Орос хэлээр овоглосон С.Эрдэнэмаам, С.Галсан нар
МУБИС-ийн Нийгэм, хүмүүнлэгийн ухааны сургуулийн орос хэл, арга зүйн тэнхимийн профессор, хэл бичгийн ухааны доктор Сосорбарамын Эрдэнэмаамтай уулзаж хөөрөлдлөө.Тэрээр 1971 онд Баянхонгор аймгийн төвийн 10 жилийн дунд сургууль, 1972 онд ЗХУ-ын Эрхүү хотын улсын их сургуулийн бэлтгэл факультет, 1977 онд М.В.Ломоносовын нэрэмжит Москвагийн улсын их сургууль, 1995 онд Москва хот дахь А.С.Пушкины нэрэмжит Орос хэлний институтын аспирантурыг эчнээгээр тус тус төгссөн, “Хэл судлаач-орос хэл, уран зохиолын багш” мэргэжилтэй нэгэн аж. С.Эрдэнэмаам 2007 онд Монгол Улсын Боловсролын шинжлэх ухааны академийн жинхэнэ гишүүнээр сонгогджээ. Эдүгээ тэрбээр БСШУСЯ-ны дэргэдэх ЕБС-ийн сурагчдын орос хэлний олимпиадыг зохион байгуулах дэд хорооны дарга, Боловсролын үнэлгээний төвийн тест боловсруулах багийн эксперт. 1996 оноос МУБИС-ийн Эрдмийн зөвлөлийн гишүүнээр ажиллаж байна.
-Таныг Монголын сэхээтнүүд “Орос хэлний Эрдэнэмаам” гэж тодорхойлдог. Ингэхэд ус нутаг хаанахынх билээ?
-Би Баянхонгор аймгийн Жинст суманд 1954 онд төрсөн хүн. Манай нутаг говьтой, талтай сайхан газар. ЗХУ-д 1977 онд сургууль төгсөж ирүүтээ Монгол Улсын их сургуульд доктор С.Галсан багшийн тэнхимд багшаар хуваарилагдан дөрвөн жил ажилласан. Түүнээс хойш дөчин нэгдэх жилдээ орос хэлтэй зууралдаж байна. Тиймээс “орос хэлний” гэж тодотгох болсон юм бол уу даа. (инээв) БНМАУ-ын Сайд нарын Зөвлөлийн орлогч дарга, зохиолч Дондогийн Цэвэгмид гуайн нарийн бичгийн даргаар 1981-1988 онд ажиллалаа. Даргыг тэтгэвэрт гарахаар 1987-1989 онд МАХН-ын Төв Хорооны Үзэл суртлын хэлтэст зааварлагчаар очлоо. Тэгж байтал ч цагаан морин жил болж ордныг гороолоод эхэлсэн.
-Д.Цэвэгмид гуайг монголчууд Монгол Улсаа НҮБ-д элсүүлэхэд хичээнгүйлэн зүтгэсэн тэргүүний сэхээтэн гэдгийг мэднэ. Тэр их хүний дэргэд ажиллаж байхдаа их зүйл сурч мэдсэн байж таараа. Ер нь ямаршуухан хүн байв?
-Ёстой бурхан шиг хүн байсан юм. Би одоо хүртэл зүүдэлдэг юм шүү дээ.
-Еэ, бурхан минь…
-Намайг ажилд авахдаа “За, Эрдэнэмаам аа, би уурлаж үзээгүй, харааж мэдэхгүй, хүн рүү муухай харж үзээгүй. Нэг өгсөн үүрэг даалгавраа “Юу болсон бэ” гээд асуучихвал намайг багтарч үхтлээ уурлаж байна гэж ойлгож байгаарай” гэсэн юм. Найман жил туслахаар нь ажиллахдаа нэг ч удаа шаардуулж үзээгүйдээ баярладаг. Даалгавар бүхнийг нь цаг хугацаанд нь л өгдөг байсан. Хэдэн жил хамт ажиллалаа. Хэзээ уурлах бол гээд хүлээгээд байсан чинь ерөөсөө уурлаагүй шүү. Найман жил ажиллахдаа уурлахыг нь ганцхан л удаа харсан.
-Та их л том алдаа гаргаж дээ?
-Уурлахдаа харааж загнах үйлдэл ганц ч гаргахгүй. Хэдийд уурласан бэ гэхээр нэг удаа хонх дуугарахаар нь яваад ортол А.И.Филатоватай утсаар ярьж байна. Тэгээд надад утсаа сонсголоо. Цаадах нэг орлогч сайдын нэр хэлээд “Одоохон тэрийг ажлаас нь хал. Халахгүй бол чамайг өөрийг чинь хална. Сайхан мэдээрэй” гэж байна. Мань эрийн царай нь улайчихсан “Хорошо Анастасия Ивановна” гэсээр утсаа тавихдаа хэлээ жигтэйхэн том гаргаж билээ. Уурлаж байгаа нь ердөө тэр. Авгай хүний гараар могой бариулах гэж байхгүй юу. “Гурав хоноод мартчихдаг юм сан. Юу болох нь вэ” гэж дарга хэлж байсан. Нөгөө хүн үнэхээр тэгээд л мартсан даа. Цэвэгмид гуай тийм бурхан шиг хүн байсан. Манай авгай гайхдаг юм.
-Юу гэж гайхах вэ?
-“Чи намайг зүүдэллээ гэж ярих юм. Даргаа зүүдэлсэн гэх юм” гээд. (инээв)
-Үзэл суртлын хэлтэст зааварлагчаар ажиллахад хэцүү байв уу?
-Соёл хариуцсан зааварлагч хүн чинь кино, концерт хянадаг юм байна. Энүүхэндээ гэхэд мэдлэг хүрдэггүй. “Мандухай сэцэн хатан” киног хяналцаж байлаа. Ардын уран зохиолч С.Дашдооровын “Саруул талын ерөөл” гэж их зохиолч Д.Нацагдоржийн тухай уран сайхны киног бас хянасан. Тэгээд концерт хянана. “Яаж нэг мэргэжлийнхээ ажилд очъё доо” гэж бодож явтал ашгүй хувь заяаны эрхшээлээр ажлаа өөрчлөх боломж гарсан. Ингээд 1989-1991 онд А.С.Пушкины нэрэмжит Орос хэлний институтын Улаанбаатар хот дахь салбарын орлогч захирлаар ажиллаж, 1991-1992 онд Боловсролын яамны боловсролын мэргэжлийн хяналтын албаны улсын байцаагч, 1992-1995 онд Хөгжмийн коллежийн захирал, 1995 онд Монгол-Оросын хамтарсан дунд сургуулийн захирал, 1995-1996 онд Боловсролын яамны дэргэдэх Эрдмийн зэрэг, цол олгох дээд зөвлөлийн эрдэмтэн нарийн бичгийн дарга, 1996-2013 онд МУБИС-ийн Нийгэм, хүмүүнлэгийн ухааны сургуулийн орос хэл, арга зүйн тэнхимийн эрхлэгч, 2013 оноос тус тэнхимийн профессороор ажиллаж байна даа.
-Та Монголын Орос хэлний холбоог удирдаж байна уу?
-Монголын Орос хэл-уран зохиолын багш нарын холбоо гэж албан ёсны нэршилтэй байгууллага л даа. С.Галсан багш маань Ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байгаад бурхан болсон. Би Ерөнхий нарийн бичгийн даргаар нь үлдчихээд, одоо болтол сонгууль хийж чадахгүй л яваад байна. Ерэн оноос хойш л энэ ажлыг хийлээ. Энэ холбооныхоо үйл ажиллагааг орчин үеийн шаардлагын хэмжээнд удирдах, эрхэлж буй тэнхимийн багш нараа эрдэмжүүлэх, сургалтын төлөвлөгөө, хичээлийн хөтөлбөрүүдийг цаг үедээ нийцүүлэн шинэчлэн боловсруулах, орос хэлний мэргэжлийн ангийн оюутны хэл-орон судлалын дадлагыг ОХУ-д үр дүнтэй хийлгэх зэргээр хэрдээ хөөрхөн юм санаачлах гээд байдаг ухаантай. Яах вэ, үүний ч үр дүн юм уу, орос хэлний мэргэжлийн ангийн оюутнууд ОХУ-ын аль нэг их сургуульд нэг улирлын турш хэл-орон судлалын дадлага хийж байгаа нь ирээдүйн мэргэжилтний эзэмших мэдлэг чадварт сайн нөлөө үзүүлж л байгаа байх. Орос хэлний багш нарын мэргэжлийг дээшлүүлэх, орос хэлний ангийг амьд авч үлдэх гээд иймэрхүү юм хийж байна даа.
-Орос хэлийг хэчнээн их, дээд сургуульд зааж байна?
-Бүх их, дээд сургуулийн хэмжээнд орос хэлний хичээлийн хөтөлбөрийг хаачихсан. Зөвхөн МУБИС-д л зааж байна. Ерөнхий боловсролын сургуульд долоогоос есдүгээр ангид долоо хоногт зөвхөн хоёрхон цагийн л хичээл орж байгаа. Арваас арванхоёрдугаар ангид сонгон болгочихсон шүү дээ. Сургуулиудын орос хэлний багш бэлтгэдэг тэнхим тэгэхээр зөвхөн манайх болчихож байгаа юм. Энэ тэнхимдээ би хорин жил болж байна. Арван долоон жилд нь эрхлэгч хийж дээ. Энэ хугацаанд тэнхимийнхээ бүх багш нарыг докторын зэрэгтэй болгож дээ.
-“Орос хэлний” хэмээн овоглогдон, эрдэм мэдлэгээрээ гайхагдсан ардын багш Сэрээнэнгийн Галсан академичийн талаар танд ярих зүйл их байгаа байлгүй?
-Ээ, ярилгүй яахав. Далан долоон онд тэнхимд нь багшаар ирэхэд тэнхимийн багш нарын олонх нь орос багш нар байсан. Орос багш нарын хичээлд сууж гарч ирээд алдааг нь хэлдэг гайхамшигтай хүн шүү дээ. “Заах арга гайгүй байна. Наад яриагаа цэнэж яриарай” гэхэд “Юу вэ, би Эрхүүгийн унаган орос хэлтэй хүн шүү дээ” гээд маргах гэхэд нь “Та сая ингэж хэлсэн үү. Хэлсэн. Тэгээд тэр чинь буруу ш дээ” гэхэд л “Тийм байна ш дээ” гээд буруугаа хүлээнэ. Хоёр гурван удаа орос багшийн алдааг засаж байхыг би мэднэ. Оросоор ярьж байгаа нь эх хэлээрээ ярьж байгаа юм шиг чөлөөтэй сэтгэж, зүйр сэцэн үг энэ тэр хэрэглэх нь гайхамшиг даа. Намайг Эрхүүгийн их сургуулийн бэлтгэлд очиход манай багш “Та нар Галсан багш шигээ орос хэлийг сураарай. Ярианд нь ч, бичигт нь ч алдаа байхгүй үнэхээр гайхамшигтай хүн” гэж байсан.
-Таны эрдэм бүтээлийн ганзага богц их дүүрэн байдаг биз?
-Одоо ЕБС-д хэрэглэж буй орос хэлний бүх сурах бичгийн редактораар ажилласан. МУБИС-ийн орос хэлний багш мэргэжлийн ангийн оюутанд зориулсан хэд хэдэн сурах бичиг, гарын авлагын зохиосон тал бий. Гурван докторант, 20 гаруй магистрантын эрдэм шинжилгээний ажлыг удирдаж хамгаалуулж, орос хэлнээс роман, тууж, өгүүлэл, уран сайхны болон баримтат кино 40 гаруйг орчуулсан. Оросын нэрт зохиолч А.Лихановын “Миний генерал” хэмээх өсвөр насны хүүхдэд зориулсан романыг 1982 онд орчуулан нийтийн хүртээл болгосон юм. Тэгсэн энэ роман 2005 онд дахин хэвлэгдэж БСШУЯ-наас баталсан сурагчдын заавал унших номын жагсаалтад орлоо. Үүнээс илүү баяр гэж юу байх вэ. “Дүнсгэр мөрөн”, “Нисдэг Честмир”, “Валентин, Валентина хоёр”, “Хонгорхон Зинуля”, “36-80-ын хавтгайд тохиолдсон явдал” зэрэг хэд хэдэн кино орчуулсаан. Одоо ОХУ-ын ШУА, Монгол Улсын ШУА-иас хамтран хэрэгжүүлж буй “Орос-Монгол их толь бичиг” зохиох олон улсын эрдэм шинжилгээний төсөлд хамтран гүйцэтгэгчээр оролцож байна даа. “Монголын орос хэл судлаач эрдэмтэд” ном бичсэн. Удахгүй хэвлэгдэх л байх.
-Таны орос хэлний мэдлэг, хэмжээлшгүй их зүтгэлийг Монголоосоо илүү гадаадынхан их үнэлдэг гэж сонссон?
-Тун ч даруу биш сонсогдох үг байна. Олон улсын орос хэл, уран зохиолын багш нарын холбоо 2002 онд Вашингтон хотноо хуралдсан Ерөнхий Ассамблейнхаа шийдвэрээр байгууллагынхаа дээд шагнал “А.С.Пушкины нэрэмжит алтан медаль”-иар шагнасан удаа бий. ОХУ-ын Буриадын Улсын их сургууль 2003 онд, Новосибирскийн Улсын багшийн их сургууль 2013 онд, Эрхүүгийн улсын их сургууль сая 100 жилийн ойгоороо “Хүндэт профессор” цол хүртээсэн.
-Таныг ОХУ-ын ерөнхийлөгч В.Путины нэрэмжит шагнал хүртсэн л гэсэн дээ?
-Арай л ташаа мэдээлэл байна. 2013 онд ОХУ-ын ерөнхийлөгч В.Путины зарлигаар төрийн дээд шагнал “Найрамдлын одон” авсан.