Миний бие МУ-ын эдийн засаг, нийгэмд асар их ач холбогдол, нөлөөтэй “Оюутолгой” ордын талаар 2011 оноос эхлэн төвийн хэвлэл, мэдээллээр олон удаа санал, бодлоо илэрхийлсэн томоохон нийтлэлүүд бичиж байсан билээ.

Монгол Улс, Монголчууд бидний амьдрал, хөгжил цэцэглэлт цаашид ямар байхтай салшгүй холбоотой энэхүү асуудлыг Төр, Засгийн түвшинд хөндөн тавих Тэнгэрийн хугацаа болжээ гэж үзэн Та бүхэнд өөрийн Судалгаа, Дүгнэлт, Саналаа хүргүүлж байна.

Цаг алдалгүй хэлэлцэн шийдвэрлэх нь Монголын минь эрх ашигт нийцнэ гэж үзэж байна. Болгооно уу?

Оюутолгойн гэрээнүүдийн талаарх Судалгаа, Дүгнэлт, Санал

Гэрээнүүд:

1. Хөрөнгө оруулалтын гэрээ ( цаашид “ХОГ” гэх ) 2009.10.06-ы өдөр нэг талаас, МУ-н ЗГ болон нөгөө талаас, хөрөнгө оруулагчид ( буюу Айвенхоу Майнз Монголия Инк ХХК, Айвенхоу Майнз LTD, Рио Тинто Интернэшнл холдинг LTD)-хооронд байгуулсан.

2. Хувь нийлүүлэгчдийн гэрээ (цаашид “ХНГ” гэх) 2011.06.08-ны өдөр (нэмэлт, өөрчлөлт оруулж шинэчилсэн) нэг талаас, Эрдэнэс МГЛ ХХК ба нөгөө талаас, Айвенхоу ОТ (Би Ви Ай )LTD, ОТ Нидерланд Би Ви, ОТ ХХК ( хуучин нэрээр Айвенхоу Майнз Инк ХХК )-ын хооронд байгуулсан.

3. ОТ-ын далд уурхайн бүтээн байгуулалт, санхүүжилтийн төлөвлөгөө (цаашид олонд яригддагаар “Дубайн гэрээ” буюу “ДГ” гэх) 2015.05.18-ны өдөр нэг талаас, Монгол Улсын Засгийн газрыг төлөөлж “Эрдэнэс МГЛ” ХХК ба “Эрдэнэс ОТ” ХХК, нөгөө талаас, хөрөнгө оруулагчыг төлөөлж (Туркойс Хилл ресурсос LTD, Ти Эйч Ар ОТ LTD, ОТ Нидерланд Би Ви буюу) Туркойс Хилл, (Рио Тинто интернэшнл холдинг LTD буюу) Рио Тинто-ийн хооронд байгуулсан.

Нэг. ОТ-ын талаархи товч ойлголт

1.1 ОТ нь Дэлхийд эхний 5-д багтах зэс , алт , мөнгөний холимог хосгүй баялагтай орд болно.

1.2 ОТ орд нь одоогийн тогтоосноор 45 сая тн зэс , 1838 тн алтны нөөцтэй .Энэ нь Эрдэнэтээс 5 дахин , Бороогийн алтны ордоос 60 шахам дахин 2 том баялаг энэхүү ордод нэг дор заяасан гэсэн үг юм. Энэ нөөц цаашид өсөх боломжтой ( Нэмж 2 “А” лицензи өгсөн байгаа).

1.3 Өөрөөр хэлбэл,“1 сумаар 2 туулай буудна” гэгчээр 1 зардлаар Зэсийн, Алтны гэсэн 2 том уурхайг ажиллуулж (Жишээ нь: Эрдэнэттэй харьцуулбал хэдийгээр далд уурхайн хэсгийн анхны зардал гарах ч цаашид ашиг орлого нь 2-3 дахин нэмэгдэх бүрэн боломжтой гэсэн логик гаргалгаа юм).

1.4 ОТ-ын талаар Соц-ын үед илэрцтэй, гүнзгийрүүлэн судлах шаардлагатай гэсэн байжээ. Өөрөөр хэлбэл ор хоосон газраас цоо шинэ баялаг илрүүлчихсэн гэсэн үг биш юм.Канадын Айвенхоу Майнз (захирал Фридланд ) компани нь анх “Монгол газар “ ХХК (захирал Мянганбаяр)-аас өчүүхэн төлбөрөөр 2000-аад оны эхээр худалдан авч Хайгуулын ажлыг гүйцээн илрүүлж , нөөцийг тогтоожээ.

1.5 Өөрийн зардлаар хайгуул хийж нөөц тогтоосон гэдэг утгаар АМ-ын тухай хуулиар давуу эрх эдлэх, улмаар МУ нь 34% -ыг эзэмших нөхцөл байдалд хүрчээ.

1.6 ОТ төслийг эхлүүлэх яриа хэлцэл нэлээд олон жил (5 жил шахам) үргэлжилсэн бөгөөд Н.Энхбаяр Ерөнхийлөгч байхдаа МУ нь 51% -иас доошгүй эзэмшинэ гэсэн хатуу байр суурьтай байсан бөгөөд хөрөнгө оруулагч тал (Фридланд) эцэстээ зөвшөөрсөн байсан гэдэг.

Гэтэл С.Баяр стандарт бус хамтарсан ЗГ-ын Ерөнхий сайд байхдаа 2009 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуулиар Ц.Элбэгдорж ялсны дараа Энэхүү МУ-д ашиггүй , хохиролтой гэрээг шуурхайлан байгуулсан нь хардлага төрүүлж өнөөг хүртэл эрдэмтэн судлаачид болоод Нийгмийн зүгээс асар их эсэргүүцэл, шүүмжлэлд өртөж буй болно.

Хоёр. Гэрээний эерэг сайн талууд (зүйлс):

2.1 МУ-д анх удаа дэлхийн томоохон компани ( хөрөнгө оруулагч)-ийг Уул уурхайн том төсөлд татан оруулж ирсэн.

2.2 Дэлхийн нэр хүндтэй, том ХО-ыг оруулж ирсэнээр 3 дахь хөршийн бодлого хэрэгжиж, ЭЗ-ийн болоод Үндэсний аюулгүй байдалд эерэгээр нөлөөлнө гэсэн хүлээлт бий.

2.3 Гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг МУ -руу дуудах, тэдний сонирхол татах нөлөө үзүүлсэн.

2.4 Хэдийгээр шудрага бус ч Улсын төсөв санхүүд татвараар дамжин тодорхой орлого нэмэгдсэн талтай. ( ОТ нь жилд дунджаар 2-3 тэрбум $-ийн борлуулалт хийж буйгаас 95-96% нь Гадаад тал нь авч, МУ-ын төсөвт ердөө 4-5% нь буюу 300-400 тэрбум төгрөг орж буй байх, тодруулах!)

2.5 Монгол ажилчид (гэрээгээр нийт ажилчдын 90%-д хүрсэн) дадлагажиж, тэдний өрхийн орлого нэмэгдэж байна.

2.6 Өмнийн говьд ХО хийгдэж дэд бүтэц (зам харилцаа), нийгмийн чанартай (сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг гэх мэт ) бүтээн байгуулалтууд хийгдсэн байна.

2.7 Төслийн хангамж, нийлүүлэлтэд Монгол иргэд, ААН-үүд тэргүүн ээлжинд оролцох болсон байна.

Гурав. Гэрээний сөрөг муу талууд (зүйлс):

Эрх зүйн чанартай:

3.1 Аливаа бизнесийн тэр тусмаа ОУ-ын гэрээ хэлцлийн гол зарчим нь “харилцан ашигтай байх” байдаг хэдий ч ОТ-н гэрээний хувьд энэ зарчим алдагдаж өмчийн эзэн -Монголын талд ашиггүй, харин ч хохиролтой болсонд Гэрээний гол хор холбогдол оршиж байна.

3.2 Гэрээнүүдийн дагаж мөрдөх эрх зүйн актуудад (ХОГ- удиртгал хэсэгт ) гол эцэг хууль болох Үндсэн хуулийг дурьдаагүй нь санамсаргүй гэхэд тун эргэлзээтэй байна.Үндсэн хуульд байдаг “Газар, түүний хэвлий дэх баялаг нь Монголын ард түмний өмч байна” гэсэн гол заалт, ойлголтоос бултсан гэлтэй.

3.3 Дурдсан эрх зүйн актуудад ( ХОГ-ний удиртгал хэсэг, мөн 15,16 дахь хэсэгт) УИХ-ын 2009.07.16-ны 57 дугаар тогтоолыг нэрлэсэн нь сайн талтай боловч, Энэхүү тогтоолын “ХО-гч нь оруулсан хөрөнгө оруулалтаа бүрэн нөхөж авмагц Монголын талын эзэмших хувийг 51% болгоно” гэсэн гол санааг хэрэгжүүлэх талаар хаана ч огт тусгаагүй байх бөгөөд харин ч 30 жилийн дараа Гэрээг сунгах үед МУ нь хүсвэл ( ХОГ-ний 1.6 ба ХНГ-ий 16.10 (а) ) 34 % дээрээ нэмж 16% , нийт 50% (51 % биш) эзэмшиж болох тухай заасан нь УИХ –ын дээр дурьдсан 57дугаар тогтоолыг зөрчсөн байна.

3.4 Төслийн ТЭЗҮ батлагдаагүй байхад (ХОГ-ний 1.11 ба 3.1 заалтуудаар) “А” лицензи өгсөн нь АМ-ын тухай хуулийг зөрчиж , ХО-гч талд үйлчилсэн байна.Түүгээр зогсохгүй нэмж 2”А” лицензи олгосон байна. 6709А+ ( 6708А + 6710А) болно.

Эдийн засгийн чанартай:

3.5 ХОГ-ний гол агуулга нь хөрөнгө оруулагч (буюу Гадаад тал)-ын Татварын болон Үйл ажиллагааны орчинг тогтвортой байлгах … олсон орлогоо чөлөөтэй захиран зарцуулах гэсэн том эрхийг тэргүүн зорилго болгожээ.(ХОГ-н Удиртгал хэсгийн Гэрээний зорилго гэсэн хэсэг)

3.6 ХОГ-нд 1.6-д МУ нь ОТ –н 34% -ыг “өмчлөх”гэдэг үгийг хэрэглэсэн нь сайн хэрэг боловч ( ХНГ болон Дубайн гэрээнд) “эзэмших “ гэдэг үгээр хэрэглэсэн нь эрх зүйн ойлголтоор зөрчилтэй гэж харагдахаар байвч дараа нь манай талд ашигтай байж болох юм.Цаашдын гэрээнүүдэд 34% -ийг “эзэмшинэ” гэж ойлгож хэрэглэх болсон байх бөгөөд хамгийн муу нөхцөлтэй эзэмшигч байхаар тохиролцсон нь нэн харамсалтай.Энэ нь МУ –ын эрх ашгийг ноцтойгоор хохироох үндсэн шалтгаан болсон байна.

3.7 ЗГ нь МУ-ын эрх ашигт хохиролтой маш олон буулт хийж, хөрөнгө оруулагчид онцгой, заримдаа хэтэрхий эрх мэдлүүд олгосон байна. Үүнд:

а) -Өөрийн өмч баялагийнхаа 34%-ыг үнэгүй өмчлөгч биш, үнэн хэрэг дээрээ өөрөө өөрийнхөө өмчийг худалдан авч ердийн нэгэн хувьцаа эзэмшигч болсноор төслийн бүх санхүүжилт (ил уурхайд Гэрээнээс өмнө гаргасан гэх 1,7 тэрбум , нэмж далд уурхайд авсан 5,4 тэрбум, нийт 7,1 тэрбум, цаашид ДГ-ний 3.1-ээр нэмэгдэх 9 тэрбум)-ийн 34% -г хариуцахаар болжээ.( ХОГ-ний 1.6, ХНГ-ний 4.2.а , ДГ-ний 5.5)

б)-Анхны ТЭЗҮ –ээр нийт хөрөнгө оруулалтыг 2,4 тэрбум гэж байсан ч , дараа нь нэмсээр одоо 7,1 тэрбум гэсэн нь зардлаа өсгөх башир арга байх магадлалтай .Түүгээр ч үл барам ТЭЗҮ –г эрх зүйн хувьд заавал мөрдөх баримт биш гэсэн нь ноцтой алдаа мөн. ( ДГ-ний 4.2 )

в)-Ингэж МУ нь хөрөнгө оруулагчдын урьд нь гаргасан зардал (санхүүжилт)-ын 34%-г төлөх, мөн нэмж гаргах санхүүжилтын 34%-г хариуцахаар болж, үүндээ ногдол ашгаа суутгаад, хүрэхгүй бол ЗГ-ын төлөх зээл гэж үзэн улирал тутам хүү бодож нэмэгдүүлэн ( ингэхдээ гэрээ байгуулахаас өмнөх зээлд жилийн 9,9%, харин нэмж авсан зээлд жилийн 6,5% -аас илүү хүү тооцож ) байхаар болсон байна.(ХНГ-ний 11.3 ба 11.4 ба 15.1)

Энэ схэмээр (ХНГ-ний 9.1-9.7 11.3-11.4, 15.1 ДГ-ний 5.3-5.5) тооцбол , МУ нь ОТ-ын хөрөнгө оруулагчдад одоогоор 7,1 тэрбум $ -ын 34% буюу 2,4 тэрбум $ -ын өртэй бөгөөд 30 жилийн турш ногдол ашгаа суутгаснаар 2039 онд ойролцоогоор 1 тэрбум $-ийн өрийн үлдэгдэлтэй хоцорч болзошгүй гэж УИХ-ын Судалгааны хүрээлэнгийн баг 2012 оны мониторингийн тайландаа тооцсон гэдэг нь үндэслэлтэй байж болох.

г)-30 жилийн дараа ЗГ нэмж 16% буюу нийт 50%-г эзэмшигч болж болох боловч санхүүжилт мөн л ийм зарчмаар үргэлжлэх нь ойлгомжтой .

3.8 ДГ-ний 5.6-аар Далд уурхайн санхүүжилтэнд авах зээлэнд ОТ –н “А” лицензүүд , бүхий л эрхүүд , мөн үл хөдлөх хөрөнгийг барьцаалахыг зөвшөөрсөн байна.Энэ нь үнэн хэрэгтээ МУ –ын орд баялаг, өмч, хөрөнгийг барьцаалж авсан зээл болох бөгөөд МУ өөрийн авсан зээлэндээ хөрөнгө оруулагчдад давхар хүү төлөхөөр болсон нь даруу хэлбэл шударга бус, дэндүү луйврын чанартай тохироо болсон байна.

а)-Энэхүү авсан зээлээсээ хөрөнгө оруулагчдын урьдах зээл, монгол талын хариуцах 34% г.м-ийг хөрөнгө оруулагчдад эхний ээлжинд төлнө, үлдэгдэл мөнгө мөн ОТ-ын орлого нь Рио Тинто-д хадгалагдана.Энэхүү мөнгийг хадгалсан гэдэг утгаар Рио-д баталгааны шимтгэл гэж 1,9%-ийн хүү нэмж төлөхөөр болсон нь бас л дэндүү луйврын шинжтэй болжээ.( ХНГ-ний 9.1-9.7, ДГ-ий 5.3-5.5)

3.9 ХНГ-ний 7.2.а -7.2-аар “Менежментийн баг” гэгчээр халхавчилсан Гадаад талд нийт зардлын 6%-тай тэнцэх үйлчилгээний төлбөр гэгчийг улирал бүр өгч байхаар тохирсон нь арай дэндсэн луйвар болжээ.Олон түмний эсэргүүцэл, шүүмжлэлийг харгалзсана уу –Энэхүү Менежментийн төлбөр гэгчээ ДГ-ний 4.8-аар ямар ч тайлбаргүйгээр гэнэт 2 дахин бууруулж 3% болгосон ч энэ бол Ямарч үндэслэлгүйгээр өндөр хэмжээний зувчуулга мөн.

3.10 Баяжмал дахь Металлын агууламж, сорьцыг ОТ-н өөрийн болоод Геологийн Төв лабораториар давхар тогтооно гэсэн боловч зөрүү гарвал ОТ-н лабораториар тооцно гэсэн нь шууд гадаад талынхаар л шийдэж байхаар Монголын талд хохиролтой заалт болсон байна.( ДГ -6.2)

3.11 Үйлдвэрийн усны хувьд Газрын гүний усыг (гадаад тал илрүүлсэн гэж) төлбөргүй шахам болгон харин ч бусдаас татвар авч байх давуу эрх олгосон нь дахин сэргээгдэхгүй шахам баялагийн хувьд хир оновчтой шийдэл болсон.Говийн эмзэг байгаль орчинд сөрөг нөлөөлж болох эрсдэлтэй байна

3.12 МУ нь АМ-ын хууль, стратегийн орд болон хөрөнгө оруулагчдын тухай заалтуудаар татварын маш олон төрлийн хөнгөлөлт үзүүлж , гол татваруудыг хэзээ ч , ямар ч нөхцөлд өөрчлөхгүйгээр тогтворжуулжээ. ( ХОГ-ний 2-р бүлгээр)

а)-Нөөц ашигласны татвар буюу рояльти-г 5% (бусад орнуудтай харьцуулахад дэндүү бага)-аар гол авах татвараа тогтмолжуулсан нь маш буруу юм.

б)- ААНО, Гаалийн, НӨАТ, Онцгой, Нөөц ашигласны (рояльти), тусгай зөвшөөрлийн хураамж, үл хөдлөхийн, зарим бүтээгдэхүүний үнийн өсөлтийн (ХОГ-ээр хүчингүй болгосон) г.м 8 төрлийн татварыг тогтворжуулсаны дээр ХОГ-ний 2.7-оор ногдол ашгийн орлогод 10% , эрхийн шимтгэлийн орлогод 10% , үл хөдлөх борлуулсаны орлогод 2%, хүүгийн орлогод 10%, эрх борлуулсаны орлогод 30% гэхчлэн тусгайлсан татваруудыг тогтмолжуулжээ.Энэ нь манайх татвар багатай оронд тооцогддог тул ирээдүйд МУ –д ашиггүй юм. Тухайлбал: ААНО-ын татвар манайд 10-25% бол Баруунд 40-60% байдаг.

в)-Маш олон зардлуудыг ( Үндсэн хөрөнгөнд оруулсан хөрөнгө оруулалтын 10%-тай тэнцэх татварын хөнгөлөлт үзүүлэх (ХОГ-2.33.1) , алтнаас бусад бүх экспорт НӨАТ-гүй гэхчлэн, үүний дотор Менежментийн төлбөр гэгчийг (ХОГ-2.16, ДГ-4.6) татвараас чөлөөлсөний дээр олон зардлыг НӨАТ-ын буцаан олголтонд хамруулжээ.

Зөвхөн ДГ-ний 4.5-аар татварын хөнгөлтийн хуримтлал болох (2012 оны сүүлийн байдлаар тооцсон) 646,3 сая, түүний шилжүүлэн тооцох алдагдал гэгч 256,6 саяын хамт, нийт 0,9 тэрбумыг (2 хоногийн дотор) буцаан олгохоор болсон нь нэгийг өгүүлж буй бус уу?

3.13 МУ-д Баяжуулах үйлдвэр байгуулах (ХОГ –ний 3.19 ба 3.23 ДГ-ний 3.5) болон Эрчим хүчний хэрэгцээгээ 4 жилийн дотор МУ-аас хангана ( ХОГ -7.3 ) гэсэн заалтууд одоо хүртэл хэрэгжээгүй байна.

3.14 Гадаад тал (30жил +20+20)=нийт 70 жилээр лицензи эзэмшигч болхоор онцгой эрх олгосон нь хир оновчтой болсон нь эргэлзээтэй. ( ХОГ-ний 3.1)

3.15 Эцэст нь тэмдэглэхэд, Монголын хариуцан төлөх (34%-д ногдох) зардлыг өсгөх, татвар төлөх ашгийг багасгахын тулд зардлаа илүү бичих, Менежментийн гэх мэтчилэн үндэслэлгүй зардлууд гаргаж ирж орлогоос гувчуулах башир аргууд хэрэглэсээр байгааг эрдэмтэн судлаачид шүүмжилсээр байгаа нь үндэслэлтэй болно.

3.16 Ингэж ЗГ нь өөрийн өмчийн эзэн бус, 34% -гаа худалдан авсан ердийн нэг хувьцаа эзэмшигч болсон бөгөөд МУ-д асар хохиролтой олон буулт хийж, эзнийхээ эрхийг алдаж, харин ч хохирогч болж хувирчээ.

Дөрөв: Дүгнэлт, Санал

4.1 МУ-ын 34% ( буюу 51%) гэдгийг “өмчлөх”, эсвэл “эзэмших” гэдгээр яаралтай тайлбар хийх.Жич: Тухайн үеийн УИХ-ын гишүүд “үнэгүй өмчлөх хувь” гэж ойлгон баталсан байдгийг анхааран хуулинд цаг алдалгүй яаралтай өөрчлөлт оруулах.

4.2 Ингэж хуулинд яаралтай өөрчлөлт оруулах нь цаашдын бусад хөрөнгө оруулагчдын гэрээнүүдэд алдаа гаргахаас сэргийлж чадна.

4.3 ОТ –н гэрээний хувьд Санал болгох нь :

1) -Гол гэрээ болох ХОГ-нд “өмчлөх” гэж тусгасан нь сайн ч (санамсаргүй алдаа ч байж болох) дараачийн 2 гэрээнд “эзэмших” гэдгээр ойлгон, улмаар маш хохиролтойгоор тусгагдсан байх тул хуульчид, э/з-гчдийн маш чадварлаг Тусгай баг ажиллуулан, болбол “өмчлөгч” гэдэг ойлголтоор нөгөө талтай ойлголцон Гэрээнд өөрчлөлт оруулах.(Ер нь энэ бол маш хэцүү яриа хэлцэл байх боловч МУ-ын эрх ашгийн үүднээс ул суурьтай бэлтгэл ажлуудыг хийсний дараа яриа, хэлцлийг даруй эхлүүлэх) .

2) -Хэрэв 4.3.1 хувилбар бүтэхгүй бол МУ нь хувьцаа эзэмшихээсээ татгалзаж “Бүтээгдэхүүн хуваах” гэрээний зарчмаар ОТ-н гэрээг даруй өөрчлөх.Ингэхдээ ДГ-ний 2.2.в –д заасан “МУ-ын ЗГ нь ОТ төслийн нийт үр ашгийн 53 гаруй хувийг татвар, нөөц ашигласны төлбөр, ногдол ашиг хэлбэрээр авахыг цохон тэмдэглэж байна” гэсэн (анх Гэрээ хийхдээ 56-57% гэж олон удаа ярьж, сурталчилж байсан)-г Удирдлага болгон яриа хэлцэл хийн, ядаж 34%-аас доошгүйг Бүтээгдэхүүн хуваахаар авахаар тохиролцон гэрээгээ шинэчлэн байгуулах.( Энэ нь магадгүй нөгөө тал хүлээн авах хамгийн боломжит хувилбар байж болно).

Ингэвэл бид Гадаад талын зардал, тооцоо зэрэг асар балиар луйвар, гувчуулгыг хянах гэж “муур, хулгана” болж тоглох шаардлагагүй болно.

3) -ОТ гэрээ нь асар их авилгаар хийгдсэн гэрээ гэдгийг дотоод, гадаадгүй бараг ойлгож байгаа. Иймд хэрэв бид бараг тодорхой Авилгагчдыг ирүүлэн хуулийн хариуцлага хүлээлгэж чадвал, гэрээ автоматаар хүчин төгөлдөр бус болох бөгөөд бид ямар ч Арбитрын шүүх энэ тэр гэхгүй харилцан ашигтай Шинэ гэрээ хийж болно.Энэ нь зориглож чадвал Сургамж, дотоод болоод ОУ-ын нэр хүнд талаас сайн ч байж болно.

4.4 Анхны 2009.10.06-ны ХОГ-г хийсэн эрх мэдэлтнүүд гол буруутан мөн. Харин дараа, дараачийн Гэрээнүүд нь Эх гэрээ (ХОГ)-нээсээ салбарласан байх бөгөөд гадаад тал нь (нэг талаас Авилгагчдын барьцаалагдсан байдал, улс төрийн нөлөөлөлд дулдуйдан, нөгөө талаас манай талын эдийн засаг – эрх зүйн чадваргүй, туршлагагүйг далимдуулан) барьцаа улам лавшруулах зарчмаар хандсан байна.

4.5 Жич: Одоо нэгэнт тодорхой болж эхэлж буй Гэрээ байгуулагчдын офшор данс, хөрөнгө мөнгө,

-Татварын шалгалтуутаар тогтоогдсон 130 сая $-ын актын төлбөр (сүүлд бас л 30 сая $ болгон буулт хийсэн) хэрэгжээгүй,

-“Хуулийн зөвлөх үйлчилгээ” гэж АНУ-руу Ц.Элбэгдоржийн сайн танил найзууд гэх нэг гэр бүлийн тэтгэврийн 2 хөгшин рүү гувчуулсан (47 сая $ билүү?) мөнгө хөрөнгө зэрэг нь Эх ороноо бус, өчүүхэн өрөвдөлтэй амин хувиа бодогч цөөн тооны Авилгагчид –Бохир бүлэглэлийн эрх ашиг Энэхүү шударга бус Гэрээ, тохиролцооны ард байгааг нийгэмд илтгэн харуулсан болно.

Түмэн олны минь сүсэглэн залбирдаг Төрийн минь өндөрлөг болсон Та бүхэн тодорхой арга хэмжээ авч Монголын минь эрх ашиг ялна гэдэгт итгэлтэй байна.

Судалгаа , Дүгнэлт, Санал боловсруулсан Эдийн засгийн ухааны доктор Б.Очбадрах