Шатахууны үнийн өсөлт Монголын нийгмийг донсолгож байна. Толгойтой бүхэн бензиний үнийг бууруулахыг төр засгаас шаардаж, шатахуун импортлогч хэдэн компаниа барьж идэхдээ тулаад байна. Монгол Улсад шатахуун импортлогч компанийн эзэд шиг хэрэггүй, өөдгүй, ард түмэндээ хайргүй, увайгүй хүмүүс алга боллоо. Нийгэм даяараа л тэднийг элдвээр зүхэж “төр засгийн дээр сандайлсан том толгойтой, монополь эрхтэй тэдний хажууд роснефть нь ороод ирвэл дээр дээ” гэцгээж байна. Харин эдийн засагчид Засгийн газар шатахууны хилийн үнэ өндөр байхад онцгой татвараа багасгаж, буурахаар нь өсгөх замаар 2008 оноос үнийг харьцангуй багаар зохицуулж ирснийг хэлж байгаа.
Монголын төр төсвийн орлогынхоо дөрөвний нэгийг зөвхөн зээлийнхээ хүүнд өгөхөд хүрсэн учраас Олон улсын валютын сангийн шаардлагаар хэд хэдэн төрлийн татвар нэмсний нэг нь шатахууны онцгой албан татвар юм. Онцгой татвараас шалтгаалан өнгөрөгч оны долоо, аравдугаар сард хоёр удаа үнээ нэмсэн нь шатахуун түгээгч компаниудыг алдагдалд оруулахад хүргэсэн. Үнэ нэмэгдсэн бодит шалтгаан ердөө л энэ.“Үнийг чөлөөт зах зээлээр биш хууль журмаар тогтоох нь зөвхөн шийдвэр гаргагчдад ашигтай, харин хэрэглэгчдэд ашиггүйгээр барахгүй урт хугацаанд бүр ч ноцтой хохирол учруулдаг. Шинэ Засгийн газар бүр ядарсан ард түмнээ халамжлах нэрээр ямар нэг урамшуулал хөнгөлөлт бодож олоод аль нэг бараа үйлчилгээний үнийг хянаж, тогтворжуулан царцааж эхэлдэг. Орон сууцны хөнгөлөлттэй зээл, барилгын материал, түлш шатахууны үнийг барих, тогтворжуулах зэрэг дуулиант хөтөлбөрийн эцэст төр засаг өрөнд баригдаж, төвбанк нь нөөцөө шавхаад байна” гэдгийг эдийн засагч Д.Жаргалсайхан баримт судалгааны үндсэн дээр хэлсэн.
“Үнэ тогтворжуулах хөтөлбөр” гэж өмнөх хэд хэдэн Засгийн газрын гол хаалтын үр дүнд өнөөдөр нэг литр шатахууны үнэ 2000-д тулаад байна. Мөн шатахууны алдагдлыг нь нөхөх журмаар төрөөс татаас нэрээр мөнгө өгдөг. Сүүлд гарсан мэдээллээр шатахууны компаниуд төрөөс 260 тэрбумыг татаас хэлбэрээр өг, тэгвэл литр тутамд шатахууны үнийг 50 төгрөгөөр л нэмж болох юм гэж шахалт хийж байгаа сонсогдсон. Татаас гэх нэрээр шатахуун түгээх компаниудад очиж буй 200, 300 тэрбум төгрөг бол тухайн үед засаг барьж байсан Н.Алтанхуяг, Ч.Сайханбилэг нарын халааснаас гарсан мөнгө биш. Мөн одоогийн засаг барьж буй У.Хүрэлсүх, өмнө нь засаг толгойлж байсан Ж.Эрдэнэбат нарын мөнгө ч биш. Энэ бол ажил хийдэг ард түмэн бидний татварын мөнгө юм. Бүр тодорхой хэлбэл, өглөө ажилдаа гараад шөнө дүл болсон хойно харьж, үр хүүхдээ танихгүй болтлоо хөдөлмөрлөсөн энгийн хөдөлмөрч иргэдийн мөнгө. Тэгвэл бидний энэ мөнгөөр төр засаг шатахууны үнийг нэмэлгүй тогтмол байлгана гэдэг нь ажил хийдэггүй, орон гэртээ алмай хэвтэж байдаг нөхдийг тэжээж байна гэсэн үг юм.
Ажил хийдэггүй алмай нөхөд гэж хэнийг хэлэх вэ. Хувьдаа нэг нэг приус машинтай, хийх ажилгүй өдөржин унтаж, үдэш оройн цагаар халтуурандаа гардаг нөхдийг хэлнэ. Манай нийгмийн 60-70 хувийг приустэй халтуурчид эзэлж байгаа. Тэд оройн цагаар хулгайн гөрөө хийнэ, биеэ үнэлэгчдийг зөөнө. Хамгийн эерэг гэж бодохоор зүйл үр хүүхдээ сургууль цэцэрлэгт нь хүргэдэг байх. Приус унасан нөхөд хотын гудмаар шөнөжингөө хий хоосон холхичихно. Эдгээр нөхдийг бензинтэй байлгах гэж, бага үнээр шатахуун авахуулахын тулд хөдөлмөр эрхэлж байгаа хүмүүсийн мөнгөнөөс татаас нэрээр татвар авч байгаа нь хамгийн буруу.
Монголын төр үүнийгээ одоо зогсоох хэрэгтэй. Шуудхан хэлэхэд, шатахууны үнийг хямдруулах биш чөлөөлөх нь зөв болжээ. Улаанбаатар хотод энэ олон машин байгаад, хүн бүхэн хувийн машин унаад монголчууд бидэнд хийж бүтээж байгаа ажил гэж алга. Нэгнээ хууран мэхэлж наагуур цаагуур халтуур хийнэ, хэдэн зах, дэлгүүр, албан байгууллагуудын үүдэнд бөглөө болж зогсохоос цаашгүй. Гишгэх газаргүй гэдэг шиг үнхэлцэг адил жижигхэн хотод энэ олон машины хэрэг ч үнэндээ алга байна. Тал талаас бүгд адуу мал шиг дайрцгаагаад, хаашаа л харна битүү бөглөө. Ажил тарах ид ачааллын үед хичнээн цагаар замын бөглөөнд уур бухимдал дүүрэн зогсдог билээ. Энэ олон асуултын гогцоо ерөөсөө шатахууны үнийг өндөр байлгахыг хэлээд байгаа хэрэг.Их хурлын гишүүдээс ч шатахууны үнийг нэмэх нь зөв шийдэл гэдгийг хэлэх боллоо. Харин төр засаг шатахуунд зардаг тэр олон тэрбум төгрөгөө нийтийн тээврийн хөгжилд оруулах хэрэгтэй байна. Шатахууны үнэ өндөр болоод ирэхээр хүссэн ч хүсээгүй нийтийн тээвэр рүү олны анхаарал хандана. Төрийн зүгээс зохицуулалтыг сайтар хийж, нийтийн тээврийн чиглэлийг олшруулж, хуваарийг нь зохистой болгох нь чухал. “Түлшээрээ халаадаг байр саваа нар салхины эрчим хүчийг ашиглах, байшингийн дээврээ нарны зайн хураагууртай болгох яваандаа цахилгаан машинтай болохыг зорино” хэмээн эдийн засагчид тооцоолоод буй нь ийм учиртай.
Хүйтний улиралд утаа, замын бөглөөнд багтарсан Улаанбаатарт урин дулааны цагт хүн амьтан эрс цөөрч, ёстой нөгөө сөнөсөн хот гэдэг чинь болно. Хямдхан машинтай, хямдхан шатахуунтай ажил хөдөлмөр гээчийг мэддэггүй нөхөд бүгд тал тал тийшээ тэнээд алга болцгооно. Зургаа, долоо, наймдугаар сард Монголын нийслэл эзгүйрч, сөнөсөн байдалтай байснаа хүүхдийн сургууль, цэцэрлэг эхлэх үед гишгэх газаргүй болж, замын түгжээнд нам зогсоцгооно. Тэгээд л яарсан, тэвдсэн, бухимдсан, нэгнээ харааж зүхсэн, гудамжиндаа зодолдсон, “орк”-оороо дуудалцсан зэрлэг омгийнхон дахин бүрэлдэх нь тэр. Хэрвээ шатахууны үнэ өндөр байвал замын бөглөрөл тагларлаас аваад наад зах нь гэмт хэргийн тоо эрс буурах нь дамжиггүй. Хулгай дээрэм, янхандалт багасна. Малын хулгай, тариа ногоо, модны хулгай багасч, булш бунхнаа ухаж сэндийчдэг нь учиртай болж, урт гар хөл нь хоригдох байх. Мөн хөдөө гадаа тэнээд алга болдог нь үгүй болж дор бүрнээ ажил хөдөлмөр эрхэлж, хариуцлагатай нийгмийн хүмүүс болж хувирна.
Монголчууд бид алийн болгон хүүхдээ эрхлүүлж толгой дээрээ гаргасан ухаан муутай, мулгуу эцэг эх шиг байх юм бэ. Зарим зүйл дээр хатуу харгис байж, төр төмөр нүүрээ харуулах цаг нь ирсэн. Тэгэхгүй бол дэндүү нялцгай, сул дорой, үхээнц байна. Захын нэг ажилгүй авгай, архичин нөхөр Монголын төрийг гутааж, доромжилж, нулимж байна. Монголын төр нүцгэн үнэнтэй нүүр тулж, зарим юманд хатуу буулгаа үзүүлэх нь зөв. Түүний тодорхой жишээ шатахууны үнэ юм. Харин ямар ч шийдвэр гаргаж чадахгүй, үр хүүхдэдээ дарлуулж дээрэлхүүлсэн мулгуу эцэг шиг энэ хэвээрээ байгаад байх юм бол удахгүй сүйрнэ. Шатахууны үнэ нэмэхийг эсэргүүцэн “бүгдээрээ босъё, алаад хядаад өгье” хэмээн эрээ цээргүй аашилж, бусдыгаа уриалан дуудаж байгаа энэ нөхөд удахгүй шатахуун түгээх станцууд руу дайрч, төр засаггүй, хууль дүрэмгүй юм шиг аашилна. Мэдээж энэ бүхнийг нь далдаас хөөргөдөх, тэднийг турхирах хүчин бий. Хэзээ нэг өдөр ийм үймээн самуун дэгдэхийг үгүйсгэх аргагүй байна.
Нэг зүйлийг хатуу анхааруулахад, Монгол төрийг удирдаж яваа эрхмүүд эдийн засагт шууд оролцдогоо болих хэрэгтэй. Хүн бүр улс орны эрх ашгаас илүүтэй хувийн эрх ашгаа бодож, зах замбараагүй идэж ууж, дур зоргоороо аашилсны үр дүнд өнөөдөр Монгол Улсын эдийн засаг элгээрээ харуулдаж, туйлдахад хүрсэн. Түүнийх нь лай ланчгийг энэ хэдэн татвар төлөгчид л махийтал үүрч байгаа нь үнэн. Төр засаг шатахууныхаа үнийг өндөр тогтоож, нийтийн тээврээ дэлхийн том хотуудын жишгээр хөгжүүлж, айл өрх, хүн нэг бүрийг ажилтай, хариуцлагатай болгож байж улс орон хөгжил дэвшлийнхээ шинэ замд орно.