НҮБ-ын индэр дээрээс залуу үеийн төлөөллүүд илтгэл тавьсан. Тус илтгэлд Монгол Улсаа төлөөлөн оролцсон М.Ивээлтэй ярилцлаа.
-Өөрийгөө танилцуулна уу?
Өдрийн сонины уншигчдад энэ өдрийн мэндийг хүргэе. Намайг Мөнхбаатар овогтой Ивээл гэдэг. АНУ-ын Висконсин мужийн их сургуулийг эрх зүй судлал болон олон улс судлал гэсэн мэргэжлээр суралцаж төгссөн.
Эрх зүй дотроо хүний эрх, эрх чөлөөний сэдвүүдэд түлхүү анхаарлаа хандуулж, цаашдаа хүний эрхийн хамгааллын чиглэлээр илүү их зүйл хийж ажиллахыг хүсдэг.
-Англи хэлийг хаана сурсан бэ?
-Англи хэлийг амжилттай бие даан суралцахад аав минь их чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. Хэл сурах чухлыг багаас минь ойлгуулж, их дайчлуулж хамгийн сайн гэсэн хэлний дамжаанд явуулдаг байсан. Миний хувьд англи хэлийг Монголдоо, дунд сургуулиасаа эхлэн хичээлийнхээ хажуугаар хэлний дамжаанд суун, бие даан давтсаар сурсан л даа. Гэхдээ хэлний сургалтад хэдэн удаа явахаас илүүтэйгээр өөрийн суралцах тэмүүлэл, өөрийгөө дайчлан бие даан суралцах чадвар маш чухал гэдгийг өөрийн туршлагаас ойлгосон.
-НҮБ-д ямар шалгуураар тэнцэж илтгэл тавив?
-НҮБ-ын индэр дээрээс илтгэл тавих байтугай НҮБ-ын босгыг давж үзэх миний хувьд мөрөөдөл байсан. Энэ мөрөөдөлд хүрэх зам мэдээж тийм амар байгаагүй. Оюутан байх хугацаандаа суралцахын хажуугаар Олон Улсын хүний эрхийн хамгийн хүндтэй байгууллагуудын нэг “Amnesty International”-ийг сургууль дээрээ удирдан ерөнхийлөгчөөр нь ажиллаж хүний эрхийн мэдлэг, мэдээллийг түгээх шугамаар хэд, хэдэн үйл ажиллагаа, кампанит ажил явуулж оюутнуудад болон олон нийтэд хүрч ажилласан. Мөн хүчирхийлэлд өртсөн эмэгтэйчүүдийг хамгаалах (CASDA) төвд сайн дураар ажиллаж оюутныхаа дипломын ажлыг “Mонгол Улс дахь хүний эрхийн хохирогчдод үзүүлэх хуулийн хамгаалалт” сэдвээр бичиж хамгаалсан юм. Хүний эрхийн чиглэлээр оюутан байх хугацаандаа хийсэн ажил, гаргасан хичээл зүтгэл, хүсэл эрмэлзлийг минь ойлгон АНУ-ын Висконсиний Их Сургуулийн багш Dr. Khalil Dokhanchi анх НҮБ-ын харьяа Хүний Эрхийн олон улсын Залуучуудын дэд хуралд Монголоо төлөөлөн оролцох саналыг тавьж өргөдлөө явуулахыг санал болгосон. Би уг саналыг туйлын баяртайгаар хүлээн авч өргөдлөө явуулахад НҮБ хэдэн шаардлага тавьсан юм. Түүнд нь, хүний Эрхийн чиглэлээр хийсэн ажлын тайлан, баримт нотолгоо, зураг дүрслэлийн хамт хавсаргах, өөрийг нь тодорхойлсон хоёр багшийн захидал, НҮБ-ын индэр дээрээс тавих илтгэл (бичгээр) гэх шаардлагууд байсан л даа. Эдгээр гол шаардлагуудыг хангасан олон орны төлөөлөл залуучуудын илтгэл дундаас хэдхэн илтгэлийг шалгаруулсан юм билээ. Түүнд нь миний илтгэл багтсанд туйлын ихээр баярлаж явдаг.
Викинсон мужийн Сенатын хамт
-Урьд нь илтгэл тавьж байв уу?
-Дунд сургуульд байхаасаа л илтгэх урлагт суралцаж, энэ төрлийн тэмцээнүүдэд идэвхтэй оролцдог байсан. Дунд сургуулийн илтгэлийн тэмцээнд II байр, “Шинэ Монгол” ахлах сургуулийн илтгэлийн тэмцээнд III байр тус, тус эзэлсэн. Мөн оюутан байх хугацаандаа хийсэн судалгааны ажлаа танилцуулан муж дамжин сургууль, муж, улсын хэмжээнд илтгэл тавьсаар ирсэн л дээ. Хийсэн судалгааны ажлаа Висконсин мужийн Сенатад хүртэл танилцуулан ярилцсан юм. Нийт 80 гаруй илтгэлээс 20 орны төлөөлөл залуус НҮБ-ын индэр дээрээс илтгэлээ тавихаар шалгарсан.
-Сандрах, догдлох мэдрэмж төрсөн үү?
-Эх орноо төлөөлж НҮБ-ын индэр дээрээс илтгэлээ тавих завшаан надад тохиосонд туйлын ихээр баярлаж догдолж хүлээж авсан. Харин яг илтгэл тавих мөчид сандрах нь харьцангуй бага байсан. Илтгэлээ зөв, цэгцтэй, ойлгомжтой тавихад хамаг анхаарлаа төвлөрүүлсэн дээ.
-Өөрийгөө тавьсан шалгуурт нь тэнцэнэ гэдэгт хэр итгэлтэй байв?
-Миний хувьд энэхүү дэд хуралд оролцож өөрийн адил хүсэл эрмэлзэл, зорилго тэмүүлэлтэй олон орны залуу төлөөллүүдтэй уулзаж, тэдэнтэй хамт ярилцаж, тэдний гайхалтай түүхүүдээс суралцаж, тэдний дунд эх орноо төлөөлөөд оролцож байгаа минь л хангалттай нэр төрийн хэрэг гэж бодож байснаас илтгэл тавьж оролцох минь дэд зорилго байгаагүй. Илтгэл минь шалгарсанд миний хувьд гэнэтийн мэдээ байсан.
-Ирээдүйн зорилгоо хэрхэн тодорхойлох вэ?
-Ирээдүйд хүний эрхийн хуульч мэргэжлээр ажиллахыг хүсдэг. Яахын аргагүй Монгол оронд маань хүний эрхийн ойлголт дутмаг, хүний эрхийн хохирогчдыг хамгаалах хуулийн хамгаалалт дутуу санагддаг. Цаашдаа Монголдоо хохирогчдын эрхийг хамгаалж, нийгмийн эмзэг бүлгийн хүмүүст тусалж, хуулийн хамгааллыг сайжруулж ажиллахыг хүсдэг. Мөн хүний эрхийн боловсролыг илүү олон хүнд түгээж, хүн бүр эрхээ мэддэг байхыг зорилгоо болгон ажиллаж энэ чиглэлээр юу хийх талаар төлөвлөгөө гаргаад явж байгаа.
-Илтгэлийн сэдэв?
-Илтгэлийн маань гол сэдэв бол хүний эрхийн талаарх өөрийн минь үзэл бодол. Оюутан байхдаа хийсэн зарим кампанит үйл ажиллагааны талаарх танилцуулга. Мөн Монгол Улсад маань хүний эрхийн зөрчилд ямар хүмүүс ихээр өртөж байгаа талаар зарим асуудлуудыг илтгэлдээ хөндөж ярьсан.
-Илтгэлийг тань сонссон хүмүүс хэр дэмжиж байна?
залуусын түүхээс суралцах зүйл нь барагдашгүй.
-НҮБ-ын индэр дээрээс илтгэл тавих үед юу бодогдож байв?
-Би хэр баргийн өөрийнхөө хийсэн үйлдэлд сэтгэл ханаж, өөрөөрөө бахархаад суугаад байдаггүй. Их сургуульд дипломын ажлаа хүний эрхийн сэдвээр өдөр шөнөгүй бичиж, сургууль дээрээ ямарваа нэг үйл ажиллагаа зохион байгуулах үеэр бэрхшээлүүд гарна. Тэр үед хааяа хэний, юуны төлөө, яагаад энэ зүйлсийг хийгээд байгаа талаар өөрөөсөө асууж, өөртөө эргэлзэх үе тулгарна. НҮБ-ын индэр дээрээс илтгэл тавих үед хамгийн их бодогдсон зүйл гэвэл өчүүхэн ч гэсэн хийсэн ажлууд минь хий хоосон, үнэлэмжгүй, үр дүнгүй зүйлс байгаагүй юм байна. Харин мөрөөдлийг минь биелүүлэх эхлэл байж
зэрэг Дэлхийн энх тайвны удирдагчдын хэлсэн үгнээс иш татаж байсан бөгөөд үүнээс Mahatma Gandhi-ийн хэлсэн “The best way to find yourself is to lose yourself in the service of others” буюу “Өөрийгөө олох хамгийн зөв зам бол бусдын төлөө өөрийгөө гээх” хэмээх эшлэл миний сэтгэлд илүү хүрсэн. Хүн бусдын төлөө амьдарч, бусдад тусалж амьдарснаараа өөрийгөө хаяж, өөрийгөө умартаж байна гэж боддог. Яг үнэндээ хүн өөрийгөө таньж мэдэж, амьдралын утга учир, итгэл тэмүүллээ бусдад туслах үйл хэргээс олж авдаг.
-Илтгэх урлаг заасан багш, сургуулийнхаа талаар ярихгүй юу?
-Би Улсын тэргүүний XIII сургуульд есдүгээр анги хүртлээ суралцаж байх хугацаанд илтгэх, мэтгэлцэх урлагт хөл тавьж
талаасаа би өөр орны соёл түүхийг мэдэх дуртай, сониуч зантай учраас Америк улсад илүү татагдсан байх.
-Гэр бүлээ танилцуулаач. Танайд илтгэл тавьдаг хүн бий юу?
-Мэдээж байлгүй яахав. Гэр бүл минь хамгийн нандин хүмүүсээс бүрэлдсэн миний нэгдэл, миний хамгийн том дэмжлэг. Боловсрол эзэмшихээр АНУ-д хөл тавих үүдийг нээж өгсөн аав, ээжийн хүч хөдөлмөр, хайр энэрэл, надад итгэх итгэл найдвар яахын аргагүй зориг, хүч авах нөөц, цааш тэмүүлэх шалтгааныг хайрладаг. Аавыг минь М.Мөнхбаатар, ээжийг минь Ц.Цэрэнмядаг гэдэг. Хоёулаа хүний их эмч, дүрс оношлогооны чиглэлээр мэргэжлээрээ 20 гаруй жил ажиллаж яваа эмч хүмүүс. Аав, ээжээрээ би үргэлж бахархаж, тэдний хайр энэрэлд өсч торниж яваа би өөрийгөө их азтайд тооцож, хувь тавиландаа баярлаж явдаг. Гэр бүлээс аав минь илтгэл түлхүү тавьж, олон нийтийн өмнө үг хэлэх шаардлагууд их гардаг.
-Өөрийгөө зоригжуулахдаа хэлдэг үг тань юу вэ?
-“Хүсэл эрмэлзлээ тээж явахад миний ард бүхэл бүтэн хорвоо тэр хүслийг минь биелүүлэхээр хамт эргэж байдаг” гэх үг надад их урам зориг өгдөг.
-Өөрийнхөө үеийн залууст уриалан хэлэх зүйл байна уу?
-Яг одоогоор залуучууд Хүний Эрхийн Төлөө Олон Улсын төрийн бус байгууллагын Монгол дахь төлөөллийг хариуцаж ажиллах үүргийг аваад ажлын төлөвлөгөөгөө эхлүүлээд явж байгаа. Хамгийн гол нь Хүний Эрхийн боловсролыг ерөнхий боловсролын сургуулийн ын сурагчдад болон залуу үедээ илүү амар аргаар, илүү хурдан түгээж ажиллахыг эрхэм болгож байна. НҮБ-тай хамтран уг төрийн бус байгууллага нь хэрэгцээт бүх гарын авлагаар хангаж, уг гарын авлагууд нь аль хэдийнэ Монгол хэл дээр орчуулагдсан байсан. Надтай адил хүсэл эрмэлзэлтэй залуусыг гар нийлэн хамт ажиллаасай гэж хүсч байна. Дор бүрнээ өөрчлөлтийг эхлүүлж, өрөөлд туслахыг эрхэм болгож, хүмүүнлэг, иргэний, ардчилсан нийгэм бий болох боломжтой гэдэгт итгэж, энэ нийгмийг бүтээлцэхэд бага гэлтгүй хувь нэмрээ оруулаасай гэж залуу үеэсээ хүсч байна.