Баянзүрх дүүрэгт байрлах хүнсний дэлгүүрт 17 настай А өөрийн төрсөн хүүгээ орхиж явсан хэрэг саяхан гарчээ. Тодруулбал, иргэн А нэг сар 20 хоногтой хүүгээ орхиод явсан аж. Ингээд тус дүүргийн цагдаагийн газар шуурхай ажиллаж, иргэн А-г барьсан байна. А цагдаад өгсөн мэдүүлэгтээ “Хүүгээ төрсөн эцэг гэх Э-д өгнө гээд орхиж явсан” гэжээ. Мөн Баянзүрх дүүргийн XXIV хороонд жирэмсэн эмэгтэй хүүхдээ бие засах газар унагаасан байна. Тэрээр Баян-Өлгий аймгийн харьяат, 26 настай эмэгтэй 52 см урттай, 2.8 кг амьгүй ургийг бие засаж байгаад унагажээ. Хэргийг Баянзүрх дүүргийн цагдаагийн нэгдүгээр хэлтэст шалгаж байгаа гэнэ. Он гарснаас хойш Цагдаагийн байгууллагад амьгүй нярай хаясан тохиолдол дөрөв бүртгэгдээд байгаа гэв. Иймээс энэ талаар Хуулийн зөвлөх М.Саруулаас зарим зүйлийг тодрууллаа.
-Сүүлийн үед бага насны болон нярай хүүхдээ орхиж, хаяж явах тохиолдол их гарч байна. Иргэн хүн эцэг эх байх үүргээ ухамсарлахгүй байна гэсэн үг үү. Энэ талаарх хуулийн заалт ямар байдаг вэ?
-Он гарснаар бага насны хүүхдийг хогийн саванд хаясан, орхиж явсан гэсэн удаа дараагийн үйлдлүүд бүртгэгдсэн байна лээ. Монгол Улсын хүн бүр Үндсэн хуулиар хүүхдээ асран хамгаалах, үүргийг хүлээсэн байдаг. Эцэг, эх төрсөн хүүхдээ хогийн саванд хаяна гэдэг бол ёс суртахууны хувьд байж боломгүй асуудал. Үүнийг хуулиар зохицуулсан байдаг. Тодруулбал, Үндсэн хуульд иргэн бүрийн журамт үүрэг гэж бий. Мөн Гэр бүлийн тухайн хуулийн 26 дугаар зүйлд “Хүүхдээ хүмүүжүүлэх эрх үүрэг” гэж тодорхой заалт бий. 26 дугаар зүйлийн хоёрдугаар хэсэгт эцэг, эх дараахь үүргийг хүлээдэг. 26 дугаар зүйлийн хоёрдугаар хэсгийн нэгт “Хүүхдээ эрүүл чийрэг өсгөн бойжуулах, сэтгэхүйн хувьд төлөвшүүлэх”, хоёрдугаар хэсгийн хоёрт “Хүүхдээ асран хамгаалах, тэжээн тэтгэх” , хоёрдугаар хэсгийн гуравт “Хүүхдээ үндэсний ёс заншил, уламжлалаа дээдлэх үзлээр хүмүүжүүлэх, түүнд суурь боловсрол эзэмшүүлэх, хөдөлмөрийн анхны дадлага олгох” , хоёрдугаар хэсгийн гуравт, “Хүүхдийн эрхийг хамгаалж, үүргээ биелүүлэхэд нь туслах” гэж байна. 26 дугаар зүйлийн гуравдугаар хэсэгт, “Эцэг эх нь хүүхдийн эрүүл мэнд, сэтгэхүй, ёс суртахууны хүмүүжилд хохирол учруулах, хүүхэдтэйгээ хэрцгий харилцах, эцэг эх байх эрхээ зүй бусаар ашиглахыг хориглоно” гэж заасан байдаг. Ийм хуулийн нарийн заалттай. Тиймээс эцэг эх, асран хамгаалагчид хүүхдээ эрүүл чийрэг өсгөж, сэтгэхүйн хувьд төлөвшүүлэх нь иргэн хүн бүрийн үүрэг гэсэн үг. Мөн ухамсрын асуудал яригдана. Тухайн хүн өөрөө ухамсартай байж, би юу хийж байгаа билээ гэдгээ сайтар танин мэдэж, аливаа зүйлд ухаалаг хандах нь чухал юм.
-Энэ асуудлыг хуулиар зохицуулж өгөхөөс илүүтэй хувь хүний сэтгэл зүй, төлөвшил ямар байна вэ гэдгээс хамаарах юм байна…
-Эцэг, эх хүүхдээ хогийн саванд хаяна гэдгийг олон талаас нь авч үзэх хэрэгтэй. Тухайлбал, тэрхүү хүүхдээ орхиж явж буй эхийн сэтгэл зүй ямар түвшинд байна. Аль эсвэл нөхрөөсөө болж, сэтгэл санааны хямралд орсон уу, нийгмийн нөхцөл байдлаас ч хамааралтай байж болно. Хуульд хүүхдээ орхиж, хаяж явсан тохиолдолд хариуцлага ногдуулахыг нарийвчлан зааж өгсөн байдаг. Иргэн хүн бүр үүргээ ухамсарлаж, эрхээ эдэлж явах учиртай. Хуулийн мэдлэгээ ч сайжруулах шаардлагатай байна.
Ер нь гэмт хэрэгт холбогдогчид гэр хороололд амьдардаг, амьдралын доогуур түвшинтэй хүмүүс, оюутнууд жирэмсэн болж алдаа гаргах тохиолдол их байна. Тэгэхээр энэ тал дээр анхаарч, эрүүл мэндийн хичээл, бэлгийн харилцаанд орох талын боловсрол, хүмүүжилд анхаарах хэрэгтэй юм. Хуулийг чангатгахаас илүүтэй хувь хүний суурь хүмүүжил чухал. Нийгэмд сэтгэл зүйчид хэрэгтэй байна. Нийгмийн ажилтан, хороо дүүргийн ажилчид айл өрхөөр сайтар явж, судалгаа хийх нь зөв. Тухайн гэр бүлийн ямар гишүүнд илүү сэтгэл зүй талаас нь зөвлөгөө өгөх хэрэгтэй байна вэ гэдгийг гаргаж ирэх ёстой. Боловсролын системийг сайжруулж, бага насны хүүхдийн хүмүүжилд ямагт анхаарал хандуулах, эерэг харилцааг бий болгох ёстой болов уу. Хүүхэд хүмүүжүүлэхэд хүн бүрийн оролцоо чухал. Гэмт хэрэг гарахаас урьдчилан сэргийлэхэд хүн бүрийн оролцоо, идэвх, зүтгэл хэрэгтэй юм шүү.
-Бага насны хүүхдийг гэрт нь ганцааранг нь орхиж явснаас болж, тагтан дээрээсээ үсэрсэн тохиолдол ч гарч байсан…
-Хүүхэдтэй холбоотой хууль тогтоомж нарийн заалтуудтай байдаг. Тухайлбал, хүүхэд төрсний дараа эх нь хогийн саванд хийж орхичихсон. Ингээд хүүхэд эндвэл эх нь хүүхдээ алсан гээд гэмт хэрэгт холбогдоно. Энэ нь хүнд гэмт хэрэг. Тиймээс ял оноох үндэслэлтэй. Үүнээс гадна хүүхдээ төөрүүлсэн, гэр бүлийн хүчирхийлэл, дарамтад өртөх зэрэг нь Гэр бүлийн тухай хууль, Монгол Улсын Үндсэн хуулиар ч гэсэн хариуцлага хүлээлгэнэ. Хүүхдэд хайхрамжгүй хандах, анхаарахгүй орхиход Эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэхээс илүү эцэг эх байх эрхийг нь хязгаарлах, түр хугацаагаар эцэг эх байх эрхийг нь хасах зэрэг арга хэмжээнүүдийг авдаг.
-Ямар тохиолдолд тухайн иргэний эцэг эх байх эрхийг нь хязгаарлаж, хасдаг юм бэ?
-Тухайн эцэг, эх байх үүргээ ухамсарлахгүй тохиолдолд буюу хүүхдээ асран хамгаалахгүй, хараа хяналтгүй орхивол хуулийн дагуу шийтгэнэ. Ингэхдээ А гэх хүүхдийн ээж нь аавыг нь эцэг байх үүргээ биелүүлэхгүй байна гэсэн гомдол гаргахад эрхийг нь хязгаарладаг. Өөр хөндлөнгийн хүн ч гэсэн гомдол гаргаж болно. Гэр бүлийн тухай хуулийн 27 дугаар зүйлд “Эцэг, эх байх эрхийг нь хязгаарлах” гэж байна. Үүний нэгдүгээр хэсэгт “Хүүхдийг орон сууц, хувцас, хоол ундаар байнга санаатай гачигдуулсан, хөдөлмөрийг нь зүй бусаар ашигласан, гуйлгачлуулсан, орон гэрээсээ дайжуулсан, гадуурхсан хүний эцэг, эх байх эрхийг зургаан сар хүртэл хугацаагаар хязгаарлаж болно” гэж заасан байдаг. Хэрвээ тухайн хүүхдийн аав, ээж нь хоёулаа эцэг, эх байх эрхээ хязгаарлуулсан бол хүүхдийг асран хүмүүжүүлэх байгууллагад шилжүүлэх ёстой. Харин эцэг эх байх эрхээ урвуулан ашиглавал эцэг эх байх эрхийг нь шууд хасдаг. Тодруулбал, хүүхдээ хаях, санаатай төөрүүлэх, тарчлаан зовоох, худалдах, барьцаалах, биеийг нь үнэлэх, шунахай зорилгоор ашиглах, эрх зүйн зөрчилд татан оруулах зэрэг үйлдэл юм. Мөн хүүхэдтэйгээ удаа дараа хэрцгий харьцсан, хүүхдийг бэлгийн харьцаанд оруулахыг завдсан, оруулсан, сэтгэл санааны хүнд дарамтад байлгасан, хүүхдээ өсгөн хүмүүжүүлэх үүргээс санаатайгаар зайлсхийсэн, согтууруулах ундаа, мансууруулах бодис байнга хэрэглэдэг бол эцэг эх байх эрхийг нь хугацаагүйгээр хасна.