“Эрэлч нохойн сургалтын төвд ” Гаалийн ерөнхий газраас албаны нохой сургах чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг аж ахуйн нэгжүүдийн дунд эрэлч нохойн тэмцээнийг өчигдөр зохион байгууллаа.
Энэ талаар ГЕГ-ын эрэлч нохойн сургалтын төвийн дарга Б.Наранбадрахаас тодруулав.
-Тэмцээний талаар дэлгэрэнгүй танилцуулаач?
-Монгол Улсад Гаалийн байгууллагаүүсч хөгжсөний 106 жилийн ой,Эрэлч нохойн төв үүсч байгуулагдсаны 25 жилийн ой болж байна. Үүнтэй уялдуулан Лондонгоосбидний мэргэжил нэгт нохой судлаачхүрэлцэн ирсэн. Бид Монгол оронд нохойны хөгжил дэвшил, ажлын ур чадварууд ямар түвшинд байгааг нөхөрсөг уулзалт, тэмцээн зохион байгуулж, танилцуулж байна. Түүнчлэн Лондонгийн амьтан судлалын хүрээлэн, зэрлэг ан амьтан хамгаалах нийгэмлэгТББ-уудтай хамтран, Монголын эрэлч нохой ажиллуулж байгаа хүчний болон хүчний бус байгууллагуудын нохойны хөгжлийн явц, эрэлч нохой ашиглалтын явц, улсын хилээр оруулж гаргахыг хориглосон зэрлэг ан амьтанг олж илрүүлэх явцыг аль түвшинд, ямар байдлаар сургаж, бэлтгэж байгааг нөхөрсөг уулзалт ярилцлагаар болон тэмцээнээр дамжуулан солилцож байна.Үйл ажиллагааны үр дүн маргааш гарна.
-Эрэлч нохой сургадаг бүх байгууллага оролцож байгаа юу?
-Монгол Улсаднохой сургаж, ажиллуулдаг есөн байгууллага бүгд оролцож байна. Энэ байгууллагууд бүгд ижил хэмжээнийтүвшинд байна уу,аль эсвэл өөр өөрсдийн онцлог чиглэлээр сургаад байна уу гэдгийг ярилцана. Үүнээс санамж бичиг гарган эрэлч нохойг нэг түвшинд байлгахын тулддэлхийн өндөр хөгжилтэй орнымэргэжилтэнгээс заавар зааварчилгаа авч тэдний эх оронд болдог үйл явцыг Монгол оронд нутагшуулах, сургах, бэлтгэх, цаашдын ажилдаа мөрдлөг болгон ашиглахаар төлөвлөж байна.
-Эрэлч нохойн ямар чадварыг нь ашигладаг вэ?
-Хүмүүс бид өөрсдөө ч гэсэн амьтан. Нохой ч гэсэн бидний нэгэн адил амьтан. Тэр дундаа байгаль дэлхий дээр амьдаар оршиж байгаа хяналтын том аппаратур юм.Бид нохойны хамрын бүтэц, дэд мэдрэлийн системийг нь өөр өөрийн чиглэлээр ашигладаг. Жишээ нь цагдаа нар хөөн барих, хуяглан хамгаалах, Гаалийн ерөнхий газар хар тамхи, мансууруулах бодис , тэсэрч дэлбэрэх бодис, Тагнуулын ерөнхий газар хүнийг мөрдөн хөөх,хуяглан хамгаалах гэх мэтчилэн өөр өөрийнонцлогт тохируулан ашигладаг.Өөрөөр хэлбэл эрэлч нохойн хамраараа үнэрлээд мэдрэлийн системээрээ дамжууланхүнд хариу үйлдэл үзүүлж чаддаг чанарыг нь ашигладаг гэсэн үг.
-Гаалийн эрэлч нохой ямар үүрэг гүйцэтгэх үү?
-Гаалийн албаны эрэлч нохойн гүйцэтгэх үндсэн үүрэг нь Монгол Улсын хилээр нэвтрүүлэхийг хориглосон болон хязгаарласан бараа болох ангийн гаралтай түүхий эд зүйлсийг олж илрүүлэх түүнчлэн хар тамхи, мансууруулах бодис түүнээс урьдчилан сэргийлэх, илрүүлэх үүрэгтэй.
Бид сүүлийн гурван жилийн хугацаанд эрэлч нохойн ачаар захиргааны шинжтэй зөрчил 382, эрүүгийн шинжтэй хэрэг 34 илрүүлсэн. Тодруулбал ангийн арьс, үс ноос, архи тамхи, хориотой эм, бодис, галт хэрэгсэл, тэсэрч дэлбэрэх бодисзэргүүдийг хууль бусаар авч явсныг илрүүлж хуулийн дагуу хариуцлага хүлээлгэсэн байгаа.
-Манай улсын гаалийн газарт ямар үүлдрийн нохой ажиллаж байна?
-Дэлхийд олон төрлийн үүлдрийн нохой байдаг.Үүнээс бид албандаа ашиглах зорилгоор тусгай зориулалтын нохой авдаг. Өнөөдрийн тэмцээнд албаны үүрэгт идэвхтэй оролцдог хэв шинжтэй нохойг ашиглаж байна. Нохой бол хүнтэй адилхандөрвөн темпераменттэй амьтан.Тиймээс өөрийнх нь энэ шинж чанарыгавч албандаа сургадаг. Жишээ нь Гаалийн ерөнхий газрын дэргэдэх “Эрэлч нохойн төв” нь эрэлч нохойн үүлдрийг харгалзан манай улсын уур амьсгалд тохирсон Кокор спаниель, Герман овчарка, Лабрадори, голденротрейвэр, малинуа үүлдрийн нохой ашиглаж байна.Бид зорчигч олон түмэнд үйлчилдэг учраас зөөлөн, дөлгөөн нохойг авч ашигладаг. Цагдаа бол эсрэгээрээ гэмт хэрэгтнийг хайж олох, хуяглан хамгаалах, эрж сурвалжлах ширүүн ааштай нохой ажиллуулна.
–Эдгээрийн аль нь чадвар сайтай вэ?
– Эдгээрийн аль илүү сайн бэ гэхээсээ илүү аль нь хурдтай, цаг хугацаа хэмнэх, түргэн хугацаанд заасныг сурч ашиг тусаа өгөх юм бэ гэдгийг анхаарч ажиллаж байна.
-Нохой сургадаг мэргэжилтнүүд хэр олон байдаг бол?
-Нохой судлаач мэргэжилтэй хүнийг бэлтгэх, ирээдүйнзалуучуудад ойлгуулах, эрэлч нохойямар ашиг тустай, юунд хэрэгтэй болох МУ-ын үндэсний аюлгүй байдлыгсахин хамгаалах үйлсэднохой сургах мэргэжилтэн яаж бэлтгэх талаар болон эрэлч нохой хэрхэн сургаж бэлтгэдэг болохыг ярилцаж бүх салбартаа хэрэглэх, туршлага солилцох ажлуудыг хийж байна. Нохой бол эдийн засгийн хувьдмаш хэмнэлттэй амьтан. Манай улс өндөр хөгжилтэй орнуудаас техник технологи худалдаж авах чадвар хэр байгаа билээ. Үүнтэй уялдуулж богино хугацаанд хямд зардлаар амьд аппаратыг ашиглан, бүх салбартаа хэрэглэх зорилготой байна.
-Тэмцээнийзорилго, ач холбогдол юу вэ?
– Албаны нохойн судлалын холбоо гэж байдаг. Энэ байгууллагатэмцээнд оролцож байгаа эрэлч нохойн ажил явуулдаг есөн байгууллагыг нэгтгэн хамтын ажиллагаа зохион байгуулж байна. Энэ үйл ажиллагаа, тэмцээн нь нэг ёсны судалгаа юм. Энэ судалгааны үндсэн дээр нохойнуудын үүлдэр угсааг сайжруулж, дэлхийн өндөр хөгжилтэй орнуудаассайн үүлдрийн нохойг оруулж ирж өөрийн оронд нутагшуулах, цаашлаад үндэсний аюулгүй байдалд ажиллуулах зорилготой.
-Лондонгоос ирсэн мэргэжилтэн ямар зөвөлгөө өгсөн бэ?
– Экологийн тэнцвэрт байдлыг хамгаалахын тулд Лондонгоос мэргэжилтэн ирсэн. Энэ хүн Монгол Улсаас ГЕГ болон “Эрэлч нохойн сургалтын төв” нэг номерт оролцох ёстой. Эх орондоо байгаа зэрлэг ан амьтныг устаж үгүй болохоос өмнө эх оронд нь амьд байлгах талаас нь анхаарч ажиллаарай гэж зөвлөсөн. Бид үүн дээр анхаарч бодлого боловсруулж, төлөвлөгөө гарган нэгэн чиглэлд, нэг зорилгоор эх орныхоо экологийн тэнцвэрт байдал болоод, үндэсний аюулгүй байдалд нохойг ашиглая гэж бодож байгаа.
Б.ОЮУНЖАРГАЛ