Сүүлийн үед улс төрийн хүрээнд өрнөж буй үйл явдалтай холбоотой асуудлаар УИХ-ын гишүүн асан, Монгол Улсын баатар Э.Бат-Үүлтэй ярилцсан юм.
-Бараг 10 жилийн өмнө. Оюу толгой төсөл эхлэх гээд дуншиж байсан тэр үеийн нөхцөл байдлыг хүмүүс санахгүй байх шиг байна. Тэр үеийг эргэн санахаас ярилцлагаа эхэлье. Тухайн үед улс төр, эдийн засгийн байдал ямар байсан бэ?
-Ямар ч байсан өнөөдрийнхөөс хоёр дахин ядуу байсан. Эдийн засаг хоёр дахин бага байсан гэж ойлгож болно. Өнөөдөр энэ төсөл Монгол Улсын төсвийн томоохон хувийг дангаараа бүрдүүлж байна. Тэнд 12 мянган хүн ажиллаж, 5000 орчим аж ахуйн нэгж бүтээгдэхүүнээ нийлүүлж байна гэж байгаа. Өөрөөр хэлбэл, Оюу толгой өөрөө том зах зээл болж байна гэсэн үг. Энэ бол төслийн үр ашгийг шууд хүртэж байгаа үр дүн. Шууд бус утгаар бол Монголын эдийн засгийн үнэ цэнийг асар ихээр нэмэгдүүлж байгаа юм. Хоёр дахин нэмэгдүүлж байна гэдэг дарсан тоо ч байж магадгүй. Юутай ч үнэ цэнэтэй эдийн засаг бий болсон. Жишээлбэл, манай зээлжих зэрэглэл муу байж байгаад Оюу толгойн хувьцааны үнэ өсөхөд маш хурдтай эргээд өсч байна. Өөрөөр хэлбэл манай эдийн засаг өсч байна гэсэн үг.
-Тэгвэл нөгөө талаас Оюу толгойгоо оролдох нь манай эдийн засагт ямар хортой вэ гэдэг асуулт гарч ирж байна.
-Оюу толгойгоо ойлгохгүй оролдоод байна гэж бодоод байх шиг байгаа юм. Тийм биш. Ойлгохын цаагуур ойлгож байгаа. Популистууд бол Оюу толгой руу дайрах байдлаар улс төр хожиж байна.Тэднийг урдаа бариад явж байгаа тодорхой хүчнүүд Оюу толгойн ордыг булаацалдаж байгаа юм. Миний анзаарснаар, эхлээд манай дотоодын бүлэглэлүүд булаацалддаг байсан бол сүүлийн үед илтэд гадныхны оролцоотой болж ирлээ. Зүгээр бизнесийн бүлэглэлийн зодоон биш боллоо. Бүр нэлээн шийдэмгий болж ирсэн. Ялангуяа хоёр Ерөнхий сайд байсан хүнийг зэрэг хорьсон энэ явдал тэгж хардахад хүргэж байна. Энэ явдалд хүмүүс их цочирдож, гайхаж байна шүү дээ. Энэ бол орчин цагийн их баривчилгаа боллоо гэж хэлж болно. Оюу толгойг булааж авах гэсэн зүгээр нэг бизнесийн бүлэглэлийн хүсэл биш, гадныхны оролцоо явж байна гэж харагдахаар байна.
-Энэ оролцоо, сонирхлыг гүйцэлдүүлэхэд манай хууль хүчний байгууллагууд татагдан орж байна гэсэн үг үү?
-Прокурорын байгууллага ичсэн хүн алга гэгчээр юм хэлж чадахгүй болохоороо хуулийн дагуу явж байгаа юм шиг хачин хачин юм яриад эхэллээ. Ялангуяа над шиг элдэв бусаар гүжирдүүлж, гүтгүүлж явсан хүн үүнийг маш сайн мэдэж байна. Би хууль тогтоох байгууллагад ч ажиллаж байсан. Нөгөө талаар хуулийг хэрэглэхдээ буруу хэрэглэдгийн золиос би өөрөө болж байсан юм. С.Зоригийн хэрэг дээр намайг ямар байдлаар хорьж хэлмэгдүүлж байсныг хүмүүс мэднэ. Ийм туршлагатай хүний хувьд би ганцхан жишээ хэлье. Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх хууль, хуучин цагт эрүүгийн байцаан шийтгэх хууль гэж байсан.
Энд гэрчээр мэдүүлэг өг гэж хүнийг дуудаад, сэжигтнээр хорин цагдаж байна гэдэг бол энэ улсад хууль байхгүй шүү гэж хэлж байгаатай яг адил. Уг нь гэрч, сэжигтэн гэдэг хуулийн шал өөр хоёр ойлголт биз дээ. Би энийг сонсоод цочирдсон. Гэрчийн мэдүүлэг авъя гэж хэлээд, дуудаж авч ирэнгүүтээ шууд хорьчихдог. Энэ юу гэсэн үг вэ. Прокурорууд үүнийг хуульд нийцсэн юм шиг тайлбарлаж байхдаа яагаад ичихгүй байна вэ.
Энэ чинь үндсэн хуулиар хориглочихсон зүйл. Тэр байтугай гэрчийн мэдүүлэг өгч байгаа хүнийг хэрэгтэн мэт байцаагаад эхлэх юм бол тэр хүн мэдүүлэг өгөхгүй байх эрхтэй. Энэ бүхэн чинь хуулинд нарийн заагаад өгчихсөн зохицуулалттай. Гэтэл гэрчийн мэдүүлэг авч байгаа нэрийдлээр нотлох баримт бүрдүүлээд байгаа юм уу, яагаад байгаа юм? Гэрчийн мэдүүлэг гэдэг чинь өөр хүн хэрэг хийсэн үү, үгүй юу гэдгийг гэрчлэх мэдүүлэг. Гэтэл өөр дээр нь хэрэг үүсгэчихсэн байсныг мэдэхгүй байсан байх нь. Энийг хуулийнхан над дээр ч ашиглаж байсан. Би гүтгүүлж явсан тэр үед энийг туулаад үзээд гараад ирсэн.
-Уг нь мөрдөгч хуулийг сахиулдаг, прокурор хуулийг хэрэглэдэг гэдэг биз дээ?
-Уг нь тийм. Гэтэл прокурорууд хууль бус үйлдлийг зөвшөөрчихсөн байна. Одоо энэ прокурорынхны авирлаж байгааг харахаар энэ бол зүгээр нэг жижигхэн асуудал биш гэж бодогдож байна. Муу ч үгүй Монгол Улсын хоёр Ерөнхий сайдыг авч ирээд хийчихнэ гэдэг бол жижиг асуудал биш. За, одоо Оюу толгойг булааж авахдаа ямар процесс явахыг би гадарлаж байна. С.Баяр, Ч.Сайханбилэг хоёрыг яллана. Одоо угаасаа нийгэмд пи ар хийгээд яллачихлаа. Олон нийтийн дунд гэмт хэрэгтэн мэт болгож аваад шүүх гэж байна шүү дээ. Ингээд дараа нь Оюу толгойн гэрээг цуцална.
-Түүний дараахь үр дүнг ч та бас гадарлаж харж байгаа биз дээ?
-Тэр цагт эдийн засаг төсөөлж бодоход нурууны үс босмоор нөхцөл байдалд тулж ирнэ. Грек шиг дефольт болно. Шууд сүйрнэ. Дээрээс нь учрах хохирлыг олон улсын өмнө төлөх хэрэг гарна. Өнөөдөр бид Венесуэлийг харж байгаа биз дээ. Хамгийн гол аюул нь 90 оны ардчиллын гол ололт нуран унана. Үндсэн утга бүрэн алдагдана. Нэгэнт эд нар өөрсдөө асуудлаа шийдэж чадахгүй юм бол, гадны захиалгаар хөрөнгө оруулалтын асуудлаа шийддэг юм бол, эдний асуудлыг гадаадад шийдэж байгаа юм бол тэр улсад нь, Москвад нь, Бээжинд нь очоод шийдье гэдэг хуучин байдал руу эргэх аюултай. Тусгаар тогтнолоо бүрэн утгаар нь алдана. Бид 90 онд Мардай руугаа орох эрхгүй байсан. Бид Эрдэнэтийн 51 хувийг гадны мэдэлд л байлгадаг байсан. Мэдээж эдийн засгийн хувьд аюул болно. Би нэг л юм хэлье. Манай бүх арилжааны банк дампуурна. Бүх хадгаламж аюулд орно. Ийм юманд хүргэсэн популистуудын хэлсэн үг бүрийг, яриа бүрийг тэмдэглэж аваарай. Тэгээд эдийн засаг сүйрэлд орсон үед энэ хүмүүсийн гайгаар бид ийм байдал хүрсэн шүү гэдгийг хэлнэ шүү.
-Эргэж гунигтай үе рүүгээ ормооргүй л байна?
-Мэдээж тийм. Цэдэнбал даргаас бусад улс төрийн товчооны нэг ч гишүүн орох эрхгүй байсан Мардай гэдэг уурхайтай байсан тийм үе рүүгээ явмааргүй байна. Уг нь бол Монголд юм болоход Торонто, Нью-Иоркт салгалж байх ёстой юм. Бид тийм амбицтай байх хэрэгтэй. Хятадын эдийн засагт хэн хориг тавьж чадаж байна. Хэн ч чадахгүй. Яагаад гэвэл дэлхийн бүх бирж дампуурна. Яагаад орост эдийн засгийн хориг тавьж чадаад байна гэхээр орос ганхлаа гээд яах ч үгүй, тийм хэмжээний эдийн засаг биш. Чингис хаан шигээ жаахан алсыг харсан, ухаантай баймаар байна. Бусдыг барьцаалж чаддаг баймаар байна.
-Манай популистууд гадны гар хөл болж ашиглагдаад байна гэсэн санааг хэлж байна уу, та?
-Ер нь энэ харанхуй мунхаг улсыг ашиглаад улс орноор тоглоод байж болохгүй шүү дээ. Бид өөрсдийгөө мэддэг болсноос хойш талаараа дүүрэн малтай боллоо, хотоороо дүүрэн машинтай боллоо. 1990 оны өмнө амьдарч байсан энэ цагийг үзээгүй малчин гарч ирээд энэ байдлыг харвал шоконд орно, дэнжийн мянгын зах дээр байсан наймаачин энэ цагийг харвал ухаан алдаж унана. Яахав хүний шунал хязгааргүй болсон хойно, бид цаашаа шуначихсан явна. Бид өөрсдийгөө Сөүл, Токиотой зүйрлээд байна. Ямар байснаа мартаад байна. Социализмын үед манайд ажиллаж байсан оросын инженерүүд ирээд цочирдсон гэсэн. Ингэж бид өөрсдөө бүтээж босгож, өөрсдөө хөрөнгөтэй болж байгаа. Гэтэл одоо энэ бүхнээ алдах нь байна. Энэ хэргийг хийсэн улсыг бүгдийг нь бүртгэж авах хэрэгтэй.
-Үндэсний аюулгуй байдал гэдэг бол эдийн засгийн тусгаар байдал гэдгийг бид мэддэг. Гэтэл үүний эсрэг яваад байна гэж та хэлж байна уу?
-Бодоод үз дээ. Си Жинь Пин тэр том эдийн засгийн тэргүүн нь манайд хөрөнгө оруулаач гэж байна. Хятадын эдийн засгийн гайхамшиг гэдэг бол хөрөнгө оруулалтын гайхамшиг л гэсэн үг. Орост эдийн засгийн хориг тавигдаж байна гэдэг чинь хөрөнгө оруулалтын хориг тавигдаж байна гэсэн үг. Ямар сайндаа тэд жил бүр Санктпетербургт форум зохиогоод царай алдаад гуйгаад байхав дээ. Тэгсэн манайх хажууд нь хөрөнгө оруулагчдыг зайлуулах тухай ярьж байна. Яг үнэндээ хэдэн шуналтай нөхөд л Оюу толгойг булааж авах гэж байна. Энэ хэдэн популистууд. Нөгөө талаар Ч.Сайханбилэг, С.Баярын баривчилгаагаар нэг ноцтой юм харагдсан. Юу гэхээр, одоо манайд улс төрийн бодлогыг гэмт хэрэгт тооцож эхлэх гэж байна. Уучлаарай, политик гэдэг бол бодлого гэсэн үг. Одоо удахгүй Японтой чөлөөт худалдааны гэрээ хийнэ гэдэг улсад их хохиролтой гэрээ байлаа, олон бараа татваргүй орж ирж байна, энэ гэрээг хийсэн нөхдийг барьж хорь гэх нь л дээ. Хаана, хэзээ улс төрийн шийдвэрийг гэмт хэрэг гэж үздэг болчихсон юм бэ. 1930-1940 онд улс төрийн бодлогыг гэмт хэрэгт тооцож шийтгэж, хэлмэгдүүлж байсан. Жишээ нь, гуравдагч хөрштэй болох гэж төр бодлогоор Д.Нацагдорж тэргүүтэй баахан оюутан Германд сургатал энэ бодлогыг гэмт хэрэг гээд баахан хүн барьж хориод буудчихсан. Одоо эргээд тэр рүүгээ орох гээд байгаа юм уу. Гуравдагч хөрштэй байсны төлөө, хөрөнгө оруулагчтай байсны төлөө гэмт хэрэгтэн болгож шийдэх гэж байгаа юм уу. Тэгэхээр монголд анх удаа улс төрийн бодлогыг гэмт хэрэг болгох нь.
-Ял гавьяагаа ялгахаа байлаа гэж үг байдаг. Өнөөдөр ч тэгж харагдаад байна?
-Хүмүүс амьдрал нь таагүй, хүсч байгаа зүйл нь бүтэхгүй, хямрал нүүрлэхээр бухимдлаа юунд ч юм гаргах гээд л байдаг. Популистуудын чаддаг нэг аюултай юм нь тэр бухимдлыг эрүүл ёсны эсрэг эргүүлж чаддаг. Тэд С.Баяр, Ч.Сайханбилэг нарыг эрүүгийн гэмт хэрэгтэн мэт нийгэмд харуулсан маш том пи арыг хийлээ шүү дээ. Тэгээд хүмүүсийг гэмт хэрэгтэн, ялтан гэж нийгэмд ойлгуулж, нийгмийг цочроож байгаад цаазалъя гэж юм яриад зогсч байна. Цаазалъя гэдэг үгийг нийгэмд тренд болгож байна. Зүгээр л хэн дуртай нь гарч ирээд цаазалъя гэдэг боллоо. 1930 онд шүүхгүйгээр цаазалж байсан юм шүү. Цаазалчихаад араас нь шүүсэн. Цагаатгалын комисс гэдэг чинь шүүхийн үйл ажиллагаа явууллаа шүү дээ. Гэтэл одоо яг тэр үе шиг шүүхгүйгээр цаазлах ёстой юм шиг ярих боллоо. Үүний гар хөл нь хуулийн байгууллага болчихоод байна.
-Оюу толгойн яриандаа хоёулаа эргээд оръё. Бид эзэн нь учраас илүүг авах ёстой гэсэн хандлага байдаг. 34 хувийг голох, ажиллаж байгаа үйлдвэрийг баялаг гэж үзэхгүй байх хандлага. Энэ зөв үү?
-Буруу гэдгийг ойлгуулах гэхээр ойлгохыг хүсэхгүй байна. Тэгээд яг цаанаа Оюу толгой гэдэг баялгийг булааж авах гэж байгаа тэр хэсгийнхэн энэ дээр тоглолт хийгээд байна. Хөрөнгө оруулалт гэдгийг колоничлол гэж ойлгоод байгаа улс шүү дээ. Тэгвэл энэ Хятад улс колоничлогдож дууссан юм байна л даа. Орос манайхыг колоничлоод өгөөч гэж гуйгаад байгаа юм байна л даа. Ийм мангар, коммунист марксист юмнаасаа салах болоогүй юм уу. Би дахиад хэлье, Си Жинь Пин дарга манайд ирээрэй, хөрөнгө оруулаарай, бид татвараар хөнгөлж өгье гэж уйгагүй гуйж байна, эдийн засгийн гайхамшгийг үзүүлчихсэн орон шүү дээ.
Ерөнхийлөгч Путин чөлөөт бүс гаргая, татвар авахгүй та нар ирээч гээд байдаг. Солонгос, японууд хөрөнгө оруулаагүй байсан бол бид ингээд бүгдээрээ гар утастай болчихсон сууж байхгүй байх. Үүнийг ойлгоё л доо.
Гэтэл бид өөрсдөө сайн дураараа өөрсдийнхөө эдийн засагт хориг тавиад сууж байна. Би их л эгдүү хүрээд сууж байна даа.
Яг үнэнийг хэлэхэд өрнөдийн хөрөнгө оруулагч нарт нэг сайн юм байдаг. Тэд бол хуулиа, дүрмээ ягштал барьдаг. Жишээ нь, АМХЭГ-аас 2013 онд хөрөнгө оруулагч нар уул уурхайг хэрхэн ашиглаж байгаа талаар нэг судалгаа явуулсан байдаг. Гэтэл байгаль орчноо хамгийн их сүйтгэсэн нь манайхан өөрсдөө байсан. Алт ухдаг Монголын компаниуд байгалийг сүйтгэсэн байгаа юм. Нөхөн сэргээгээгүй, хамгийн хоноцын сэтгэлээр хандсан нь монгол компаниуд өөрсдөө байсан. Татвар аваагүй гэж буруутгах гээд байх шиг байна л даа. Үгүй бид нар чинь хөрөнгө оруулалт татах гээд өөрсдөө татварын орчноо өөрчилье гээд хууль гаргасан шүү дээ.
-Гэтэл эдгээр гадны хөрөнгө оруулагч нар нь л буруутан болчихсон яваад байгаа?
-Тэд хууль ямар байсан тэрүүгээр л ажилласан. Яг үнэндээ Оюу толгойн гэрээг мэдэхгүй хүмүүс л их ярьж байгаа. Манай улсын төсвийн 30 хувийг дангаараа бүрдүүлдэг. Тэрнээс нь бид цалин тавьж байна. Тэрнээс нь харин хулгайлж байгаа улстөрчид их бий. Тэрийгээ ярих ёстой. Би эрхбиш үнэн гүйцнэ гэдэгт итгэдэг. Үнэн бол хүчтэй. Үнэнийг асуух цаг ирнэ л гэж боддог. Би дахин хэлье. Популистуудын гайгаар бид өөрсдийнхөө эдийн засагт хориг тавих гэж байна шүү. Үүн шиг мунхаг юм байхгүй. Модон дээр суучихсан мөчрөө өөрөө цавчаад сууж байгаа зургийг санаарай. Яг тийм байдалд бид байна.
-Хэдэн парламент дамжиж энэ асуудлаар улс төр хийх шиг боллоо. Эцэслэх болоогүй юм уу?
-Эхний үед Оюу толгойгоор улс төр хийдэг байсан юм. Одоо бол шууд бизнесийн зорилготой болж ирлээ. Ерөөсөө л булааж авна. Гэхдээ би дахиад хэлье. Гадныхантай нийлж байгаа нь аюул. Нэг юм саная. Гадны оролцоотойгоор Хан Ресурс гэдэг компанийг хөөгөөд гаргачихсан. 17 сая долларын билүү хөрөнгө оруулсан байдаг. Хуулийн ямар ч үндэслэлгүй хөөгөөд гаргачингуут нөгөө компани Парист шүүхэд хандсан. Биднээс 400 сая ам.долларын нөхөн төлбөр нэхээд баларсан биз дээ. Ингээд 80 сая ам.долларын төлбөрт орсон. Бод доо, өөрсдийнхөө балмад байсныхаа төлөө 17 сая долларыг 80 сая болгож өр төлбөрт унасан. Яаж ингэж тоглож болдог юм бэ. Энэ шийдвэрийг гаргасан хүмүүс хаана байна. Хүмүүсийг ажилгүй болгосныхоо төлөө, улсыг өрөнд оруулсныхаа төлөө ямар хариуцлага хүлээсэн бэ. Хэн ч хүлээгээгүй. Тэгээд ийм дээрэмчид нь алга болчихдог. Олон улсын шүүхэд очих юм бол зардлыг нь танайх хариуцна гэсэн хаана тийм бичиг байгаа юм, бид тийм бичиг хийж өгөөгүй гэж ичихгүй хэлсэн байгаа юм даа. Ийм гэнэн тэнэг тоглоомоо болимоор байгаа юм. Бид Чингисийн үр сад, тэнэг мунхаг дэбилүүд биш шүү дээ. Тусгаар улсын иргэн шиг баймаар байна.
-Манай иргэд Оюу толгойн кассаас очоод мөнгө авах ёстой юм шиг л ойлгоод байгаа юм биш үү?
-Яагаад Монголын алтыг ухаж байгаа өөр компани дээр очоод надад бэлэн мөнгө өг гэдэггүй юм. Чалко дээр очоод яагаад ярьдаггүй юм. Үүнийг бодмоор. Тэр төсөвт оруулж байгаа мөнгөөр цалин тавьж байна. Би шууд орж байгаа бэлэн мөнгийг ярьж байгаа юм. Одоо Оюу толгой гараад явлаа гэж бодъё. Монгол Улсын төсөв 30 хувиар байхгүй болно. Энэ бол бүрэн дампуурна гэсэн үг. Ер нь бид 1990 оноос хойш гаднаас царай алдаж ирсэн. Манай улсын төрийн тэргүүнүүд айлчлал хийгээд энд тэнд явахаараа манайд хөрөнгө оруулаач ээ гэж гуйдаг. Сая Хүрэлсүх бас л Хятадад тэгж гуйсан. Нэгийг нь хөөж явуулчихаад нөгөөд нь очоод яаж тэгж хэлж чаддаг юм. Уул уурхайн хөрөнгө оруулалт гэдэг бол барилгын салбар шиг нэг, хоёр жилийн хөрөнгө оруулалт биш. Энэ бол 30 жилийн, 20 жилийн хөрөнгө оруулалт. Дэлхийд юу гэж харагдах вэ гэхээр Рио Тинто шиг уул уурхайн монополь компани 20, 30 жилээр орж ирнэ гэдэг бол монголчууд баталгаатай юм байна гэж л харагдана. Энэ бол энэ салбарын онцлог нь. Оюу толгой дэлхийд шуугиулж байгаа технологио манай улсад авчирсан. Газар дээр ил гаргаж ирээд баяжуулдаг бол шууд газар дор уурхайдаа баяжуулдаг тийм технологи хийчихсэн. Энэний нууцыг олох гэж бүгдээрээ л хөөцөлдөж байна.
-Оюу толгой хэсэг хугацаанд зогссон. Хүмүүс ажилгүй болсон, хөрөнгө оруулалт зогссон. Яг тийм нөхцөл байдалд Дубайн гэрээ хийгдээд явсан. Энэхүү гэрээг янз бүрээр ярьж байна. Та энэ тухай юу хэлэх вэ?
-Сүүлийн хэдэн жил дэлхий даяар ноцтой, нийтийг хамарсан хямралууд явлаа. Харин манай улс үүнийг харьцангуй тогтвортой сөрж зогсч чадсан нь хэдэн толгойны буян. Бид бас ч гэж Оюу толгой, Таван толгойгоо яриад, ажиллуулаад яваад байсны үр дүн. 2013 онд нөхцөл байдал хүндэрч эхэлсэн. Яг үнэндээ “Би энэ гэрээг хийсэндээ харин ч бахархдаг” гэдэг бол ухаантай улсын хэлэх л ёстой үг. Чухам энэ гэрээгээр бид олон юмыг сөрж гарсан. Гадныхны айхавтар стратегийг хараад манай популистууд ямар тэнэг юм бэ дээ гээд харамсаад барахгүй байна.
Монгол бол бараг сэтэрхий зүүгээ гаднаас авч амьдарч байсан улс. Хэдэн түүхий эд л гаргадаг байв. Бид ЗХУ-аар тэжээлгэдэг байв. Гэтэл 1990 онд Горбачёв Бямбасүрэн сайдыг дуудаад “За та нарыг дахиж тэжээхээ болилоо. Өөрсдөө учраа олоорой. Дахиж юм авбал мөнгөөрөө худалдаж ав” гэсэн. Тэр үед үндсэндээ хамраараа газар хатгаж унахад бэлэн болсон. Лаа олдохгүй үндэсний аюулгүй байдлын асуудал болсон гээд бод доо. Лаа үйлдвэрлэдэг Заяа гээд бүсгүй моданд орж, түүнд Хөдөлмөрийн баатар өгье гэдэг байлаа шүү дээ. Засгийн Газар Эрдэнэт үйлдвэрээс Ш.Отгонбилэг захирлаар дамжуулаад шатахуун хулгайлдаг байлаа. Ийм л арчаагүй байдалд орсон юм. Ингэж нэвсийж унасныгаа ардчиллаас боллоо гээд андуураад байдаг юм. Зүгээр л ЗХУ өгөхгүй гэчихсэн байхгүй юу даа.
-Нийгмийн нэг үеийн энэ давалгаа өөрөө өөрсдөөрөө оролдоод, том нүх рүү бие биенээ түлхээд байна уу даа?
-Чингисийн үр сад ийм гуйлгачингийн сэтгэхүйтэй байж болохгүй. Ардчилсан чөлөөт нийгэмд нэг хэцүү юм байдаг. Тэр юу гэвэл хүний хүсэл чөлөөлөгдчихдөг. Гүйцэгдэхгүй юм чөлөөлөгдчихсөн байхгүй юу. Хойд солонгост бол шуналтай байх эрх байхгүй. Тэнд 570 авах юмсан гэж мөрөөддөг хүн байхгүй. Гүйцэгдэхгүй шунал маань чөлөөтэй болчихсон. Ядуу хүн байгааг үгүйсгэхгүй. Гэхдээ болж байгаагаа ярих хэрэгтэй. Болохгүй байгаагаа дандаа ярьдаг байж болохгүй.