Монгол-Японы найрамдал, хамтын ажиллагааны нийгэмлэгүүдийн II хуралдаан өчигдөр Гадаад харилцааны яаманд боллоо. Уг хурлаар хоёр орны харилцаа, хамтын ажиллагааны түүхэн замналыг танилцуулж, өнөөгийн байдалд дүгнэлт өгч, цаашдын зорилтуудаа тодорхойлсон юм. Энэ үеэр Япон улсаас Монгол Улсад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд асан Такэнори Шимизүтэй ярилцлаа.
-Хоёр улсын найрамдал, хамтын ажиллагааны нийгэмлэгүүдийн хуралдааны зорилго, гарах үр дүнг та юу гэж харж байгаа вэ?
-Хоёр улсын найрамдал, хамтын ажиллагааны нийгэмлэг эртнээс байгуулагдсан. Гэвч эдгээр байгууллагуудын үйл ажиллагаа сүүлийн жилүүдэд жаахан суларч байх шиг. Учир нь ихэнх нийгэмлэгүүдийн гишүүдийн нас нь өндөр болж. Тиймээс С.Хүрэлбаатар сайдын хувьд Монгол – Японы хамтын нийгэмлэгүүдийг дэмжиж, харилцааг нь дахин өргөж, бэхжүүлэх ажлын эхлэл нь энэхүү хурал юм болов уу. Энэ хурлаар хоёр орны эв найрамдлыг улам бэхжүүлэх, хамтран ажиллах ямар санал санаачилга байгаа талаар ярилцсан. Тухайлбал, Монгол Улсын гадаад эдийн засаг болон аялал жуулчлалын асуудал хариуцсан төрийн захиргааны байгууллагыг байгуулж, ажиллуулах асуудлыг хэлэлцлээ. Энэхүү хуралд Япон – Монголын найрамдал, хамтын ажиллагааны арван нийгэмлэг, найман байгууллагын төлөөлөгч оролцсон.
-Японы соёлын өдрүүд удахгүй болох гэж байгаа. Үүнийг хэрхэн зохион байгуулах талаар ярилцсан болов уу?
-Яг энэхүү хуралдаанаар манай улсын соёлын өдрийг Монголд ингэж тэмдэглэнэ гэсэн зүйлийг гол болгож ярьсангүй. Гэхдээ хуралд оролцогчид эл өдрүүдийг хэрхэн өнгөрүүлэх талаар өөр хоорондоо ярилцаж байх шиг харагдсан. Сүүлийн жилүүдэд Япон дахь янз бүрийн байгууллага, соёлын нийгэмлэгүүд өөрсдийн санаачилгаараа Монголд ирж тэрхүү соёлын өдрүүдийг зохион байгуулдаг болсон. Өмнө нь Элчин сайдын яам, Засгийн газрын дэмжлэгээр хийж байсан зүйл энэ жил хувь хүн, хоёр орны хамтын ажиллагаатай янз бүрийн байгууллагууд санаачилан зохион байгуулна. Энэ нь хоёр орны харилцаа улам хөгжиж байгаагийн илрэл гэж үзэж байна.
-Та олон жил Элчин сайдын албыг хашсан. Шинээр томилогдсон Элчин сайдын бодлого, зорилтууд таныхаас зөрөх юм уу?
-Японы Засгийн газрын бодлого тууштай, хариуцлагатай байдаг. Манай улсын гадаад харилцааны хувьд Монгол Улс чухал ач холбогдолтой түнш орон. Тиймээс манай улсаас Монгол Улсад суух Элчин сайд хэн байхаас үл хамаарч хоёр орны найрсаг, хамтын ажиллагаа цааш идэвхтэй үргэлжилсээр л байх болно. Бид тууштай ард түмэн. Төрийн алба сэлгээтэй ч төрийн бодлого тогтвортой, тууштай явахыг бид эрхэмлэдэг. Харин манай Элчин сайдын яам Засгийн газар хоорондын хамтын ажиллагаатай холбоотой нэг асуудалд санаа зовж байгаа.
-Таны санааг зовоож байгаа асуудлыг тодруулахгүй юу. Ямар асуудал байна вэ?
-Шинэ онгоцны буудлыг Японы дэмжлэгтэйгээр барьж дуусгах гэж байгаа. Өмнөх Ардчилсан намын Засгийн газрын үед менежмэнтийн эрхийг Японы компанид олгоно уу гэсэн санал хүргүүлсэн. Ингээд Японы компаниуд идэвхтэй ажиллаж байсан ч тэрхүү менежмэнтийн эрх өдий болтол шийдэгдээгүй. Онгоцны буудлаас гадна, хурдны зам барих ажил байгаа. Энэ бүгд одоо болтол дуусаагүй. Өөрөөр хэлбэл том хөрөнгө оруулалт хийсэн ч өдийг хүртэл ашиглалтад оруулаагүй гэдэг зүйлийг ярьж байна л даа. Үүнд л би санаа зовж сууна. Угтаа шинэ онгоцны буудал ашиглалтад орчихвол Монгол Улсын аялал жуулчлалын салбар илүү хурдацтай хөгжинө. Үүнийгээ дагаад эдийн засгийн бодитой өсөлт гарч ирнэ шүү дээ. Сингапурт жил бүр 800 мянган япончууд очдог. Нэг япон жуулчин дунджаар 25 мянган ам.долларыг тухайн улсад зарцуулдаг гэсэн судалгаа бий. Ингээд бодоод үзэхээр аялал жуулчлалын салбар тухайн улсын эдийн засагт ямар эерэг нөлөөтэй гэдэг нь тодорхой.
-Японы эдийн засаг өөрөө хүчирхэг. Манай улстай олон жил харилцаа холбоотой байгаа таны хувьд Монголын эдийн засаг хүчирхэг болоход юу хэрэгтэй вэ?
-Би Монголын аялал жуулчлалыг судалж байгаа. Аялал жуулчлал бол Монголын бүхий л салбар дундаас хамгийн боломжтой нь гэж боддог. Уг аялал жуулчлалыг хөгжүүлж чадвал уул уурхайн салбарыг хөгжүүлснээс чухал. Жишээлбэл, тухайн уурхай нь ард түмэнд ашгаа өгөхгүй бөгөөд тодорхой хэдэн хүмүүст л хамаатай. Өөрөөр хэлбэл, Монголд хүн бүр уурхай гэж ярьдаг. Энэ нь буруу гэж боддог. Уурхай хөгжих ёстой ч өөр салбараа хөгжүүлэх нь илүү ашигтай гэж үзэж байна.
-Япон улсаас манай улсыг зорин ирдэг, манай улсаас япон улс руу аялдаг хичнээн жуулчид байдаг юм бол?
-Манай улсын хүн ам 130 сая. Монголд жил бүр дунджаар 20 мянган япон иргэн очдог. Харин Монгол Улс гурван сая гаруй хүн амтай. Гэтэл манай улс руу жил бүр 23 мянган хүн янз бүрийн санаа зорилготой очдог. Энэ тооноос нэг зүйл ажиглагдаж байгаа биз. Яагаад хэд дахин илүү хүн амтай орноос ирж байгаа иргэдийн тоо танайхаас бага байна вэ. Үүнтэй холбоотойгоор судалгааны ажил эхлүүлчихсэн байгаа. Судалгааны үр дүн гарсны дараа үүнийг тайлбарлаж болох байх.
-Монголд Японы хөрөнгө оруулалтаар нэлээд олон ажил хийгддэг. Яг энэ жил болон ирэх жилүүдэд манай улсад ямар бүтээн байгуулалтын ажлыг эхлүүлэхээр төлөвлөж байгаа бол?
-Өнгөрсөн жилүүдэд Монголд манай улсын дэмжлэгтэйгээр сургууль, цэцэрлэг, эмнэлгийн барилгыг цөөнгүй барьж, байгуулсан байх. Энэ ажил жил бүр л явагдах болов уу. Энэ жилийн тухайд Улаанбаатар хотын хэд хэдэн байршилд шинээр сургууль, цэцэрлэг барина гэж сонссон. Монгол Улсын хөгжилтэй холбоотой анзаарч харах нэг чухал зүйл бий. Тэр нь Монголын эдийн засаг нэг хүнд ногдох дотоодын нийт бүтээгдэхүүний хэмжээ дөрвөн мянга гаруй. Энэ хэмжээ бол Монгол Улс нь гаднаас буцалтгүй тусламж авах орон биш гэдгийг харуулж байгаа юм. Олон улсын эдийн засгийн судалгааны байгууллагаас ийм өндөр хэмжээтэй оронд буцалтгүй тусламж үзүүлэхийг хориглодог. Харин хөнгөлөлттэй зээл олгож болдог. Тиймээс цаашид Монгол Улсын гадаадын хөнгөлөлттэй зээлийг дотооддоо хэрхэн үр өгөөжтэй ашиглах ёстой вэ гэдгээ л бодох хэрэгтэй. Монголчууд үргэлж гаднаас үнэгүй тусламж орж ирнэ гэж битгий бодоосой. Монгол Улс одоо хөгжсөн учир буцалтгүй тусламж гэх шатнаас гарсан гэж ойлгох хэрэгтэй.
-Монгол Улс экспортлогч орон болно гэсэн зорилтыг тавиад нэлээд хугацаа өнгөрсөн. Шуудхан асуухад, япончууд манай улсаас яг ямар бараа, бүтээгдэхүүн авах сонирхолтой байдаг юм бол?
-Юуны өмнө Япон улс техник, технологиороо дэлхийд тэргүүлж байгаа. Тиймээс энэ төрлийн салбарт Монгол Улсаас импортоор авах зүйл нэг ч байхгүй. Харин манай улсад байхгүй зүйл бол байгалийн нөөц. Тиймээс Монголоос байгалийн баялаг, өнгөт металлыг авч болох юм. Ер нь авдаг. Үүнээс гадна хөдөө аж ахуйн гаралтай бараа, бүтээгдэхүүнийг сонирхож байгаа.
-Тэр дундаа мах, махан бүтээгдэхүүнийг үү?
-Тийм ээ. Гэхдээ Монголын мах, махан бүтээгдэхүүнийг манай улс одоогоор тийм ч их авахгүй байгаа болов уу. Учир нь Монголын мал сүргийн тодорхой хэсэг нь өвчтэй байна. Хавар, зун болгон л Монгол орны хөдөө орон нутагт малын өвчин гарлаа гэж дуулддаг. Тиймээс эхлээд мал сүргээ бүрэн эрүүлжүүлж, дараа нь орчин үеийн технологийг ашиглан боловсруулж үйлдвэрлэн, экспортод гаргах нь зөв. Гэхдээ япончууд Монголоос адуу, хонины мах авахад боломжгүй зүйл байхгүй. Бусад ямаа, тэмээ, гахай, тахиа, үхрийн махыг авах боломжгүй байна. Мөн Монголын малын гаралтай бүтээгдэхүүнийг авдаг. Тухайлбал, ноос, ноолуур, түүгээр хийсэн бараа, бүтээгдэхүүн Японы зах зээл дээр худалдаалагддаг. Энэхүү зах зээлийг цаашид өргөжүүлж, импорт, экспортыг аль аль талдаа нэмэгдүүлэх чиглэлээр зөв бодлого, дорвитой ажлуудыг хийх шаардлагатай.
-Япон улс технологийн салбартаа дэлхийд тэргүүлдэг нь үнэн. Тиймээс Монгол Улсад Японы инноваци шингэсэн үйлдвэр байгуулах асуудлыг идэвхтэй ярьж байгаа. Энэ асуудлаар таны байр суурь ямар байдаг вэ?
-Үйлдвэр байгуулах асуудал тийм амархан зүйл биш. Гэхдээ монголчуудад нэг давуу тал бий. Монголд ухаантай, мэдлэг, боловсролтой залуучууд их байна. Тэр дундаа технологийн салбарт. Монгол хүн компьютерийг бүрэн эзэмшиж, ашиглах тал дээрээ Азийн бусад орнуудын хүмүүсээс илүү. Ийм давуу байдлаа ашиглаад инноваци шингэсэн үйлдвэр үйлдвэрлэх боломжтой. Гэхдээ ямар үйлдвэр байгуулах вэ, хэрхэн ажиллуулах вэ гэдэг зүйл тийм амархан шийдэгдчихдэг асуудал биш. Монголын том дарга нар хүнд үйлдвэрлэл, тэр дундаа автомашины үйлдвэр байгуулна гэж ярьдаг. Миний хувьд Япон улсын том компани, үйлдвэрийн захиралтай уулзаж ярилцаж байсан. Тэд хүнд үйлдвэрлэл барих нь асар их хөрөнгө оруулалт, зардал, ажил болдог. Үүний үр дүнд гарах ашиг нь маш бага. Ингэснээс дундаж түвшний үйлдвэрлэлээ сайн хөгжүүлсэн нь хамаагүй ашигтай гэж хэлж байсан юм. Тэр үнэн байх. Өөрөөр хэлбэл байгалийн нөөцийг бүрэн цэвэрлэж, боловсруулах үйлдвэр байгуулснаас дундаж буюу зэсийн баяжмалыг гаргаж авдаг үйлдвэртэй байсан нь илүү ашигтай юм. Ингээд гадагшаа экспортод гаргавал хямд, ашигтай байж чадна. Тиймээс заавал үйлдвэр байгуулна гэж ярих хэрэггүй. Нөгөөтэйгүүр үйлдвэр байгуулснаар ажлын байр нэмэгдэж, иргэд цалинтай болох давуу талтай ч зардал, хөрөнгө оруулалт маш ихээр шаардагдах юм. Тиймээс баялгаа хагас боловсруулаад л экспортолж байх нь илүү ашигтай, амар. Үүнийг манай улсын том уурхайн захирлууд надад хэлж байсан.
-Манай улсад Японы автомашин их. Тэр дундаа хосолмол хөдөлгүүртэй буюу батарейгаар явдаг автомашинууд элбэг. Энэ утгаараа ашиглалтын хугацаа нь дууссан хабрид машинуудын батарейг дахин боловсруулах үйлдвэр манай улсад нэн чухал байгаа?
-Энэ асуудлыг Тоёота компани анхаарч байгаа гэдэгт итгэлтэй байна. Монгол шиг ийм олон приус маркийн автомашинтай орон дэлхийд байхгүй. Хуучирсан приус автомашиныг дахин ажиллуулж, засварлахын төлөө Төтө компани тодорхой бодлого явуулах ёстой. Харин Монголд хуучирсан, ашиглалтын хугацаа нь дууссан батарейг дахин боловсруулах үйлдвэр байгуулах эсэх нь Монгол Улсын л асуудал. Ийм үйлдвэр байгуулах боломжтой.
-Япон улс руу монгол залуучуудыг сургах “Мянган инженер” хөтөлбөр хэрэгжиж байгаа. Энэ хүрээнд 2000 хүнийг Япон улсын технологийн их сургуульд суралцуулах зорилтыг тавьсан. Яг одоогоор танай улсад хичнээн монгол залуус бэлтгэгдэж байгаа бол. 2000-аас хэд нь гарчихаад байна вэ?
-Засгийн газрын шугамаар гэрээ байгуулж явсан монгол залуус Японд суралцаад Монголд буцаж ирэх ёстой. Гэхдээ би энэ асуудалд санаа зовдог. Монгол залуучууд Японд сураад инженер болчихоод буцаад Монголд ирээд шууд ажиллах газар байна уу. Нөгөөтэйгүүр сургуулийг нь төгсөөд мэргэжилтэй болсон ч ажиллах туршлага гэж байна уу. Тиймээс суралцаж байгаа залуучууд сургуулиа төгсчихөөд Японын ямар нэгэн үйлдвэрт мэргэжлээрээ дор хаяж гурван жил ажиллах ёстой байх. Ингэвэл жинхэнэ утгаараа монголчууд манай улсад инженер бэлтгэж чадах юм. Энэ нь Монголын ирээдүйд ашигтай, чухал ач холбогдол үзүүлнэ байх. Би энд л санаа зовж байна. Намайг Элчин сайдаар ажиллаж байх үед энэхүү “Мянган инженер” хөтөлбөр эхэлсэн. Тэр үед 200 монгол залуу Японд ирж, суралцсан. Тэд одоо төгсөж байгаа. Дахиад хэдэн зуун залуучууд явсан байх. Ингээд бодохоор яг одоогийн байдлаар 400 гаруй залуу Японы технологийн их сургуульд суралцаж байгаа болов уу. Үүнээс илүү явсан ч байж мэднэ.
-Монголчууд Япон, Америк зэрэг орнуудад ажиллах, суралцах, амьдрах, аялах сонирхолтой. Саяхан АНУ хариуцлагатай аялал гэх аяныг зарлалаа. Энэ хүрээнд хөнгөлөлттэй виз олгох үйлчилгээг үзүүлэх боломжтой гэдгээ хэлсэн. Япон улсын хувьд визний асуудлаар ямар бодлоготой байдаг вэ. Манай улстай харилцан визгүй зорчих боломж хэр байгаа бол?
-Намайг Элчин сайдаар ажиллаж байх үед буюу 2012 оноос хойш монголчуудад хөнгөлөлттэй виз олгох бодлого хэрэгжиж эхэлсэн байдаг. Тэрнээс хойш Япон руу зорчих монголчуудын тоо эрс нэмэгдэж байгаа. Энэ тоо нэмэгдэхийн хэрээр Японд үлдэх, визний хугацаагаа хэтрүүлэх асуудал их гарах болсон. Хөнгөлөх төдийд л энэ тоо нэмэгдэж байна. Ийм байхад визгүй зорчдог болчихвол маш олон монголчууд Япон руу зорчино. Тэр хэрээр хууль бус үйлдэл гарах нь ихэсч, сүүлдээ хоёр орны найрсаг харилцаанд сэв суух ч аюул учирч болзошгүй юм. Тиймээс одоогоор визгүй болгох асуудал яригдахгүй болов уу. Тийм боломж байхгүй.
-Япон улсад ирэх 2020 онд олимп болно. Олимпийн бэлтгэл ажил өдийд ид явагдаж байгаа байх. Үүнтэй холбоотойгоор манай улсаас ажиллах хүч авах сонирхол хэр байгаа бол. Ажиллахыг хүссэн залуучууд яаж явах вэ?
-Манай улсад ирэх 2020 оны олимпийн бэлтгэл ажил ид явагдаж байна. Японы мужийн түвшинд салбар салбараараа ажиллах хүчин хүлээж аваад, дадлагажуулаад ажиллуулахад асуудалгүй. Энэ төрлийн төсөл хөтөлбөрүүд явж л байгаа байх. Би ажлаа өгсөн учир энэ талаар сүүлийн үеийн мэдээлэл алга. Гэхдээ Япон улсын зүгээс энэ хүрээнд гаднын улс орнуудаас ажиллах хүчин олноор нь авч байгаа. Тэр дундаа монголчуудыг авах сонирхолтой байгаа болов уу. Олимпийн бэлтгэл ажлын хүрээнд том бүтээн байгуулалтын ажил ид явагдаж байгаа. Тиймээс барилга, бүтээн байгуулалтын ажилд ажиллах хүчин дутмаг байгаа шүү. Энэ асуудлаар монголчууд холбогдох мэргэжлийн хүмүүс, яам, төрийн бус байгууллагуудаар дамжуулаад Япон руу гарч ажиллах боломж нээлттэй. Ажиллах хүчин явуулах гэж буй байгууллага нэг зүйлийг анхаарах хэрэгтэй. Тэр нь тухайн явах гэж байгаа хүнээ бэлтгэх юм. Өөрөөр хэлбэл япон хэлний анхан шатны мэдлэгтэй, барилгын салбарт тодорхой хугацаанд ажиллаж байсан гэх мэт шалгуураар хандах нь зөв.