бодоход 320 мянган төгрөг өгөх болно. Энэ нь манайдаа эмч, багш нарын цалинтай бараг л дүйж очихоор мөнгө. Цалингийн доод хэмжээг өндөр тогтоогоогүй байхад хувийн хэвшлийнхэн энгийн иргэдтэй боломжийн хэдэн төгрөгөөр тохироод ажиллуулж болдог байсан. Хэн хэнд нь ашигтай, тустай л байсан. Ямар ч иргэн боловсрол, мэдлэг, ажлын дадлага туршлага энээ тэрээ гээд өөрийгөө зовоогоод байхгүй наад захын албан байгууллагад жижүүр, цэвэрлэгч хийгээд явчихдаг байв. Гол нь цалин мөнгөө тохироод ажилд орчихдог, ар гэрээ аваад явчихдаг, подхийсэн амьдралтай л байсан. Цалингийн доод хэмжээг хуульчлаад тогтоогоод өгөхөөр энэ бүх зүйл байхгүй, ухаандаа цалингаа тохироод ажил хийнэ гэх ойлголт байхгүй болж байгаа юм.
Хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг төр засгаас нь өндөр тогтоож өгөх нь улс орны хөгжилд ямар аюултай, ямар их эрсдэлтэйг бид Солонгосоос бэлээхэн харж болно. Солонгосын эдийн засаг муудлаа гэх яриа сүүлийн үед дуулдах болсон. Энэ нь юутай холбоотой вэ гэдгийг эдийн засагчид шууд дуу нэгтэйгээр хэлж байгаа. Солонгосын төрөөс цалингийн доод хэмжээг 300 сая орчим вонн болгосон байдаг. Энэ нь тус улсын жижиг дунд үйлдвэрүүдийг дампуурахад хүргэж байгаа. Солонгост хоёр сая орчим жижиг дунд үйлдвэрлэл үйл ажиллагаа явуулдаг гэсэн тооцоо бий. Түүнээс бараг тал орчим хувь нь хаалгаа барьж, Хятад болон Вьетнам зэрэг орнууд руу гарах болсон. Солонгост ажил хийж байгаа монголчуудад ажил олдохгүй байна, ажиллаж байгаа үйлдвэр нь ажилчидаа халж, гадагшаа гарч байгаа юм гэнэ гэх яриа ийм учиртай.
Ирэх жил бол сонгуулийн жил. Эрх баригч нам ард түмэндээ, сонгогч олондоо таалагдахын тулд юуг ч яаж ч өөрчилж магадгүй. Ард түмний хайртай хүү, ардын баатар Ерөнхий сайд маань Монгол Улсын эдийн засгийн гол тулгуур хүч нь болсон уул уурхайн компаниуд руу цэрэг хөдөлгөж орно гэж ярьж байгаа. Бодох нь ээ, хүчээр түрэмгийлэн төрд булааж авч, мөнгийг нь ард түмэнд тарааж өгөх юм байлгүй. Ийм аймшигтай реформ хийж байгаа эрх баригч нам бас л ард олонд таалагдах гэж цалингийн доод хэмжээг хэд ч хүргэж, яаж ч өсгөхийг таашгүй. Хувийн хэвшлээ бүгдийг нь дампууруулчихаад, ажилгүйдэл, ядуурлыг дээд цэгт нь тулгачихаад сууж байхыг үгүйсгэх аргагүй.
Манай төр засаг 2019 оны эхэнд баян Намсрай шиг л байн байн цалин нэмсэн тухай мэдэгдэл хийж байсан. “Төрийн албан хаагчдын цалинг нэмэгдүүлэхээр улсын төсөвт 267 тэрбум төгрөг тусгалаа”, “Засгийн газраас 2019 оны “иргэн төвтэй төр” болгон зарласан бөгөөд төрийн үйлчилгээг иргэдэд чирэгдэлгүй, хүнд сурталгүй хүргэхэд цалин нэмэх асуудал гол түлхэц болно”, “Боловсролын салбарт ажиллагсдын цалинг 12.3 хувиар нэмлээ”, “Эмч нарын цалин 120-270 мянган төгрөгөөр нэмэгдлээ” гээд л мэдэгдэл хийгээд байсан. Гэтэл өнөөдөр ард түмний бодит амьдрал ямар байгаа билээ. Эдийн засагт эерэг үр дүн харагдахгүй байгааг ажиглагчид, судлаачид хэлж байгаа.
Цалин нэмэх нь нэгэнт өсөлтийн хурд авсан инфляцийг улам бүр гааруулах вий гэж судлаачид эмээдэг. Эдийн засгийн бодит өсөлтийг хэмжих бас нэгэн шалгуур нь хүний хөгжил. Монгол Улс НҮБ-аас гаргасан хүний хөгжлийн индексээр дэлхийн 169 орноос 92 дугаар байрт жагссан. Монгол Улсын оноо 0741-0639 болон буурч байгаа нь монгол хүний хөгжилд тэгш бус байдал шууд нөлөөлж байгааг харуулсан юм.
“Улсын хэмжээнд 15, түүнээс дээш насны нийт хүн амын 833.5 /39.2 хувь/ мянга нь ажиллах хүчнээс гадуурах хүн ам тэдгээрийн 63.1 мянга нь цалин хөлс орлого олох ажил хайх, эсвэл хийх нөхцөл нь бүрдвэл ажилгүй хүний эгнээнд шилжих буюу ажиллах хүчинд багтахад бэлэн байгаа боломжит ажиллах хүчин байна” гэж Үндэсний статистикийн хорооноос зарласан өнгөрсөн долдугаар сарын нийгэм эдийн засгийн тайланд дурдсан. Энэ бүх үзүүлэлт бол хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг төр засгаас өндөр тогтоон, хувийн хэвшлээ дампууруулж байгаагийн гол үр нөлөө юм.