УИХ-ын гишүүн Н.Оюундарьтай ярилцлаа.
-Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зүгээс хүүхдийн мөнгийг хүүхэд бүрт олгох тогтоолын төслийг Засгийн газрын төсөлтэй нэгтгэж хэлэлцэх нь зүйтэй гэж Их хурал үзсэн. Тиймээс хүүхэд бүрт хүүхдийн мөнгийг 100 хувь, 80 хувь олгох хуулийн төслүүдийг нэгтгэж, ажлын хэсэг байгуулахаар боллоо. Хүүхдийн мөнгийг 100 хувь олгох боломж байна уу?
-2016 оны УИХ-ын сонгуульд манай нам нийгмийн халамжийн чиглэлээр болон иргэдийн амьжиргааг дээшлүүлэх чиглэлээр олон ажлуудыг хийхээр мөрийн хөтөлбөртөө тусгасны нэг нь бол хүүхдийн мөнгийг хүүхэд бүрт олгох асуудал байсан. Иймдээ ч сонгуулийн дараа Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрийг боловсруулан батлахдаа хөтөлбөрийн “3.3.12-т Хүүхдийн мөнгийг хүүхэд бүрд олгоно” гэж тусгасан. Гэсэн хэдий ч биднийг Засгийн газраа байгуулан ажиллах үед эдийн засгийн нөхцөл байдал хүн байсны улмаас ОУВС-гийн Өргөтгөсөн санхүүжилтийн хөтөлбөрт хамрагдахаас өөр аргагүй болсон юм. Энэ хүрээнд зарим тусламж үйлчилгээг танахаас өөр аргагүй байсан. Иймээс хүүхдийн мөнгөнд тодорхой хязгаарлалт тогтоосон. Харин 2018 оноос эхлэн хүүхдийн мөнгөн тэтгэмжийг нийт хүүхдийн 60 хувь буюу нийт 684 мянган мянган хүүхдэд олгохоор тооцож 164.2 тэрбум төгрөг тусгасан. Харин өнгөрөгч дөрөвдүгээр сард Засгийн газраас хүүхдийн мөнгийг нийт хүүхдийн 80 хувьд олгох, Ерөнхийлөгчийн зүгээс бүх хүүхдэд олгох гэсэн тогтоолын төслүүд УИХ-д өргөн мэдүүлсэн. Бид энэ асуудлыг хамтатган хэлэлцэх нь зүйтэй гэж үзэж байна. Ер нь бол хүүхдийн мөнгийг хүүхэд бүрт олгох нь зөв. Энэ халамж гэхээсээ илүү хүн ам зүйн бодлого агуулсан чухал асуудал байгаа юм. Төсвийн орлого нэмэгдсэн, эдийн засгийн байдал сайжирсан үед энэ мөнгийг олгох ёстой. Өнөөдрөөс эхлэн бүх хүүхдэд мөнгө олгохоор болоход төсөвт суулгасан байгаа мөнгөн дээрээ 17 орчим тэрбум төгрөг нэмэхэд бүрэн олгох боломжтой. Харин энэ мөнгийг олгоход төсөвт тодотгол хийх шаардлагатай юу, тодотгол хийлгүйгээр нөөц бололцоогоо ашиглан олгох боломж юу байна вэ гэдгийг Засгийн газар судлан үзэж хэрхэн шийдвэрлэх саналаа яаралтай танилцуулах шаардлагатай байгаа юм.
-Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Ц.Нямдорж, Сангийн сайд Ч.Хүрэлбаатар нарыг огцруулахаар Ардчилсан намын бүлэг Ерөнхий сайдад албан бичиг хүргүүлсэн. Энэ тал дээр та ямар байр суурьтай байгаа вэ?
-Өмнө нь УИХ-ын гишүүн Засгийн газрын гишүүнийг нэг, хоёроор нь огцруулах албан бичгийг Их хуралд оруулж, түүнийг нь хэлэлцдэг байсан. Харин Үндсэн хуулийн цэцийн хуралдаанаас энэ нь Засгийн газар кабинетаар ажиллах боломжгүй болгож байна гэж үзээд хуулийн заалтыг хүчингүй болгосон. Ардчилсан намын бүлэг өнөөдөр сөрөг хүчний байр сууринаас асуудалд хандаж байгаа. Тэд өнөөдөр нийгэмд чөдөр тушаа болж буй зүйлсийг хэлж, засч залруулах үүрэгтэй байдаг. Гэхдээ үүнийгээ хууль зүйн хүрээнд хийж байна уу. Эсвэл хууль зүйн хүрээнээс давсан зүйл хийж байна уу гэдэг нь тусдаа асуудал. Хуулиараа сайд нарыг нэг нэгээр нь огцруулж болохгүй гэчихсэн болохоор огцруулахдаа тулбал Ерөнхий сайдыг огцруулах асуудлыг ярина.
Ц.Нямдорж, Ч.Хүрэлбаатар сайд нарыг огцруулах эсэх асуудал нь Засгийн газрын кабинетийн өөрийнх нь бүрэн эрхийн хүрээнд шийдэгдэх ёстой. Хууль зөрчсөн гээд үзэх юм бол Ерөнхий сайдад хоёр сайдаа огцруулах эрх нь бий. Хэрэв хууль зөрчөөгүй байна гэх юм бол хоёр сайдыг огцруулах шаардлага байхгүй.
-Оюу толгойн гэрээг шалгах Ажлын хэсгийг Их хурлаас байгуулсан. Оюу толгойн гэрээг тойрсон баривчилгаа явагдсан. Энэ тал дээр та ямар байр суурьтай байна вэ?
-Бид Оюу толгойн гэрээнд болгоомжтой хандах ёстой. Өнөөдрийг хүртэл монголчууд Оюу толгойн гэрээ шиг ийм том олон улсын хэмжээний гэрээ байгуулаагүй байна. Оюу толгой болохгүй байна гэсэн популизмаар асуудалд хандаж болохгүй.
Оюу толгой төсөл олон улсын гэрээний дагуу бүх зүйл нь хийгдсэн. Олон улсын гэрээний хууль тогтоомжийн хүрээнд бид тухайн үедээ гэрээ байгуулаад цаашаа явна. Энэ гэрээндээ тодорхой нэмэлт, өөрчлөлт хийж болно. Хоёр тал хэлэлцээний ширээний ард суугаад тухайлбал, татвараа нэмье, ажиллах хүчээ нэмэгдүүлье, рояалтигаа нэмье ч гэдэг юм уу хоёр талаас харилцан ярилцаад гэрээнд өөрчлөлт оруулж болдог. Түүнээс биш Монгол Улс, Монгол Улсын Засгийн газар хөрөнгө оруулагчийг хөөж болохгүй. Яагаад гэхээр Монгол Улсын Засгийн газар Оюу толгойн 34 хувийг эзэмшиж байна. Оюу толгойн гэрээ анх байгуулагдсанаас хойш өнөөдрийг хүртэл таван гэрээ эрх зүйн баримт бичиг байгуулсан байдаг юм билээ. Эдгээрээс олны анхаарлыг татаж байгаа нь 2009 онд байгуулсан Оюу толгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээ байдаг. Нөгөөх нь бидний хэлж заншсанаар Дубайн гэрээ л дээ.
-Дубайн гэрээ чинь нэмэлт, өөрчлөлт орсон гэрээ мөн биз дээ. Сүүлийн үед эргэлзэхээр янз бүрийн тайлбарууд гарах боллоо…
-Дубайн гэрээ чинь анхны гэрээний салшгүй нэг хэсэг нь. Анхны гэрээн дээр нэмэлт, өөрчлөлт ороод явсан зүйл. Түүнээс дангаараа биеэ даасан хууль эрх зүйн баримт бичиг биш. Эхний гэрээгээрээ Монгол Улс 30 жилийн дараа өөрийн хувь хэмжээгээ нэмэгдүүлж 51 хувь болгоно. Хөрөнгө оруулагч эхний ээлжинд оруулсан хөрөнгөө нөхөх хэмжээний зүйл хийнэ.
Наана нь ямар нэгэн байдлаар хөрөнгө оруулагчдыг хөөх юм бол бид тухайн үед гэрээ байгуулж байснаасаа илүү алдагдал хүлээнэ. Учир нь Монгол Улс өөрөө нөхөн төлбөрөө төлж таарна.
Олон улсын гэрээ эрх зүйн хүрээнд нөхөн төлбөрийг яаж төлдөг вэ гэхээр зах зээл дээр байгаа тухайн компанийн үнэлгээгээр нөхөн төлбөрөө төлдөг. Тухайн үед тэр долоон тэрбум ам.доллар Монголд оруулж ирсэн бол бид долоон тэрбум ам.долларыг төлөхгүй. Харин эсрэгээрээ энэ олон улсын компани нь олон улсын хөрөнгийн бирж дээр ямар үнэлгээтэй байна вэ гэдгийг тооцно. 70 тэрбум ам.доллар байвал манай улс долоо биш 70 тэрбум ам.долларын нөхөн төлбөрийг төлнө гэсэн үг.
-Хэрэв тийм зүйл болбол эдийн засагт нэлээд хүнд цохилт болох юм байна даа…
-Бид 34 хувьдаа ногдох хөрөнгө оруулалт оруулах нь бүү хэл, түүнийгээ зээлээр өгч үндсэндээ зээлийн хүүдээ идэгдээд явж байгаа. Ийм нөхцөлд 70 тэрбум ам.доллар бүү хэл долоон тэрбум ам.долларынхаа асуудлыг шийдэж чадахгүй. Тиймээс манай орны эдийн засагт ашигтай хувилбар лав биш.
-Оюу толгойн гэрээг зогсоох хүсэл сонирхол бүхий хүмүүс байна уу. Хэтэрхий их улс төртэй холбоод зах замбараагүй байдал руу яваад байгаа юм биш үү. Улс төрийн өс хонзон авах байдлаар С.Баяр, С.Баярцогт, Ч.Сайханбилэг нарыг баривчилсан байж болох уу?
-Анх гэрээ байгуулагдаж байхад парламентад байсан гишүүд одоо ч сууж л байна. Нэг хэсэг нь 34 хувь нь болж байна гэж байхад нөгөө талд нь рояалтигаа нэмэхэд болно гэж ярьж байсан хүмүүс нь ч байна. Оюу толгойг бид улс төрийн өс хонзон авах байдлаар биш эдийн засгийн үр өгөөж талаас нь харах хэрэгтэй. Одоо бол олон улсын гэрээ эрх зүйн байдлын шаардлагыг хангасан байгаа. Харин эдийн засаг талаасаа хоёр тал бие биедээ харилцан буулт хийж байж цаашаа явна. Ингэхгүйгээр Оюу толгойг бүр зогсооё гэх юм бол Монгол Улс энэ их өр төлбөрийг яаж барах юм. Үүний цаана ямар аймшигтай эрсдэл байгааг хэн ч тааварлашгүй нөхцөл байдал үүснэ. Өмнөх өр төлбөрөө төлж чадахгүй хэцүүхэн байдалд байгаа манай улсын хувьд дахин нэмж өр төлбөр төлнө гэвэл энэ улс чинь хаашаа харж унах юм бэ. Дампуурахаас наашгүй болно биз дээ.
-Архидан согтуурахтай тэмцэх тухай, Мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодисын эргэлтэд хяналт тавих тухай хуулийн хэрэгжилттэй танилцах, холбогдох санал дүгнэлт гаргах үүрэг бүхий Ажлын хэсгийг та ахалж байгаа. Ажлын хэсгийн дүгнэлт гарч байна уу?
-Ажлын хэсэг саяхан байгуулагдсан болохоор одооноос ажлаа эхэлж байна. Сэтгэцийн эмгэг судлалын үндэсний төв, ЦЕГ-аас эхлээд Архидан согтуурахтай тэмцэх тухай, Мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодисын эргэлтэд хяналт тавих тухай хуулийн хэрэгжилттэй холбоотойгоор албан байгууллагуудтай танилцаж байгаа. Ажлын хэсэг 21 аймаг, есөн дүүрэгт мэдээж очиж ажиллаж чадахгүй. Тиймээс бүсчилээд ажиллах юм. Баруун, зүүн бүс, төвийн бүс гэх мэтчилэн бүсчилж ажиллаад хуулийн хэрэгжилттэй холбоотой санал дүгнэлт гаргана.
Ажлын хэсэг дэргэдээ дэд ажлын хэсэг гарган ажиллуулж байгаа юм. Тус ажлын хэсэг нь орон нутагт архинд хэт хамааралтай болсны улмаас амьдралаа, гэр бүлээ, найз нөхөд өөрт байгаа бүхнээ алдсан тэр хүмүүсийг хамруулан сургалт явуулж, архи, мансууруулах эм, сэтгэцэд нөлөөт бодисын талаарх хор хөнөөлийг ойлгуулах тал дээр анхаарал тавьж ажиллана. Нэг үгээр хэлбэл соён гэгээрлийн чигийн дэмжлэг тусламж үзүүлэхэд анхаарна.
Хуучин АА гэж нийгэмлэг байдаг байлаа. Өмнө нь өөрсдөө архинаас хамааралтай байсан хүмүүс учраас бусад хүмүүсийг архинаас гарахад илүү үр дүнтэй нөлөө үзүүлдэг юм билээ. Тиймээс эхний ээлжинд хэд хэдэн аймаг, дүүрэгт тодорхой ажлууд явуулах хэрэгтэй гэдэг нь харагдаж байгаа.