Гэрэл зургийг Г.БАЗАРРАГЧАА
Монгол Улсад өнөөдөр шударга ёс болоод хуульт ёсны төлөөх тэмцэл урьд өмнөхөөсөө илүү ус агаар мэт амин чухал болж байна. Учир юу вэ гэвэл улс орныг тэжээн тэтгэж ирсэн “саалийн ганц үнээ” гэгддэг Эрдэнэт үйлдвэр луйварчдын гараар ороод байхгүй болжээ. Монгол Улсын сүүлийн зуун жилийн ганц том бүтээн байгуулалт Эрдэнэт үйлдвэрийг барьцаалаад хэсэг нөхөд Өмнөд Африкийн “Стандарт” банкнаас 109 сая ам.доллар туучихсан нь ил болж, дуулиан шуугиан дэгдэх нь тэр. “Жаст” группийн захирал Ш.Батхүү гэдэг нөхрийн зээлсэн мөнгөнөөс 95.2 сая ам.долларыг Эрдэнэт үйлдвэр төлөх дээрээ тулаад байна. Мөн түүний зээлсэн байж болзошгүй 51.5 тэрбум төгрөгийг Төрийн банк төлөх шийдвэр тэртээ 2013 онд гарчээ. Ийм л айхтар нөхцөл байдал үүсч Английн худалдааны шүүхээс Эрдэнэт үйлдвэрийг битүүмжилэхээр болсон.
Энэхүү дуулианыг товчхон сануулахад, “Стандарт” банкнаас нийт 213.3 сая ам.долларын орлогын гүйлгээ Эрдэнэт үйлдвэрийн холбогдох дансанд орж ирсэн нь тогтоогдсон. Уг орлогоос УБТЗ хувь нийлүүлсэн нийгэмлэгт 55.6 сая ам.доллар, Жаст компаниас нийлүүлсэн түлш, шатахуунд 41.2 сая ам.доллар зэрэг төлбөрт “Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК-иас шилжүүлсэн байна.Лондонгийн олон улсын арбитрын шүүх 2016 оны тавдугаар сард “Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК нь “Жаст групп” ХХК-д баталгаа гаргасан гэж үзэн 50.988.425.60 ам.долларын төлбөрийг Өмнөд Африкийн Стандарт банкинд төлүүлэхээр шийдвэрлэсэн бол 2017 оны долоодугаар сарын 27-нд тус шүүх хэлэлцээд “Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК-иас нийт 44.362, 608 ам.долларыг гаргуулан Стандарт банкинд олгохоор шийдвэрлэжээ. Төлбөр хүү алдангитайгаа 100 гаруй сая доллар болон нэмэгдэж, өдөрт 800-900 доллар хүү алдангид нь төлөхөөр болж байна.
“Цагдаагийн ерөнхий газрын Мөрдөн байцаах газрын Эдийн засгийн хүнд гэмт хэрэгтэй тэмцэх хэлтсээс Эрдэнэт үйлдвэртэй холбоотой асуудалд 2013 онд эрүүгийн хэрэг үүсгэн шалгаж эхэлсэн. 2015 оноос АТГ-т шилжсэн. Өнөөдрийг хүртэл асуудал шийдэгдээгүй байна. Харин ч хурцадмал байдалд тулж ирээд байна. Гэтэл хөөн хэлэлцэх хугацаа гэдэг эрүүгийн хариуцлагад татах хугацаа дуусч байна. Төлбөрийг нь төр даагаад “Эрдэнэт”-ээ барьцаанд тавьсан нөхөд, улс төрийн бүлэглэлүүд хариуцлагаас мултрах ёсгүй” гэж Их хурлын гишүүд удаа дараа мэдэгдэл хийж байгаа. Тэд Засгийн газрын хуралдаанаар Арбитрын шүүхийн шийдвэртэй холбоотой Эрдэнэтийн асуудлыг авч хэлэлцсэн. Стандарт банктай нэн даруй хэлцэл хийхийг Эрдэнэт үйлдвэрийн холбогдох албан тушаалтнуудад үүрэг өгсөн. Гэвч удирдлагууд нь 49:51 хувь гээд хоёр тийшээ хараад суучихаад байгааг ч хэлж байна.
Эрдэнэтийн асуудал Алт диллерийн, Хадгаламж банкны, ашигт малтмалын…гээд төрийн өндөр албан тушаалтнууд нэр холбогдсон дуулиант хэргүүд шиг замхраад алга болох ёсгүй. Гэвч Монгол Улсын Ерөнхийлөгч байсан, байгаа, УИХ-ын дарга байсан, байгаа, Ерөнхий сайд байсан, байгаа, Хууль зүйн сайд байсан, байгаа гэх эдгээр нөхдүүдтэй холбоотойгоор замхарч алга болох аюул нүүрлээд буй юм. Эрдэнэтийн 51 хувь нь МАН-ын чиглэлтэй, 49 хувь нь АН-ын чиглэлтэй. Уг хэрэгт холбогдож буй хүмүүс нь нэр усаараа байж байгаа. Тухайлбал, “Стандарт” банкны асуудал дээр тухайн үед МАН-ын дарга, Ерөнхий сайд байсан С.Баярын нэр яригддаг. Мөн тухайн цагт Эрдэнэт үйлдвэрийн захирал нь Ч.Ганзориг, Төрийн өмчийн хорооны дарга нь одоогийн Үндсэн хуулийн Цэцийн гишүүнээр ажиллаж байгаа Д.Сугар, Улаанбаатар төмөр замын гүйцэтгэх захирал нь Сангийн сайд асан Т.Очирхүү нар байсан. Энэ хүмүүс бол МАН-ын өндөр албан тушаалтнууд. Ардын нам засаг барьж байх үед дандаа л дарга сайд байсан хүмүүс. 49 хувь дээр нь Худалдаа хөгжлийн банк болоод төр засгийн тодорхой эрхэмүүд байгаа. Дээр өгүүлсэнчлэн Ардчилсан нам, засгийн эрх барих үед өндөр албан тушаалд байсан эрхэмүүд.
Эрдэнэтийн асуудлыг хууль ёсны дагуу үнэн шударгаар шийдэхийг ард түмэн Ерөнхий сайд Ухнаагийн Хүрэлсүх танаас итгэл найдвар тавин хүлээж байна. Уг хэргийг Ерөнхий сайд та Алт диллерийн, Хадгаламж банкны хэргүүд шиг замхруулаад алга болгох юм бол амь наснаасаа ч илүү хайрлаж байсан ард түмний итгэл алдарна. Та Монгол Улсын 30 дахь Ерөнхий сайдаар томилогдоод Монгол төрийн индэр дээрээс “Миний бие та бүхний итгэлийг зүтгэлээр хариулах болно. Ард түмнийхээ амьдралыг дээшлүүлсэн, сахилга дэг журмыг тогтоосон, авлига хээл хахуультай хатуу тэмцсэн, буруутанд хариуцлага тооцож чаддаг Ерөнхий сайд байх болно. Би зорьсноо хийж, хэлснээ хэрэгжүүлдэг, ард түмнээ өмгөөлдөг, худлаа амлаж хуурдаггүй, авлигачидтай хатуу тэмцдэг Ерөнхий сайд байх болно. Монгол Улсыг хуульгүй мэт авирлаж байгаа этгүүдэд хууль байгаа, төр байгаа, ард түмэн байгаа гэдгийг мэдрүүлэх болно. Би тэдэнтэй засаглахаас эхлээд заамдалцах хүртлээ тэмцэж, үзэж тарна. Гэхдээ хуулийн хүрээнд. Монголын төр шударга бусын өмнө толгой гудайлгах учиргүй. Би зөвд зөөлөн, бурууд хатуу байна. Би айхгүй байна. Амь насаа алдахаас ч айхгүй байна. Ганцхан зүйлээс би айж байна. Энэ бол ард түмний минь итгэл найдвар алдрахвий гэхээс” гэж итгэл төгс хэлсэн билээ.Энэ үг ард түмнийг машид зоригжуулж, одоо л нэг шударга ёс тогтох нь ээ гэх итгэлийг төрүүлсэн юм.
Монгол Улсыг хуульгүй мэт авирлаж байгаа этгээдүүдтэй одоо л “заамдалцаж”, хууль ёсны хүрээнд тэмцэх цаг чинь иржээ. Мөн та “Монгол төрийн дархлаа суларчээ. Энэ бүхнийг одоо тас цохин цэгцлэх ёстой. Шударга ёс гэсэн цэвэр агаар монголчууд бидэнд дутагдаж, өнөөдрийн нөхцөл байдал Улаанбаатарын утаа шиг болсон байна” гэж хэлсэн. Ерөнхий сайдын тамгыг гардахдаа хэлсэн үг, бодлого зорилтоо одоо л зоригтойгоор хэрэгжүүлж ажил хэрэг болгох нь амин чухал байна.
Таны шударга ёс, хуульт ёсны төлөөх энэхүү тэмцлээс Монгол Улс цаашдаа тусгаар байх эсэх, үндсэндээ шударга ёс, хуульт ёс сэргэн мандсан хүчирхэг гүрэн байх эсэх нь шууд хамаарч байна. Та энэхүү тэмцэлдээ МАН, АН-ын шударга ёсыг эрхэмлэн дээдэлсэн, хуульт төрийг нэхсэн залуучуудын дэмжлэгийг авах хэрэгтэй. Мөн шударга ёсыг эрхэмлэдэг дэвшилтэт хүмүүс, нийгэм улс төрийн зүтгэлтнүүд, Монголын нэр нүүр болсон эрхэмүүд Ерөнхий сайдаа хүрээлж, шударга ёсыг хамтдаа тогтоон улс орноо зөв голдрилд оруулах хэрэгтэй. Монголын хэвлэл мэдээлэл энэ бүхнийг дэмжих учиртай. У.Хүрэлсүх хэдхэн хоногийн өмнө Эх орончдын өдөрт зориулсан баярын хуралд хэлсэн үгэндээ “Энэ дэлхий дээр Монгол Улс ганц л бий. Ардын намын Монгол, Ардчилсан намын Монгол гэж байхгүй. Улс орны эрх ашгаас давсан намын эрх ашиг гэж бүр ч байхгүй. Бидэнд нэгдмэл нэг л эрх ашиг бий. Энэ бол Монгол Улсын тусгаар тогтнол, Монголын ард түмний язгуур эрх ашиг юм” гэж мэдэгдсэн.
Улс төрийн гол хоёр хүчин Монгол Улсын эрх ашгийн төлөө нэгдмэл байр суурьтай байж, шударга ёсыг тогтооход нь туслах ёстой.Өнөөдөр Монголын төрд сүүлийн хорин хэдэн жил бугшсан асар том идээ бээр хагарах торгон мөч ирчихээд байна. Улс төрийн нам дамжсан бүлэглэл үнэндээ хууль дүрэмгүй юм шиг дургиж аашилсны эцэст Эрдэнэт үйлдвэрээ залгичихаад байж байна. Үүнийг л шударгаар, хууль ёсны дагуу шийдэх нь Ерөнхий сайд таны эр зоригийн асуудал мөн. “Зориг эс хүрвээс ухаан эс хүрнэ” гэж сайхан үг байдаг. Одоо л зориг зүрх гаргаж, эрс шийдэмгий хөдлөхгүй бол бидэнд цаг алга гэж та мөн л төрийн индэр дээрээс хэлж байсан. Хэрвээ Эрдэнэтийн асуудлыг хуйвалдаад, аргалаад, ард түмнээ хуурч мэхлээд өнгөрөөвөл Монголын төр цаашид оршин тогтнох нь хэцүү болно. Юун төрийн дархлаа сулрах, төр улс байх эсэх нь эргэлзээтэй болно. “Яалт ч үгүй манай намын юм даа. Надад өмнө нь олон удаа гавьяа байгуулж, тус болж байсан юм” гэх зэргээр хувийн сэтгэлээр хандаж болохгүй.
Энэ бол Монголын төр болоод ард түмний ёс зүйн асуудал. Ёс зүй алдагдаж шударга ёс, хууль ёс байхгүй бол тухайн улс гүрэн нуран уналаа гэсэн үг. У.Хүрэлсүх сайд энэ бүхнийг урьдчилан харж, бодон тунгааж байж Монголынхоо ард түмэнд “амь насаараа дэнчин тавьж” буйгаа зарласан байлгүй дээ. Тиймдээ ч “Авлига хээл хахуултай хатуу тэмцэж, бурууд нүд хурц байна” гэдгээ зарим нөхдөд байн байн сануулж, өөрийгөө зоригжуулж байгаа болов уу. Ер нь ч тэгээд Монгол Улсын Ерөнхий сайдад ард түмнийхээ өмнө амь насаараа дэнчин тавих хэмжээний асуудал Эрдэнэтээс өөр юу л байв гэж дээ.