Тав хоногийн дараа Ардын хувьсгалын 97 жилийн үндэсний их байр наадмын хурдан морины уралдаан хязаалангийн уралдаанаар эхэлнэ. Хүй долоон худаг, Цагаан хөтөл дэнжид улсын манлай уяач Б.Мөнхтөр, олон түмнээ “дааган” Цэндээ нэрээр алдаршсан улсын манлай уяач Ц.Цэнд-Аюуш, аймгийн алдарт уяач М.Батбаяр, Б.Ерөөлт нарын гал айлсч гарчээ. Энэ галд улсын алдарт уяач Б.Мөнхтөрийн Ембүү буурал, аймгийн алдарт уяач Б.Ерөөлтийн халзан, аймгийн алдарт уяач З.Батбаярын “бор халзан” зэрэг төрийн довонд танигдсан хурдан хүлгүүд сойгдож байна.
Яваад очтол цагаан цамцтай хижээл насны эрэгтэй гэрийн хаяанд сууж байхтай таарлаа. Шижирээ уяач өнөө жил Б.Мөнхтөр манлайгийн хурдан хүлгүүдийн уяа сойлгыг тааруулж байгаа ажээ. Мэнд мэдэлцээд гэр рүү орвол уяачид өөр хоорондоо халуун яриа өрнүүлж байх аж. Хэрэгт дурлаж сонсвол уржигдар явагдсан хязаалан насны дунд сунгааны талаар ярилцаж байгаа бололтой. “Батбаяр ах хул хязаалангаа өнгөнд гарахад нь татаад суулгаж байна лээ. Уяа нь дутуу байгаа юм уу даа. Цэндээ ахын бор ч араас гараад сүрхий нэхэж уралдаж байдаг шүү. Газрын холдоо бол ч давхиж л байдаг их нас болох байх шүү. Өнгөрсөн жилийнхийг бодвол хөлийн тавилт нь сайжирсан байна лээ” гэж өвгөн уяач хуучлав. Тэндээс өөр нэг нь “Эрлийзийн дунд насанд бол манай Батбаярын бор халзан үрээ өнөө жил ахиад өнгөнд явна даа. Өнгөрсөн жил өнгөлж гараад гүйцэгдэлгүй түрүүлнэ лээ. Ер нь гараа сайтай адуу юм даа” гэв. Гэрийн зүүн орон дээгүүр сууж байсан морины хүүхдүүд ч чимээгүй суусангүй. Уралдааны зам бартаатай байна лээ. Миний хажууд зуузай холбож явсан хүрэн үрээ оготнын нүхэнд гишгээд хөлөө хугалчихсан” гэж байлаа. Гандуухан байсан ч ойрын өдрүүдэд хурмаст тэнгэр хураа хайрлаж, байгаль өнгөө засжээ. Айлссан галуудаас цаашлаад цагаан хөтөлийн хойд дэнж рүү хүлгийн жолоо заллаа. Очтол улсын их баяр наадмын том сорил дунд сунгааны их насны уралдаан болж байх юм.
Газар газраас цугларсан шилэгдмэл 100 гаруй их насны хурдан хүлэг гарааны зурхайгаас хөдөлжээ. Цагаан хөтлийн хойд дэнжид явагдсан уралдааны эхэнд л бусдаасаа гооногор, хүүхэдгүй хүрэн морь саахалтын зайтай гараад зугтаачихав. Ард нь хоёр бор морь зуузай холбоод л гараад ирлээ. Энэ нь өнгөрсөн онд Говь-Алтай аймгийн наадмын түрүү Баасандоржийн бөгтөр бор морь энэ ажээ. Энэ хүлэг өнөө жил Хүй мандлын дэнжид тун дээгүүр уралдана гэж олон ч уяач хэлж байна лээ. Бор морины архан талд нь тавиухан давхилтай буурал морь гарч ирсэн нь улсын алдарт уяач Б.Мөнхтөрийн Ембүү буурал ажээ. Толгойны морьдоос жаахан арагш суугаад арын морьдыг ажиглавал аймгийн алдарт уяаач Лувсанбалдангийн хонгор, Гантөмөрийн хүрэн зэрэг цуутай хүлгүүд давхиж байв. Харин Батчулууны Ерөөлтийн халзан морь харагдсангүй. Сураг сонсвол азаргатай хамтад нь сунгахаар төлөвлөсөн бололтой. Эргээд бариа руу очвол өнөөх гооногор хүрэн түрүүлжээ. “Эрлийз адууг сунгаанд тавиад уяа эвдлээ” гэж халаглах хүмүүс цөөнгүй байв. Арын хэдийнх нь байр нь өөрчлөгдөөгүй бололтой. Говь-Алтайн Баасандоржийн бөгтөр бор аман хүзүүдэж, Мөнхтөрийн Ембүү буурал айрагдсан байна.
Удсан ч гүй азарганы уралдаан барианы зурхайгаас эргэлээ. Цагаан хөтөлийн сунгааны азарганууд хурдан байлаа. Манлай уяач Д.Баяраагийн зээрд, Хэнгэрэгийн Цогтсайханы бор, Алтанбулаг сумын Батхүүгийн бор зэрэг азарганууд үзүүрийн уралдаан хийсэн юм. Энд дүү хээр, Мөнгөншагайгийн халтар зэрэг алдартай ажнайнууд харагдсангүй.
Монгол Улсын Тод манлай уяач Дамбадаржаагийн Онон наадмын сунгаагаа Дорнод аймагт хийжээ. Энэ галд тод манлайн хээр морь гүйцэгдэхээргүй хурдан байгаа сурагтай.
Монгол Улсын тод манлай уяач Түвдэнгийн Батцоож тэргүүтэй хэсэг уяачид Сүхбаатар аймгийн Түмэнцогт суманд бага сунгаагаа хийсэн байна. Эдний уяанд өнгөрсөн жилийн баяр наадмын шүдлэн насанд аман хүзүүдсэн Завхан аймгийн Цагаанчулуут сумын уяач Балдоржийн Баярдоржийн хээр үрээ өнгөнд байгаа гэнэ.
Монгол Улсын алдарт уяаач Ганбаатарын Буянтонгтох, манлай уяач Сумъяасүрэнгийн Ганбаатар тэргүүтэй уяачид Төв аймгийн Баянжаргалан сумын нутаг Их-Уулын талд сунгаж байна. Энэ уяанд Шаравын Мөнгөншагайгийн хурдан хүрэн морь сойгдож байгаа сурагтай. Энэ хүлэг “Их хурд” уралдаанд түрүүлж, “Зүүн бүсийн хурд”-д 2016, 2017 онуудад дараалж түрүүлж байсан юм. Бүсийн наадмуудад хурдалж байсан хүрэн морь өнгөрсөн улсын их баяр наадамд зургаад хурдалж байсан юм. О.Мөнхзоригийн хурдан хул Гүрбазарын Бат-Эрдэнэ уяж хурдлуулж байгаа гэнэ.
Мөн Төв аймгийн Баянцагаан суманд Тод манлай уяач Д.Даваахүү Төв аймгийн Баянцагаан сумандаа сунгаагаа хийжээ. Энэ уяанд алдарт Наран хонгор азарга хурдан байна. Төв аймгийн Алтан булаг сумын уяач Тагарваагийн Эрдэнэбулганы буурал азарга өнгөнд байна. Энэ хурдан азарга “Дүнжингарав 2017” уралдааны азарганы уралдаанд аман хүзүүдэж байсан юм. Мөн Төв аймгийн Алтанбулаг сумын уяач Самдангийн Дамбажавын хээр азарга,цавьдар азаргууд хурдан байгаа гэнэ. Хээр, цавьдар азаргууд “Дүнжингарав 2017” уралдааны айргийн гурав болон дөрөвт хурдалсан юм.
Говь-Алтай аймгийн Баян-Уул сумын уугуул тод манлай уяач Дагвадоржийн Ганбаатарын уяанд зээрд морь нь өнгөтэй байна. Энэ хүлэг 2015 онд соёолон насандаа Ардын хувьсгалын 94 жилийн ой, үндэсний их баяр наадамд түрүүлж байсан юм. Мөн Ламын Гэгээний 375 жилийн ой, говийн бүсийн уралдаанд аман хүзүүдэж байжээ.
Наадам хаяанд ирж айлссан энэ өдрүүдэд морьдын галын өнгийг шинжихэд ийм байна.Их сунгаа энэ амралтын өдрүүдэд явагдах юм гэнэ.
Гэрэл зургуудыг Ц.МЯГМАРСҮРЭН