Гадаад харилцааны сайд Д.Цогтбаатартай ярилцлаа.
-Гадаад харилцааны яам ойрын үед ямар ажлууд дээр голчлон анхаарч байна вэ?
-Гадаад харилцааны яам бараг 24 цаг ажилладаг гэж болохоор өвөрмөц үйл ажиллагаатай байгууллага. Энэ юу гэсэн үг вэ гэхээр, манай улс дэлхийн олон улс орон, бүс нутагт дипломат төлөөлөгчийн газруудтай, байнга л тэдгээртэйгээ холбоотой ажилладгийг хэлж байгаа юм л даа. Манай яам гадаад худалдаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагааг хариуцан ажилладаг. Энэ тал дээр түлхүү тоймлон ярихыг хүсч байна. Ойрын үед хийхээр төлөвлөж буй ажлуудаас дурдвал бизнесийнхэн, жижиг дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих зорилготойгоор Худалдааны төлөөлөгчийн газруудыг шинээр сэргээн байгуулахаар болоод байна.
Томоохон компаниуд гадаад зах зээлд биеэ даагаад, учраа олоод явчихаж байна. Харин жижиг дунд үйлдвэрлэл эрхлэгчид хараахан чадахгүй байгаа юм. Тиймээс энэ талд дэмжлэг үзүүлэн ажиллаж байна. Бид 2024 он хүртэл хөтөлбөр гаргаж, экспортын урсгал хаана илүү амжилттай явж байгааг тооцож худалдааны төлөөлөгчийн газруудын байршлыг тогтооно. Бид нэг хэсэг зөвхөн мөнгө, эдийн засаг гэж явлаа. Дэлхийн байдал их өөрчлөгдөж, олон орны эдийн засгийн хүндрэл улс төрийн асуудал болж байна. Иймээс бид сонгодог дипломат үйл ажиллагаа, улс төрийн яриа хэлэлцээрт идэвхтэй оролцож байх нь эдийн засгийн ч, улс төрийн ч ач холбогдолтой болчихоод байгаа хэрэг.
-Засгийн газраас сүүлийн үед уул уурхайн бус бараа, бүтээгдэхүүнээ гадаад зах зээлд гаргах тал дээр түлхүү анхаарч байна. Үүнд та ямар байр суурьтай байгаа вэ?
-Тийм ээ. Уул уурхайн бус, Хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн бараа бүтээгдэхүүн экспортлоход бид анхаарч ажиллаж байна. Саяхан ХХААХҮ-ийн сайд Ч.Улаан, НҮБ-ын ХХААБ-ын суурин төлөөлөгч А.Винод нарын хамт нийслэлийн зарим сүүний үйлдвэртэй танилцлаа. Өнгөрсөн жил ноён А.Винод итгэмжлэх захидлаа гардуулах үеэр нь хамтдаа манай сүү, сүүн бүтээгдэхүүний үйлдвэрүүдтэй танилцах санал тавьж байсан юм. Эрхэм А.Винод уг саналыг ажил хэрэгчээр орхилгүй сануулснаар бид хамтдаа үйлдвэрүүдээр орж танилцсан. Зөвхөн сүү, сүүн бүтээгдэхүүн гэлтгүй хүнс, арьс ширэн эдлэл, оёмол сүлжмэл зэрэг барааны чанар стандарт сайжрахын хэрээр манай бүтээгдэхүүн гадаад зах зээлд гарах боломж баталгаажина.
Гадаад харилцааны яам энэ чиглэлийн зах зээлийг нээлттэй байлгах дээр илүүтэй анхаарч байгаа. Бид мах гаргах дээр дэмжлэг үзүүлж ажилласнаар экспорт эрс нэмэгдсэн. 2014 оныхтой харьцуулахад 2018 онд 30 дахин өссөн. Гол нь төр бизнесүүдийн урдуур нь орж, ажлыг нь авч хийх гэж зүтгэж байна гэдэг утгаар ойлгож хэрхэвч болохгүй. Хувийн салбарынхны үйлдвэрлэсэн бараа, бүтээгдэхүүнийг гаргаад, зарах нөхцөл боломжийг нь тэлэхийн төлөө л ажиллах ёстой. Энд бас нэг зүйлийг онцлоход гадаадын хөрөнгө оруулагчдад учирдаг хүндрэлийг багасгах зорилгоор “Invest in Mongolia Center” нэг цэгийн үйлчилгээний төвийг нээгээд байна. Манай улсын гадаад худалдааны эргэлт өнгөрсөн онд ойролцоогоор 13 тэрбум ам.доллар хүрсэн нь түүхэн дэх хамгийн өндөр үзүүлэлт болсон. Экспортын хэмжээ долоон тэрбум ам.долларт хүрсэн нь бас түүхэн амжилт. Мөн өнгөрөгч онд гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт 2015 онтой харьцуулахад 1.5 дахин нэмэгдэж, 2.01 тэрбум ам.долларт хүрсэн. 2019 онд энэ хүрсэн түвшингээ бататгах, ахиулахын төлөө ажиллаж байна. Мөн Мянганы сорилтын корпорацитай байгуулсан хоёр дахь компакт гэрээ байгуулагдаж бодит ажил хэрэг болоод эхэллээ. Зөвхөн эдийн засаг, худалдааны чиглэлд хийгдэж байгаа ажлуудаа тоймлон ярихад ийм байна.
Гадаад бодлогын асуудлыг хариуцан ажиллаж байгаагийн хувьд нэг зүйлийг онцолж хэлмээр байна. Монгол Улсын гадаад бодлого хамгийн тогтвортой, зарим утгаараа боловсронгуй болж төлөвшсөн гэж би итгэдэг. Монгол Улс дэлхийн долоон тэрбум хүнтэй хэрхэн зохицож, өөрийгөө таниулж, аюулгүй байдлаа улс төр, дипломатын аргаар хангах зэргээ маш өвөрмөцөөр боловсруулчихсан улс. Түүнийгээ дэлхийн хамтын нийгэмлэгээр ч хүлээн зөвшөөрүүлчихсэн. Монголын хичнээн зүйлийг дэлхий даяараа зөвшөөрсөн байдаг билээ дээ. Ингээд бодохоор манай гадаад бодлого бас их боломжийн түвшинд боловсронгуй болжээ гэж хэлж болохоор байгаа биз.
-Монгол Улсын уугуул иргэн байх нөхцөлтэйгөөр давхар иргэншил авах хүсэлтэй байдаг талаараа гадаадад ажиллаж, амьдарч байгаа монголчуудын зүгээс хэлдэг. Энэ асуудлыг хэрхэн шийдэх нь зөв юм бэ?
-Харьяатын тухай хуулийн 4.1 дүгээр зүйлд зааснаар Монгол Улс давхар харьяаллыг зөвшөөрдөггүй. Мөн энэ хуулийн 7.1-т зааснаар эцэг, эх нь хоёулаа Монгол Улсын иргэн бол хүүхэд нь ч бас Монголын иргэншилтэй байх учиртай. Гэхдээ манай иргэд тэдний үр, хүүхэд давхар иргэншилтэй болсон байх тохиолдлууд бий. Бид асуудалд хүлээцтэй ханддаг хэдий ч цаанаасаа учир шалтгаантай гарсан хууль тогтоомжоо бас биелүүлнэ.
-Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг дэмжиж байгаа юу. Ямар өөрчлөлтүүд тусгагдаасай гэж бодож байгаа вэ?
-Үндсэн хуулийн анхдагч бөгөөд суурь үзэл санаанд нийцсэн өөрчлөлтүүд орох ёстой. Өөрөөр хэлбэл парламентын сонгодог тогтолцоог жинхэнэ утгаар нь бүрэлдүүлэн хөгжүүлэхийг дэмжинэ.
-Ойрын үед хийсэн томоохон айлчлал болоод түүгээр шийдвэрлэсэн асуудлуудын талаар тодруулаач?
-Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын БНХАУ-д хийсэн айлчлалын өмнөхөн БНХАУ-ын Төрийн Зөвлөлийн гишүүн бөгөөд Гадаад хэргийн сайд Ван Игийн урилгаар тус улсад айлчилсан. Айлчлалын үр дүнгийн талаар хэлбэл, Монгол, Хятадын Иж бүрэн стратегийн түншлэлийн харилцаа амжилттай хөгжиж байгаад талууд сэтгэл хангалуун байгаагаа илэрхийлж, хоёр талын харилцаа нь тус тусын гадаад бодлогод тэргүүлэх байр суурь эзэлдгийг санал нэгтэй тэмдэглэсэн. Энэ онд Монгол Улс, БНХАУ дипломат харилцаа тогтоосны 70 жилийн ой, Найрсаг харилцаа, хамтын ажиллагааны тухай Гэрээ байгуулсны 25 жилийн ой тохиож байгаа. Эдгээр ойн хүрээнд улс төр, худалдаа, соёл, хүмүүнлэг, орон нутгийн хамтын ажиллагааны чиглэлээр олон чухал арга хэмжээг хамтран хэрэгжүүлэхээр тохиролцлоо. Түүнчлэн хоёр талын худалдааны 2018 онд хүрсэн амжилтыг ахиулж шинэ түвшинд гаргах, ингэхдээ худалдааны бүтцийг сайжруулах, экспортыг төрөлжүүлэх, нэмүү өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүн, уул уурхайн бус салбарын экспортыг нэмэгдүүлэх, худалдаанд тулгарч буй хориг саадыг бууруулах чиглэлд хамтарч ажиллах талаар санал солилцсон. Мөн хамтын ажиллагааны төслүүдийн явцын талаар Ван И сайдтай дэлгэрэнгүй ярилцсан. Хятадын талаас Улаанбаатар хотын Төв цэвэрлэх байгууламжийг шинэчлэн барих, гэр хорооллыг орон сууцжуулах, хөдөө аж ахуйн болон бусад салбарт хэрэгжүүлэх төслүүдийн явцыг түргэтгэхэд анхаарал хандуулж ажиллахаа илэрхийлсэн. Монгол, Хятадын хилийн боомтуудын зэрэглэлийг дээшлүүлэх, зарим боомтын ажиллах цагийн хуваарийг уртасгах, боомт дээр үүсдэг хүндрэл, бэрхшээлийг бууруулах зэрэг асуудлаар үргэлжлүүлэн хамтран ажиллахаар ч тохиролцлоо. Түүнчлэн Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулга БНХАУ-ын дарга Си Жиньпиний урилгаар Төрийн айлчлал хийснийг онцлох нь зүйтэй. Хоёр орны Төрийн тэргүүн нарын албан ёсны хэлэлцээний дараа олон гэрээ хэлэлцээр, баримт бичигт гарын үсэг зурсан нь чухал ач холбогдолтой үйл явдал болсон гэж үзэж байна. Айлчлалаас гадна олон талт хамтын ажиллагааны хүрээнд Европын аюулгүй байдал, хамтын ажиллагааны байгууллагын Парламентын Ассамблейн 18 дахь өвлийн хуралдаанд оролцсон. Энэ үеэр Торгоны замын дагуух улс орнуудын эдийн засгийн бодит хамтын ажиллагааг дэмжиж, худалдааны эргэлтийг эрчимжүүлэхийн тулд тэдгээрийн хил, гааль, мэргэжлийн хяналт, шалгалтын дүрэм журам, стандарт, шаардлагуудыг уялдуулж, хялбаршуулан хөнгөвчлөх талаарх саналаа илэрхийлсэн юм. Үүнээс гадна энэ оны хоёрдугаар сарын дундуур ХБНГУ-ын Мюнхен хотноо болсон 55 дахь удаагийн “Мюнхений аюулгүй байдлын бага хурал”-д оролцож, Олон улсын валютын сангийн Гүйцэтгэх захирал, хатагтай Кристин Лагардтай уулзсан.
-Та өнгөрөгч сард Минск явсан. Яг ямар ажлаар явсан бэ?
-Беларусийн Минск хотноо дөрөвдүгээр сард болсон Европын аюулгүй байдал, хамтын ажиллагааны байгууллагын Парламентын Ассамблейн дэргэдэх “Торгоны замыг дэмжих бүлэг”-ийн олон улсын бага хуралд оролцсон. Энэ бага хурлын нээлтэнд нь үг хэлсэн. “Олон улсын дэд бүтцийн төслүүдийг хэрэгжүүлэх нь “Бүс ба Зам” санаачилгын амжилтын үндэс” сэдэвт салбар хуралдаанд илтгэгчээр оролцон, бага хурлын төлөөлөгчидтэй Торгоны замын хүрээнд харилцаа, хамтын ажиллагааг үр ашигтай өргөжүүлэн хөгжүүлэх боломжийн талаар санал солилцсон.
-Элчин сайд нарыг томилох асуудал хэзээ шийдэгдэх бол?
-Одоогийн байдлаар яамныхаа түвшинд саналаа боловсруулчихсан байгаа. Энэ удаа 10 гаруй Элчин сайдын асуудал яригдана. Төрийн албаны тухай хуулийн дагуу, ажиллах ур чадвар, төрийн албаны туршлага, өгсөн үүрэг даалгаврыг шинэлэгээр сэтгээд биелүүлж чадах зэрэг шалгуураар хүмүүсээ оруулж ирнэ. Элчин сайд томилогдоход тодорхой цаг хугацаа орно. Энэ хооронд түр хамаарагч ажиллаад, дипломат албаны үйл ажиллагаа тасалдахгүй явж байдаг. Австрали, Тайландын Элчин сайд нар одоо ч ажиллаж байгаа. Буцааж эгүүлэн татаагүй байна. Тэдний хугацаа нь зургадугаар сард дуусна. Түүнээс өмнө татдаггүй.
-Ц.Нямдорж сайдын хүү Н.Анхбаяр аль улсын Элчин сайд болохоор яригдаж байгаа вэ?
– Н.Анхбаяр Гадаад хэргийн яаманд олон жил ажиллаж байгаа. АНУ-ын Сан-Франциско хотод ерөнхий консулаар ажиллаж байсан туршлагатай. Өөрөөр хэлбэл, дипломат төлөөлөгчийн газрыг удирдаж үзсэн туршлагатай, элчингээр ажиллах цаг нь болсон хүн.