“World business partner” компанийн ерөнхий зохицуулагч Ч.Очирчулуутай ярилцлаа.
-Япон улс зарим салбартаа ажиллах хүчний дутагдалд орсон гэсэн яриа хөөрөө “Инвест Монголиа”-гийн үеэр өрнөлөө. Ямар шалтгаанаар, аль салбаруудад ажиллах хүч дутагдаад байгаа юм бол?
-Япон ажиллах хүчний хомсдолд орчихсон. Энэ орон зайг гадаадын хүмүүс нөхөхөөс аргагүйд хүрсэн л дээ. Хөдөө аж ахуйн салбарт ажилтан маш ихээр дутагдаж байна. Барилгын салбар хүний нөөцийн хомсдолд орсон. Сувилахуйн чигийнхэн эрэлттэй. Үйлчилгээний салбар тэр дундаа зочид буудал, зоогийн газрууд ажиллах хүчээр асар дутагдаж эхэлсэн. Мөн аялал жуулчлалын салбарт ажилтнууд дутагдалтай байдаг. Хүнсний технологи, хүнсний эрүүл ахуйн чиглэлээр ажилтнууд олноор дутагддаг. Япон хэлний багш орчуулагчдад боломж бий.Ажиллах хүчний дутагдалд орсон нь хоёр, гурван шалтгаантай гэж харж байна. Нэгдүгээрт, эдийн засаг өндөр хөгжсөн газрын онцлог л доо, аав, ээж нь хүүхдүүдээ хар бор ажилд сургаагүй, эрхлүүлсэн сул тал маш тод анзаарагддаг. Хоёрдугаарт, Японы төрөлт багасч настайчуудынх нь тоо нэмэгдэж эхэлсэн. Тийм учраас ажиллах чадвартай хөдөлмөрийн насны хүн амын тоо нь жилээс жилд унаж байгаа. Япон хүүхэд залуусын хүсдэг ажил нь дизайнер, менежер гэх мэт мэргэжлүүд болчихоод байна. Зам тавих, барилга барих хүнгүйдсэн нь ийм учиртай байх гэж боддог.
-Танай компани Японд амьдардаг гадны иргэдийг ажилд зуучилдаг гэв үү, монгол захиралтай гэж сонслоо?
-Тийм ээ, манай компани Осакад байрладаг. Токиод бас салбартай. Японд амьдардаг гадаадын хүмүүст зориулсан хөдөлмөр зуучлалын компани. 2016 онд үүсгэн байгуулагдсан. 400 сая төгрөгийн үндсэн хөрөнгөтэй. Үүсгэн байгуулалцсан. Манайх монгол компани. Захирлын маань нэр Сонинбаяр. Хоккайдогоос Оккинава хүртэл амьдардаг гадаад хүмүүстэй солонгос, хятад, орос, англи хэлээр харилцаж ажилладаг. Гадаадаас энд сурч байгаа хүмүүсийг ажилд зуучилж байна.
-Монголчууд хэр хамрагдаж байна?
-Бид монгол хүн гэдэг утгаараа монголчууддаа түлхүү анхаардаг. Энд байгаа монголчууд маань тун цөөхөн. Найман мянгуулаа. Монголоос интерншип гээд олон улсын дадлагажигч оюутан шинээр авч эхэлсэн. Одоогийн байдлаар 120 гаруй оюутныг Монголоос нэг жилийн хугацаатай авчраад байгаа. Бидний зуучилж авчирсан оюутнууд өндөр цалинтай, кредит цагтай ажилладаг.
-Оюутнуудын дадлага хийх хугацаандаа авах цалин дунджаар хэд байх вэ?
-Ерөнхийдөө нэг жилийн дараа харихдаа 22 сая төгрөгийн хуримтлал хийгээд буцдаг.
-Ямар оюутнууд танай энэ хөтөлбөрт хамрагддаг вэ, Монголоос шууд хандах боломжтой юу?
-Шууд хандах боломж нээлттэй. Гэхдээ бид их, дээд сургуулиудтай гэрээ хийдэг. Одоогоор МУИС, ШУТИС, Их засаг их сургууль, “Идэр” дээд сургууль, “Сити” их сургууль, “Олон улс судлалын дээд сургууль”-тай хамтран ажиллаж байна.
-Оюутнуудаа дадлагажигчаар явуулах хүсэлтэй их, дээд сургуулиуд танай компанид хандаж болох юм байна гэж ойлголоо…?
-Их, дээд сургуулиудад бид өөрсдөө саналаа тавьдаг. Өөрсдөө хүсвэл саналаа тавьж болно.
-Хувь оюутнууд хандах боломжтой юу?
-Хандаж болно. Гэхдээ сургуультай нь гэрээ хийсний үндсэн дээр авчирдаг учраас бид эргээд сургууль руу нь хандаж таарна. Сургууль нь болно гэвэл асуудалгүй.
-Оюутнууд сурангаа ажиллана гэсэн үг үү?
-Тэгнэ, мэргэжлийнхээ дагуу ажиллаж байна гэж ойлгож болно. Үйлдвэрлэлийн, танилцах дадлагууд хийх юм. Өөрөөр хэлбэл үйлдвэрлэлийн, танилцах дадлагаа Японд нэг жил цалинтай хийгээд буцна. Монголд очиж сургуулиа төгссөний дараа бас нэг боломж бий. Буцаад үндсэн ажилтнаар ирж ажиллах боломж нээлттэй.
-Үндсэн ажилтнаар ажиллах шалгалтад тэнцсэн залуус байна уу?
-Бид хамгийн анхны 32 оюутнаа Их засаг их сургуулиас авсан юм. Тэдний 13 нь үндсэн ажилтнаар тэнцсэн. Өөрөөр хэлбэл Японы компаниудад үндсэн ажилтнаар ажиллах болзолоо хангасан гэсэн үг.
-Үндсэн ажилтан гэхээр боломжийн цалин авч таарна. Амьдрах хугацааны хувьд асуудалгүй болох нь ээ?
-Сарын дундаж цалин нь 2000 ам.доллараар тооцогдоод явчихна. Япон хүнтэй адилхан татвар төлөөд амьдарна. Амьдрах хугацааны хувьд асуудалгүй болно.
-Танай хөтөлбөрт хамрагдсан залууст үндсэн ажилтнаар тэнцэж үлдэх боломж хэр байдаг бол?
-Тавиад оюутныг Монголоос Япон руу нэг жилийн хугацаатай авчрахад аравт нь үндсэн ажилтнаар үлдэх боломж бий. Өөрөөр хэлбэл, Монголдоо сургуулиа төгсчихөөд Японы компанид үндсэн ажилтнаар орох боломжтой гэсэн үг. Үлдсэн оюутнуудаа ч зүгээр орхихгүй. Нэгэнт бидэнтэй хамтарч эхэлсэн учраас аль болох тусалж дэмжихэд анхаарна. Бид япон хэлний сургуулиудтай гэрээ байгуулж хамтарч ажилладаг юм. Японд нэг жилийн сургалтын төлбөр 15 сая төгрөг байдаг. Сургалтын төлбөрийнх нь 70 хувийг манай компаниас хүүгүй зээлээд хэлний сургуульд сургана. Сурсных нь дараа анх интерншип хийсэн газартаа үндсэн ажилтнаар оруулна. Ийм систем рүү ороод ажиллаж байна.
-Одоогоор яг хичнээн монгол залууст үндсэн ажилтнаар орох боломж бүрдээд байна вэ?
-Визээ мэдүүлэх гэж байгаа 13, ажиллаж эхэлсэн долоон залуу бий.
-Японы хувьд тогтвортой удаан хугацаанд ажиллах тусам цалин нь нэмэгдээд явчихдаг тогтолцоотой байх аа?
-Тэгнэ. Сургууль төгсөөд 180-200 мянга, цаашлаад 250-300 мянган иен гээд дээшлээд явдаг.
-Та нарын ажилд зуучилж өгсөн монгол залуусын давуу тал нь юу байна. Япончууд ямар үнэлгээ өгч байх юм?
-Юманд дасан зохицох чадвар маш өндөр. Япончуудын хувьд манай залуусыг ажил хурдан сурдаг гээд их дуртай. Өөр нэг давуу тал нь үйлчилгээний салбарт ажиглагддаг. Монгол, япон хүний царай их төстэй. Тэр талыг нь их олзуурхаж ажилд авч байгаа тал анзаарагддаг. Ажлыг хурдан хийнэ, хэл тун сайн сурдаг давуу тал бас бий.
-Одоо сурч байгаа оюутнуудын хувьд Японд дадлагажингаа ажиллах боломж бүрдчихсэн юм байна. Түрүүн таны хэлсэн чиглэлээр сураад төгсчихсөн хэрнээ хангалттай цалингүй, ажлын байргүй, чадвартай хэрнээ цалингаа голоод өөр ажил эрхэлж яваа залуус өчнөөн байгаа. Тэдэн рүү хандсан ямар нэг хөтөлбөр, төсөл хэрэгжүүлэх боломжийг судалж үзсэн үү?
-Гоё асуулт байна. Төгссөн хэрнээ Монголд ажлын байргүй залууст зориулсан шинэ хөтөлбөр хэрэгжүүлж эхлэхээр болсон. Ирэх жилээс хэрэгжүүлнэ. Монголд салбар компаниа байгуулчихсан. Төгсөөд ажлын байргүй яваа залуусыг япон хэлний сургалтад хамруулна. Япон хэлний N4, N3 гэсэн түвшинг авсан тохиолдолд үндсэн ажилтнаар ажилд оруулах бүрэн боломжтой.
-Насны хязгаар гэж байна уу?
-Ер нь бол байхгүй. Гэхдээ Японы тал 35 хүртэлх насны залуусыг авах дуртай байдаг.
-Японы хүн хүч дутагдсан салбарт монголчуудаас гадна өөр ямар улсын иргэд ажилладаг вэ?
-Өмнө нь хятадууд их ажилладаг байсан ч улсынх нь эдийн засаг сайжирсан учраас ажиллах хүн цөөрсөн. Одоогийн байдлаар Японы хөдөлмөрийн зах зээлийн дутагдлыг вьетнамчууд түлхүү хангаж байна.
-Японд анх хэзээ ирж байв?
-2010 онд ирж байсан.
-Та нарыг сурч байх үед ажиллангаа сурах боломж хэр байсан бэ?
-Тийм их байгаагүй. Өдөрт 5000 иенийн ажил байлаа гэхэд хэн түрүүлж очсон нь ажилладаг байлаа. Ийм үнэлгээтэй ажлыг өрсөлдөж хийдэг байсан. Гэтэл өнөөдрийн оюутнууд 5000 иенээр хаана ч ажиллахгүй. Оюутнууд өдрийн 8000-10000 иенээр ажиллаж байна. Монголоор 160-220 мянган төгрөг гэсэн үг.
-Цаашдаа Япондоо амьдарсаар байх уу, эсвэл эх орондоо очих бодол байна уу?
-Монголдоо очиж амьдарна гэж боддог. Монголынхоо төлөө л ажиллана. Харийн улсад насаараа ажиллана гэж юу байхав. Эх орондоо том төсөл хэрэгжүүлнэ гэсэн төлөвлөгөөтэй байгаа.
-Ямар төсөл?
-Хөдөө аж ахуйн салбарт Японы технологийг нэвтрүүлэх төсөл хэрэгжүүлж эхлэх гээд бэлдэж байна. Хөрсгүйгээр хүлэмж ажиллуулна. Усан дээр өргөст хэмх, улаан лооль, салатны навч гэх мэт нарийн ногоо тариалах төсөл.
-Усан дээр ургуулахын давуу тал нь юу вэ?
-Өвчлөл багатай, илүү органик гэж ойлгож болно.