Он солигдох мөчид Ерөнхийлөгч нийт иргэддээ хандаж үг хэлсэн. Бусад улсын Ерөнхийлөгч нар өнгөрсөн онд хийсэн бүтээсэн, ирэх онд бүтээх ажил, баримтлах бодлогоо ярив. Хэвлэлүүд нь ч Ерөнхийлөгчийнхөө хэлсэн үгийг улс орныхоо ирэх оны төлөвлөгөө, ирээдүйн бодлоготой уялдаж байгаа эсэхийг нарийн шинжилж анализ хийдэг юм билээ. Манай Ерөнхийлөгчийн үгнээс “2019 он эрс шинэчлэлийн жил болно. Ард түмний оролцоо, дэмжлэгээр “Эрс шинэчлэл”-ийн үр дүнд Монгол Улсад хүчирхэг төр, хуулийн засаглал, шударга ёс ялан мандаж, иргэн бүр баялгийнхаа эзэн байх болно” гэж хэлсэн нь сортосхийхэд хүргэв.
Санах нь ээ, 2005 онд “Эрс шинэчлэл хөдөлгөөн”-ийг Н.Дугар, С.Ганбаатар нарын хүмүүс байгуулж байсан. Энэ нь 2003 оны хоёрдугаар сарын 27-нд МАХН (одоогийн МАН), Ардчилсан намынхны холилдсон “Алтан гадас” фракц буюу МАНАН-г байгуулагдахад бага дээр нь дарж авах гэсэн санаатайгаар зургаан заалт бүхий санал дэвшүүлж гарч ирсэн хөдөлгөөн. Монгол Улсын хөгжлийн төлөө ассоциаци хэмээх нийгэмд үйлчилдэг, ашгийн бус байгууллага гэж сүртэй хурал хийж зарлаж байсан юм даг. Тэр үед МАН-ын Удирдах зөвлөлийн гишүүн, УИХ-ын дэд дарга Ж.Бямбадорж “Алтан гадас”-ын дэд ерөнхийлөгч болж, тухайн үеийн засагт дэд сайд голдуу ажилтай Сү.Батболд, Т.Очирхүү, Ц.Мөнх-Оргил, Ц.Нямдорж нар, нөгөө талаас Н.Алтанхуяг, Р.Гончигдорж, С.Баярцогт, Ч.Сайханбилэг, С.Ламбаа, Г.Батхүү, Содномцэрэн, Баттөр гээд их л олон хүний бүрэлдэхүүнтэй байгуулагдаж байлаа. Үүнийг одоогийн МАНАН бүлэглэлийн эхний суурь тавигдсан гэж улстөрчид үздэг. Үнэхээр ч хоёр намынхан нийлсэн холион бантан болсон л доо. Сүүлдээ хамтарсан засаг, бүдүүн бүлэг гэх мэтээр янз бүр болж, улс төрийн томоохон шийдвэрүүдэд нөлөөлөх гэж оролдож эхэлсэн байдаг. Олон ч иргэний хөдөлгөөн янз бүрийн шаардлага тавьж, тэмцэж байсан үе. Н.Дугар, С.Ганбаатар нарын үүсгэсэн “Эрс шинэчлэл”-ийн хөдөлгөөн дангаараа болон бусад хөдөлгөөнүүдтэй нийлж жагсаал цуглаан, суулт, эцэстээ өлсгөлөн хүртэл зарлаж, зургаан заалт бүхий шаардлагыг УИХ-д хүргүүлж байв. Гол нь хариуцлага тооцох, УИХ-ыг тар гэсэн утга бүхий шаардлага. Д.Дорлигжавын саяханы өгсөн ярилцлагад дурдагдсанаар 120 сая төгрөгөөр зарим нөхөд худалдагдаад анхны үүсгэн байгуулагч Н.Дугарыг шахаж, зорилго чиглэл өөрчлөгдөж, замхраад хэсэг чимээ тасарсан.
Тэр үед УИХ-аас тэмцэгчдийн шаардлагын хариуг өгөхдөө “УИХ тарах эсэхийг Үндсэн хууль болон УИХ-ын тухай, УИХ-ын хуралдааны Дэгийн тухай хуулиар шийддэг тул шаардлагыг хүлээж авах боломжгүй” гэсэн байдаг юм. Хариуд нь ард нийтийн санал асуулга явуулахыг эрх баригчдаас шаардсан. Сүрхий санаачилга дэвшүүлсэн ч нэг их хүчтэй явж чадаагүй л дээ. Тэр үед энэ мэтээр эрс шинэчлэл хийх санаачилга, зорилго баллуурдуулж байсан. Зарим нь ч тэгээд зорилгоосоо няцсан. Одоо бол эрс шинэчлэл хийх, бололцоо ч, шаардлага ч байхгүй. Эрс шинэчилнэ гэж засаглал сольж, нэг хүний дарангуйлалд орохыг хэлнэ. Ийм тохиолдолд цэргийн дэглэм, төрийн эргэлт хийх гээгүй л юм бол эрс шинэчлэл хийх боломж Үндсэн хуульд ч байхгүй. УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайдыг ч авч хаяад нэг хүн улсад эзэн суухыг л эрс шинэчлэл гэдэггүй юм бол өөр боломж үгүй. Магадгүй УИХ-ын даргыг, цаашлаад УИХ-ыг тарааж, Ерөнхий сайдыг кабинеттай нь унагасны дараа сонгууль зарлаж,өөрийнх нь үзэл бодлыг дэмждэг улс гараад ирнэ гэсэн найдлага байх шиг байна. Сүүлийн үед твиттер, фэйсбүүк гээд сошиал орчинд идэвхтэй, олныг шууруулдаг, нэг хүнийг даган дуурайж, магтан сайшааж, энэ эрчээрээ олноороо давалгаалан санал өгдөг хэсэг бий болчихсон. Ерөнхийлөгчийн үгэн дэх эрс шинэчлэлийг ард түмний оролцоо дэмжлэгтэйгээр хийнэ гэж үүнийг хэлээд байна уу. Эсвэл ард түмнийг ямар нэгэн зүйлд уриалаад байгаа хэрэг үү. Улс даяар явуулдаг Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн үед даган дэмжиж, давалгаалуулан санал авч, нэг хүнийг гаргаад ирэх бололцоотой. Харин парламентын сонгуульд тус бүр тойрог болоод явчихаар ингэтэл давалгаалуулах амаргүй. Өнгөрсөн сонгуулиудын туршлагаас харахад ихэнхдээ ухаалаг санал нь давамгайлдаг. Сонгуулийн тогтолцоо нөлөөлж, санамсаргүй зарим нэг нь ялж гарч ирэхийг эс тооцвол шүү. Тэгэхээр парламентын сонгуулиар дан нэг талын байр суурьтай, ярсхийтэл гар өргөж нэг талд үйлчилдэг, нэг хүнийг дэмждэг хүмүүс олноороо ялж гарч ирж Үнд-сэн хуульд өөрчлөлт оруулна гэж найдалтгүй. Тэгж нэг хүний үгээр нийтээрээ гар өргөхгүй учраас ийм байдлаар эрс шинэчлэл хийх боломж байхгүй. Ингэж эрс шинэчлэгдэнэ гэвэл ардчилал, парламентын засаглалаас татгалзана гэсэн үг болж таарна.
Ерөнхийлөгч эрс шинэчлэл гэж чухам юуг хэлэв. Хөвөнд боосон чулуу юм биш биз. Ардчилсан улс эрс шинэчлэл хийхээр ардчилсан биш болох уу. Өөрийнх нь дэмжиж явсан ардчиллыг, олон ургальч үзлийг, парламентын тогтолцоог өөрчлөх үү. Угтаа бол ирэх он жилүүдэд ардчилал улам цэцэглэн, парламентад тулгараад байгаа гацаа арилж, эвлэрлийн ширээнд талцагч талууд сууж, бүх зүйл зөв голдрилоороо л яваасай. Түүнээс биш эрс шинэчлэл хийнэ гэж ардчиллаасаа ухралтай нь биш дээ, Ерөнхийлөгч өө.
Б.ДОНРОВ